یکی از گامها برای شناخت کشور عربستان، آشنایی با موقعیت جغرافیایی، سیاسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی- مذهبی کشور است. به همین منظور به دنبال آشنایی و مطالعه روندهای اجتماعی و فرهنگی و همچنین سیاسی اجتماعی کشور عربستان هستیم. با راسخون همراه باشید

وضعیت جغرافیایی عربستان

عربستان با نام رسمی پادشاهی عربستان سعودی بزرگ ترین کشور در باختر آسیا است. این کشور که بخش عمده شبه جزیره عربستان را در بر گرفته است، از شمال با عراق، اردن و کویت، از سوی خاور با امارات متحده عربی، قطر و خلیج فارس، از جنوب خاوری با عمان، از سوی جنوب با یمن و از سوی باختر با دریای سرخ هم مرز است. جایگاه های مهم دینی مسلمانان همچون کعبه، قبرستان بقیع، مسجد پیامبر و آرامگاه پیامبر اسام در این کشور جای دارد. پایتخت و بزر گترین شهر عربستان سعودی، ریاض است.

عربستان سعودی با 2.149.000 کیلومتر مساحت بزر گترین کشور غرب آسیا و دومین کشور وسیع عرب نشین پس از الجزایراست. این کشور حدود 30.900.000 نفر جمعیت دارد که فقط ۱۶ میلیون آن ها شهروند این کشور و بقیه از اتباع خارجی هستند. کشور عربستان سعودی در خاورمیانه و هم مرز با خلیج فارس و دریای سرخ است. در جنوب این کشور، یمن جای دارد. این کشور هم چنین با عراق، اردن، کویت، عمان، قطر، امارات متحده عربی مرز یکسان دارد و از طریق پل به بحرین وصل است. آب و هوای این سرزمین، گرم و خشک است. تفاوت دمای شب و روز زیاد است. بیشتر زمین های آن را بیابانهای ماسه ای تشکیل می دهد.

این کشور از نظر منابع طبیعی چون طلا و مس، نفت، گاز و آهن غنی است. هرچند از نظر جنگل و مناطق جنگلی، کشتزار دایمی و زراعت با فقر روبه رو است.

موقعیت کشور عربستان سعودی در جهان

کشور عربستان سعودی متشکل از ۱۳ استان م یباشد: باحه، تبوک، جازان، جوف، حائل، حدود شمالی، ریاض، استان شرقی، عسیر، قصیم، مدینه، مکه، نجران .

تقسیمات کشوری عربستان سعودی

پایتخت رسمی کشور، ریاض ولی مرکزیت اداری و اقتصادی در جده و پایتخت تابستانی آن شهر طائف است. علت انتخاب ریاض به عنوان پایتخت به دلیل ظهور آل سعود از این منطقه بوده است و اهمیت جده به لحاظ داشتن امکانات وسیع بندری در ساحل دریای سرخ و فرودگاهی و نیز نزدیکی به مکه مکرمه است که در حقیقت آن را دروازه ورودی حجاج می توان نامید.

اطلاعات اقتصادی کشور عربستان

اقتصاد عربستان سعودی، موفق و مبتنی بر نفت است. تفاوت اصلی اقتصاد عربستان سعودی با کشورهایی همچون ایران، در «ذخایر امنی » است که در اختیار دارد و به راحتی م یتواند آن ها را به پول نقد تبدیل کند. دولت بر فعالیت های عمده اقتصادی کنترل دقیق دارد. حدود ۳۵ درصد محصولات عمده داخلی به بخش خصوصی تعلق دارد. حدود ۹ میلیون کارگر مهاجر در عربستان سعودی مشغول به کارند.

عربستان سعودی با تورم ۵/ ۱ درصدی کم ترین میزان تورم درخاورمیانه را داراست. عربستان سعودی در تولید نفت خام، پالایش نفت، پتروشیمی، سیمان، فولاد، کود 28 / آشنایی با نظام مدیریت وقف و امور خیریه در کشور عربستان سعودی شیمیایی و پلاستیک، صنعت موفقی داشته است. واحد پول این کشور ریال سعودی) SAR ( است. هر ریال سعودی برابر با 8.050 ریال ایران )در تاریخ اسفندماه 1394 ( می باشد.

