خداوند متعال بعد از حکم بوجوب درود و ثنا و دعاء بر پیغمبر صلى اللّه علیه و اله و انقیاد و اطاعت احکام او نهى فرموده است از آزار و ایذاءزنها براى نماز مغرب و عشاء و صبح که به مسجد می آمدند گرفتارتعرّض و آزار جوان هائى مس شدند که در سر راه آنها مى‌نشستند پس آیه 59 سوره احزاب نازل شد و مفاد ش آنستکه اى پیغمبر:
بگو به زنانت و دخترانت و زنان اهل ایمان که نزدیک کنند و بپوشانند بر خود ساترى از قبیل چادرهاشان که تمام بدن و سر و صورت آنها را بپوشاند این نزدیکتر است بآن که شناخته شوند به حجا ب و عفّت تا کسی آنها راآزار و اذیت نکند و خداوند آمرزنده و مهربان است لذا بى‌چادرى سابقشان را مى‌بخشد .
و این احکام را که موجب حفظ عفّت و نجابت و موافق با عزّت و جلالت آنان است در واقع این آیه حجاب است نه آیه سابق این سوره که در آداب خانه پیغمبر صلّى اللّه علیه و اله و سلم استو نه آیه غضّ در سوره نور که دلالتش بر ستر وجه و کفّین واضح نبود.
آیه 59 سوره احزاب
یَا أَیُّهَا النَّبِیُ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذٰلِکَ أَدْنَى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلاَ یُؤْذَیْنَ وَ کَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً
ترجمه آیه 59 سوره احزاب
ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها [= روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.
معنی کلمات و عبارات آیه 59 سوره احزاب
«یُدْنِینَ»: نزدیک کنند. مراد جمع و جور کردن لباس و بر خود افکندن است. «جَلابِیب»: جمع جِلْباب، رداء، مِقنعه و روسری بلند، روپوش. مراد جامه‌ای است که حجاب اسلامی با آن رعایت گردد.
جاب اسلامی هم با لباسی مراعات می‌گردد که: - عورت را بپوشاند - به گونه‌ای چسب بدن نباشد که برجستگیهای بدن را نشان دهد - زنان لباس مردان، و مردان لباس زنان را نپوشند.
یدنین: دنو: نزدیک شدن. ادناء: نزدیک کردن «یدنین» جمع مؤنث ادناء است یعنى نزدیک مىکنند.
جلابیبهن: جلباب: راغب جلباب را پیراهن و روسرى گفته است. صحاح اللغة آن را ملحفه (چادر شب) ابن اثیر در نهایه چادر و رداء گوید. فیروزآبادى در قاموس مىگوید:
آن پیراهن و لباس گشاد است که زن لباسهاى خود را با آن مى‌پوشاند و یا آن ملحفه است ظهور آیه مىرساند که منظور از جلباب همانست که قاموس گفته است.[۱]
محل نزول: آیه 59 سوره احزاب
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است
شان نزول آیه 59 سوره احزاب
سبب نزول آیه چنین بوده که زنان مؤمنه را عادت بر این قرار گرفته بود که در اوقات نماز به طرف مسجد مى رفتند و با رسول خدا صلی الله علیه و آله به جماعت نماز می‌گذاردند و نیز در اوقات شب نماز مغرب و عشاء را نیز به جماعت مى گذاردند.
جوانان که این موضوع را فهمیده بودند، سر راه زنان مى ایستادند و متعرض آنها شده و موجبات اذیت و آزار آنها را فراهم می‌ساختند سپس این آیه نازل گردید.[2]
عائشه گوید: سودة یکى از زنان رسول خدا صلی الله علیه و آله براى انجام کار و حاجتى از خانه بیرون آمده بود و چون زن چاق و فربهى بود، باکى نداشت از این که وى را بشناسند.
در بین راه عمر بن الخطاب او را دید و گفت: اى سودة هیچ باکى از بیرون آمدن ندارى براى چه از خانه ات خارج شده اى. سودة بعد از حرف عمر به خانه خود برگشت در حالتى که پیامبر در خانه او مشغول خوردن غذا بود و گوشت با استخوان براى خوردن در دست وى بود.
