طرح مسأله و ضروت بحث

در دو یا سه دهه گذشته، مفهوم سبک زندگی به طور عام و سبک زندگی سلامت محور به طور خاص، توجه بسیاری از متفکران اجتماعی، پژوهش گران سلامت و جامعه شناسان پزشکی را به خود جلب کرده است.

در یک نگاه دقیق، سبک زندگی سلامت محور به عنوان پدیده ای چند علتی، چند بعدی و چند دلالتی به الگوهای جمعی رفتار مربوط می شود که به مسایل تهدید کننده سلامت افراد می پردازد تا از این طریق بتواند تضمین کننده سلامت ایشان باشد.

نگاهی دقیق به ادبیات موضوع نشان می دهد که برخی پژوهشگران در پی تبیین الگوهای رفتاری سلامت هستند؛ در حالی که بعضی دیگر در پی تبیین آن با تعیین کننده هایی چون انتخاب های فردی برآمده اند.

این انتخاب ها در یک خلأ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی صورت نمی گیرد و انواع تعیین کننده های زمینه ای چون جنس، طبقه، وضعیت تأهل و اشتغال بر آن تأثیر گذارند. با اتخاذ رویکردی مشابه و با اتکا به پیشینه جامعه شناسی پزشکی، این مقاله در پی مطالعه پیمایشی سبک زندگی سلامت محور و تعیین کننده های سرمایه ای و زمینه ای آن در میان شهروندان بالای 15 سال تبریز است.

یافته های این تحقیق نشان می دهد که سبک زندگی سلامت محور شهروندان بر حسب جنسیت، سن و وضعیت تأهل آن ها متفاوت است و اشکال متفاوت سرمایه انسانی (اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) با سبک زندگی سلامت محور شهروندان رابطه معنی داری دارد.

مقدمه

بررسی رفتارهای افراد جامعه و مطالعات مربوط به آن ( سبک زندگی )

اخیراً مطالعات جامعه شناسی مربوط به سبک زندگی سلامت محور توجه بسیاری از جامعه شناسان، از جمله جامعه شناسان پزشکی را به خود جلب کرده است. نگاهی دقیق به آثار و پیشینه این مفهوم نشان می دهد که جامعه شناسانی چون ماکس وبر، گیدنز، بوردیو و کاکرام به این موضوع پرداخته اند.

سبک زندگی، بسیاری از رفتارهای سلامتی و بیماری را تبیین می کند. بلوخ سبک زندگی سلامت محور را راهنمایی برای جلوگیری از مشکلات بهداشتی و تضمین کننده حد اعلای سلامتی برای فرد می داند و در این زمینه به رژیم غذایی و ورزش اشاره می کند (دیوین و لپیستو، 2007: 2).

با توجه به این که در جامعه جهانی، بررسی رفتارهای افراد جامعه، به ویژه رفتارهای بهداشتی سبک زندگی آنان، امری ضروری است؛ ولی این امر در جامعه ما مغفول مانده است.

به رغم اثبات ارتباط سلامتی و بیولوژی با عوامل اقتصادی و اجتماعی، سازوکار این ارتباط به خوبی روشن نیست و نظریات مختلفی در این زمینه ارائه شده است. هامبورگ و همکارانش برآورد کرده اند که ممکن است حدود 50 درصد مرگ های نابهنگام در کشورهای غربی ناشی از سبک زندگی باشد (کورتیس، 1385: 108).

بر اساس یافته های بنت و مورفی به طور متوسط، افراد سیگاری تا پنج سال و افراد بی تحرک (یعنی غیرفعال) دو تا سه سال امید به زندگی خود را کاهش می دهند (کورتیس، همان).

بیماری ها و بهبودی ها کدام به سبک زندگی امروزی ما وابسته‌اند

چنان چه در گذشته عامل بسیاری از بیماری ها و به تبع آن مرگ و میرها، عفونت بوده است، در اواخر قرن نوزدهم با تغییراتی که در سبک زندگی افراد (تغذیه و بهداشت فردی) اتفاق افتاد، این نوع بیماری ها کاهش یافته و جای خود را به بیماری های مزمن داده است، که نمی توان از طریق دارو درمان کرد. بیماری های مزمن اغلب بر حسب شرایط زندگی ناسالم ایجاد شده اند (کاکرام، 2000: 159).

این بیماری ها را می توان از طریق تغییر در سبک زندگی کاهش داد. به عنوان مثال در دهه گذشته، امراض مهلک عمده در آمریکا، بیماری قلبی (تقریباً 38 درصد مرگ ها)، سرطان (18 درصد) و سکته (11 درصد) بود.

این سه بیماری مهلک کنونی مثل بیماری های دیگری از قبیل دیابت و التهاب کبد، شباهتی به بیماری های مسری ندارند و به سبب میکروب بیماری زای مشخصی – مثل باکتری و ویروس – ایجاد نمی شوند، بلکه طبیعتاً چند عاملی اند؛ یعنی ریشه در عوامل بسیاری نظیر وراثت و رفتار و سبک زندگی افراد دارند و بیماری مزمن شناخته می شوند.

چنان چه دیماتئو عوامل خطرزای رفتاری شناخته شده برای بیماری های قلبی، سرطانی و سکته را در جدول 1 مشخص کرده است، اغلب این رفتارها بر سبک زندگی افراد دلالت دارد (دیماتئو، 1378: 89).

جدول 1. عوامل خطرزای رفتاری شناخته شده برای بیماری های قلبی، سرطان و سکته

سکته	سرطان	بیماری قلبی
استعمال دخانیات، فشار خون مهارنشده، چاقی	استعمال دخانیات، قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان زای محیط، برنامه غذایی پرچربی، قرار گرفتن در معرض تشعشع، قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، اجتناب از اقدام به معاینه	استعمال دخانیات، فشارهای عاطفی، فشار خون مهار نشده، چاقی، سبک زندگی بی تحرک، دیابت مهار نشده، کلسترول بالا

با تغییر علل مرگ و میر از بیماری های عفونی به بیماری های مزمن، توجه مراقبان بهداشتی به سرچشمه این بیماری ها، یعنی سبک زندگی و رفتار انسان ها معطوف گشته است. عواملی مانند استعمال سیگار، الگوی تغذیه نامناسب، نداشتن فعالیت جسمی، صدمه دیدن و غیره از مهم ترین عوامل مرگ و میر بوده اند.

با الهام از این سنت فکری، این مقاله با استفاده از مطالعه تجربی، به دنبال بررسی سبک زندگی سلامت محور و بعضی از عوامل مؤثر بر آن است. اگر بتوان الگوهای سبک زندگی را بر اساس گروه بندی های اجتماعی تبیین، و توزیع آن ها را شناسایی کرد، می توان سیاست هایی برای ارتقای سلامت در پیش گرفت

پیشینه نظری و تجربی

نظریات جامعه شناسان و صاحب نظران کلاسیک درباره سبک زندگی

ماکس وبر بیش از هر جامعه شناس کلاسیک وارد بحث های مربوط به سبک زندگی شده است. به نظر وبر سلوک زندگی و فرصت های زندگی، دو مؤلفه اساسی سبک زندگی است. سلوک زندگی (5) به انتخاب هایی اشاره دارد که افراد در گزینش سبک زندگی شان دارند (کاکرام، 200: 161).

وبر فرصت های زندگی را به عنوان مطلق فرصت مورد توجه قرار نمی دهد. بلکه آن ها را فرصت هایی می داند که افراد به دلیل موقعیت اجتماعی شان از آن ها برخوردار می شوند (کیوان آرا، 1386: 66).

مهم ترین سهم وبر از مفهوم سازی سبک زندگی، تقابل دیالکتیک بین "انتخاب ها" و "فرصت ها" است. به طوری که اگر هر یک از این ها دیگری را از بین ببرد، می تواند در نتیجه سبک زندگی مؤثر باشد.

این بدین معنا است که افراد سبک زندگی خود را انتخاب می کند و فعالیت هایی را که مشخصه آن است انجام می دهند. اما انتخاب های آن ها به وسیله موقعیت اجتماعی آن ها تحت تأثیر قرار می گیرد (کاکرام و دیگران، 1997: 324).

به نظر وبر سبک های زندگی سلامت محور، الگوهایی جمعی از رفتار مرتبط با سلامت اند که بر انتخاب هایی که طبق فرصت های زندگی در دسترس مردم است، متکی هستند.

