۱- اجاره وقف منفعت
استفتاء: قسمتی از اراضی محل که به جهت مصارف خاصی قبلاً وقف گردیده، اخیراً یک نفر بانی خیر پیدا شده است که به لحاظ نیاز و ضرورت و اهمیت موضوع، حاضر گردیده با پرداخت قیمت مناسب اراضی مذکور را تصرف، و جهت ساخت کتابخانه و تأسیسات فرهنگی، به شدت مورد نیاز این محل می باشد وقف نماید. مستدعی است اجازه امر را صادر فرمایند.جواب: اراضی مذکوره در همان جهتی که از اول وقف شده باید مورد استفاده قرار گیرد و انتفاع از آنها در غیر جهت وقف جایز نیست ولی طبق مصلحت وقف و نظر متولّی، اجاره دادن زمین هایی که وقف منفعت باشد و نه وقف انتفاع و صرف عواید آن در جهت وقف، مانعی ندارد، ولی لازم است به گونه ای باشد که وقف بودن زمین ها برای کتابخانه فراموش نشود و در هر صورت وقف مجدد صحیح نبوده و باطل است.
استفتاء: مدت سیصد سال است که موقوفه ای وقف خاص نامیده شده و به وسیله متولّی اداره و زراعت می‌شده است و مرتزقین حق الارتزاق خود را از محصولات کشاورزی دریافت می داشتند. با توجه به مفاد وقف‌نامه آیا جایز است که موقوفه مذکور از صورت وقف خاص بیرون آورده شود و از طریق مزایده به اجاره داده شود؟
جواب: الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها عواید وقف باید زیر نظر متولّی شرعی در جهت وقف صرف شود و موضوع نیاز به رسیدگی دارد و موکول است به مسئولین محترم ذیربط.
استفتاء: مسجدی از قدیم در محل احداث و مورد بهره بردای قرار گرفته است اخیرا با گسترش ساختمان احتیاج به راه ورودی بزرگ‌تری جهت رفت و آمد نمازگزاران می باشد که در مجاورت مسجد مذکور زمین موقوفه ای قرار دارد که شهرداری محل اعلام نموده است در صورت بلامانع بودن مسأله شرعی حاضر است زمین مذکور را از متولّی آن و هماهنگی اداره اوقاف اجاره و مقداری از آن را جهت راه عبور و مرور به مسجد واگذار نماید لذا با عنایت به مراتب فوق خواهشمند است نظر مبارک جنابعالی در مورد اجاره زمین توسط شهرداری و اختصاص آن به مسجد اعلام فرمایید.
جواب: اگر وقف زمین از قبیل وقف منفعت باشد نه وقف انتفاع متولّی شرعی آن می تواند در صورتی که به مصلحت و نفع وقف بداند آن را اجاره دهد و اجاره آن را در جهت وقف مصرف نماید.
اجاره موقوفه یا عواید آن
استفتاء: زمینی است که بعنوان ملک مسجد وقف شده به این صورت که افرادی آن را واگذار به مسجد کرده اند و یا با پولی که تهیه شده زمین تهیه شده جهت مصرف خود آن مسجد و تا به حال حتی دو رکعت نماز در آن خوانده نشده. و آیا جایز است که در این زمین سالن ساخته شود که در آینده به صورت کتابخانه مسجد از آن استفاده شود که این سالن وصل به مسجد شود ولی قبل از آنکه به صورت کتابخانه درآید به اجاره داده شود و اجاره بهای آن در مصرف مسجد به کار رود؟جواب: اگر زمین را خریده یا وقف کرده اند که منافع آن برای مسجد باشد اجاره آن زیر نظر متولّی و صرف درآمدش برای مسجد مانع ندارد.
استفتاء: خانه ای در کنار مسجدی قرار دارد که جهت امام جماعت مسجد وقف شده است، اکنون امام محترم جماعت مسجد به منزل شخصی خویش منتقل شده اند.
سؤال اول: آیا امام جماعت مسجد می توانند این منزل را اجاره داده و مال الاجاره را شخصاً تملک نمایند؟ و یا باید مال الاجاره صرف مخارج مسجد شود؟
سؤال دوم: اگر این خانه به دلیل ضرورت توسعه فعالیت های فرهنگی مسجد، تشکیل کلاسهای فرهنگی مانند کلاس قرآن، و احکام و جلسات فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد آیا باید باز به امام جماعت مسجد اجاره پرداخت نمایند؟
جواب: اگر خانه وقف امام جماعت مسجد شده و برای خصوص سکونت او وقف نیست امام جماعت می‌تواند آن را اجاره دهد و از مال الاجاره آن استفاده کند.
استفتاء: طبق وقف‌نامه یک باب منزل جنب مسجد جهت استفاده مؤذن و امام جماعت وقف گردیده، آیا پایگاه مقاومت بسیج می تواند نسبت به هزینه درآمد منزل جهت مسجد اقدام نماید؟ و یا می توان درآمد حاصله را صرف موارد عمرانی، فرهنگی، نظامی در مسجد یا کانون و پایگاه مقاومت مستقر در مسجد نمود؟ هم اکنون هیأت امناء(بدون رضایت متولّی شرعی) اقدام به برداشت درآمد منزل و صرف آن در ساخت و ساز یک واحد آپارتمانی چند طبقه مسکونی جدید و مجزا که آن هم قرار است وقف مسجد باشد می نمایند. این مورد با توجه به وقف‌نامه از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ آیا می توانند از درآمد آن منزل صرف ساخت و ساز منزل جدید کنند؟
جواب: اگر وقف انتفاع باشد،یعنی برای سکونت امام جماعت و موذن باشد، اجاره آن جایز نیست، و اگر وقف منقعت باشدعواید آن باید زیر نظر متولّی در موارد تعیین شده ازسوی واقف هزینه شود.
استفتاء: زمین موقوفه ای است که منافع آن برای عزاداری امام حسین(علیه السلام) الی الابد وقف شده، با توجه به اینکه محلی برای اقامه نماز و دیگر شعائر اسلامی در نزدیکی محل وجود ندارد واگذاری قطعه ای از این زمین از سوی اوقاف به عنوان حسینیه جهت اقامه نماز و شعائر چه صورتی دارد؟ و اگر اجاره سالیانه این زمین پرداخت نشود نماز خواندن و اقامه شعائر چه حکمی دارد؟
جواب: تغییر وقف و حسینیه قراردادن قسمتی از زمین موقوفه مذکور جایز نیست ولی اگر به شکلی اجاره شود که وقفکاملاً محفوظ باشد و مال الاجاره هر سال طبق وقف زیر نظر متولّی شرعی به مصرف برسد جایز و بلا اشکال است.
استفتاء: محل یخچال قدیمی که منافع اجاری آن وقف روضه خوانی و اطعام و خرج ازدواج اشخاص بی‌بضاعت می باشد مدتی است از حیز انتفاع افتاده آیا می توان محل مذکور را جهت ساختمان حسینیه به اجاره طویل المدت در اختیار کسی قرار داد و در اجاره نامه موضوع وقف را قید کرد.
جواب: در فرض مذکور با رعایت مصلحت وقف و زیر نظر متولّی شرعی مانع ندارد و باید مال الاجاره کماکان طبق وقف مصرف شود.
از محضر حضرتعالی درخواست می شود اجازه فرمایید این قطع زمین جهت ساختن ساختمان مخابرات مورد استفاده قرار گیرد، ضمناً متولّی این زمین در قید حیات است.
جواب: میتوانند زمین رابرای ساختمان از متولّی شرعی اجاره کنند با مراعات مصلحت و مال الاجاره زیر نظر متولّی صرف در عزاداری آن حضرت شود.
استفتاء: قطعه زمینی از طرف جد ما وقف سیدالشهداء(علیه السلام) شده است که نیت بر این بوده است که مقدار ۳۰ کیلو گندم حاصله از این زمین در ایام محرم صرف عزاداری ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) شود. اما این زمین فعلاً در وسط روستا قرار گرفته است و هیچ‌گونه استفاده ای از آن نمی شود با توجه به اینکه زمین موقوفه در وسط محل واقع شده است، مردم روستا به خاطر عبور و مرور می خواهند مسیر جاده را اجاره کنند و سالانه مقدار موقوفه را پرداخت نمایند.
جواب: بستگی به چگونگی وقف دارد اگر به طور کلی وقف سید الشهداء(علیه السلام) نموده باشد، اجاره دادن آن و صرف وجوه در مسیر وقف مانع ندارد.