سودة گفت: یا رسول اللّه براى انجام کارى مجبور بودم بیرون بروم عمر در بین راه مرا دید و این سخنان را به من گفت، سودة گوید: در همان حالتى که گوشت در دست پیامبر بود این آیه نازل گردید سپس فرمود: خداوند به شما اجازه داده که براى انجام کارهاى خود بیرون بروید.[3]
انس گوید: روزى کنیزى در حالتى که خود را با مقنعه پیچانیده بود از مقابل عمر بن الخطاب گذشت. عمر وقتى او را دید با سرزنش به وى گفت: اى کنیز چرا خود را مانند زنان آزاد در مقنعه پیچانده اى، مقنعه خود را کنار بگذار.[4]
ابومالک گوید: زنان رسول خدا صلی الله علیه و آله اغلب براى انجام کارهاى شخصى و برآوردن حاجات خود شب‌ها بیرون مى آمدند. عده اى از منافقین متعرض آنها گردیده و آزار می‌رسانیدند.
زنان پیامبر زبان به شکایت گشودند وقتى که به منافقین گفته می‌شد که چرا به چنین عمل بدى مبادرت مى ورزند. در جواب مى گفتند: ما این اذیت و آزار را نسبت به کنیزان روا مى داریم سپس این آیه نازل گردید چنان که حسن بصرى و محمد بن کعب القرظى روایت نموده اند.[5]
تفسیر آیه 59 سوره احزاب از تفسیر نور
«جلابیب» جمع «جلباب»، به معناى مقنعه‌اى است که سر و گردن را بپوشاند، [6] و یا پارچه بلندى که تمام بدن و سر و گردن را مى‌پوشاند. [7]
در آیات گذشته سخن از اذیّت و آزار مؤمنان به دست منافقان بود. این آیه مى‌فرماید: براى آنکه زنان مؤمن مورد آزار افراد هرزه قرار نگیرند، به گونه‌اى خود را بپوشانند که زمینه‌اى براى بى‌حرمتى آنان فراهم نشود.
بر اساس این آیه، نوعى روسرى مورد استفاده‌ى زنان آن زمان بوده، لیکن زنان در پوشاندن خود از نامحرم دقّت نمى‌کرده‌اند. لذا سفارش این آیه، نزدیک کردن جِلباب به خود
است، نه اصل جلباب که امرى مرسوم بوده است. 7
این آیه که فرمان حجاب مى‌دهد، با تهدید مطرح نشده بلکه فلسفه‌ى حجاب را چنین تبین مى‌کند: زنان و دختران، اگر بخواهند از متلک‌ها، تهمت‌ها، تهاجم‌ها و تهدیدهاى افراد آلوده و هرزه در امان باشند باید خود را بپوشانند. [8]
آفات بى‌حجابى
1. رونق گرفتن چشم چرانى و هوسبازى.
2. توسعه‌ى فساد و فحشا.
3. سوء قصد و تجاوز به عنف.
4. باردارى‌هاى نامشروع و سقط جنین.
5. پیدایش امراض روانى و مقاربتى.
6. خودکشى و فرار از خانه در اثر آبروریزى.
7. بى مهرى مردان چشم چران نسبت به همسران خود.
8. بالا رفتن آمار طلاق و تضعیف روابط خانوادگى.
9. رقابت در تجمّلات.
10. ایجاد دلهره براى خانواده‌هاى پاکدامن.
تفسیر آیه 59 سوره احزاب از تفسیر نمونه
اخطار شدید به مزاحمان و شایعه پراکنان !
به دنبال نهى از ایذاء رسولخدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و مؤ منان در آیات گذشته ، در اینجا روى یکى از موارد ایذاء تکیه کرده و براى پیشگیرى از آن از دو طریق اقدام مى کند:
نخست به زنان با ایمان دستور مى دهد که هر گونه بهانه و مستمسکى را از دست مفسده جویان بگیرند، سپس با شدیدترین تهدیدى که در آیات قرآن کم نظیر است منافقان و مزاحمان و شایعه پراکنان را مورد حمله قرار مى دهد.
در قسمت اول مى گوید: (اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤ منین بگو روسریهاى بلند خود را بر خویش فرو افکنند تا شناخته نشوند و مورد آزار قرار نگیرند) (یا ایها النبى قل لازواجک و بناتک و نساء المؤ منین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنى ان یعرفن فلا یؤ ذین ).
در اینکه منظور از شناخته شدن چیست ؟
دو نظر در میان مفسران وجود دارد که منافاتى با هم ندارند.
نخست اینکه در آن زمان معمول بوده است که کنیزان بدون پوشیدن سر و گردن از منزل بیرون مى آمدند، و از آنجا که از نظر اخلاقى وضع خوبى نداشتند .
