قال الله تبارک و تعالى: «رَّبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَانًا نَّصِیرًا؛ پروردگارا! مرا در هر کار با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری‌کننده برایم قرار ده.» (1)

حضرت محمد (ع) در قرآن

رسول خدا (ص) مخاطب اصلی آیات قرآن است؛ صدها آیه درباره آن حضرت نازل شده و آثار فراوانی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است.(2)

با توجه به گستردگی آیات به صورت گزینشی به برخی آیات و محورها اشاره می‌کنیم:

1. نام رسول خدا (ص)

امام باقر (ع) می‌فرماید:
«إِنَّ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) عَشَرَةُ أَسْمَاءٍ خَمْسَةٌ فِی الْقُرْآنِ وَ خَمْسَةٌ لَیْسَتْ فِی الْقُرْآنِ، فَأَمَّا الَّتِی فِی الْقُرْآنِ مُحَمَّدٌ وَ أَحْمَدُ وَ عَبْدُ اللَّهِ وَ یس وَ ن؛ برای رسول خدا (ص) ده نام است، پنج نام در قرآن و پنج نام در غیر قرآن؛ اما نام‌های قرآنی عبارتند از: محمد، رحمت، عبدالله، یس و ن.» (3)

بیشتر بخوانید:«مراسم نام گذاری پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)»

2. اوصاف رسول خدا (ص)

در قرآن کریم اوصاف فراوانی برای آن حضرت ذکر شده است، مانند: شاهد، مبشر، نذیر، داعی الی الله، سراج منیر، رئوف، رحیم، کریم؛ در اینجا به یک آیه اشاره می‌کنیم که مشتمل بر ده وصف آن حضرت است:

«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ» (4)

این اوصاف عبارتند از: رسول، نبی، امّی، مکتوب در تورات و انجیل، امر به معروف، ناهی از منکر، حلال کننده طیبات، حرام کننده خبائث، بارهای سنگین را برمی‌دارد و زنجیرهایی که بر مردم بوده می‌گسلد.

3. مقامات ویژه پیامبر (ص)

1- خاتمیت؛ «وَلَکِن رَّسُولَ اللَّهِ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ» (5)
2- جاودانگی اسلام؛ «لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ»(6)
3- اسوه حسنه؛ «لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (7)
4- صاحب خلق عظیم؛ «وَ إِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ» (8)
5- اعطای قرآن عظیم؛ «وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ» (9)
6- اعطای شرح صدر؛ «أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ» (10)
7- درود خدا و ملائکه؛ «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ» (11)
8- مقام محمود و شفاعت؛ «عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا» (12)
9- ولایت مطلقه و محض؛ «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ» (13)
10- مقام عبودیت مطلقه؛ «تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ» (14)

4. اهداف بعثت پیامبر اکرم (ص)

مهم‌ترین اهداف رسالت آن حضرت عبارتند از:
1- هدایت نفوس
2- تعلیم کتاب
3- تزکیه و تربیت
4- بیداری فطرت‌ها و تذکر
5- انذار
6- بشارت
7- اقامه عدل و قسط
8- نجات از تاریکی‌ها
9- داوری بین مردم
10- قضاوت و حکومت بین مردم
11- یادآوری نعمت‌ها و ایجاد حس شکر
12- آزادی انسان‌ها. (15)

5. وظایف مردم در برابر پیامبر اکرم (ص)

وظایف مردم را به دو بخش تقسیم می‌کنیم:

الف) بایدها
1- ایمان به پیامبر؛ «آمَنُوا بِهِ»
2- یاری کردن پیامبر؛ «نَصَرُوهُ»
3- حمایت کردن؛ «عَزَّرُوهُ» (16)
4- احترام و ادب؛ «تُوَقِّرُوهُ» (17)
5- تأسی و الگوپذیری؛ «أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (18)
6- رجوع به او؛ «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ» (19)
7- درود بر او؛ «صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا» (20)
8- اطاعت محض؛ «أَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ» (21)
9- محبت به ذریه او؛ «إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى» (22)
10- تبعیت محض؛ «فَاتَّبِعُونِی» (23)
11- تسلیم؛ «یُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا» (24)
12- طلب آمرزش؛ «وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ» (25)