این فرصت ها عبارت اند از: طبقه، سن، جنس، قومیت و دیگر متغیرهای ساختاری مناسب که انتخاب های سبک زندگی را شکل می دهند. این انتخاب ها برای نمونه شامل تصمیم در مورد سیگار کشیدن، مصرف الکل، رژیم غذایی، ورزش و اموری مشابه این ها هستند. رفتارهای منتج از کنش متقابل بین انتخاب ها و فرصت ها می توانند نتایج بهداشتی مثبت و یا منفی داشته باشند (کیوان آرا، 1386: 67).

سبک زندگی از دیدگاه آنتونی گیدنز

به نظر گیدنز نیز جهت گیری جامعه شناسی معاصر به سمت پذیرش اهمیت رو به افزایش حوزه مصرف و فعالیت های سبک زندگی در شکل دادن به هویت شخصی و وضعیت زندگی اجتماعی حاصل از انقلاب صنعتی صحبت می کند که سبک های زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد.

به نظر وی مدرنیته احتمال خطر را در بعضی از حوزه ها و سبک های زندگی کاهش می دهد (مثل پیشرفت علم پزشکی و تکنولوژی های بهداشتی و از بین رفتن بیماری های عفونی واگیردار)؛ ولی در عین حال پارامترهای خطرآفرین نوین و کاملاً ناشناخته ای را نیز به همان حوزه ها وارد می کند (بیماری های مزمن و غیرواگیردار، ایدز، اعتیاد، سکته و سرطان).

این پارامترها خطرهای احتمالی بدفرجامی را نیز در بر دارند. دنیای متجدد کنونی آکنده از تهدیدها و خطرات هول انگیز است، نه به دلیل آن که به طرزی اجتناب ناپذیر به سوی مصیبت و فاجعه پیش می رود، بلکه بدان سبب که خطرهای احتمالی بی سابقه ای را وارد میدان می کند که نسل های پیشین به هیچ وجه با آن ها سروکار نداشتند (گیدنز، 1383: 19). او توصیف می کند که مدرنیته به دلیل پویایی و تأثیر جهانی اش و درجه ای از عادات و آداب و رسوم سنتیِ از بین رفته، متفاوت تر از اشکال قبلی، یک حالت اجتماعی است.

نزاع و جدال و رقابت همیشگی و دیدنی سنت و مدرنیته

در نتیجه مدرنیته، در نهایت به تنوعی از فرصت ها و انتخاب های زندگی ارتقا می یابد که در دیدگاه گیدنز هیچ فرهنگی چنین فرصت و انتخابی را در کل از بین نمی برد (کاکرام، 2000: 163). با این وصف سنّت یا عادات و رسوم جاافتاده، بر حسب تعریف، زندگی را در محدوده شبکه هایی تقریباً از پیش تعیین شده به جریان می اندازند.

مدرنیته، اما فرد را رو در روی تنوع غامضی از انتخاب های ممکن قرار می دهد و به دلیل آن که دارای کیفیت غیر شالوده ای است، چندان کمکی به فرد ارائه نمی دهد تا وی را در گزینش هایی که باید به عمل بیاورد یاری کند.

اهمیت یافتن سبک زندگی

این امر پیامدهای گوناگونی به دنبال دارد که یکی از این پیامدها به اهمیت یافتن سبک زندگی و اجتناب ناپذیر بودن آن برای فرد عامل مربوط می شود. البته سخن گفتن از کثرت انتخاب ها نباید به این پندار بینجامد که در همه انتخاب ها به روی افراد باز است، یا این که مردم همه تصمیم های مربوط به انتخاب های خویش را با آگاهی کامل از کلیه امکانات موجود اتخاذ می کنند. گزینش یا ایجاد سبک های زندگی تحت تأثیر فشار گروه ها و الگوهای رفتاری آن ها، و هم چنین زیر نفوذ اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی صورت می گیرد (گیدنز، 1383: 119).

تاثیر و فشار عوامل خارجی و شرایط مختلف اجتماعی اقتصادی بر سبک زندگی

بدین ترتیب گیدنز از تأثیر منابع خارجی بر روی افراد و گزینه های سبک زندگی آن ها غفلت نمی کند و نقش و مسئولیت ها و فشارهای گروهی را تحت شرایط اجتماعی – اقتصادی مورد انتقاد قرار می دهد.

پیام اصلی وی این است که سبک های زندگی نه تنها نیازهای ضروری را کامل می کنند، بلکه اطلاعاتی را در مورد هویت فرد از خود شکل می بخشند. لذا گیدنز وضعیتی را انتخاب می کند که در آن سبک های زندگی در بین محدودیت ها و فرصت های ارائه شده توسط موقعیت اجتماعی فرد بیان شده است و فرد مجبور به سازگار کردن خود با ساختار انعطاف پذیر سبک های زندگی و خود هویتی اش است.

این انعطاف پذیری در وضعیت تغییر حاصل از انقلاب و رشد اجتماعی، در مرحله بعدی مدرنیته گنجانیده شده است (کاکرام، 2000: 163).

تعریف سبک زندگی و چرایی نوع آن

در کل می توان گفت که سبک زندگی فرد، انعکاسی از تجربیات زندگی، موقعیت، ارزش ها، نگرش ها و انتظارات او است. در جوامع سنتی، به ویژه در کشورهایی که فرهنگ جمع گرایی در آن ها غالب است، گزینه های مصرف افراد به شدت تحت تأثیر طبقه اجتماعی، خانواده و اطرافیان است.

اما در جوامع مدرن، مصرف کنندگان در انتخاب کالاها، خدمات و فعالیت هایی که به واسطه آن خود را تعریف می کنند آزاد هستند. یک فرد با انتخاب مجموعه کالا و خدمات در واقع، ابراز می دارد که چه کسی است، چه ماهیتی دارد، به چه چیزی علاقه دارد و جزء کدام گروه از افراد شناخته و دسته بندی می شود (صمدی، 1382: 145).

پیر بوردیو و تعریف محکمش از سبک زندگی
ساختار برای بوردیو بهتر است

در حالی که وبر و گیدنز در ترجیح بین عاملیت و ساختار شک و تردید دارند، ولی پیر بوردیو ساختار را ترجیح می دهد. نظریه عمل بوردیو بر اساس مفهوم عادت واره (6) و تعامل آن با مفهوم میدان، سعی در ارائه اصول مولد رفتار انسانی دارد. در نتیجه آشکار می گردد که موقعیت عامل در فضای اجتماعی، نقش عمده ای در تبیین رفتار تحت نظریه عمل بوردیو ایفا می کند (جمشیدی ها و پرستش، 1386: 7).

به نظر بوردیو موقعیت عامل در فضای اجتماعی بستگی به حجم و میزان سرمایه (سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی) او دارد؛ یعنی هر قدر سرمایه فرد بیشتر باشد، در فضای اجتماعی موقعیت بالاتری خواهد داشت و این خود رفتار و سبک زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد.

بوردیو به دنبال ساختن الگویی نظری از عمل اجتماعی بوده است. یعنی کاری بیش از بدیهی پنداشتن آن چه مردم در زندگی روزانه خود انجام می دهند. اصل کار بوردیو به این برمی گردد که عملکرد روزمره افراد چگونه به واسطه ساختار بیرونی دنیای اجتماعی آن ها تحت تأثیر قرار می گیرد.

او تأکید دارد که زندگی اجتماعی را نمی توان حاصل جمع ساده رفتارهای فردی تلقی کرد. این را هم نمی پذیرد که فقط بر اساس تصمیم گیری فردی یا چیزی که ساختارهای فرافردی تعیین می کنند می توان عمل را درک کرد. وی در این جا عادت واره را برای پل زدن میان این دو افراط استفاده می کند.

طبیعت ثانویه و عمل به آنها؛ بوردیو چه میخواهد ؟

عادت واره در قاموس بوردیو به مجموعه ای از قابلیت ها اطلاق می شود که فرد در طول حیات خود آن ها را درونی کرده و در حقیقت تبدیل به طبیعت ثانویه ای برای خویش می کند، به گونه ای که فرد بدون آن که لزوماً آگاه باشد بر اساس آن ها عمل می کند و به این ترتیب خود بدل به عاملی می شود که نظام اجتماعی را در بخشی از آن بازتولید می نماید. عادت واره در نتیجه اشغال بلند مدت یک جایگاه در داخل جهان اجتماعی تغییر می پذیرد (کاکرام، 2000: 163).