استفتاء:
۱ـ شخصی ملکی را وقف کرده که از عایدات آن صرف حرم مطهر گردد متولّی وقت این ملک را در اختیار یکی از مراکز فرهنگی قرار داده است که در ملک مسجدی نیز از کمکهای مختلف ساخته شده است. آیا مسئولین امر می توانند این قسمت را به عنوان مسجد وقف نمایند یا خیر و چنانچه راهی برای وقف مسجد نیست آیا لازم است ما معامله مسجد با این مکان در احکام شرعی داشته باشیم یا خیر؟
۲ـ زمینی را سازمان های دولتی واگذار کرده اند جهت ساخت مستغلات برای دانشگاه در این زمین ساختمانی به عنوان مسجد نیز از محل کمکهای دولت و مردم ساخته شده است اکنون سؤال این است که آیا این بنا حکم مسجد دارد یا خیر؟
جواب:
۱. زمین موقوفه قابل وقف مجدد نیست ولی اجاره دادن بلند مدت آن توسط متولّی شرعی برای ساختن مسجد اشکال ندارد و مبلغ اجاره باید در جهتی که برای وقف معین شده مصرف شود.
۲. در صورتی که مسئولین صاحب اختیار اجازه ساختن آن را به عنوان مسجد بدهند و یک نفر هم نماز بخواند حکم مسجد را دارد.
استفتاء: زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع توسط دو نفر خیرجهت ساختن مسجد تقدیم و وقف نموده اند در صورتی که زمین وقف آستان قدس رضوی(علیه السلام) می باشد، آیا اولاً: زمین وقف را دو مرتبه وقف مسجد می توان کرد یا خیر؟
ثانیاً: در پشت بام این مسجد می توان منازلی برای زائرین محترم ساخت و یا برای امام جماعت احداث کرد یا خیر؟
ثالثاً: این مسجد نماز خانه است یا حکم مسجد را دارا می باشد؟
جواب: وقف قابل وقف مجدد نیست لیکن اجاره زمین موقوفه به مدت معتنابه برای ساخت مسجد اشکال ندارد و در این صورت بنای احداثی مسجد در زمین موقوفه احکام و آثار مسجد را دارد و پس از احداث مسجد مجاز نیستند در پشت بام آن ساختمان جدیدی برای هر منظور دیگر احداث نمایند لیکن مانعی ندارد زمین موقوفه را برای احداث مسجد و ساختمان مسکونی فوقانی و یا برای منافع دیگر اجاره دهند و در ابتدای امر، احداث بناها بدین منظور یعنی یک طبقه مسجد و یک طبقه مسکونی و یا تجاری احداث شود در این صورت اشکال ندارد.
استفتاء: ملکی مزروعی را شخصی وقف نموده که درآمد آن را به مصرف مجالس تعزیه داری حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) برسانند چون متولّی درستی نداشته از میان همین زمین ذکر شده جوی برای راه آب بیرون کرده اند، حالیه یک نفر از ورثه مرحوم واقف که خود را مسئول می داند می خواهد زمین را به حال اول برگرداند مخالفت می کنند حکم آن را مرقوم فرمایید که مورد نیاز است.
جواب: احداث جوی آب و راه عبور آب در زمین موقوفه موقوف به اجازه متولّی شرعی موقوفه و تنظیم قرارداد اجاره با متولّی شرعی در این باره است، و بدون اذن و اجازه متولّی موقوفه در حکم غصب و موجب ضمان است.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
۲- اجاره وقف انتفاع
اجاره خانه وقفی امام جماعت مسجد
استفتاء: در نزدیکی یک مسجد خانه ای وجود دارد که صاحبش آن را برای سکونت امام جماعت مسجد وقف کرده است، ولی در حال حاضر به علت کثرت عائله و مراجعه کنندگان و دلایل دیگر مناسب سکونت او نیست و خود امام جماعت هم منزلی دارد که در آن زندگی می کند و احتیاج به تعمیرات دارد و برای ساخت آن مقداری وام گرفته است، آیا جایز است خانه موقوفه را اجاره دهد و پول اجاره آن را برای پرداخت بدهی های خانه ای که در آن ساکن است و انجام تعمیرات آن، مصرف نماید؟جواب: اگر خانه به صورت وقف انتفاع، برای سکونت امام جماعت مسجد وقف شده باشد، شرعا او حق اجاره دادن آن را ندارد هر چند به قصد استفاده از اجاره آن برای پرداخت دیون و تعمیر منزل مسکونی اش باشد و اگر آن خانه بخاطر کوچکی، نیاز او را برای سکونت خانواده اش و آمدن مهمان و پاسخگویی به مراجعه کنندگان برطرف نمی کند، می تواند از آن در بعضی از ساعات روز یا شب مثلا برای پاسخگویی به مراجعه کنندگان استفاده کند و یا آنکه خانه مزبور را به امام جماعت دیگری بدهد تا در آن سکونت کند.
استفتاء: منزلی است وقفی که وقف آن متعلق به مسجد می باشد و شرط وقف منزل اینکه هر آقای روحانی که امام جماعت مسجد می باشد در آنجا سکونت نماید، چند سال پیش مسجد مورد استفاده بود و امام جماعت آن در منزل مذکور سکونت داشت اما مدتی است مسجد مذکور خراب شده و در دست ساختمان جدید است که نیاز شدیدی به مخارج دارد از طرفی امام جماعت مسجد الان در آنجا نیست اما منزل مذکور را در تصرف دارد و یک شخص غیر روحانی از منسوبین خود را در آنجا ساکن کرده است.
حال که مسجد در حال نوسازی است اگر منزل مذکور از طرف هیئت امناء مسجد اجاره داده شود و برای مسجد خرج گردد مسجد از چند جهت از غربت پول خارج می شود.
استدعا می شود نظر حضرتعالی را پیرامون مسأله بیان فرمایید.
آیا جایز است تصرف شخص مذکور و ساکن بودن یک شخص غیر روحانی در منزل مذکور؟
وظیفه هیئت امناء چیست، آیا لازم است منزل را برای مسجد اجاره دهند یا خیر؟
جواب: سؤال اول صور مختلفی دارد، اگر در وقف اختیار منزل به امام جماعت سپرده شده باشد تصرفات وی صحیح است.
در صورتی که منزل وقف برای سکونت امام مسجد شده و یا در صیغه وقف، اختیار تصرفات آن به او سپرده شده باشد اجاره آن به وسیله دیگران بر خلاف وقف است و جایز نیست.
اجاره غسال‌خانه و وضوخانه
استفتاء: وضوخانه ای خراب شده و مربوط به مسجد است که شخصی در رژیم گذشته وضوخانه را از اداره اوقاف اجاره کرده است در این مورد سؤال ذیل مطرح است.آیا این نوع اجاره که ملک وقف بر عموم است چه در آن زمان و چه در این زمان صحیح است یا خیر؟
جواب: در موارد وقف انتفاع مثل مورد سؤال اجاره صحیح نیست.
استفتاء: غسال‌خانه ای است مربوط و متصل به گورستان که وقف برخود اهالی آنجاست مدتی است که از طرف بهشت زهرا بسته شده آیا می شود این مکان را تبدیل به کتاب‌فروشی و نوارخانه و یا پایگاه بسیج قرار داد و اجاره آن را صرف در خود همان گورستان نمایند رأی مبارک چیست و آیا اجازه می فرمایید یا خیر؟
جواب: غسال‌خانه وقفی قابل اجاره دادن و تغییر و تبدیل نیست.
اجاره مسجد، حسینیه، مدرسه علمیه
استفتاء: آیا اداره اوقاف می تواند مسجد یا حسینیه یا مدرسه علمیه را به کسی اجاره دهد یا خیر؟جواب: گذشت که در مواردی که وقف انتفاع است مثل مذکورات در سؤال اجاره صحیح نیست.
استفتاء: آیا آنهایی که اطلاع دارند ملک وقف بر عموم است مثل مسجد می توانند تقاضای اجاره کنند از اداره اوقاف یا خیر؟
جواب: اجاره دادن مسجد صحیح نیست.
استفتاء: آیا اداره اوقاف وقتی متوجه شد که مسئولین قبلی کار خلافی انجام داده اند مثل اینکه مسجد یا حسینیه را به کسی اجاره داده اند واجب است از آنها پس گرفته شود یا خیر؟
جواب: باید به حال اول برگردانند.