گاهى بعضى از جوانان هرزه مزاحم آنها مى شدند، در اینجا به زنان آزاد مسلمان دستور داده شد که حجاب اسلامى را کاملا رعایت کنند تا از کنیزان شناخته شوند و بهانه اى براى مزاحمت به دست هرزگان ندهند.
بدیهى است مفهوم این سخن آن نیست که اوباش حق داشتند مزاحم کنیزان شوند، بلکه منظور این است که بهانه را از دست افراد فاسد بگیرند.
دیگر اینکه هدف این است که زنان مسلمان در پوشیدن حجاب سهل انگار
و بى اعتنا نباشند مثل بعضى از زنان بى بند و بار که در عین داشتن حجاب آنچنان بى پروا و لاابالى هستند که غالبا قسمتهائى از بدنهاى آنان نمایان است و همین معنى توجه افراد هرزه را به آنها جلب مى کند.
جلبات چیست؟
در اینکه منظور از (جلبات ) چیست مفسران و ارباب لغت چند معنى براى آن ذکر کرده اند:
1 - ملحفه (چادر) و پارچه بزرگى که از روسرى بلندتر است و سر و گردن و سینه ها را مى پوشاند.
2 - مقنعه و خمار (روسرى ).
3 - پیراهن گشاد.
گرچه این معانى با هم متفاوتند ولى قدر مشترک همه آنها این است که بدن را به وسیله آن بپوشاند (ضمنا باید توجه داشت (جلباب ) به کسر و فتح جیم هر دو قرائت مى شود).
اما بیشتر به نظر مى رسد که منظور پوششى است که از روسرى بزرگتر و از چادر کوچکتر است چنانکه نویسنده (لسان العرب ) روى آن تکیه کرده است .
و منظور از (یدنین ) (نزدیک کنند) این است که زنان (جلباب ) را به بدن خویش نزدیک سازند تا درست آنها را محفوظ دارد، نه اینکه آن را آزاد بگذارند به طورى که گاه و بیگاه کنار رود و بدن آشکار گردد، و به تعبیر ساده خودمان لباس خود را جمع و جور کنند.
اما اینکه بعضى خواسته اند از این جمله استفاده کنند که صورت را نیز باید پوشانید هیچ دلالتى بر این معنى ندارد و کمتر کسى از مفسران پوشاندن
صورت را در مفهوم آیه داخل دانسته است .
به هر حال از این آیه استفاده مى شود که حکم (حجاب و پوشش ) براى آزاد زنان قبل از این زمان نازل شده بود، ولى بعضى روى ساده اندیشى درست مراقب آن نبودند آیه فوق تاکید مى کند که در رعایت آن دقیق باشند.
و از آنجا که نزول این حکم ، جمعى از زنان با ایمان را نسبت به گذشته پریشان مى ساخت ، در پایان آیه مى افزاید: (خداوند همواره غفور و رحیم است ) (و کان الله غفورا رحیما).
هر گاه از شما تاکنون در این امر کوتاهى شده چون بر اثر جهل و نادانى بوده است خداوند شما را خواهد بخشید، توبه کنید و به سوى او باز گردید، و وظیفه عفت و پوشش را به خوبى انجام دهید.
تفسیر آیه 59 سوره احزاب از تفسیرالمیزان
کلمه (جلابیب ) جمع جلباب است، و آن جامه اى است سرتاسرى که تمامى بدن را مى پوشاند، و یا روسرى مخصوصى است که صورت و سر را ساتر مى شود، و منظور از جمله (پیش بکشند مقدارى از جلباب خود را)، این است که آن را طورى بپوشند که زیر گلو و سینه هایشان در انظار ناظرین پیدا نباشد.
(ذلک ادنى ان یعرفن فلا یوذین ) - یعنى پوشاندن همه بدن به شناخته شدن به اینکه اهل عفت و حجاب و صلاح و سدادند نزدیک تر است، در نتیجه وقتى به این عنوان شناخته شدند، دیگر اذیت نمى شوند، یعنى اهل فسق و فجور متعرض آنان نمى گردند.
بعضى از مفسرین در معناى آن گفته اند: این پوشیدگى، نزدیک تر بودن ایشان به مسلمان بودن و آزاد بودن را مى شناساند، چون زنان غیر مسلمان، و نیز کنیزان در آن دوره حجاب نداشتند.