بنابراین عادت واره مجموعه ای از خلق و خوهای فراهم آمده در شخصیت کنش گر است که نحوه مواجهه او با موقعیت های مختلف را جهت می دهد، به گونه ای که می توان آن را ناخودآگاه فرهنگی، قاعده الزامی هر انتخاب، اصل هماهنگ کننده اعمال و الگوی ذهنی و جسمی ادراک و ارزیابی و کنش نام گذاری کرد. به عبارتی، عادت واره ماتریس ادراکات، ارزیابی و اعمال است و مبیّن خصلت و رفتاری که در ذیل نوعی فضای اجتماعی معنی پیدا می کند (بوردیو، 2002: 18).

عادت واره و جایگاهش در دیدگاه بوردیو

در این جا باید بر جنبه اکتسابی عادت واره تأکید نمود زیرا عادت واره صرفاً مجموعه ای از انگیزه های روانی نیست بلکه محصول جامعه پذیری بلند مدت در شرایط اجتماعی خاص یا موقعیت معین است (ریتزر، 1377: 721). هم چنین کتاب بوردیو تحت عنوان تمایز (7) منبع ارزشمندی در جامعه شناسی پزشکی به شمار می رود.

اثر او تحلیلی است از عادت های غذایی و عادت های ورزشی که نشان می دهد چگونه ساختارهای ذهنی (عادت ها) حول یک طبقه، جنبه های ویژه ای از سبک زندگی سلامت محور را به نمایش می گذارد.

بوردیو نیز همانند گیدنز نظرش بر این است که با این که افراد سبک های زندگی خود را خود انتخاب می کنند، اما در اجرای این سبک ها آزادی کامل ندارند. آن ها در راستای اصلاح چنین گزینه هایی می باشند ولی بوردیو طوری روند کنترل را انتخاب کرده که گزینه های یک عامل در کل ملازم با عادت افراد باشد. سبک زندگی تحت نفوذ قوی ساختار (فرصت زندگی) بر روی عادت واره است که انتخاب های سبک زندگی از آن مشتق می شوند.

انتخاب و مشارکت در یک سبک زندگی ویژه، تحت تأثیر فرصت های زندگی است (همان چیزی که قبلاً وبر اشاره کرده بود). بنابراین کار بوردیو نشان می دهد که انتخاب های سبک زندگی نه تنها محدود می شوند بلکه حتی به وسیله فرصت های زندگی نیز شکل می گیرند (ویلیامز، 1995: 580 – 585).

انتخاب بر موقعیت اجتماعی
کاکرام نماینده جامعه شناسی پزشکی در باره سبک زندگی چه می‌گوید

کاکرام، از جامعه شناسان پزشکی معاصر، نیز معتقد است که سبک زندگی سالم، مجموعه انتخاب هایی است که فرد بنابر موقعیت اجتماعی خود بر می گزیند و این انتخاب ها برآمده از موقعیت ساختاری و موقعیت فردی وی هستند. در حقیقت فرصت های زندگی یک شخص به وسیله موقعیت اجتماعی و ویژگی های گروه های منزلتی ویژه تعیین می شود (کاکرام، 2004: 1409 – 1408).

در تعریف کاکرام از سبک زندگی سالم، شاهد ترکیب دو مفهوم انتخاب و موقعیت هستیم. زیرا به عقیده وی، سبک های زندگی سالم، الگوهایی جمعی از رفتارهای مرتبط با سلامتی است که مبتنی بر انتخاب هایی است که افراد بر حسب شرایط اجتماعی و زیستی شان در دسترس دارند (کاکرام، 2008: 56). رفتارهای تولید شده از این گزینش ها می تواند نتایج مثبت و یا منفی بر روی بدن و فکر داشته باشد اما با وجود این الگویی فراگیر از سلامتی را شکل می دهد که سبک زندگی را می سازد.

کاکرام (1997) استدلال می کند که تحقیق بر سبک زندگی سلامت محور ضرورت دارد؛ اما اندازه گیری و تجزیه و تحلیل نبایستی در سطح فردی متوقف شود، بلکه باید تا تدوین الگوهای جمعی رفتار مربوط به سلامتی که سبک زندگی سلامت محور را تشکیل می دهند گسترش یابد. سبک های زندگی مختلف باید در ارتباط با زمینه اجتماعی که در آن رخ می دهند، مورد توجه قرار گیرند.

کاکرام چارچوب نظریه ای بوردیو را استفاده می کند و نشان می دهد که سبک های زندگی منفی، به عنوان اجبارهای اجتماعی اولیه، در اواخر قرن بیستم در روسیه و اروپای شرقی باعث کاهش امید به زندگی شد.

سبک زندگی ناهنجار
سلامتی یا انزوا و مرگ افراد جامعه

گروهی که بیشتر در معرض کاهش طول عمر بودند، افراد میان سال و مردان طبقه کارگر بودند. اوضاع زندگی این مردان و موقعیت نسبتاً پایین و ضعیف آنان در ساخت اجتماعی، عادتی را پرورش می داد که مبتنی بر انجام رفتارهای پرخطر و غیر بهداشتی بود (مصرف زیاد مشروبات الکلی، سیگار کشیدن، بی توجهی به رژیم غذایی و امتناع از ورزش). این سبک زندگی باعث بالا رفتن بیماری های قلبی، تصادفات و دیگر مشکلات بهداشتی می شد که نهایتاً منجر به کوتاه شدن طول عمر می گردید.

این رفتارها، هنجارهای ایجاد شده از طریق تعامل گروهی بودند که به واسطه فرصت هایی که افراد گروه در اختیار داشتند، شکل گرفته و به وسیله ساختار ذهنی درونی شده بود. ساخت زندگی روزانه هم انتخاب های بهداشتی مرتبط را محدود می سازد و هم چنین آن را به سمتی سوق می دهد که به نوعی از سبک های زندگی منتهی شود که مرگ های نابهنگام نتیجه آن است (کیوان آرا، 1386: 73).

کاکرام در بحث سبک زندگی سلامت محور از نظریه "دیگری تعمیم یافته" جرج هربرت مید استفاده می کند. بر اساس نظر مید، دیگری تعمیم یافته نگرش های سازمان یافته ای از یک گروه یا اجتماع را به عنوان یک کل منعکس می کند که در حکم یک فرآیند اجتماعی، اجتماع یا گروه، رفتار اعضای خود را تحت کنترل قرار می دهد (کاکرام و دیگران، 2006: 1802).

افراد در چنین مواقعی ممکن است، در انتخاب یا رد بعضی از اعمال خود بر اساس گرایش های جمعی عمل کنند. ایدئولوژی و مذهب، هر دو مثال هایی از تفکرات جمع گرایی برای تأثیرگذاری بر انتخاب های سبک زندگی سلامت محور می باشد. چرا که وقتی در یک دین یا مذهب، مثل اسلام مصرف الکل و استعمال دخانیات امری مذموم شمرده می شود خود در انتخاب سبک زندگی سلامت محور تأثیر به سزایی دارد. به هر حال از نظر کاکرام بین سبک زندگی سلامت محور و ایدئولوژی سیاسی حاکم، رابطه معنی داری وجود دارد (همان).

گونه شناسی پترسون برای سبک زندگی

در زمینه سبک زندگی سلامت محور مطالعات خارجی زیادی انجام گرفته است که همه آن ها به نوعی در قالب نظریه های ارائه شده در بالا می باشد. به طوری که پترسون (1994) با یک گونه شناسی هفت دسته ای نشان داد که می توان افراد را از روی شباهت های رفتار سلامتی شان گروه بندی کرد. نتایج نشان می دهد که اکثر افراد، الگوهای رفتار سلامتی چند بعدی دارند که نه کاملاً سالم و نه به طور کامل لذت جویانه و یا ناسالم می باشد (شوستر و دیگران، 2004: 351).

در تحقیقی دیگر که توسط کاکرام، ایسناد و دیوال در سال 1998 در ارتباط با سبک زندگی سلامت محور در روسیه انجام گرفت، جامعه آماری که شامل افراد 18 و بالای 18 سال بود به روش پیمایشی و از طریق مصاحبه مورد مطالعه قرار گرفتند.

یافته های این تحقیق نشان داد که مردان نزدیک به 2/21 دفعه بیشتر از زنان الکل مصرف می کنند. در زمینه سیگار هم مردان 16 بار بیشتر از زنان سیگار می کشند. هم چنین نتایج این تحقیق نشان داد که مردان گرایش بیشتری به ورزش دارند و افراد جوان تر، مجردها، با تحصیلات و درآمد بالاتر و بیکاران بیشتر از دیگران ورزش می کنند. نیز زنان بیشتر از مردان و افراد بادرآمد و تحصیلات بالاتر، بیشتر از دیگران برای انجام آزمایش تندرستی پزشکی خود اقدام می کنند (کاکرام و همکاران، 2002: 48 – 51).