اجاره قبرستان
استفتاء: زمین قبرستانی سال های سال چراگاه گاو و گوسفند بوده و فعلاً دور قبرستان دیوار یا نرده کشیده شده و علف های زیادی در زمین روئیده می شود، اگر به همان حال بماند آرامگاه مخروبه می شود، آیا مصلحت است زمین را به دامداران به مدت کوتاه اجاره داد و مبلغ اجاره را صرف آبادی همان آرامگاه و مخارج ساختمان معصوم زاده که در همان جا واقع می باشد و نیاز مبرم به تعمیر دارد، بشود اشکال دارد یا خیر؟جواب: اجاره قبرستان صحیح نیست، بلی متولّی شرعی می تواند علف ها را بفروشد و پول آن را صرف در آبادی قبرستان نماید.
استفتاء: شخصی زمینی را صد سال قبل برای دفن اموات مسلمین وقف نموده و دفن اموات صورت گرفته ولی در زمان رژیم منحوس پهلوی قسمتی از آن زمین را شهرداری و قسمتی دیگر را شهربانی وقت تصاحب نموده است در قسمت دوم نیروی انتظامی با توجه به تصرف شهربانی سابق به تازگی اقدام به ساخت و ساز می نماید و خود معترف به وقفیت زمین می باشد لذا بیان فرمایید آیا می شود با شهرداری و نیروی انتظامی قرارداد اجاره منعقد و وجه الاجاره را صرف مایحتاج قبرستان نمود یا خیر؟
جواب: در فرض مرقوم، انعقاد اجاره صحیح نیست.
اجاره کاروان‌سرا
استفتاء: ساختمانی موسوم به رباط که در حدود ۱۲۰ سال قبل جهت استراحت قوافل در حال عبور و مرور ساخته شده است، و در حال حاضر با خصوصیات ذیل می باشد.۱ـ در حال خراب شدن است و احتمال خطر جانی نیز بسیار قوی است.
۲ـ بعد از تحقیق و تفحص وقف‌نامه خاصی و متولّی برای ساختمان پیدا نشده است.
۳ـ عبور و مرور قوافل به طور کلی از این مسیر انجام نمی گیرد.
۴ـ این روستا از مناطق محروم درجه سوم مملکت اسلامی می باشد.
سؤال) اولاً: آیا فروختن و اجاره دادن این ساختمان و صرف پول آن در کارهای عام المنفعه جایز است یا نه؟
ثانیاً: علی فرض عدم صحت فروختن و یا اجاره دادن، آیا استفاده از آن در امور عام المنفعه مثل مدرسه ابتدائی، راهنمائی، دبیرستان، خانه بهداشت، ساختمان مخابرات و غیره جایز است یا نه؟
ثالثاً: علی فرض جواز استفاده روستایی که ساختمان در آن واقع شده است کافی است و یا اینکه باید حد الامکان روستاهای همجوار نیز از آن بهره مند شوند؟
جواب: فروش و اجاره آن جایز نیست ولی چنانچه استفاده از آن در جهت وقف به طور کلی ممکن نباشد استفاده از آن در مصالح عامه مانع ندارد ولی این کار باید به وسیله مسئولین دولتی یا شورای اسلامی انجام گیرد.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
۳- حق تملک اعیان(پذیره)
فروش حق تملک اعیان توسط مستأجر
استفتاء: به عرض حضرتعالی می رساند اینجانب در سال ۱۳۷۰ یک قطعه زمین جهت احداث منزل مسکونی از اداره اوقاف اجاره نموده ام به علت بی بضاعتی نتوانستم سرپناهی بسازم و نتیجتاً قصد فروش زمین فوق را نموده ام و به همین علت بارها با چندین روحانی مشورت نموده ام که بنده قصد دارم قطعه زمین استیجاری را به هر شکلی که ازنظر شرعی مشکلی نداشته باشم به شخص دیگری بفروشم در این خصوص پاسخ های متفاوت و مختلفی را اظهار داشته اند و بنده حقیر نیز از پاسخ های داده شده نتیجه گرفته ام که مشکل خاصی شاید نداشته باشد بالاخره زمین فوق را با یک جزئی عملیات ساختمانی به شخص ثالثی فروختم. در حال حاضر نیز این عملی که انجام داده ام و به دلیل پاسخ های مختلفی که شنیده ام مشکوک هستم لذا عاجزانه از شما مقام معظم رهبری و مرجع جهان تشیع تقاضا دارم در صورت صلاحدید حقیر را مشخصاً با خط مبارک که خود در ذیل همین نامه عنایت و راهنمائی فرمایید که آیا این عمل از نظر شرعی اشکال دارد یا خیر، چنانچه اگر عذر شرعی دارد محبت فرماییدکه چکار کنم تا عذر بنده برطرف شود.جواب: زمین موقوفه قابل استملاک و خرید و فروش نیست، اگر آن را با پرداخت پذیره اجاره نمودید واگذاری آن به دیگری تابع چگونگی قرارداد و موافقت متولّی شرعی موقوفه با مراعات جهت و مصلحت وقف است.
استفاده از مال موقوفه در غیر جهت وقف
استفتاء: در شهرستان... رقبه ای وجود دارد که عواید آن قسمتی صرف مخارج تعزیه داری و باقیمانده بین ارحام موصی تقسیم می گردد، در وصیت نامه مذکور فروش ثلث و اجاره بیش از ۳ سال آن منع شده است و همچنین قید گردیده که اوصیا حق ندارند اراضی موقوفه را به کسی اجاره دهند که در آن احداث بنا نمایند.با توجه به اینکه مورد بحث در حال حاضر کلاً در داخل شهر و در منطقه خدمات شهری و مسکونی قرار گرفته است و استفاده از آن جز با احداث بناهای مسکونی و تجاری و اداری و غیره ممکن نیست و از طرف دیگر در بخشی از آن اراضی سازمان ها و مؤسسات با بودجه دولتی اقدام به احداث بناهای اداری نموده اند و بانک ها نیز به علت شرائط مندرج در وصیتنامه از اعطای وام و خدمات لازم به مستأجرین خودداری می نمایند و این وضع باعث رکود آبادانی و پیشرفت شهر و موقوفه شده است و چنانچه نظر موصی در مورد عدم اعطای حق تملک اعیان در اراضی که داخل شهر قرار گرفته مراعات شود موقوفه غیر قابل استفاده و بدون درآمد باقی خواهد ماند که در این صورت امکان انجام نیات موصی نیز میسر نخواهد شد و از طرفی مشکلات بسیار زیادی برای ساکنین و مقامات دولتی و مؤسسات به وجود خواهد آمد، لذا مستدعی است با عنایت به مشکلات ایجاد شده موافقت فرمایند به منظور رفع محذورات یاد شده این قسمت از نظر موصی در ایجاد اراضی موقوفه رعایت نشود و حق تملک اعیان به افراد و مؤسسات متقاضی داده شود تا ضمن احیای موقوفه افراد نیز تشویق به اجاره راضی بشوند.
جواب: موقوفه را نمی توانند به افراد یا مؤسسات تملیک کنند و آنها نمی توانند تملک کنند و مالک نمی شوند، بلی اگر استفاده از وقف در جهت وقف ممکن نباشد مگر به احداث بناء یا اجاره بیش از سه سال می توانند آن را برای احداث بناء یا بیش از سه سال اجاره دهند و به وقف عمل کنند، ولی باید با نظر متولّی شرعی باشد.
تجدید بنا در مال موقوفه
استفتاء: اینجانب قصد دارم موقوفه ای را از متصدیان شرعی و قانونی آن با حق تملک اعیان اجاره نموده و بر روی عرصه مذکور بنا احداث نمایم و اعیان مذکور را به همراه کلیه حقوق خود از زمین را وقف ابدی نمایم گفته می شود با توجه به اینکه مدت اجاره قاعدتاً محدود است(نمی تواند نامحدود باشد) گرچه در سند قید می شود متولّی بعدی به کرات باید با متولّی زمین موقوفه سند اجاره تنظیم نماید و وقف اعیان ابدی است، شرعاً وقف ابدی اعیان بر روی عرصه اجاره ای امکان ندارد. استدعا دارد بیان فرمایید.این وقف صحیح است یا خیر؟
اگر صحیح نیست چه راه حل شرعی در این زمینه پیشنهاد می فرمایید؟
جواب: اگر متولّی شرعی زمین موقوفه با مراعات مصلحت وقف نسبت به احداث ساختمان و وقف آن، اجازه دهد مستأجر زمین موقوفه می تواند اعیانی را وقف نماید ولی پس از انهدام ساختمان تجدید بنا متوقف بر اذن متولّی شرعی است.