ب) نبایدها
1- پیشی نگرفتن؛ «لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ» (26)
2- عدم خیانت؛ «لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ» (27)
3- کوتاه کردن صدا؛ «لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ» (28)
4- آزار ندادن؛ «یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» (29)
5- عدم تخلف؛ «أَن یَتَخَلَّفُوا عَن رَّسُولِ اللَّهِ»(30)

شرح دعا
ادعیه متعددی در قرآن کریم از رسول خدا (ص) نقل شده است، دعاهایی که خداوند به آن حضرت تعلیم داد و با تعبیر «قُلْ» آمده است، مانند: «قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا»(31) و «وَ قُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ»(32) و یا دعاهایی که مستقیم از لسان مبارک ایشان نقل شده، مانند: «وَ قَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا» (33)

دعایی که در آغاز گفتار ذکر شد در فتح مکه هنگامی‌که رسول خدا (ص) تصمیم گرفت وارد شهر مکه شود، نازل شد(34)؛ در این دعا خدا می‌فرماید سه درخواست را مطرح کن:

1. «أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ» یعنی در تمام کارها ورودت صادقانه باشد، انگیزه‌ات صحیح و مطابق با واقع و راستی باشد؛ گرچه برخی تفاسیر، آیه را محدود به ورود به مکه یا مدینه یا قبر کرده‌اند اما تعبیر آیه جامع و فراگیر است یعنی آغاز هر کاری بر اساس درستی و راستی باشد؛ خدعه، نیرنگ، تقلب و نفاق در کار نباشد. (35)

2. «أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ» خروج و فرجام هر کار هم صادقانه بر مبنای درستی باشد، برخی شروع خوبی دارند اما عاقبت و فرجام کارشان به نیکی نیست و دچار انحراف و سقوط می‌شوند، مانند: بلعم باعورا، برصیصای عابد.

3. «وَاجْعَل لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَانًا نَّصِیرًا؛ خدایا برای من از سوی خودت سلطان و یاور قرار بده.» یعنی توفیق الهی یا یاران خوب، آن‌گونه که در روایات آمده، واژه سلطان به شمشیر یا امیرالمؤمنین (ع) تفسیر شده است. (36)

واژه صدق بهترین وصف برای یک عمل مطلوب است؛ رمز شکست بسیاری از حرکت‌ها، فقدان همین صداقت و راستی است؛ امام صادق (ع) فرمود: «إِذَا دَخَلْتَ مُدْخَلاً تَخَافُهُ فَاقْرَأْ هَذِهِ الْآیةَ؛ هرگاه برای ورود به کاری واهمه و ترس داری این آیه را بخوان.»(37)

مهم‌تر از آغاز نیک، فرجام نیک است. نباید به شروع خوب دلخوش بود، باید از عاقبت کار هم نگران بود. صداقت فقط در گفتار نیست، در همه امور است. طبق پاره‌ای از نقل‌ها صداقت 6 شاخه دارد:
«اَلصِّدْقُ یُسْتَعْمَلُ فِی سِتَّةِ مَعَانٍ: صِدْقٌ فِی الْقَوْلِ وَ صِدْقٌ فِی النِّیَّةِ وَالْإِرَادَةِ وَ صِدْقٌ فِی الْعَزْمِ وَ صِدْقٌ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَزْمِ وَ صِدْقٌ فِی الْعَمَلِ وَ صِدْقٌ فِی تَحْقِیقِ مَقَامَاتِ الدِّینِ کُلُّهَا، فَمَنْ اتَّصَفَ بِالصِّدْقِ فِی جَمِیعِ ذَلِکَ فَهُوَ صِدِّیقٌ؛ کلمه راستی در شش معنا به کار می‌رود: راستی در گفتار، راستی در نیت و اراده، راستی در تصمیم، راستی در میثاق و عهد، راستی در کردار، راستی در تحقق بخشیدن به همه مقامات دینی؛ بنابراین هر کسی راستی در همه این موارد را دارا باشد، صدیق است.» (38)

داستان
1. حسان بن ثابت 57 در روز غدیر هنگامی‌که رسول خدا (ص)، علی بن ابی‌طالب (ع) را به فرمان الهی به امامت معرفی کرد، نزد رسول خدا (ص) آمد و اجازه گرفت تا این حادثه را به شعر درآورد. پیامبر اکرم (ص) به او رخصت داد و او شروع کرد به شعر گفتن:

یُنَادِیهِمُ یَوْمَ الْغَدِیرِ نَبِیُّهُمْ بِخُمٍّ وَ أَسْمِعْ بِالنَّبِیِّ مُنَادِیاً

تا آخر اشعار.