شواهدی از منابع مختلف و گسترده (بلاکستر، 1990، تاونزند، 1988) نشان می دهد که الگوهای رفتاری مربوط به سلامت به طور مشخص به وسیله ویژگی های جمعیت شناختی و اجتماعی هم چون طبقه اجتماعی، سن، جنسیت و زمینه های آموزشی گروه ها متمایز می شوند. به طور مثال بالکستر نشان می دهد افرادی که سیگار می کشند، الکل مصرف می کنند و رژیم غذایی نامناسبی دارند و کم ورزش می کنند، به احتمال زیاد مردان، کارگران یدی و غیرماهر، جوانان بیکار و سال خوردگانی هستند که تنها زندگی می کنند (بوری و گیب، 2004: 65).

هم چنین تحقیقات همسترم (1996)، وایت و لیلارد (1995) و راجرز (1995) نشان می دهد که افراد متأهل به طور میانگین، از افرادی که ازدواج نکرده اند سالم تر هستند و مردان به طور آشکار، منافع بیشتری نسبت به زنان از ازدواج دریافت می کنند (ویلیامز و آمبرسون، 2004: 81).

پیوستگی تعاریف از سبک زندگی
سبک زندگی تحت تأثیر ساخت، موقعیت و شرایط اجتماعی

در کل، بر اساس نظریه های وبر، گیدنز، بوردیو و کاکرام رفتار و انتخاب نوع سبک زندگی توسط افراد تحت تأثیر ساخت، موقعیت و شرایط اجتماعی افراد است. به عبارتی، درست است که افراد در زمینه رفتارها و اعمال خود آزاد هستند

ولی از طرف دیگر، این آزادی به وسیله ساختارهای اجتماعی هم چون وضعیت تأهل، اشتغال، طبقه اجتماعی و سن محدود می شود. تحقیقاتی هم که توسط کاکرام، همسترم، وایت و لیلارد، بلاکستر و تاونزند انجام گرفته در جهت تأیید این نظریه ها بوده است.

بنابراین می توان فرضیه های زیر را ارائه داد:

بین سرمایه های انسانی (اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) و سبک زندگی سلامت محور رابطه وجود دارد.
میانگین سبک زندگی سلامت محور بر حسب متغیرهای زمینه ای (جنسیت، وضعیت تأهل، اشتغال و طبقه اجتماعی) متفاوت است.

روش شناسی

نوع تحقیق در این پژوهش کاربردی است. یعنی تلاش خواهد شد با کسب اطلاعات و دانش در زمینه سبک زندگی سلامت محور شهروندان، راه کارهای عملی برای ارتقای آن ارائه گردد. روش اجرای تحقیق نیز پیمایشی است که پس از جمع آوری پاسخ های پاسخ گویان، داده ها با استفاده از نرم افزار کامپیوتری اس. پی. اس. اس (8) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این تحقیق در سال 1387 اجرا شده است.

اندازه گیری و نوع داده ها

سبک زندگی سلامت محور:
برای سنجش سبک زندگی سلامت محور شهروندان، 64 گویه 6 گزینه ای در سطح رتبه ای به صورت طیف لیکرت طراحی شده است. به منظور تفکیک و دسته بندی سؤالات 64 گانه مربوط به ارزیابی سبک زندگی سلامت محور، از تکنیک تحلیل عاملی بر اساس تجزیه به مؤلفه های اصلی استفاده شد که طبق نتایج این آزمون مقدار ک. اِم. اُ برابر 845/0 به دست آمده و چون این مقدار از 0/5 بزرگ تر است

بنابراین نتیجه گرفته می شود تعداد نمونه ها برای اجرای تحلیل عاملی بسیار مناسب است. هم چنان مقدار کرویت بارتلت (9) برابر 16838/841 با سطح معنی داری 000/0 به دست آمده است و چون این مقدار معنی دار است تفکیک عامل ها به درستی انجام شده است و سؤالات مندرج در هر عامل همبستگی ریشه ای بالایی با هم دارند.

بر اساس اطلاعات جدول شماره 1 بیشترین مقدار ویژه به ترتیب با 15/10 و 145/4 مربوط به عامل های اول و دوم می باشد. با عامل اول حدود 53/15 درصد و با عامل دوم 47/6 درصد از واریانس کل عامل بندی ها قابل تبیین است. در مجموع 24/58 درصد از واریانس کل عامل بندی و تقلیل سؤالات 64 گانه با 15 عامل اصلی انجام شده است که معیار مطلوبی است. گویه های مربوط به هر عامل همراه با بار عاملی و مقادیر ویژه و واریانس تبیینی در جدول پیوست آمده است. بارهای عاملی چرخش داده شده به روش واریماکس انجام گرفته است.

سرمایه اجتماعی

مولفه های اندازه گیری سرمایه اجتماعی

در این پژوهش، به تمام عواید و منابعی که مجموعه افراد از قِبَل موقعیت اجتماعی و عضویت و ارتباط تنگاتنگ خود با انواع شبکه ها، نهادها و سازمان ها به دست می آورند، سرمایه اجتماعی اطلاق می شود (غفاری، 1387: 14). برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی، از 18 گویه شامل حمایت (کمک مالی، اقتصادی از طرف دوستان و فامیل و به دوستان و فامیل و هیئت های مذهبی)، مشارکت (در انجمن ها، انتخابات شوراها، هیئت های مذهبی و فعالیت های جمعی)، اعتماد (به مسئولان جامعه و دیگر شهروندان)، روابط و معاشرت (با دوستان، فامیل، اقوام دیگر و افرادی با مذاهب دیگر)، امکان مشورت (با نزدیکان)، استفاده شده است.

سرمایه اقتصادی
مولفه های اندازه گیری سرمایه اقتصادی
سرمایه اقتصادی شامل درآمد و بقیه انواع منابع مالی است که در قالب مالکیت جلوه می کند (فاضلی، 1382: 37). برای اندازه گیری سرمایه اقتصادی از درآمد، ارزش ریالی منزل مسکونی، ارزش ریالی اتومبیل شخصی غیر از اتومبیل های عمومی، ارزش ریالی املاک غیر از خانه مسکونی استفاده شده است. برای تجمع منطقی شاخص های سرمایه اقتصادی، ابتدا همه موارد فوق در طیفی 6 گزینه ای طراحی شده و بعداً با هم جمع گردیده اند.

سرمایه فرهنگی
مولفه های اندازه گیری سرمایه فرهنگی
در برگیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می شوند. بوردیو تحصیلات را نمودی از سرمایه فرهنگی می دانست لیکن گرایش به اشیای فرهنگی و جمع شدن محصولات فرهنگی در نزد فرد را سرمایه فرهنگی می خواند (فاضلی، 1382: 37).

برای سنجش سرمایه فرهنگی از گزینه های زیر استفاده شد: تحصیلات (خود فرد و والدین)، عضویت در کتابخانه (خود فرد و والدین)، کتابخانه شخصی و تعداد جلد کتاب، تعداد زبان های خارجی که فرد و والدین فرد با آن آشنا هستند، میزان علاقه و صرف وقت برای کار با اینترنت، مطالعه روزنامه، نشریات، مجلات و کتاب های داستانی، گوش دادن به موسیقی، جمع آوری تابلوهای نقاشی و عتیقه جات، عکاسی، خطاطی و نقاشی، تماشای فیلم و تئاتر، رفتن به موزه، نمایشگاه ها و فرهنگ سراها، سخنرانی، کنفرانس ها. جدول 1 میزان پایایی متغیرهای سرمایه انسانی را نشان می دهد.

جدول 1. تعداد گویه ها و روایی مربوط به سرمایه های انسانی

	تعداد گویه	سطح اندازه گیری	پایایی
سرمایه اجتماعی	18	فاصله ای	72/
سرمایه فرهنگی	30	فاصله ای	91/
سرمایه اقتصادی	4	فاصله ای	-

طرح نمونه گیری

جمعیت پژوهش حاضر شامل تمامی شهروندان بالای 15 سال شهر تبریز بوده است که بر اساس آمار سال 1385، 1106731 نفر می باشد. از این تعداد 565540 نفر مرد و 541191 نفر زن هستند. روش نمونه گیری در تحقیق حاضر نمونه گیری خوشه ای بوده است.