استفتاء: تعدادی از موقوفات این منطقه درگذشته توسط واقفین و متولّیان وقف اجاره داده شده مستأجرین در عرصه موقوفاتی که کلاً وقف است به صورت نصف(نصف درختان ومحصول آنها متعلق به وقف و نصف دیگر متعلق به مستأجر) درختکاری شود و در بعضی دیگر از موقوفات نیز اجازه احداث ساختمان به نفع مستأجر تجویز و احداث بنا شده است، در حال حاضر به علت گذشت زمان اکثر درختان مثمر قبلی خشک و از بین رفته و یا تعداد قلیلی درخت غیر مثمر باقی مانده و ساختمان مستحدثه نیز فرسوده و از حیز انتفاع ساقط شده است. نظر بر اینکه با وجود ادعای صاحبان اعیانی تصمیم مستقل جهت اخذ اجاره واقعی عادله عرصه وقف به متولّیان و اداره اوقاف مقدور نمی شود استدعا می شود ذیلاً مرقوم فرمایند.
آیا مدعیان اعیانی و یا وراث آنها می توانند بدون اجازه مجدد متولّیان و اداره اوقاف مجدداً ساختمان مخروبه را بازسازی و به جای درختان خشکیده ریشه های جدید ریشه گذاری کنند یا خیر؟ و اصولاً در این قبیل موارد عمر قانونی و شرعی اعیانی مستحدثه به چه مدتی می تواند محدود باشد؟
تکلیف متولّیان و اداره اوقاف جهت افزایش درآمد عرصه این قبیل موقوفات که وجود چند اصله درخت غیر مثمر باعث تقلیل درآمد واقعی عرصه وقف و تعطیل نیت واقفین خیر می شود چیست؟
جواب: قرارداد فیمابین متولّی و مستأجرین موقوفه در فرض مرقوم در حکم مغارسه باطل است و درختان ملک صاحب نهال است، بلی با فرض اینکه مستأجرین با اجازه متولّی شرعی موقوفه احداث ساختمان نمودند و صلاح وقف بوده ملک مستأجرین است و هرگونه تصرف مجدد در موقوفه باید زیر نظر متولّی شرعی موقوفه و صلاح وقف باشد و متولّیان موقوفه موظف هستند مطابق وقف‌نامه و نظر واقف عمل کنند.
۴- سرقفلی
خرید و فروش سرقفلی ملک موقوفه
استفتاء: آیا فروش سرقفلی مغازه ای که در زمین صحن مسجد ساخته شده جایز است؟جواب: در صورتی که ایجاد مغازه در صحن مسجد، شرعا، مجاز بوده، فروش سرقفلی آن با رعایت مصلحت و نفع وقف، بااذن متولّی شرعی مانعی ندارد و در غیر این صورت واجب است ساختمان مغازه خراب شود و زمین آن به همان صورت اوّل به حیاط مسجد اضافه شود.
استفتاء: اینجانب در سال گذشته اقدام به خرید سرقفلی یک باب مغازه به صورت قولنامه نموده ام و پس از خرید متوجه شدم که ملک این مغازه وقف حضرت صاحب الأمر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد. با توجه به اینکه اینجانب از مقلدین حضرتعالی هستم لذا خواهشمندم به دو سؤال بنده جواب فرمایید. اولاً پولی که بنده به عنوان سرقفلی به شخصی که سرقفلی این مغازه را داشته پرداخت نموده ام آیا بنده را محق این سرقفلی می نماید؟ دوماً درآمدی که از این مغازه عاید بنده می شود چه صورت فقهی دارد؟
جواب: اگر با نظر متولّی شرعی با مراعات جهت وقف عمل شود هم سرقفلی و هم عواید آن اشکال ندارد.
استفتاء: مغازه ای که وقف و متعلق به مسجد است آیا فروختن آن به عنوان سرقفلی بدون اجازه حاکم شرع و یا متولّی جایز است یا خیر؟ و در صورت عدم جواز اگر شخصی آن را اجاره کند حق تصرف و یا اجاره دادن مغازه به دیگران دارد یا خیر؟ و دیگر اینکه خریدار برای واگذاری مغازه به مسجد شرعاً می‌تواند مبلغی زیادتر از آنچه که بابت خرید مغازه داده است درخواست نماید خواهشمند است نظر خودتان را که همان نظر شرع است بفرمایید.
جواب: اجاره مغازه وقفی بدون نظر متولّی شرعی و با نبود متولّی خاص حاکم شرع صحیح نیست. و هرگونه تصرف در آن موقوف است به اذن او با مراعات جهت و مصلحت وقف، بلی اگر از طرف متولّی سرقفلی و حق واگذاری مغازه به کسی داده شده باشد می تواند آن را به دیگری واگذار نماید.
استفتاء: شخصی چندین سال قبل مغازه ای را قبل از تکمیل ساختمان آن اجاره نمود و پول سرقفلی آن را در همان زمان پرداخت کرد و سپس با اجازه مالک، آن را با پول اجاره همان مغازه تکمیل نمود و در طول مدّت اجاره، نصف ساختمان را با سند رسمی از مالک خرید و در حال حاضر شخص دیگری مدّعی است که ساختمان مزبور وقف است و نائب تولیت هم ادّعا می کند که باید سرقفلی آن دوباره پرداخت شود، حکم این مسأله چیست؟
جواب: اگر وقف بودن زمین آن ساختمان، ثابت شود و یا مستأجر به آن اعتراف نماید، در این صورت هیچ یک از امتیازاتی که از مدّعی مالکیت زمین ساختمان موقوفه گرفته است اعتباری ندارد، بلکه باید برای ادامه تصرّف در ساختمان مذکور قرارداد جدیدی با متولّی شرعی وقف منعقد نماید، و پول خود را می تواند از کسی که ادّعای مالکیّت داشته، پس بگیرد.
استفتاء: اصولاً پرداختن و گرفتن چنین وجهی توسط موجر و مستأجر از موقوفه مشروع می باشد؟ و اضافه می نماید مستأجرین وجهی را به عنوان سرقفلی به موقوفه پرداخت ننموده اند و در آن زمان اساساً گرفتن سرقفلی مرسوم نبوده است.
جواب: در فرض مرقوم مستأجر حق مطالبه سرقفلی ندارد و در وقف باید نظر متولّی شرعی و مراعات جهت و مصلحت وقف عمل شود.
استفتاء: شخصی رقبه موقوفه را به مدت سه سال از مرحوم متولّی وقت به اجاره می گیرد و مبلغی را بابت حقوق موقوفه به متولّی پرداخت می کند.
اکنون حدود چهار سال است که سند موصوف منقضی گردیده اینک مستأجر مدعی است که به دلیل انعقاد همان سند اجاره سابق و پرداخت وجه اولیه امروز نیز شرعاً باز مجاز در تصرف زمین می باشد و موقوفه مدعی است که به دلیل انقضاء سند اجاره و تضییع حقوق موقوفه، دیگر مستأجر سابق شرعاً مجاز به تصرف در ملک موقوفه نمی باشد، مگر در صورت پرداخت حقوق واقعی موقوفه و جلب رضایت متولّی حاضر، مستدعی است در فرض موصوف جهت تعیین تکلیف شرعی طرفین حکم الله را بیان فرمایید.
جواب: در فرض مرقوم مستأجر بدون نظر متولّی شرعی حقی ندارد و با مراعات مصلحت وقف متولّی می‌تواند اجاره را تجدید کند.
فروش سر قفلی مال موقوفه
استفتاء: تعدادی مکان تجاری وقفی وجود دارد که در زمین وقفی ساخته شده اند و بدون فروش سرقفلی آنها به مستأجرین، اجاره داده شده اند، آیا جایز است مستأجرهای آنها سرقفلی مغازه ها را به دیگری بفروشند و پول آن را بگیرند؟ و بر فرض جواز آن، آیا پول سرقفلی مال مستأجر است یا آنکه از درآمدهای وقف محسوب می شود و باید در جهت وقف مصرف شود؟جواب: اگر متولّی وقف فروش سرقفلی را با رعایت مصلحت وقف اجازه دهد، مالی که در برابر آن گرفته می شود جزو درآمدهای وقف محسوب می شود و واجب است که در جهت وقف مصرف شود، ولی اگر معامله را اجازه ندهد، بیع باطل است و فروشنده باید مبلغی را که از خریدار گرفته به او برگرداند، و به هر حال مستأجری که حق سرقفلی ندارد ولی درعین حال آن را به مستأجربعدی فروخته است، حقی در آن مال ندارد.