عربستان سعودی از بزر گترین قطب های گردشگری دینی است. به دلیل واق عشدن کعبه در این کشور، بسیاری از مسلمانان جهان، به عربستان سفر می کنند. عمده ترین بازارهای جهانگردی عربستان، اندونزی، مصر، ایران و پاکستان است.

بر اساس یک بررسی که با پیش بینی حضور حدود ۲ میلیون مسلمان در مراسم حج سال ۲۰۱۴۴ در مکه صورت گرفته است، درآمد عربستان سعودی از این مراسم به ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار خواهد رسید .

درآمدهای بخش های مختلفی که در برگزاری مناسک حج دخالت دارند، از جمله مؤسسات حمل و نقل و بنگاه های تجاری، به مرور زمان وارد اقتصاد عربستان شده و در افزایش تقاضای عمومی نقش دارد. بزرگ ترین تاثیر حج در بخش املاک و مستغلات است، چرا که 30 تا 40 درصد از هزینه های حجاج صرف مسکن می شود و همین درآمد در نهایت بر افزایش فعالیت بخش مسکن و املاک در مکه مکرمه تاثیر می گذارد.

حج همچنین آثار اقتصادی بر سایر بخش ها مثل اشتغال، حمل و نقل و اشیای زینتی و هدیه و سوغاتی نیز دارد. یکی دیگر از نتایج حج افزایش پرداخت ها و ذخایر خارجی عربستان است زیرا در فصل حج درخواست ریال سعودی به طور قابل ملاحظه ای توسط حاجیان افزایش می یابد که این خود منبع درآمد اصلی و مهم این کشور از ارزهای خارجی به شمار می رود.

وی خاطرنشان کرد واردات عربستان در فصل حج تمتع و عمره در سال 2012 به بیش از 62 میلیارد ریال سعود ) 499 هزار میلیارد ریال ایران( رسید و 12 میلیون حاجی به سرزمین وحی مشرف شدند.

شماری از اقتصاددانان "واحد اطلاعات اقتصادی") EIU ( براساس سطح درآمد سرانه و هزین ههای سبد خانوار، سطح دسترسی به کالاها و خدمات مناسب و با کیفیت و خدمات بهداشت و درمان ۱۱۰ کشور جهان را رتبه بندی کرده اند. در این گزارش، شاخص ایده آل عدد 10 در نظر گرفته شده است و به طور نمونه با توجه به درآمد و شاخص ارزان بودن کالاها و خدمات و دسترسی آسان، عربستان سعودی با شاخص 5.767 ، در رتبه 71 ام قرار دارد.

بنا بر گزارش بانک جهانی، رشد تولید ناخالص داخلی 1 کشور عربستان برای سال های 2014 و 2015 به ترتیب 3.49 % و 3.64 % است. رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2015 در سایت بانک جهانی اعلام نشده است. بنابراین جهت مقایسه سه نمودار، سال 2014 موردبررسی قرار گرفته است. در سال 2014 ، میزان رشد تولید ناخالص داخلی عربستان ) 3.64 %( از جهان ) 2.69 %( بالاتر است و از ایران ) %4.34 ( پایین تر می باشد.

نمودار رشد تولید ناخالص داخلی عربستان، ایران و جهان از سال 2000 تا 2015

بنا بر گزارش بانک جهانی میزان تولید ناخالص عربستان بر اساس سرانه جمعیت 2 در سال های 2014 و 2015 برابر با 48 / 24.406 $ )تقریباً 791 میلیون ریال( و 75 / 20.481 $ )تقریباً 663 میلیون ریال( م یباشد. میزان تولید ناخالص داخلی ایران به ازای سرانه جمعیت در سال 2015 در سایت بانک جهانی اعلام نشده است.