ابتدا تبریز به مناطق 8 گانه تقسیم شده و سپس با توجه به میزان جمعیت هر منطقه بلوک هایی از آن ها انتخاب شده و از هر بلوک خانه ها به صورت تصادفی انتخاب گردیدند. جمعاً از کل تبریز 41 بلوک انتخاب شده است.

نمونه پژوهش مورد مطالعه از بین کلیه شهروندان شهر تبریز از طریق فرمول زیر محاسبه شد.

وجود یک صفت (سبک زندگی سلامت محور) با حرف پی (p) و فقدان یک صفت (سبک زندگی سلامت محور) با حرف کیو (q) نشان داده شده که در آن تی (t) ضریب اطمینان با 99 درصد و دی (d) دقت احتمالی برآورد با خطای0/05 است.

برای از بین بردن تأثیر کدهای گمشده، نمونه به 752 مورد افزایش داده شده است و تخصیص نمونه بر حسب جمعیت بالای 15 سال هر منطقه انجام گرفته که در جدول شماره 2 آمده است.

جدول 2. تخصیص نمونه بر اساس مناطق 8 گانه تبریز

مناطق	1	2	3	4	5	6	7	8
جمعیت	248792	227162	263576	242435	51656	20838	39444	14485
نمونه	169	154	179	164	35	14	27	10

نتایج تحقیق

در این پژوهش از 752 نمونه آماری مورد مطالعه، 386 مورد مرد و 366 نفر زن بوده اند. به عبارتی 2/51 درصد از نمونه را مردان و 8/48 درصد را زنان تشکیل می دهند. از نظر سنی کم سن ترین فرد نمونه 15 سال و بزرگ ترین آن ها 82 سال دارند.

هم چنین میانگین سنی نمونه مورد مطالعه 85/34 سال می باشد. وضعیت تأهل شهروندان مورد مطالعه تبریزی در این تحقیق، در قالب یک متغیر اسمی سه گزینه ای مورد اندازه گیری قرار گرفته است. از 752 نمونه آماری 244 نفر مجرد و 7/1 درصد مطلّقه بودند. با توجه به این که در تحقیق حاضر جامعه آماری بالای 15 سال بوده، بنابراین تعداد متأهلان بیشتر از مجردها بوده است.

نتایج توصیفی مربوط به سبک زندگی سلامت محور

برای ارزیابی متغیر سبک زندگی سلامت محور که متغیر وابسته تحقیق است، از 64 گویه در سطح اندازه گیری رتبه ای به صورت یک طیف 6 قسمتی استفاده شده است. نمره 384 نشان گر بالاترین سطح سبک زندگی سلامت محور و نمره 64 نشان گر پایین ترین سطح سبک زندگی سلامت محور می باشد.

میانگین این متغیر برای شهروندان مورد مطالعه 30/294 می باشد که نشان می دهد شهروندان تبریزی تا حدودی زیاد و متوسطی رفتارهای سلامت محور دارند. میانگین نمره پاسخ گویان در ابعاد سبک زندگی سلامت محور در جدول 3 آورده شده است.

جدول 3. میانگین ابعاد سبک زندگی سلامت محور

ابعاد سبک زندگی سلامت محور	تعداد سؤال	دامنه تغییرات	میانگین پاسخگویان	وضعیت پاسخ گویان از نظر نمره میانگین
استفاده از توصیه های پزشکی	9	9-54	6/44	زیاد
آگاهی از وضعیت جسمانی	5	5-30	63/19	تا حدی زیاد
ورزش	5	5-30	41/18	بین کم و گاهگاهی
سلامت روانی	4	4-24	17/85	تا حدی زیاد – زیاد
بهداشت خرید	3	3-18	14/16	زیاد
ایمنی در زمینه رانندگی	3	3-18	05/16	زیاد
تحرک روزانه	3	3-18	67/13	تا حدی زیاد
تغذیه مناسب	5	5-30	11/18	تا حدی پایین
مصرف دخانیات و الکل	5	5-30	75/28	زیاد
عادت غذایی روزانه	3	3-18	04/16	سالم
تغذیه ناسالم	6	6-36	37/25	متوسط
مراقبت از خود	4	4-24	11/18	تا حدی زیاد
ایمنی در زمینه نور آفتاب	2	2-12	72/6	تا حدی کم
عادت خواب	4	4-24	62/17	تا حدی خوب
سلامت محیطی	3	3-18	58/13	تا حدی خوب

نتایح توصیفی مربوط به متغیرهای مستقل

سرمایه اجتماعی:
برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی از 18 گویه استفاده گردیده، که در این زمینه نمره 18 نشان دهنده نبودِ سرمایه اجتماعی برای فرد و نمره 108 نشان دهنده سرمایه اجتماعی خیلی زیاد برای فرد است که در این زمینه نیز میانگین به دست آمده 89/76 می باشد که نشان می دهد میانگین سرمایه اجتماعی برای شهروندان تبریزی مورد مطالعه در سطح متوسط قرار دارد.

سرمایه فرهنگی:
سرمایه فرهنگی از متغیرهای مستقل تحقیق بوده که برای اندازه گیری این متغیر از 30 گویه استفاده گردیده، که در این زمینه نمره 30 نشان دهنده نبودِ سرمایه فرهنگی برای فرد و نمره 180 نشان دهنده سرمایه اجتماعی خیلی زیاد برای فرد است که در این زمینه میانگین به دست آمده 70/9 می باشد و نشان می دهد میانگین سرمایه فرهنگی برای شهروندان تبریزی مورد مطالعه در سطح پایینی قرار دارد.

سرمایه اقتصادی:
برای اندازه گیری سرمایه اقتصادی از 4 گویه استفاده گردیده، با توجه به این که این گویه 6 گزینه ای بوده است، گزینه اول نداشتنِ ماشین، منزل مسکونی و سایر املاک را شامل می شد. بنابراین نمره صفر به آن ها داده شده است، ولی چون هر کسی حداقل درآمد را دارد، بنابراین درآمد از 1 تا 6 نمره گذاری شده است. در این زمینه نمره 1 نشان دهنده حداقل سرمایه اقتصادی برای فرد و نمره 21 نشان دهنده سرمایه اقتصادی خیلی زیاد برای فرد است که در این زمینه نیز میانگین به دست آمده 17/6 می باشد و نشان می دهد شهروندان تبریزی مورد مطالعه از نظر سرمایه اقتصادی در سطح متوسط به پایین هستند.

سرمایه های انسانی و سبک زندگی سلامت محور

برای آزمون رابطه بین سرمایه های انسانی و سبک زندگی سلامت محور از آزمون آر پیرسون استفاده شده که نتایج آن نشان می دهد، سطح معنی داری برای رابطه هر سه نوع سرمایه با سبک زندگی سلامت محور صفر می باشد که نشان دهنده رابطه کاملاً معنی دار بین سبک زندگی سلامت محور و سرمایه های انسانی است.

ضرایب همبستگی به دست آمده برای رابطه بین سرمایه اجتماعی و سبک زندگی سلامت محور 472/0 است که نشان همبستگی متوسط می باشد. هم چنین ضریب همبستگی به دست آمده برای سرمایه فرهنگی با سبک زندگی سلامت محور 271/0 و نشان دهنده همبستگی ضعیف می باشد.

و بالاخره ضعیف ترین همبستگی در ارتباط با رابطه بین سرمایه اقتصادی و سبک زندگی سلامت محور و میزان آن 133/0 می باشد. هم چنین نتایج آزمون نشان می دهد که همبستگی بین سرمایه های انسانی و سبک زندگی سلامت محور مستقیم است. یعنی با بالا رفتن سرمایه های انسانی سبک زندگی شهروندان سالم تر می شود. جدول 4 نتایج به دست آمده را نشان می دهد.

جدول 4. نتایج رابطه بین سرمایه های انسانی و سبک زندگی سلامت محور

	سطح معنی داری	ضزیب همبستگی	تعداد مشاهدات
سرمایه اجتماعی و سبک زندگی سلامت محور	000/0	474/0	597
سرمایه فرهنگی و سبک زندگی سلامت محور	000/0	271/0	507
سرمایه اقتصادی و سبک زندگی سلامت محور	001/0	133/0	653

سبک زندگی سلامت محور و متغیرهای ساختاری

جنسیت
جنسیت یکی از متغیرهای مستقل این تحقیق است. برای آزمون تفاوت میانگین سبک زندگی سلامت محور بر حسب جنسیت از آزمون تفاوت میانگین ها استفاده شد، زیرا جنسیت متغیر اسمی دو حالته و سبک زندگی سلامت محور متغیر فاصله ای است و مناسب ترین دستورالعمل برای این آزمون تی می باشد.