وقف سرقفلی
استفتاء: شخص بلاوارثی در زمان حیات خود کلیه اموال منقول و غیر منقول خود را وقف بر مصارف عامه می‌نماید و به آن عمل شده و می شود از موارد وقف یکی سرقفلی مغازه ایشان است که مالکیت آن به دیگران تعلق دارد حالیه جهت رفع کدورت میان مالک و متولّی بیان فرمایند آیا سرقفلی مغازه می تواند مورد وقف قرار گیرد یا نه؟ ضمن اینکه بهای سرقفلی توسط واقف مرحوم به مالک پرداخت شده است.جواب: وقف سرقفلی محل اشکال است لکن نگهداری این حق و استفاده از درآمد آن در راه خیر مانعی ندارد.
حق تخفیف اجاره بهاء مال موقوفه
استفتاء: مستأجرین موقوفات به استناد اینکه سال های متمادی سابقه تصرف در رقبه های وقف را دارند اجاره ای ناچیز و کمتر از نرخ عادلانه روز به اوقاف پرداخت می کنند آیا صرف سابقه استیجار برای مستأجرین موقوفات تا چه حد ایجاد حق نموده که جزء حقوق مکتسبه محسوب گردد؟جواب: مجرد سابقه استیجار موجب استحقاق تخفیف در اجاره بهاء موقوفه نیست، و متولّی شرعی موظف است در تجدید قرارداد اجاره با ملاحظه غبطه و مصلحت وقف، اجاره بهاء عادله تعیین و مطالبه نماید.
دریافت سرقفلی بر خلاف نظر واقف
استفتاء: سه باب مغازه وقفی که مرحوم پدرم در زمان حیات خودش اجاره داده و دیناری به اسم سرقفلی از مستأجر نگرفته حال که مدت اجاره به پایان رسیده می خواهند به شخص دیگر انتقال دهند و از مستأجر جدید با موافقت اوقاف سرقفلی بگیرند و در ملک موقوفه ایجاد مالکیت برای مستأجر جدید نمایند... آیا سرقفلی از لحاظ شرع مقدس اسلامی برای مستأجر قدیم در مقابل واگذار کردن این ملک موقوفه به شخص دیگر جایز است؟جواب: مستأجر قدیم که بدون سرقفلی در مغازه تصرف می کرده حق سرقفلی ندارد و نمی تواند از مستأجر جدید سرقفلی بگیرد و وقف باید زیر نظر متولّی شرعی آن با مراعات مصلحت و جهت وقف اداره شود.
استفتاء: اشخاصی در حدود سی سال قبل سرای موقوفه ای را به صورت شرعی و قانونی از متولّی وقت جهت کسب و کار اجاره نموده و اجاره سالانه را پرداخت نموده اند در چند سال قبل یکی از مستأجرین محل مزبور را به نفر دوم واگذار و از این بابت تحت عنوان حق سرقفلی مبلغ قابل توجهی از شریک خود دریافت نموده است و از طرفی مدت اجاره نیز در آستانه انقضاء می باشد و اداره اوقاف هم به عنوان متولّی شرعی کنونی تمدید اجاره را به مصلحت موقوفه نمی داند.
آیا مستأجر فعلی شرعاً می تواند مطالبه وجهی به عنوان سرقفلی و حق کسب و پیشه و یا جبران دریافت پولی که قبلاً به شریک خود پرداخت کرده از موقوفه بنماید؟
جواب: حق ندارد.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
۵- حق کسب و پیشه و حق دسترنج
دریافت حق کسب و پیشه و یا سرقفلی مغازه از متولّی وقف
استفتاء: از سالیان قبل مغازه های وقفی بدون دریافت هیچ‌گونه سرقفلی به صورت اجاره توسط متولّیان قبل به افراد واگذار گردیده اینک که مدت اجاره مقتضی گردیده و اوقاف قصد بازسازی مجدد املاک موصوف را دارد مستأجرین مزبور حاضر به تخلیه و تحویل مغازه به موقوفه نشده و مدعی دریافت حق کسب و پیشه و یا سرقفلی مغازه از متولّی وقف می باشند.۱. مستدعی است اعلام فرمایند شرعاً پرداخت و دریافت وجه مورد درخواست در فرض مذکور برای طرفین چه حکمی دارد؟
۲. فرضاً چنانچه وجهی به مستأجرین قبلی به عنوان سرقفلی پرداخته باشند آیا موقوفه هنگام تخلیه ملک خود مدیون به پرداخت آن به مستأجر فعلی می باشد یا خیر؟
جواب: حق کسب و پیشه حق ثابت در شرع نیست بلی اگر در این باره در جمهوری اسلامی مقرراتی باشد مراعات قانون آن لازم است و نیز اگر مستأجر سرقفلی نداده باشد حق سرقفلی ندارد.
اگر مستأجر سرقفلی داده به کسی که حق گرفتن سرقفلی نداشته حق سرقفلی پیدا نمی کند.
استفتاء: مزرعه موقوفه یا قطعه زمین موقوفه کشاورزی که آب قنات آن مزرعه خشک شده باشد و زمین های موقوفه به صورت مسلوب المنفعه درآمده باشند، چنانچه اداره اوقاف یا متولّی بخواهند آنها را درآمد‌زا نمایند آیا مستأجرین قبلی که بعضاً سالیان درازی روی زمین های موقوفه زحمت کشیده اند حقی به نام دسترنج دارند یا خیر؟
جواب: چنین حقی در شرع ثابت نیست، ولی اگر دولت اسلامی در این باره مقرراتی داشته باشد باید مراعات شود.
استفتاء: برخی از مستأجرین موقوفات در اراضی زراعی و باغی که زمین و اشجار آن موقوفه می باشد، بعد از انقضاء مدت اجاره حاضر نیستند ملک موقوفه را جهت بهره وری بهینه به متولّی شرعی موقوفه تحویل دهند، و مدعی می باشند که چون سال ها متصرف و مستأجر ملک موقوفه بوده اند و مال الاجاره پرداخت کرده اند، پس متولّی موقوفه یا اداره اوقاف می بایست قسمتی از عین ملک موقوفه یا پول آن را بابت حق ریشه و کسب و پیشه به مستأجر پرداخت نماید، مستدعی است راهنمائی فرمایید که:
اولاً: آیا شرعاً متولّی و یا اداره اوقاف مجاز هستند که از عین یا عواید موقوفه به این درخواست مستأجر پاسخ مثبت دهد؟ ثانیاً: فرضاً که متولّی موقوفه مبادرت به انجام این درخواست بکند، مستأجر شرعاً مجاز به تصرف می باشد؟ ثالثاً: صرف سابقه استیجار و تصرف هر چند طولانی باشد، شرعاً حقی برای مستاجر و متصرف ایجاد می‌کند؟
جواب:
۱-۲- تملیک عین موقوفه و همچنین صرف عواید آن در غیر جهت وقف جایز نیست.
۳- در فرض سؤال برای مستأجر فی نفسه حقی ایجاد نمی شود.
فروش و نقل و انتقال حق کسب و پیشه مال موقوفه
استفتاء: آیا شخصی که روی زمین موقوفه به کشت و زرع مشغول می باشد می تواند آن را بفروشد و یا بعد از فوت می توانند وراث بین خود تقسیم نمایند؟جواب: فروش و تقسیم موقوفه جایز نیست ولی نقل و انتقال حق کسب و پیشه بر روی زمین تابع مقررات اداره اوقاف و به مصلحت وقف باید صورت پذیرد.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
۶- احکام مرتبط با اجاره
تجدید اجاره مال موقوفه و فوت متولّی
استفتاء: آیا در ملک وقف عام که شخصی از متولّی اجاره کرده است و یا از مجتهد جامع الشرائط اجازه گرفته است بعد از فوت آن متولّی یا بعد از فوت آن مجتهد احتیاج به اجازه و اجاره نمودن از متولّی و یا مجتهد زنده دارد؟جواب: اگر مدت اجاره تمام شده باشد برای تجدید اجاره رجوع به متولّی و یا مجتهد زنده لازم است.