بنابراین جهت مقایسه سه نمودار، سال 2014 موردبررسی قرار گرفته است. در سال 2014 ، میزان تولید ناخالص داخلی عربستان بر اساس سرانه جمعیت، از جهان و ایران بیشتر است و تفاوت قاب لملاحظه ای هم با جهان دارد.

نمودار تولید ناخالص داخلی کشور عربستان، ایران و جهان به ازای سرانه جمعیت از 2000 تا 2015

بنا بر گزارش بانک جهانی، میزان تولید ناخالص داخلی عربستان بر اساس قیمت بازار 1 در سال های 2000 تا 2015 در شکل 1- 5 آورده شده است. میزان تولید ناخالص داخلی عربستان در سال 2015 ، برابر با 646.000.000.000 $ ) 20 میلیون میلیارد ریال(می باشد. میزان تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت بازار، در سال 2015 در سایت بانک جهانی اعلام نشده است. بنابراین جهت مقایسه دو نمودار، سال 2014 موردبررسی قرار گرفته است. در سال 2014 ، تولید ناخالص داخلی عربستان 753.832.000.000 $ ) 24 میلیون میلیارد ریال( و تولید ناخالص داخلی ایران، 425.326.000.000 $ ) 13 میلیون میلیارد ریال( م یباشد و همان طور که در شکل نمایان است، تولید ناخالص داخلی عربستان در حدود دو برابر ایران می باشد.

نمودار تولید ناخالص داخلی کشور عربستان و ایران به قیمت بازار )دلار آمریکا( از سال 2000 تا 2015

بنا بر گزارش بانک جهانی، درآمد ناخالص ملی بر اساس سرانه جمعیت 1 در سال های 2013 و 2014 برابر با 51.590 $ )تقریباً 1.671 میلیون ریال( و $54.410 )تقریباً 1.763 میلیون ریال( م یباشد. همچنین میزان درآمد ناخالص ملی بر اساس سرانه جمعیت جهان در سال 2014 ، 15.011 $ )تقریباً 464 میلیون ریال( و این شاخص برای ایران به میزان 17.400 $ )تقریباً 573 میلیون ریال( می باشد.

نمودار درآمد ناخالص ملی بر اساس سرانه جمعیت کشور عربستان، ایران و جهان از سال 2000 تا 2014

بنا بر گزارش بانک جهانی، میزان درآمد ناخالص ملی 1 در سال های 2000 تا 2015 در شکل 1- 7 آورده شده است. میزان درآمد ناخالص ملی عربستان در سال 2014 ، برابر با 1.650 میلیارد دلار ) 53 میلیون میلیارد ریال( م یباشد و درآمد ناخالص ملی ایران، 1360 میلیارد دلار ) 42 میلیون میلیارد ریال( می باشد.

نمودار درآمد ناخالص ملی کشور عربستان و ایران از سال 2000 تا 2015

وضعیت سیاسی اجتماعی

از سال 1932 م که پادشاهی سعودی بنیان نهاده شد، این کشور پادشاهی مطلقه داشته است. در این کشور حزب سیاسی، پارلمان و انتخابات وجود ندارد. دین از قدرتمندترین نهادهای جامعه است و نظام دادرسی وابسته به دولت و نیروی انتظامی)شرطه( آن کشور موظف به اجرای قانو نهای امر به معروف و نهی از منکر هستند. خانواده پادشاهی خواستار سلطه کامل سیاسی بر عربستان سعودی بوده اند. ه ماکنون نیز قدرت در پادشاهی سعودی در دست کبارالعلما و پادشاه متمرکز است. عربستان سعودی تنها کشوری است که در جهان نام خاندان حاکم را یدک م یکشد. در این کشور قانون اساسی وجود ندارد و حاکمان ادعا م یکنند که شریعت اسامی قانون اساسی ما است و مصوبات هیئ توزیران که به ریاست شاه )که خود عهده دار مقام نخست وزیری هم هست( تشکیل می شود، به عنوان قانون مورد عمل قرار می گیرد.

حکومت کشور عربستان پادشاهی مطلقه و شاه ریاست قوه مجریه را عهد هدار بوده و متصدی پست نخست وزیری هم م یباشد. هیئت دولت عربستان حدود 40 عضو دارد. کشور عربستان 23 وزارتخانه دارد که عبارت اند از:

1. وزارت کشاورزی
2. وزارت امور اجتماعی
3. وزارت تجارت و صنعت
4. وزارت ارتباطات و تکنولوژی اطلاعات
5. وزارت دفاع
6. وزارت مالیه
7. وزارت اقتصاد و برنامه ریزی
8. وزارت بهداشت
9. وزارت امور خارجه
10. وزارت آموزش
11. وزارت آب و نیرو
12. وزارت فرهنگ و اطلاعات
13. وزارت کشور
14. وزارت دادگستری
15. وزارت کار
16. وزارت امور شهری و روستایی
17. وزارت نفت و مواد معدنی
18. وزارت حج
19. وزارت شئونات اسلامی، وقف، هدایت و ارشاد
20. وزارت راه و ترابری
21. وزارت حفاظت ملی
22. وزارت مسکن
23. وزارت خدمات شهری

عربستان سعودی به لحاظ نوع کنترل سیستم اجرایی، یک سرزمین مستقل به شمار می آید. این کشور از ۱۳ ایالت یا استان درس تشده که در رأس هرکدام از آن ها، یکی از شاهزادگان سعودی فرمان م یراند که از اختیارات کامل برخوردار است. در عربستان سعودی در رأس حکومت مرکزی، پادشاه قرار دارد که ریاست قوه مجریه، به عنوان اصلی ترین قوه کشور، در دست اوست. میزان کنترل حکومت مرکزی بر همه سرزمین عربستان سعودی به دلیل حضور شاهزادگان سعودی در امیری استان ها، یکسان است.

در این کشور از فعالیت سیاسی مخالفان به شدت جلوگیری می شود. مطبوعات در این کشور به طور کامل زیر نظر دولت است و آنان در حقیقت، بازگوکننده خط فکری و سیاست حاکم بر کشور هستند و خ طمشی دولت را تبلیغ می کنند. در رأس نظام سیاسی، خاندان شاهی قرار دارد که جایگاه آن از سال 1932 م با به قدرت رسیدن «ملک فیصل » در نظام جهانی برجسته شد. بالاترین مقام مذهبی عربستان مفتی کل این کشور می باشد که توسط پادشاه تعیین می گردد. از سال 1999 ملک فهد، شیخ عبدالعزیز آل شیخ را به عنوان مفتی کل عربستان تعیین نموده است. غیرمسلمانان مقیم در عربستان حق داشتن هی چگونه اماکن مذهبی مانند کلیسا و... را ندارند. با توجه به ساختار حکومت آل سعود که بر اساس توافق مذهبی وهابیت و بزرگ خاندان آل سعود بوده است تشکیلات مذهبی در این کشور از قدرت بالائی برخوردار می باشند.

عربستان سعودی برای بازسازی لبنان در سال 1990 م، ۱۰۰ میلیون دلار کمک اقتصادی نموده است. هم چنین از سال 1993 م، ۲۰۸ میلیون دلار را برای کمک به مسلمانان فلسطین اختصاص داده است. نوع فرمانروایی در این کشور به صورت پادشاهی در دست خاندان آل سعود است. پادشاه باید برای بیش تر تصمیم هایی که می گیرد، تأیید علما و رهبران دینی کشور را داشته باشد. پادشاه مسئول پاسداری و نگاهبانی از مسجدالحرام در مکه و مسجد النبی در مدینه )حرمین شریفین( است.

در پادشاهی سعودی بزرگان و آموزگاران پایه نخست دین اسلام، همواره نقش مهمی در کشور بازی کرد هاند و قدرت سیاسی ب یپایانی دارند. بزرگان عربستان سعودی دربرگیرنده دانشمندان دینی، قضات، وکلا، مدرسان و پی شنمازان هستند. در عربستان سعودی، شورای علمای اعظم قدرت عزل و نصب پادشاه را دارند. این گروه به صورت هفتگی با شاه دیدار م یکنند. در بسیاری از موارد حکومتی، شاه با علما مشورت م یکند. بیشتر بزرگان عربستان سعودی به خاندان بزرگ الشیخ وابسته هستند که از نوادگان محمد بن عبدالوهاب بنیان گذار فرقه وهابیت می باشند. این بزرگان، با خانواده شاهی پیوند نزدیکی دارند.

بیشتر بخوانید:

جغرافیای سیاسی عربستان

جمعیت و پراکندگی سنی در عربستان

بنا بر گزارش بانک جهانی، نمودار رشد جمعیت عربستان بین سال های 2000 تا 2015 در شکل زیر نشان داد ه شده است. هما نطور که در شکل مشخص است، جمعیت عربستان در سال 2015 ، تقریباً 31.540.372 نفر می باشد که تنها ۱۶ میلیون از جمعیت عربستان، از شهروندان این کشور و بقیه از اتباع خارجی هستند. درحال یکه جمعیت ایران در سال 2015 ، در حدود 79.109.272 نفر می باشد.

نمودار رشد جمعیت عربستان و ایران از سال 2000 تا 2015

سن افراد م یتواند در میزان کمک های خیریه مذهبی تأثیرگذار باشد اما رابطه مشخصی بین سن افراد و کم کهای غیرمذهبی مشاهده نشده است. از جمله عواملی که سبب می شود میزان کمک های خیریه در میان افراد با سن بالاتر افزایش یابد، بالاتر بودن گرای شهای مذهبی این افراد نسبت به افراد جوان تر است، از سوی دیگر افراد در سنین بالا کمتر نگران آینده مالی فرزندان خود هستند و راح تتر م یتوانند از اندوخته خود به دیگران کمک نمایند. همچنین مطالعات نشان م یدهد که افراد با نزدیک شدن به پایان زندگی و یاد مرگ بیشتر به دیگران فکر م یکنند و به کمک به آن ها می اندیشند.

در برخی مطالعات، مشاهده شده است که زنان به دلیل حس همدلی و تمایلات مذهبی و اجتماعی، تمایل بیشتری به کم کهای خیریه نشان م یدهند، و درعین حال مردان باوجوداینکه تمایل کمتری به کمک کردن ابراز می کنند، در عمل کمک های بیشتری می کنند؛ علی رغم این مسائل جنسیت نم یتواند به عنوان یک متغیر مستقل و منفرد در میزان بخشندگی افراد سنجیده شود بلکه متغیرهایی نظیر درآمد افراد و نظر سایر افراد خانواده نسبت به کمک کردن نیز تأثیرگذار می باشند.

درصد گروه های سنی مختلف در کشور عربستان در سال 2016 مطابق جدول زیر بوده است.

درصد گرو ههای مختلف سنی برحسب جنسیت

نمودار ساختار سنی شهروندان عربستان سعودی در سال 2016

اطلاعات فرهنگی- مذهبی کشور عربستان

جامعه عربستان بر پایه روابط قبیل های استوار است. وجود تعصب و علقه نیرومند قبیله ای ب هعلاوه مذهب، شک لدهنده کلی فرهنگ جامعه م یباشد. بااینکه دین اسلام در این سرزمین ظهور نمود و مدت زمانی این سرزمین مرکزیت جهان اسام را به عهده داشت، اما ازآنجاکه در سرزمین فوق قبیل ههای زیادی زندگی م یکنند و هرکدام آداب ورسوم خاص خود را به عنوان یک میراث نگهداری می کنند. امروزه سه جناح عمده در داخل آل سعود وجود دارد که هریک درصدد قبضه کردن قدرت است.