بر اساس یافته های توصیفی میانگین سبک زندگی سلامت محور برای مردان 286/292 و برای زنان 52/296 تعیین شد. نتایج حاصل از آزمون تفاوت میانگین متغیر سبک زندگی سلامت محور در میان شهروندان زن و مرد که بر اساس کمیت اف و سطح معنی داری 036/0 به دست آمد، مشخص کرد که تفاوتی معنی دار بین میانگین به دست آمده درباره ی زنان و مردان وجود دارد، به عبارتی زنان سبک زندگی سلامت محورتری نسبت به مردان دارند.

هم چنین بررسی نتایج آزمون تفاوت میانگین ابعاد سبک زندگی سلامت محور بر اساس جنسیت نشان می دهد که میانگین وجود تحرک روزانه در زندگی، تغذیه مناسب، مصرف دخانیات و الکل، توجه به سلامت محیطی و استفاده از تغذیه ناسالم و ورزش بر حسب جنسیت متفاوت است.

نکته حایز اهمیت در این زمینه این است که میانگین سبک زندگی سالم برای زنان در همه زمینه ها بیشتر از مردان است، ولی در زمینه ورزش، مردان بیشتر از زنان رفتار سلامت محور دارند. جدول 5 نتایج این آزمون ها را نشان می دهد. شایان ذکر است که نتایج آزمون نشان داد میانگین سایر ابعاد سبک زندگی سلامت محور بر اساس جنسیت با هم متفاوت نیست.

جدول 5. نتایج آزمون تفاوت میانگین سبک زندگی سلامت محور بر اساس جنسیت

متغیر	جنسیت	تعداد مشاهدات	میانگین	درجه آزادی	مقدار تی	سطح معنی‌داری
سبک زندگی سلامت محور	مرد زن	367 332	286/292 52/296	697	102/2-	036/0
تحرک روزانه	مرد زن	385 364	11/13 26/14	685/736	339/5	000/0
تغذیه مناسب	مرد زن	385 365	87/17 38/18	748	793/2-	005/0
مصرف دخانیات و الکل	مرد زن	385 365	5/28 4/29	557/695	626/6-	000/0
بهداشت محیطی	مرد زن	385 365	3/13 9/13	746/738	097/2-	036/0
تغذیه ناسالم	مرد زن	384 362	94/24 84/25	744	347/2-	016/0
ورزش	مرد زن	383 364	27/19 51/17	745	985/3	000/0

سن
برای آزمون رابطه بین سن و سبک زندگی سلامت محور از آزمون آر پیرسون استفاده شد. نتایج نشان می دهد، سطح معنی داری برای رابطه سن با سبک زندگی سلامت محور 002/0 است و نشان دهنده رابطه کاملاً معنی دار بین سبک زندگی سلامت محور و سن می باشد.

ضریب همبستگی به دست آمده برای رابطه بین سن و سبک زندگی سلامت محور 115/0 می باشد که نشان دهنده همبستگی مستقیم و ضعیف است. یعنی با بالا رفتن سن، سبک زندگی شهروندان سالم تر می شود. جدول 6 نتایج به دست آمده را نشان می دهد.

جدول 6. نتایج رابطه بین سن و سبک زندگی سلامت محور

	سطح معنی داری	ضریب همبستگی	تعداد مشاهدات
سن و سبک زندگی سلامت محور	002/0	115/0	696

وضعیت تأهل در رابطه با تحقیقات این مقاله

وضعیت تأهل به عنوان یک متغیر اسمی در سه حالت (مجرد، متأهل و مطلقه) مطرح شده است و سبک زندگی سلامت محور یک متغیر در سطح فاصله ای است. بنابراین مناسب ترین روش برای آزمون تفاوت میانگین سبک زندگی سلامت محور بر حسب وضعیت تأهل آزمون تحلیل واریانس یا آزمون اف می باشد.

بر اساس نتایج توصیفی، میانگین سبک زندگی سلامت محور برای مجردان 34/290، برای متأهلان 46/296 و برای مطلقه ها 67/285 بوده است. مقایسه بین میانگین ها نشان می دهد که مطلقه ها از نظر رعایت رفتارهای بهداشتی در پایین ترین سطح و متأهل ها در بالاترین سطح قرار دارند. نتایج آزمون تحلیل واریانس هم با سطح معنی داری 010/0 که کمتر از آلفای 0/05 می باشد نشان گر معنی دار بودن تفاوت میانگین ها است. نتایج این آزمون در جدول 7 آورده شده است.

جدول 7. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین متغیرهای سبک زندگی سلامت محور و وضعیت تأهل

میانگین ها	مجرد =34/290	متأهل =46/296		مطلقه = 67/285		کل = 46/294
متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	اف	سطح معنی داری
سبک زندگی سلامت محور	بین گروهی درون گروهی کل	91/6590 9/488505 8/495096	2 690 692	457/3295 98/707	4/655	010/0

وضعیت اشتغال از مولفه های تاثیر گذار در تحلیل سبک زندگی
وضعیت اشتغال به عنوان یک متغیر اسمی در شش حالت (شاغل رسمی، شاغل غیر رسمی، بیکار، محصل یا دانشجو، خانه دار و بازنشسته) مطرح شده است و سبک زندگی سلامت محور متغیری در سطح فاصله ای می باشد.

بنابراین مناسب ترین روش برای آزمون تفاوت میانگین سبک زندگی سلامت محور بر حسب وضعیت اشتغال آزمون تحلیل واریانس یا آزمون اف است. بر اساس نتایج توصیفی کمترین میانگین سبک زندگی سلامت محور برای بیکاران 7/280 و بیشترین میانگین سبک زندگی سلامت محور برای بازنشسته ها 29/301 و شاغلان رسمی 12/298 بوده است.

مقایسه بین میانگین ها نشان می دهد که بیکاران از نظر رعایت رفتارهای بهداشتی در پایین ترین سطح و بازنشسته ها و شاغلان رسمی در بالاترین سطح قرار دارند. نتایج آزمون تحلیل واریانس هم با سطح معنی داری صفر که کمتر از آلفای 0/05 می باشد، نشان گر معنی دار بودن تفاوت میانگین ها است. نتایج این آزمون در جدول 8 آورده شده است.

جدول 8. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین متغیرهای سبک زندگی سلامت محور و وضعیت اشتغال

میانگین ها	بازنشسته ها 29/301	شاغلین رسمی 12/298	شاغلین غیر رسمی 31/295	خانه دار 34/295	محصل، دانشجو 7/290	بیکار 7/280
متغیر	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	اف	سطح معنی داری
سبک زندگی سلامت محور	بین گروهی درون گروهی کل	926/1665 87/479004 7/495664	5 688 693	99/3331 228/696	786/4	000/0

جایگاه خاص طبقه اجتماعی در تبیین و تحلیل و نتیجه گیری سبک زندگی
طبقه اجتماعی به عنوان متغیر مستقل یکی از متغیرهایی بوده که در سطح رتبه ای با پنج حالت، از خود پاسخ گویان پرسیده شد. به عبارتی از خود پاسخ گویان خواسته شد تا خودشان را در یکی از این 5 طبقه قرار دهند.

برای آزمون متفاوت بودن میانگین سبک زندگی سلامت محور بر اساس این پنج طبقه، از آزمون تحلیل واریانس استفاده گردید. نتایج توصیفی تحقیق نشان می دهد که کمترین میزان سبک زندگی سلامت محور با میانگین 89/275 برای طبقه پایین و بیشترین میزان با میانگین 17/300 برای طبقه متوسط به بالا است.

نتایج آزمون تحلیل واریانس با سطح معنی داری صفر نشان می دهد که تفاوت معنی داری بین میانگین ها وجود دارد؛ یعنی افرادی که خودشان را جزء طبقه پایین قرار می دهند کمترین میزان رفتارهای سلامتی را دارند. نتایج توصیفی و تحلیل واریانس در جدول 9 آمده است.