استفتاء: زمانی که پدرم حیات داشت زمین موقوفه را به شخصی به اجاره واگذار نموده بود حالکه پدرم فوت شده آیا اجاره مذکور باطل است یا به قوت خود باقی است؟
جواب: اگر پدر شما متولّی بوده و با مراعات مصلحت وقف و بطون لاحقه اجاره داده عمل او نافذ بوده و با فوت وی، اجاره باطل نمی شود لکن اگر متولّی نبوده و یا با اذن او اجاره نداده، در فرض سؤال اجاره باطل است.
تعیین اجاره بهاء موقوفه با نظر متولّی
استفتاء: وقف در اسلام دارای اهمیت قابل توجهی است، اما متأسفانه متصرفین موقوفات مال الاجاره واقعی موقوفات را پرداخت نمی کنند، آنچه در بازار به عنوان مال الاجاره می دهند بسیار کمتر از اجاره واقعی ملک است، و تمام بحث بر سر این است که شرعاً تعیین مال الاجاره موقوفات به عهده چه کسی است؟جواب: تعیین مال الاجاره موقوفات موکول به نظر متولّی وقف و رعایت غبطه و مصلحت موقوفه می باشد.
استفتاء: در بعضی از شهرها و محلها چنین رسم شده که آبهای ملکی را ساعتی بیست هزار تومان اجاره می‌کنند و آب موقوفه را ساعتی پنج هزار تومان، آیا این تفاوت چه حکمی دارد؟ حکم را بیان فرمایید.
جواب: باید به نظر متولّی شرعی و مراعات مصلحت وقف عمل شود.
استفتاء: مدت سی سال است که یکی از مغازه های(موقوفه) را اجاره دارم. اجاره مذکور از ماهی شش تومان بوده که به تدریج اضافه شده تا به قرار ۷۵۵ تومان رسیده است. هم اکنون متولّی موقوفه در نهایت تجدید اجاره به ماهی شانزده هزار تومان را دارد در صورتی که قانون مالک و مستأجر افزایش بیست درصد در سال است و شاخص بانکی نیز همین نسبت است، با این وصف با توجه به وضع تورم و رکود بازار، مستدعی است نظر شریف خویش در مورد وظیفه شرعی ما اظهار فرمایید.
جواب: تصرف در موقوفه باید زیر نظر متولّی شرعی و صلاح وقف باشد در صورتی که اعتراض دارید می توانید به دادگاه مراجعه نمائید.
استفتاء: من مستأجر یک هکتار زمین کشاورزی موقوفه هستم این زمین در وسط یک مزرعه عمومی واقع است و کشت این زمین را آبی و برنج کاری می کردم و اجاره آن را همان آبی می دادم اما از جهت تأمین آب اول زیاد خرجی نداشت چون آب مصرفی این زمین سابقاً از یک چشمه ای که در محل ما واقع است هم برای آشامیدنی محل و هم برای کشاورزی کافی بود تأمین می شد و این رویه سال ها ادامه داشت تا اینکه بعد از گذشت سالیان زیاد و توسعه جمعیت دیگر آبی که قبلاً از چشمه می آمد برای آشامیدنی و کشاورزی کافی بود حالا دیگر برای کشاورزی بسیار ناچیز است به طوریکه در کشت آبی زیاد نقشی ندارد تا آنجا که کشاورزان در مضیقه افتادند و متحیر ماندند که یا باید کشت خشکه و بدون آب می کردند یا برای تأمین آب مورد نیاز خود دنبال آب می رفتند، برای همین هم دنبال آب رفتند و من هم با آنها بودم من شخصاً به خاطر کمبود آب مایل به کشت آب نبودم اما چون زمین موقوفه در وسط مزرعه بود باید تابع دیگر کشاورزان بودم که کشت آبی می کردند و برای همین هم مخالفت کشاورزان نکردم و با آنها همکاری کردم و مردم تصمیم گرفتند که مشترکاً برای تأمین آب کشاورزی چاه آب حفر کنند و همین کار را کردند و چند حلقه چاه حفر کردند تا اینکه موفق شدیم که آب کافی به دست بیاوریم و کشت آبی بکنیم حالا که من با خرج خودم آب و چاه را شریک شدم و مخارج مربوط به آب را می پردازم آیا باید اجاره زمین موقوفه را خشکه زاری بدهم یا آبی اگر خشکه زاری بدهم که حرفی نیست، اما اگر می فرمایید که اجاره آبی بدهم سؤالی که پیش می آید این است که آیا کسی که مستأجر زمین موقوفه است که آن زمین دارای آب است و با من که مستأجر زمین موقوفه هستم ولی آب آنرا من شخصاً تأمین می کنم چه فرقی است اگر اینطور باشد که من هم مثل دیگران اجاره آبی بدهم آیا در حق من بی انصافی نیست، لطفاً وظیفه شرعی مرا بیان فرمایید.
جواب: در مفروض سؤال فعلاً زمین موقوفه آب دارد لکن شما که زحمت کشیده و آب برای آن آورده‌اید اگر به دستور متولّی بوده و قصد رجوع به وقف جهت اجرت عمل خود داشته اید نسبت به عملی که کرده‌اید استحقاق اجرت دارید.
ثانیا: نمازهائی که تاکنون در این زمین ها خوانده شده و بعداً خوانده خواهد شد چه حکمی دارد آیا رضایت واقف شرط است یا خیر؟
جواب: اولا: فروش وقف باطل است، ولی اگر موقوفه را اجاره داده تا مدت اجاره باقی است حق مطالبه مال الاجاره زیادتر ندارد، و پس از پایان مدت اجاره تعیین مال الاجاره در تجدید اجاره موقوف بر توافق طرفین است.
ثانیا: اگر مستأجر با عقد اجاره صحیح با اجازه متولّی شرعی زمین وقف را اجاره نموده است، نمازهائی را که در آن خوانده شده صحیح است.
تخفیف اجاره بهاء توسط متولّی وقف
استفتاء: شخصی املاک خود را وقف نموده تا درآمد آنها در موارد خاصی از کارهای خیر مانند کمک به سادات و اقامه مجالس عزاداری مصرف شود و در حال حاضر با افزایش قیمت اجاره آن املاک که جزء منافع وقف است، بعضی از مؤسسات یا اشخاص به دلیل عدم وجود امکانات در آنها یا دلایل فرهنگی یا سیاسی یا اجتماعی و یا دینی خواهان اجاره ملک موقوفه به قیمت ناچیزی هستند، آیا جایز است مدیریت اوقاف آنها را به قیمتی کمتر از قیمت روز اجاره دهد؟جواب: بر متولّی شرعی و مسئول اداره امور وقف واجب است در اجاره دادن به کسی که خواهان آن است و در تعیین مبلغ اجاره رعایت مصلحت و منفعت وقف را بنماید، در نتیجه اگر در تخفیف مبلغ اجاره به سبب اوضاع و احوال خاص مستأجر یا اهمیت کاری که وقف برای آن اجاره داده می شود، نفع و مصلحت وقف باشد اشکال ندارد والاّ جایز نیست.
استفتاء: برخی از متصرفین موقوفات افرادی بی بضاعت و فقیر و عیالوار و بعضاً از خانواده محترم شهداء و ایثارگران هستند، آیا اجازه می فرمایید اداره اوقاف در این رابطه در غیر نظر واقف در مال الاجاره موقوفه تخفیفی قائل شود؟
جواب: تعیین مال الاجاره موقوفه باید با مراعات غبطه و مصلحت وقف و به نرخ عادله باشد و زیر نظر متولّی شرعی موقوفه و در جهت وقف صرف شود.
استفتاء: در صورتی که واقف به منظور مصرف خاصی از وجوه خیرات مانند کمک به سادات، عزاداری، اطعام و عتبات عالیات املاک خود را وقف کرده باشد و امروز ارزش اجاره ملک وقفی که طبعاً از عواید موقوفه محسوب می شود دارای قیمت بالائی است، گاهی برخی از دستگاه های دولتی و یا افراد معمولی به دلیل نیاز، و استدلال به اینکه این کار ما ارزش بالای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و دینی دارد، متقاضی اجاره ملک موقوفه به قیمتی کمتر از ارزش موقوفه می باشند (در غیر جهت نظر واقف).