و حجاب علامت زنان مسلمان بود، و در نتیجه کسى متعرض آنان نمى شد، و حتى کسى نمى پنداشت که ایشان کنیز و یا غیر مسلمانند، و از ملت یهود و نصارى هستند لیکن معناى اول به ذهن نزدیک تر است. [9]
تفسیر روایی آیه 59 سوره احزاب از تفسیر اهل بیت علیهم السلام
در تفسیر قمى در ذیل آیه (یا ایها النبى قل لازواجک و بناتک و نساء المومنین یدنین علیهن من جلابیبهن ) از معصوم نقل کرده که فرموده :)
علیّ‌بن‌ابراهیم ( شأن نزول آیه: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاء اْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ این بود که زنان برای خواندن نماز از خانه خارج شده و به مسجد می‌آمدند و پشت سر رسول خدا (نماز می‌خواندند و هنگام شب، چون برای خواندن نماز مغرب، عشا و نماز صبح از خانه بیرون می‌آمدند تا به مسجد بروند،.
جوانان بر سر راه آنان می‌نشستند و آنان را می‌آزردند و متعرّضشان می‌شدند. این‌گونه بود که خداوند آیه: یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاء المُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَ کَانَ اللهُ غَفُورًا رَّحِیمًا را نازل فرمود. [10]
ابن‌عبّاس ( قِیلَ: الْجِلْبَابُ مِقْنَعَهًُْ الْمَرْأَهًِْ أَیْ یُغَطِّینَ جِبَاهَهُنَّ وَ رُءُوسَهُنَّ إِذَا خَرَجْنَ لِحَاجَهًٍْ بِخِلَافِ الْإِمَاءِ اللَّاتِی یَخْرُجْنَ مُکَشَّفَاتِ الرُّءُوسِ وَ الْجِبَاهِ.
ابن‌عبّاس ( منظور مقنعه زنان است یا روبنده‌ای که پیشانی و سرهای آنان را می‌پوشاند هنگامی‌که برای رفع حاجتی بیرون می‌آیند. برخلاف آنها کنیزان به هنگام بیرون‌آمدن سر و پیشانیشان پوشیده نیست.
و در الدر المنثور است که عبد الرزاق، عبد بن حمید، ابو داود، ابن منذر، ابن ابى حاتم، و ابن مردویه، از ام سلمه روایت کرده اند که گفت : وقتى آیه (یدنین علیهن من جلابیبهن ) نازل شد، زنان انصار طورى از خانه ها بیرون شدند که گویى کلاغ سیاهند، چون کیسه اى سیاه به خود پوشانده بودند که سراپایشان گرفته بود.
و در تفسیر قمى در ذیل آیه (لئن لم ینته المنافقون ) از معصوم نقل کرده که فرموده : این آیه درباره مردمى از منافقین نازل شد که در مدینه زندگى مى کردند، و همواره به رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) زخم زبان مى زدند.
و چون آن جناب مى خواست به جنگى برود، در بین مسلمانان انتشار مى دادند که باز هم مرگ و اسیرى، و مسلمانان اندوهناک مى شدند، و نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) شکایت مى کردند، خداى تعالى در این آیه تا جمله (الا قلیلا) دستور داد جز اندکى از ایشان همگى را از مدینه بیرون کند.
(ملعونین این ما ثقفوا اخذوا و قتلوا تقتیلا). و در روایت ابى الجارود از ابى جعفر (علیه السلام) آمده که فرمود: معناى (ملعونین ) این است که به فرمان خدا واجب شده است بر آنان لعنت بعد از لعنت.
نتیجه :
نکته ها و برداشت ها و پیام ها ی آیه 59 سوره احزاب
۱ - پیامبر(ص)، موظف است به همسران و دختران خود و همسران مؤمنان، آموزش دهد که خود را بپوشانند. (یأیّها النبىّ قل لأزوجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ)
«یدنین» از ریشه «دنا» به معناى «قرب و نزدیکى» است. «جلابیب» جمع «جلباب» به معناى پیراهن و یا روسرى است (مفردات راغب). متعدى شدن «یدنین» به «على» چه بسا، متضمن معناى فروانداختن و به گونه اى از بالا به سمت پایین انداختن و پوشاندن باشد.
۲ - پیامبر(ص)، مأمور ابلاغ پیام هاى خداوند است. (یأیّها النبىّ قل)
۳ - بر زنان آزاده مؤمن، لازم است که تمام اندام خود را، از سر تا پا، از نامحرمان بپوشانند. (قل لأزوجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ) تعبیر «علیهنّ» شامل تمامى اندام مى شود و نکته یاد شده را مى رساند.
۴ - کنیزان، در پوشش و حجاب، حکم زنان آزاده را ندارند. (قل لأزوجک ... نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ) «نساء المؤمنین» انصراف به زنان آزاده مؤمن دارد.
شأن نزول نقل شده درباره این آیه و این که زنان آزاده و کنیزان، داراى پوشش یک نواختى بودند و از این رو، مورد تعرض مزاحمان قرار مى گرفتند، گویاى این است که حکم مزبور، مربوط به زنان آزاده است.
۵ - نوعى حجاب و پوشش، پیش از فرمان به رعایت کامل حجاب، براى زنان وجود داشته است. (یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ) شناخته بودن «جلباب» و اضافه آن به ضمیر «هنّ» اشعار به وجود آن مى کند.
۶ - وابستگان نزدیک رهبران دینى، در عمل به تکالیف و وظایف شان، باید بر دیگران سبقت داشته باشند. (قل لأزوجک و بناتک ... یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ)
۷ - همسران و دختران رسول خدا، در حفظ حجاب و پوشش خود، بر دیگران برتر و مقدم بودند. (قل لأزوجک و بناتک و ... یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ) ذکر «أزواجک و بناتک» در بیان حکم حجاب و نیز مقدم آوردن آنها بر «نساء المؤمنین» مى تواند اشعار به قدم آنها در رعایت حکم حجاب داشته باشد.
۸ - فلسفه فرمان به زنان مؤمن براى حفظ حجاب خود، مصون ماندن شان از آزار و اذیت است. (قل ... و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۹ - حجاب و پوشش مناسب، دژ مستحکمى براى حفظ زنان مؤمن است. (قل ... یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۱۰ - خداوند، براى پاسداشت حریم زنان مؤمن از تعرّض مزاحمان، عنایت ویژه اى دارد. قل لأزوجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین
۱۱ - در عصر پیامبر افرادى بودند که مزاحم زنان مسلمان مدینه مى شدند. (ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۱۲ - بر زنان مؤمن آزاده، لازم است با پوشش مناسب، خود را از بردگان کنیز متمایز سازند. (یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین) متعلق «یعرفن» مى تواند «من الإماء» باشد و مى تواند چیزى شبیه «إنّهنّ حرائر» باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.
۱۳ - موقعیت و جایگاه افراد، مى تواند براى آنها هویتى خاص، در پوشش و امثال آن، ببخشد. (قل لأزوجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۱۴ - همان گونه که کسى حق آزار مؤمنان را ندارد، بر مؤمنان نیز لازم است خود را از عوامل و مقتضیات اذیت، دور نگه دارند. (و الذین یؤذون المؤمنین و المؤمنت ... فقد احتملوا ...إثمًا ... قل ... و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن)
۱۵ - بى حجابى، از جمله عوامل ناهنجارى در محیط دینى است. (یدنین علیهنّ من جلبیبهنّ ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۱۶ - زنان مؤمن، باید هویتى مستقل و شناخته داشته باشند. (ذلک أدنى أن یعرفن فلایؤذین)
۱۷ - آمرزگارى خداوند، با رحمت و شفقت همراه است. (و کان اللّه غفورًا رحیمًا)
۱۸ - خداوند، همواره «غفور» (بسیار آمرزنده) و «رحیم» (بسیار مهربان) است. (و کان اللّه غفورًا رحیمًا)
پی نوشت:
1.تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی ، ج8، ص: 386-387
2.تفسیر على بن ابراهیم.
3.صحیح بخارى.
4.تفسیر کشف الاسرار.
5.کتاب طبقات از ابن سعد.
6.. تفسیر مجمع‌البیان.
7.. تفسیر المیزان.
8 تفسیر نورجلد 7 - صفحه 399-400
9.تفسیر المیزان جلد 16 ص 510
10.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۲۷۰ بحار الأنوار، ج۲۲، ص۱۹۰/ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۳۳/ القمی، ج۲، ص۱۹۶/ نورالثقلین/ البرهان
منابع:
تفسیر المیزان(https://quran.anhar.ir/tafsirfull-8043.htm)
تفسیر نمونه(http://www.makarem.ir/quran)
تفسیر نور(https://wiki.ahlolbait.com/)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام(http://alvahy.com/)
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