جدول 9. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین متغیرهای سبک زندگی سلامت محور و طبقه اجتماعی

میانگین ها	طبقه پایین	متوسط به پایین	طبقه متوسط	متوسط به بالا	بالا	کل
	منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	اف	سطح معنی داری
سبک زندگی سلامت محور	بین گروهی درون گروهی کل	08/19951 2/471352 2/491303	4 687 691	77/4987 102/686	7/27	000/0

تعیین کننده های سبک زندگی سلامت محور: مدل رگرسیونی

برای تعیین سهم تأثیرگذاری نسبی متغیرهای مستقل بر سبک زندگی سلامت محور از تحلیل رگرسیونی چند متغیره با روش گام به گام استفاده شد. از پنج متغیر مستقل متغیرهای سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سن وارد معادله شدند که در مجموع 23 درصد از تغییرات مربوط به سبک زندگی سلامت محور را این سه متغیر تبیین می کنند و مابقی واریانس تبیین شده متأثر از متغیرهای دیگری است که در مدل این تحقیق آورده نشده اند.

در میان این سه متغیر، سهم سرمایه اجتماعی با ضریب بتای 4/0 به شکل بارزی بیش از سایر متغیرها بوده است. یعنی با کنترل سایر متغیرها، به ازای یک واحد تغییر در سرمایه اجتماعی، سبک زندگی سلامت محور 4/0 واحد تغییر می کند.

متغیرهای سرمایه فرهنگی و سن نیز به ترتیب با بتا 182/0 و 124/0 وارد معادله رگرسیونی شده اند. هم چنین در این مدل رگرسیونی شاخص های هم خطی (10) نیز بررسی شده است.

بر اساس نتایج جدول 11 شاخص های ضریب تحمل و وی. آی. اف. در حد قابل قبولی است. یعنی بین متغیرهای مستقل وارد شده در مدل رگرسیونی هم خطی وجود ندارد. در نهایت متغیرهای جنس و سرمایه اقتصادی از مدل رگرسیونی خارج شده اند. جداول 10 و 11 نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره را نشان می دهد.

جدول 10. نتایج آزمون رگرسیون چند متغیره تعیین کننده های سبک زندگی سلامت محور

دوربین واتسون	مجذور آر تصحیح شده		مجذور آر	همبستگی چند گانه
989/1	233/0		239/0	489/0
منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	اف	سطح معنی داری
رگرسیون باقی مانده کل	285/67667 8/215589 283257	3 418 421	762/22555 765/515	732/43	000/0

جدول 11. متغیرهایی که وارد مدل شدند

	بی	بتا	تی	سطح معنی داری	ضریب تحمل	وی آی اف
عرض از مبدأ	329/197		773/22	000/0
سرمایه اجتماعی	973/0	43/0	974/8	000/0	903/0	108/1
سرمایه فرهنگی	183/0	11/0	794/3	000/0	792/0	263/1
سن	249/0	1/0	696/2	007/0	861/0	161/1

مدل رگرسیونی ارائه شده

vv = سبک زندگی سلامت محور v2 = سن v3 = سرمایه اجتماعی v4 = سرمایه فرهنگی

جمع بندی و نتیجه گیری

تحقیق حاضر با هدف مطالعه سبک زندگی سلامت محور شهروندان و بررسی تعیین کننده های آن با تأکید بر سرمایه های انسانی آغاز شد. به طوری که عمده ترین مسئله مورد بررسی، تأثیر عوامل ساختاری بر شکل دهی سبک زندگی سلامت محور بود که به این منظور از نظریه های بوردیو، گیدنز، کاکرام و وبر استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که این مطالعه به اهداف تعیین شده رسیده و نتایج به دست آمده منطبق با چارچوب نظری بوده است.

دین باعث می‌شود بدن شما سالمتر بماند

با توجه به نظر کاکرام و نظریه دیگری تعمیم یافته مید، با این مضمون که ایدئولوژی سیاسی و مذهبی تأثیر به سزایی در انتخاب سبک زندگی سلامت محور دارد، می توان گفت که اسلام و نظام سیاسی به عنوان متغیرهای مداخله گر در بالا بردن سبک زندگی سالم تر شهروندان به ویژه در بعد استفاده از دخانیات و اعتیاد به مواد مخدر و الکل نقش تعیین کننده ای دارد.

نتایج تحقیق نشان می دهد که میانگین نمرات سبک زندگی سلامت محور، با بررسی ابعاد آن یعنی، تحرک روزانه در زندگی، تغذیه مناسب، استعمال دخانیات و الکل، توجه به سلامت محیطی و تغذیه ناسالم و ورزش بر اساس جنسیت افراد متفاوت است.

به طوری که زنان بیشتر از مردان سبک های زندگی سلامت محور دارند. جنسیت به عنوان یک موقعیت اجتماعی در جامعه برای فرد، در زمینه انتخاب نوع سبک زندگی موقعیت بهتری نسبت به مردان دارند ولی در زمینه ورزش نسبت به مردان در رده پایین تری قرار دارند که این به خاطر کمبود امکانات و نوع نگاه فرهنگی به ورزش زنان در جامعه است. در این زمینه لازم است امکانات ورزشی برای این قشر فراهم شود و در زمینه چشم انداز فرهنگی جامعه نسبت به ورزش زنان بایستی فرهنگ سازی لازم انجام گیرد.

اشتغال افراد، و نوع اشتغال آنان بر سبک زندگی آنان موثر است

سبک زندگی سلامت محور شهروندان با توجه به وضعیت اشتغال افراد متفاوت است و کمترین میزان رفتارهای سالم را بیکاران و بیشترین را بازنشستگان و شاغلان رسمی دارند. بر اساس نتایج، یکی از اقشار آسیب پذیر در زمینه های رفتارهای سلامتی، بیکاران هستند که از نظر سبک زندگی سلامت محور در سطح پایینی قرار دارند.

بنابراین توجه به این امر و ایجاد زمینه اشتغال برای افراد جامعه می تواند زمینه را برای سلامتی جسمی و روانی افراد مهیا نماید. چرا که ثبات شغلی و نداشتن دغدغه شغلی یکی از عوامل مهم در انتخاب رفتارهای سالم است.

در زمینه وضعیت تأهل نیز متأهلان بیش از افراد مجرد و مطلقه سبک زندگی سالم دارند. این که متأهلان بیش از دیگران و مطلقه ها کمتر از همه سبک زندگی سلامت محور دارند با یافته های همسترم، وایت و لیلارد و راجرز مطابقت دارد.

در این زمینه حمایت اجتماعی برای متأهلان و تغذیه مناسب دخالت دارد که بایستی مورد توجه قرار گیرد تا زمینه را برای ازدواج جوانان و پایداری نهاد خانواده فراهم کند.

رابطه مستقیم طبقات اجتماعی مختلف با سبک زندگی افراد

هم چنین سبک زندگی سلامت محور شهروندان بر حسب طبقه اجتماعی که در آن قرار دارند متفاوت است و طبقات اجتماعی پایین کمتر از دیگران سبک زندگی سالم دارند و طبقات اجتماعی متوسط به بالا و بالا بیشترین میزان سبک زندگی سالم را دارند.

همه این نتایج نظریه های وبر، گیدنز، بوردیو و کاکرام را نیز تأیید می کند. بنابراین در برنامه ریزی های مربوط به سلامت بایستی طبقه اجتماعی افراد به عنوان یک متغیر ساختاری تعیین کننده در نظر گرفته شود.

هم چنین نتایج آزمون های تحقیق نشان می دهد که سرمایه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با میزان سبک زندگی سلامت محور رابطه معنی دار و مستقیم داشته است یعنی با بالا رفتن میزان سرمایه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سبک زندگی انتخابی شهروندان هم سالم تر می شود که این هم منطبق بر نظریه بوردیو، گیدنز، وبر و کاکرام است.

هرچند که تأثیرگذاری سرمایه اجتماعی بیشتر از سرمایه اقتصادی و فرهنگی بوده و به عبارتی رابطه بین سبک زندگی سلامت محور و سرمایه اقتصادی در حد ضعیفی بوده است.

همان طور که نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نیز نشان داد از بین متغیرهای مستقل، سرمایه اجتماعی بیشترین سهم را در تبیین سبک زندگی سلامت محور شهروندان دارد.

پس در این زمینه در برنامه ریزی های مربوط به سلامت بایستی ابعاد سرمایه انسانی به ویژه سرمایه اجتماعی و فرهنگی به عنوان تعیین کننده های رفتار سالم مدنظر قرار گیرد.