رسول خدا (ص) فرمود: ای حسان! همیشه تو مدد یافته شده باشی به روح‌القدس مادامی که ما را با زبان خود یاری کنی. این سخن رسول خدا (ص) هشداری به او بود زیرا او صادقانه نماند، بعد از 70 روز این اشعار را فراموش کرد و مدافع سقیفه شد و اشعاری در مدح خلیفه اول سرود.

2. شیخ رجبعلی خیاط 58 گفت: در تشییع جنازه آیت‌الله بروجردی 59 جمعیت انبوهی آمدند. در عالم معنا از ایشان پرسیدم: چطور این اندازه از شما تجلیل شد؟ فرمود: به تمام طلبه‌ها از روی صدق و برای خدا درس می‌دادم.

پینوشت:
1. اسراء، 80.
2. ر.ک. منشور جاودان قرآن، آیت‌الله سبحانی؛ پیام قرآن، آیت‌الله مکارم شیرازی؛ محمد فی القرآن، سیدرضا صدر.
3. تفسیر نور الثقلین، ج5، ص387.
4. اعراف، 157.
5. «مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَلَکِن رَّسُولَ اللَّهِ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ وَ کَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا» احزاب، 40.
6. «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» صف، 9.
7. «لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا» احزاب، 21.
8. قلم، 4.
9. حجر، 87.
10. انشراح، 1.
11. «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا» احزاب، 56.
12. «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا» اسراء، 79.
«إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ» مائده، 55.
13. «تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا» فرقان، 1.
14. ر.ک. سیره تبلیغی پیامبر اعظم (ص)، ناصر رفیعی محمدی.
15. «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» اعراف، 157.
«لِّتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ وَ تُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا» فتح، 9.
16. «لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا» احزاب، 21.
17. «وَ إِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلَّا قَلِیلًا» نساء، 83.
18. «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا» احزاب، 56.
19. «قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْکَافِرِینَ» آل‌عمران، 32.
20. «ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى وَ مَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ» شوری، 23.
21. «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» آل‌عمران، 31.
22. «فَلَا وَ رَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا» نساء، 65.
23. «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا» همان، 64.
24. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» حجرات، 1.
25. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَمَانَاتِکُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ» انفال، 27.
26. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَ أَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ» حجرات، 2.
27. «إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُّهِینًا» احزاب، 57.
28. «مَا کَانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُم مِّنَ الْأَعْرَابِ أَن یَتَخَلَّفُوا عَن رَّسُولِ اللَّهِ وَ لَا یَرْغَبُوا بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ لَا یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لَا نَصَبٌ وَ لَا مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لَا یَطَئُونَ مَوْطِئًا یَغِیظُ الْکُفَّارَ وَ لَا یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّیْلًا إِلَّا کُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» توبه، 120.
29. «فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ لَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن یُقْضَىٰ إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَ قُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا» طه، 114.
30. مؤمنون، 97.
31. فرقان، 30.
32. نور الثقلین، ج3، ص212.
33. تفسیر نمونه، ج12، ص226.
34. البرهان، ج3، ص575.
35. «اَلْعَیَّاشِیُّ: عَنْ أَبِی الْجَارُودِ، عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ (ع): فِی قَوْلِ اللَّهِ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطٰاناً نَصِیراً قَالَ: السَّیْفُ» همان؛ «قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَاللَّهِ لَقَدِ اسْتَجَابَ اللَّهُ لِنَبِیِّنَا دُعَاءَهُ - فَأَعْطَاهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ سُلْطَاناً یَنْصُرُهُ عَلَى أَعْدَائِهِ» شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج1، ص452.
36. میزان‌الحکمة، ح10357.
37. دفاع از تشیع، ترجمه الفصول المختاره، ص533.
38. تندیس اخلاص، ص71.

منبع: سخن آرا 5 نیایش های قرآنی (ایام تبلیغی ماه مبارک رمضان در سخنرانی های حجت الاسلام دکتر رفیعی)