آیا این از اختیارات اداره اوقاف است که به خاطر ملاحظات سیاسی، دینی، فرهنگی و اجتماعی رقبه وقف را کمتر از ارزش واقعی آن در اختیار این نوع متقاضیان قرار دهد؟
جواب: متولّی شرعی و مسئول اداره امور موقوفه در اجاره دادن موقوفه و تعیین مبلغ اجاره بهاء باید لزوماً غبطه و مصلحت وقف را رعایت نماید، و چنانچه تخفیف اجاره بهاء به ملاحظه موقعیت خاص مستأجر و کاری که برای آن موقوفه را اجاره می نماید موافق غبطه و مصلحت وقف باشد اشکال ندارد، وگرنه جایز نیست.
شرط واگذاری رایگان اعیان مستحدثه به متولّی
استفتاء: قبل از انقلاب در سند اجاره ای که فیمابین تولیت موقوفه و شهرداری تنظیم شده است که در آن بر عهده شهرداری شرطی مقرر شده که به موجب آن کلیه اعیانی های احداثی در زمین مورد اجاره رایگان به تولیت انتقال یابد اکنون متولّی شرعی درصدد خلع ید از شهرداری نسبت به اعیانیهای احداثی برآمده در حالی که محل بزرگترین پارک شهر می باشد با اعیانیهای فرهنگی اجتماعی، اینجانب به عنوان شهردار از طرف شهروندان شهر از محضر پر برکت آن رهبر و زعیم عالی مقام استدعا دارم امر فرمایند اعیانی های آن همچنان برای استفاده عموم در ید شهرداری باقی بماند.جواب: اعیانی مذکور اگر در زمین وقفی استیجاری احداث گردیده، شرط واگذاری مجانی آن به شخص متولّی موقوفه چنانچه موافق مصلحت وقف نباشد و یا با اسقاط وجه اجاره زمین موقوفه و یا با سوء استفاده از حق تولیت موقوفه باشد باطل و بی اثر است، و در این صورت اعیانی باقی بر ملک احداث کننده است و او متقابلاً ضامن اجرت المثل زمین موقوفه نسبت به تمام مدت تصرف است.
استفتاء: هرگاه ملک موقوفه ازطرف تولیت آن به مدت ۳۰ سال به اجاره واگذار شود و در سند اجاره شرط کرده باشند که بعد از انقضاء مهلت اجاره بناها و مستحدثات و اشجار احداثی و غرس شده در زمین که به هزینه شخصی مستأجر به وجود آمده است مجاناً و رایگان در ملکیت موجر قرار گیرد و این شرط بدون وقوع عقد لازم خارج و بدون قصد و رضای مستأجر شده باشد آیا موجر می تواند به محض پایان مدت اجاره علاوه بر وصول مال الاجاره مقرره مستحدثات مذکور را مجاناً و بلاعوض به تملک خود درآورد یا خیر؟
جواب: مجرد قید مطلبی در سند اجاره میزان نیست، اگر در هنگام عقد اجاره در ضمن انعقاد قرار داد فیما بین مؤجر و مستأجر یا در ضمن عقد خارج لازم بر مستأجر شرط شده باشد که کلیه اعیانی احداثی در زمین موقوفه را به وقف واگذار نماید، مستأجر شرعاً ملزم بر وفاء شرط مذکور است.
استفتاء:
الف) توسط متولّی، رقبه ای از املاک موقوفه به اجاره داده می شود که مستأجر با هزینه شخصی خود طبق نقشه سازمان اوقاف مورد اجاره را بازسازی می کند و تا خاتمه مدت اجاره منافع متعلق به وی باشد و فقط مبلغ مندرج در سند را به عنوان مال الاجاره به موقوفه بپردازد.
ب) در انتهای ملک موقوفه منزلی موجود بوده که مستأجر منزل مذکور را خریداری و بدون اطلاع موقوفه با تجمیع عرصه رقبه موصوف و اراضی استیجاری موقوفه مبادرت به احداث بنا می نماید.
ج) مستأجر از همان ابتدای کار سرقفلی حجرات و مغازه ها را واگذار و همچنین اجاره بهای آنها را دریافت می نماید.
د) مستأجر در هنگام تجمیع بلا مجوز عرصه منزل خریداری و اراضی موقوفه و احداث بنا قسمتی از اراضی موقوفه را بدون جلب موافقت موقوفه برای راه عبور ملک خریداری شده خود اختصاص داده و با این عمل، اولاً ارزش ملک خود را صدها برابر افزایش داده است، ثانیاً با احداث بنا بر روی کل زمین (ملک شخصی و اراضی موقوفه) عملاً ملک ششدانگ موقوفه را به صورت مشاع درآورده است.
هـ) در انقضای مدت اجاره بدون توجه به خاتمه مدت و شرط ۴ مندرج در سند اجاره نامه رسمی مبنی بر اینکه در خاتمه مدت یا حین الفسخ کلیه مستحدثات از هر جهت و بدون هیچ‌گونه قید و شرطی متعلق به موقوفه بوده و مستأجر حقی نسبت به آن ندارد، تعداد دیگری از حجرات و مغازه های خالی را به نفع موقوفه مصادره نموده است. با عرض مراتب از محضر مقدس حضرتعالی استدعا دارد که:
اولاً جواهر نظر عالی را در خصوص موضوع سرقفلی مغازه های خالی موجود و آن تعداد که مستأجر بعد از پایان مدت اجاره نامه رسمی واگذار نموده ابلاغ فرمایند. ثانیاً تکلیف شرعی موقوفه را در قبال اشاعه غیر قابل پیش‌بینی که مستأجر بدون جلب رضایت و موافقت موقوفه به وجود آورده است تعیین و امر به ابلاغ فرمایید.
جواب: بعد از انقضاء مدت اجاره مستأجر هیچ‌گونه حقی نسبت به موقوفه و آنچه متعلق به آن است ندارد و حق ندارد سرقفلی مغازه ها را به دیگران واگذار نماید و یا از مغازه ها استفاده نماید.
طبق شرطی که در ضمن عقد اجاره شده تمام مستحدثات ساخته شده در زمین موقوفه متعلق به موقوفه است و آنچه در زمین شخصی ساخته شده مربوط به مستأجر مذکور است و هیچ اشاعه ای در موقوفه به وجود نیامده بلکه مجرد اتصال موقوفه به ملک شخصی است و در صورتی که از زمین موقوفه مقداری برای راه عبور ملک شخصی استفاده کرده باید آن را به موقوفه برگرداند یا با نظر متولّی شرعی راه عبور را با اجرتی که مصلحت وقف باشد اجاره نماید.
استفتاء: محترماً به عرض می رسانیم این جانبان مستأجرین ملک موقوفه ضمن اطاعت از فرمان حضرتعالی و حکم دادگاه و دیوانعالی کشور که فقط عرصه را وقف اعلام نموده اکنون از حضرتعالی تقاضا داریم در مورد اعیانی ملک ذکر شده که سرقفلی و تعمیرات کلی و جزئی از قبیل گچکاری، فرش کف، درب و پنجره، آب، برق، گاز و تلفن که تمام آنها به وسیله مستأجرین انجام گرفته، آیا مستأجرین متصرف سرقفلی و سایر مخارج ذکر شده را می توان صاحب این اعیانی منظورکرد؟
جواب: اگر مستأجر اعیانی را از مال خودش احداث نکرده مالک اعیانی محسوب نمی شود، بلی فرش که از مال خودش در آن آورده اگر وقف نکرده و مال الاجاره با شرط در ضمن اجاره نیست باقی بر ملک خود او است.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
نماز مستأجر در موقوفه استیجاری
استفتاء: کشتارگاه صنعتی در جهت ارائه خدمات بهداشتی و عرضه گوشت به شهروندان محترم فعالیت می‌نماید و زمین کشتارگاه موقوفه و اعیانی آن مربوط به شهرداری بوده که همه ساله اجاره زمین آن به اداره محترم اوقاف پرداخت می گردد لذا ضمن عرض توضیحات فوق در خصوص انجام فریضه نماز در این محل که بعضاً مورد سؤال قرار می گیرد نظریه آن دفتر محترم مورد تقاضا و استفتاء است.جواب: با اجاره زمین از متولّی شرعی وقف، نماز در آن زمین صحیح است و اشکالی ندارد.
استفتاء: آیا مستأجرینی که به موقع اجاره بهای رقبه مورد اجاره خود را پرداخت نمی نمایند و موجبات عدم اجرای به موقع نظر واقف می شوند فرایض دینی آنها در این رقبات اشکال شرعی دارد یا خیر؟
جواب: اگر با عقد اجاره صحیح زیر نظر متولّی شرعی موقوفه و صلاح وقف زمین در اختیار مستأجرین قرار گرفته و مدت اجاره باقی باشد فرائض دینی آنها در ملک مورد اجاره بلامانع است هر چند واجب است اجرت موقوفات را به موقع پرداخت نمایند.