نویسندگان:

وحید قاسمی (1)، رسول ربانی (2)، علی ربانی خوراسگانی (3) و محمدباقر علیزاده اقدم (4)

پی‌نوشت:
1. استادیار علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان
2. دانشیار علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان
3. استادیار علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان
4. دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان
5. Life Conduct
6. Habitus
7. Distinction
8. SPSS
9. Bartletts Test of Sphericiity
10. co- linearity

منابع:
جمشیدی ها، غلامرضا و شهرام پرستش (1386) «دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پیر بوردیو»، نامه علوم اجتماعی، شماره 30، بهار.
دیماتئو، رابین (1378) روان شناسی سلامت، ترجمه محمد کاویانی و همکاران، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
رحمت آبادی، الهام و حبیب آقابخشی (1385) «سبک زندگی و هویت اجتماعی جوانان»، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20، بهار.
ریتزر، جورج (1374) نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
صمدی، منصور (1382) رفتار مصرف کننده، تهران: آییژ.
فاضلی، محمد (1382) مصرف و سبک زندگی، قم، صبح صادق.
غفاری، غلامرضا (1387) «سازه سرمایه فرهنگی و منابع مولد آن»، رشد آموزش علوم اجتماعی، دوره دوازدهم، شماره 2، زمستان.
کورتیس، آنتونی. جی (1385) روان شناسی سلامت، ترجمه شهناز محمدی، تهران: انتشارات ویرایش.
کیوان آرا، محمود (1386) اصول و مبانی جامعه شناسی پزشکی، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اصفهان.
گیدنز، آنتونی (1382) تجدد و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید)، ترجمه ناصر موفقیان،تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی (1386) جامعه شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
Bourdieu, Pierre (2002) Invitation to Reflexive Sociology, London: Polity Press.
Bury, Michael & Gabe, Jonathan (2004) The Sociology of Health and Illness, London: Routledge.
Cockerham, William C. (2000) The Sociology of Health Behavior and Health Lifestyles, London: Prentice Hall College.
Cockerham, William C. (2008) Social Causes of Health and Disease, London: Polity Press.
Cockerham, William C., M. Christian Snead, Dewaal F. Derek (2002) “Health Lifestyles in Russia and Socialist Heritage”, journal of Health and Social Behavior, 43 (l): 42 – 55.
Cockerham, William C. & A. Rutten & T. Abel (1997) “Conceptualizing Contemporary Health Lifestyles: Moving Beyond Weber” , The Sociological Quarterly, 38 (2): 321-342.
Cockerham, William C, etal., (2006) “Health Lifestyles and Political Ideology in Belarus, Russia and Ukrain”, Journal of Social Science & Medicine, 62: 1799 – 1809.
Divine, Richard. L. &. Lawrence Lepisto (2007) Analysis of The Healthy Lifestyle Consumer, Central Michigan University, Mt Pleasant, Michigan, USA.
Schuster T. L., M. Dobson, M. Jauregui, R. H. I. Blanks (2004) Wellness Lifestyles I: “A Theoretical Framework Linking Wellness, Health Lifestyles, and Complementary and Altemative Medicine”, The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 10 (2): 349i – 356.
Williams, Simon J. (1995) “Theorizing class, Health and Lifestyles: can Bourdieu Help Us?”, Sociology of Health & Illness, 7 (5): 577 – 604.
Williams, Kristi & Debra Umberson (2004) “Marital Status, Marital Transition, and Health: A Gendered Life Course Perspective”, Journal of Health and Social Behavior, 45, and March: 81 – 98.

پیوست

	گویه ها و سؤالات	بار عاملی	مقادیر ویژه	واریانس تبیین شده	درصد تبیین شده
(1) استفاده از توصیه های پزشکی	به دست آوردن اطلاعات جانبی در زمینه عوارض جانبی مصرف دارو به دست آوردن اطلاعات در زمینه بیماری هنگام بیماری مشورت با پزشک در زمینه رفتارهای سلامتی به دست آوردن اطلاعات سلامتی از منابع مختلف نیاز به اطلاعاتی در زمینه موضوعات سلامتی برای سلامتی فرد و خانواده اش مراعات توصیه های پزشکی توسط فرد استفاده از داروها با توجه به برچسب روی آن ها دادن آزمایشات و چکاپ پزشکی به طور منظم انجام آزمایشات خود کنترلی برای تغییرات غیرعادی اندام های بدن	0/696 0/696 0/657 0/652 0/646 0/610 0/589 0/569 0/528	10/15	16/534	57/123
(2) ورزش	انجام ورزش هایی جهت انعطاف پذیری بدن (حداقل سه جلسه در هفته) انجام ورزش هایی جهت تقویت عضلات (حداقل دو جلسه در هفته) انجام ورزش های اختصاصی (مورد علاقه) به طور منظم هر هفته انجام ورزش هایی هم چون پیاده روی و نرمش های سبک، هر روز به طور منظم به طور منظم بعضی از ورزش های اختصاصی را برای خلاص شدن از تنش های روزمره انجام می دهم	0/853 0/839 0/785 0/605 0/585	4/145	6/627
(3) آگاهی از وضعیت جسمانی	آگاهی از میزان چربی خون آگاهی از میزان قند خون آگاهی از فشار خون کنترل چاقی از طریق رژیم غذایی داشتن عادت غذایی و رژیم غذایی خاص	0/86 0/857 0/818 0/504 0/448	2/93	4/613
(4) تغذیه ناسالم	غذاهای سریع الحاضر (ساندویچ، پیتزا) نوشابه های گازدار غذاهای سرخ کردنی غذاهای کنسروی مصرف شیرینی جات (شکلات، قند) غذاهای چربی دار غذاهای آماده در فریزر	0/761 0/676 0/660 0/643 0/621 0/579	2/51	4/050
(5) سلامتی محیط	چک کردن سیم های برق و وسایل برقی خانه به طور منظم چک کردن دودکش های موجود در خانه به طور منظم چک کردن شیرهای گاز خانه به طور منظم جهت عدم نشت آن ها	0/828 0/820 0/804	2/19	3/548
(6) سلامت روانی	میزانی از وقت روز را برای کم کردن استرس های روزانه اختصاص می دهم. میزانی از ساعات روز را کارهایی را انجام می دهم که از انجام آن ها لذت می برم. قادر هستم موقعیت هایی را که در زندگی روزانه ام تولید استرس می کنند تشخیص دهم. احتمال رویارویی با موقعیت های استرس زا را در زندگیم می دهم و برای آن آمادگی دارم.	0/753 0/730 0/727 0/563	2/004	3/064
(7) مصرف دخانیات و الکل	کشیدن قلیان استعمال مواد مخدر کشیدن سیگار کشیدن پیپ نوشیدنی های الکلی	0/741 0/709 0/691 0/646 0/434	1/843	2/794
(8) مراقبت از خود	بستگی سلامتی به چگونگی مراقبت از خود تلاش فعالانه برای حفظ و سلامتی خود سعی فعالانه برای جلوگیری از بروز بیماری ها تلاش برای آگاهی از خطراتی که سلامتی را به خطر می اندازد	0/683 0/658 0/619 0/593	1/722	2/698
(9) ایمنی در رانندگی	بستن کمربند در ماشین رعایت سرعت مجاز در رانندگی رعایت علایم راهنمایی و رانندگی	0/770 0/720 0/717	1/643	2/583
(10) بهداشت خرید	چک کردن برچسب (تاریخ تولید، انقضا) به هنگام خرید محصولات غذایی امتناع از خرید کالاهای بهداشتی که برچسب استاندارد ندارند امتناع از خرید مواد غذایی که برچسب استاندارد ندارند	0/879 0/870 0/470	1/548
(11) تغذیه مناسب	خوردن میوه در طول هفته خوردن لبنیات در طول هفته خوردن سبزیجات در طول هفته مصرف کالری مورد نیاز بدن در هر روز	0/719 0/675 0/436 0/373	1/450	2/328
(12) عادات خواب	خوابیدن در ساعات معینی از شب در هر شب خوابیدن به میزان کافی در شبانه روز تمام شب را یکسره در خواب بودن و کمتر بیدار شدن بلافاصله بعد از صرف غذا نخوابیدن	0/653 0/640 0/589 0/338	1/392	2/092
(13) عادات غذایی	هر روز صبحانه خوردن هر روز سه وعده غذا خوردن هر روز حداقل چهار لیوان آب خوردن	0/735 0/701 0/348	1/304	2/181
(14) تحرک روزانه	تحرک به اندازه کافی در شغل استفاده از پله به جای آسانسور یا پله برقی انجام کارهای خانه توسط فرد	0/676 0/564 0/534	1/232	1/961
(15) ایمنی در زمینه نور آفتاب	احساس لذت از قرار گرفتن در مقابل نور مستقیم آفتاب حمام آفتاب گرفتن	0/761 0/690	1/203	2/049
0/000 معناداری 845/0 = ک. ام. أ 16838/841 = بی. تی. اس