گروه اول خاندان فهد است که از دهه، به صورت گروه غالب در خانواده سعودی بوده است و از نایف بن عبدالعزیز، سلطان بن عبدالعزیز، سلمان بن عبدالعزیز و... تشکیل شده و همگی از یک مادر بوده و به قبیله سدید وابسته اند. گروه دوم که ملک عبدالله در حال حاضر پادشاه عربستان است، از مادر دیگری هستند که به قبیله شمر وابست هاند. سعود بن فیصل، وزیر امور خارجه نیز از این گروه است. گروه سوم، فرزندان فیصل هستند که فاقد تشکیلات گروهی هستند و افرادی چون خالد بن فیصل و ترکی فیصل به آن تعلق دارند.

نظام حقوقی عربستان سعودی برگرفته از فقه حنبلی یکی از مذاهب اسلامی است. بر اساس احکام دین اسام، مردان در صورت تمایل مجاز به ازدواج با حداکثر چهار زن هستند. مطابق سنت رایج در عربستان سعودی، در مراسم عروسی و میهمانی ها، محل میهمانان زن و مرد از هم جدا است.

فعالیت اقتصادی زنان در عربستان

در قوانین سعودی، زنان تنها مجاز به فعالیت در زمینه آموزش و بهداشت و یا چندین مورد استثنائی دیگر هستند و در حین کار به هیچ صورت اجازه تعامل با مردان را ندارند. آموزش برای زنان بسته به کلاس های دختران می شود و آن ها حق آموزش برای پسران را ندارند. باای نحال بازهم شرکت زنان در کارها بسیار بسته است و برای این کارها نیز اجازه رسمی شوهر یا ولی شرط محسوب م یشود. علما گماردن زن به هر کاری که باعث همکاری و ارتباط با مردان نامحرم می شود، را حرام اعلام کرده اند.

بیشتر ساکنان این کشور سنی مذهب هستند و شیعیان به صورت اقلیت در این کشور زندگی می کنند. در سال 2014 ، 95 % مردم کشور عربستان مسلمان هستند که از این میزان، 85 %- 90 % افراد سنی و 10 %- 15 % آ نها، شیعه م یباشند. اکثر جمعیت عربستان مسلمان و بر مذهب حنبلی و بخشی از مردم بر مذهب شیعه هستند. تعداد اندکی مسیحی، یهودی، بودائی، هندو و سیک نیز در این کشور سکونت دارند .

جنبه های فرهنگی حج

مکه، سرزمین وحی، پایگاه و پایتخت مسلمانان، دارای شرافت و عظمت ویژه ای در میان شهرهای اسلامی است و ویژگی های منحصر به فردی دارد که برگزاری مراسم باشکوه حج، بر اهمیت این شهر افزوده است. مراسم حج سبب شده است این شهر مقدس، مطرح و از نظر فرهنگی و تاریخی، جهان اسام تقویت شود. در این مجمع سالانه، از هر کشوری، شماری به عنوان نمایندگان جامعه خود حضور می یابند. شرکت این افراد، برای آشنایی با اندیشه و افکار و انتقال اطلاعات با یکدیگر است و این تبادل افکار و اندیشه می تواند در زمینه های گوناگون عقیدتی، اجتماعی و سیاسی اثرگذار باشد.یکی از مهم ترین عوامل فرهنگی، تبادل فرهنگ ها و اطلاعات در جهان اسلام است.

این اجتماع سالانه سبب می شود که اخبار و اطلاعات مربوط به پیامبر و خاندان رسالت بهتر و بیشتر منتقل شود و مسلمانان روش و منش نبوی را گسترش دهند. از این رو، حج، مه م ترین پایگاه پیام رسانی است. امام صادق علیه السلام در این باره چنین می فرماید: اگر کسی بگوید چرا به حج فرمان داده شده است، در پاسخ گفته می شود به علت اینکه دین شناسی و نقل سخنان و اخبار ائمه اهل بیت علیه م السام به هر منطقه و ناحیه است. انتقال فرهن گ ها سبب می شود هنگامی که به وطن خویش بازگشتند، آموزه های اسامی را گسترش دهند و چهره واقعی اسام را آشکار سازند و بکوشند مسلمانان به قدرتی بزرگ تبدیل شوند .