استفتاء: اینجانب چون وضعیت مالی زیادی نداشتم تا بتوانم زمین مسکونی خریداری نمایم به اداره اوقاف و امور خیریه مراجعه نمودم و یک قطعه زمین را به صورت اجاره تصرف و در آن احداث بنا نموده ام ولی هر کس می رسد ما را دلسرد می کند و می گوید چون زمین موقوفه می باشد شما در آن نماز ندارید، لذا استدعا دارم ما را راهنمایی بفرمایید که وظیفه بنده در این قبال چیست و ما را از این فکر بیرون آورید.
جواب: اگر طبق مقررات اداره اوقاف واگذار شده و شما هم به قرار دادتان عمل می کنید تصرف در آن از جمله نماز مانعی ندارد.
اجاره زمین موقوفه توسط متولّی
استفتاء: آیا متولّی می تواند محصولات موقوفه را که فاقد رعیت می باشد خودش اجاره نماید یا خیر؟جواب: اجاره زمین موقوفه در صورتی که به صلاح وقف باشد جایز است.
استفتاء: آیا متولّی موقوفه مجاز است که اراضی موقوفه را به صورت اجاره بین برادران و خواهران و آشنایان خود تقسیم و واگذار نماید؟
جواب: متولّی شرعی باید مطابق مصلحت وقف عمل کند با مراعات جهت وقف و چنانچه این کار مصلحت وقف باشد و به وقف عمل می شود مانع ندارد.
واگذاری مال موقوفه توسط مستأجر به شخص دیگر بدون اذن متولّی
استفتاء: زمین های موقوفه جهت ساختن مسکن و استیفاء منفعت توسط متولّی شرعی به اشخاص واگذار گردیده. آیا شرعاً جایزاست که مستأجر مورد اجاره خود را به دیگری واگذار نماید؟جواب: نمی تواند به دیگری واگذار کند مگر با اجازه متولّی شرعی بلی اگر با او شرط مباشرت در استیفاء منفعت نشده می تواند به دیگری اجاره دهد.
اجاره موقوفه مسلمانان توسط غیرمسلمان
استفتاء: آیا جایز است زمین موقوفه ای که مسلمان برای مسلمانان وقف کرده است به غیر مسلمان اجاره داده شود؟جواب: اگر وقف زمین به صورت وقف منفعت باشد اجاره دادن آن به غیر مسلمان در صورتی که منفعت وقف با آن محفوظ بماند، اشکال ندارد.
.jpg "احکام اجاره موقوفه مطابق نظر مقام معظم رهبری")
شرط افزایش اجاره بهاء در صورت عدم تخلیه موقوفه
استفتاء: یک باب مغازه موقوفه به وسیله متولّی با قید ضمانت به شخصی به مدت یک سال به اجاره واگذار گردیده، در بند شروط سند اجاره مقرر گردیده که پس از انقضاء مدت اجاره در صورت عدم توافق طرفین به تنظیم سند اجاره جدید... مستأجر موظف به تخلیه و تحویل مغازه موقوفه به متولّی می باشد و تا زمانیکه مستأجر تخلیه مغازه را به تعویق اندازد موظف است تا زمان تخلیه تا سه برابر اجاره بهاء تعیین شده را بپردازد و در ذیل سند اجاره آمده در صورت تخلف مستأجر ضامن طبق شروط عمل نموده و اجاره بهاء تعیین شده بعدی (یعنی تا سه برابر) را بپردازد.سؤال با شرح موصوف:
۱) آیا پس از انقضاء مدت اجاره مستأجر می تواند بدون رضایت متولّی به تصرف خود ادامه دهد ولو اجاره بهاء تعیین شده را بپردازد؟
۲) آیا مستأجر پس از انقضاء مدت اجاره تا زمان تخلیه مغازه وقفی وفق قرارداد بر مستأجر واجب است تا سه برابر اجاره بهاء تعیین شده را بپردازد؟
۳) اگر مستأجر مغازه را بر خلاف قرارداد تخلیه نکرده و تا سه برابر اجاره بهاء تعیین شده نپردازد آیا بر ضامن واجب است طبق تعهد تا سه برابر اجاره بهاء تعیین شده بر اساس تعهد بپردازد یا خیر، اعلام نظر فقهی مورد استدعا است.
جواب: در فرض مزبور ضمانت سه برابر ضامن مالم یثبت است و اشکال دارد و پس از انقضاء مدت اجاره مستأجر باید تجدید اجاره کند و یا مورد اجاره را تخلیه و تحویل متولّی شرعی دهد و اگر تخلف کند باید به شرط مورد اجاره که مال الاجاره سه برابر است عمل کند.
اجاره دادن موقوفه به بیش از مدت زمان تعیین شده از طرف واقف
استفتاء: طبق وقف‌نامه ای که واقف عرصه ای را وقف به صورت یک عشر صرف روشنائی روضه متبرکه حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و مابقی آن بر اولاد نسلاً بعد نسل می باشد که اکنون اینجانب احدی از متولّیان موقوفه فوق الذکر می باشم و در وقف‌نامه قید شده است که اجاره بیش از یک سال بر متولّیان مجاز نمی باشد و متخلف دچار لعن خداوند قرار گیرد، آیا متولّیان قبلی یا فعلی می توانستند یا می توانند مخالف نظر واقف حتی قسمتی از عرصه را بیش از یک سال اجاره داده یا بدهند؟ (ضمناً حضرت امام(رحمه الله) در تحریرالوسیله جلد ۱ صفحه ۵۷۴ کتاب اجاره مسأله ۱۱ فتوایی در این خصوص مرقوم نموده اند).جواب: متولّی حق ندارد بر خلاف شرط واقف عمل کند و نسبت به اجاره بیش از یکسال در فرض سؤال تولیت ندارد، و لذا ارتباطی به مسأله تحریر ندارد.
استفتاء: در وقف‌نامه ای به صراحت آمده که موقوفه را بیش از سه سال به اجاره ندهند ولی متأسفانه و بر خلاف نص صریح وقف‌نامه هشت ساله به اجاره داده شده و اراضی بسیاری را به ادارات واگذارکرده اند، که آنها نیز تاکنون دیناری مال الاجاره به موقوفه پرداخت ننموده اند و از طرفی با فوت اولاد زاده واقف که متولّی بوده موقوفه در تصرف اداره اوقاف قرار گرفته و با مراجعه اولاد زاده بعدی از صدور حکم تولیت امتناع می ورزد، لذا خواهشمند است در این خصوص بیان فرمایید که آیا این اقدامات از نظر شرعی جایز است یا خیر؟
جواب: از وقف باید زیر نظر متولّی شرعی و با مراعات جهت وقف استفاده شود و تغییر جایز نیست، ولی چنانچه اختلافی هست باید به مسئولین محترم ذیربط مراجعه شود.
فوت مستأجر و حقوق مکتسبه مال موقوفه
استفتاء: آیا زوجه اشخاصی که همسرشان متولّی می شود از نسق مربوط به اراضی وقفی مربوطه حق الارث شاملشان می شود یا خیر؟ و با عنایت به اینکه املاک وقفی در مالکیت مطلق اشخاص قرار نگرفته و صرفاً برای متصرفین این گونه اراضی فقط حقوق مکتسبه ای وجود دارد که بر اساس آن با وراث قانونی متوفی سند اجاره تنظیم می گردد آیا در شرع مقدس اسلام حقوق مکتسبه متصرفین و زارعین قانونی در حکم اعیان از اموال متوفی تلقی می گردد یا خیر؟جواب: اگر شخص متوفی دارای حق مالی شرعی متعلق به اراضی موقوفه بوده، زوجه وی نیز از آن حق ارث می برد، و اگر صرفاً در قانون اداره املاک موقوفه پیش‌بینی حق تنظیم سند اجاره به نام وراث متصرف متوفی شده باشد، چنانچه در قانون مربوطه قیدی که موجب استثناء زوجه یا دختران متصرف سابق متوفی وجود نداشته باشد، فرق بین زوجه و دختران و پسران متوفی در این باره نیست.
منبع: کتاب استفتائات مقام معظم رهبری در باب وقف، سازمان چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه
