مشخصات

کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	خامنه
بخش	مرکزی
جمعیت	۳٬۰۵۶ نفر
مساحت	4280 مترمربع
زبان گفتار	زبان ترکی آذربایجانی
مذهب	شیعه
ارتفاع از سطح دریا	۱۵۰۵ متر
شرایط آب و هوا	سرد و خشک
پیش شماره تلفن	0472234
شناسه ملی خودرو	۲۵ ن
ره آورد	بادام، گردو، زردآلو و کوکه (نان محلی زنجبیلی)

خامنه یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که با ۳۰۵۶ نفر جمعیت (مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی) در بخش مرکزی شهرستان شبستر واقع شده‌است. این شهر در ۵ کیلومتری شمال‌غرب شبستر و ۷۲ کیلومتری شمال‌غرب تبریز قرار گرفته‌است.

خامنه در گذشته محل تولید پارچه و پشم بوده و نام قدیم آن «خومنا» بوده‌است. این شهر در دوره‌های صفویان و قاجاریان از شهرهای مهم منطقهٔ ارونق بوده و در میان شهرهای آذربایجان شهرت خاصی داشته و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. مدرسهٔ معرفت نخستین مدرسهٔ منطقهٔ شبستر بوده که پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در سال ۱۲۷۸ هجری در خامنه بنا شده‌است. همچنین دیواری در محوطه چشمه کهریز توسط حاج تقی سلطان جهت رفاه زنان بنا گردیده‌است.
خامنه در گذشته مرکز تجاری منطقه بوده و بازارهای هفتگی و بازارهای کاروان‌ها در آن برقرار می‌شده‌است. هم‌اکنون نیز در روزهای پنجشنبه بازار هفتگی در شهر خامنه برپا می‌شود که بسیاری از مردم خود شهر خامنه و مردم شهرها و روستاهای اطراف، مایحتاج هفتگی خود را از این بازار تهیه می‌نمایند. حمام تاریخی، درخت چنار کهنسال، قلعهٔ هراتی، مساجد تاریخی (متعلق به سده‌های پنجم و ششم هجری) و مسجد میرپنج (متعلق به دورهٔ قاجاریان) از مهم‌ترین بناهای تاریخی این شهر محسوب می‌شوند. همچنین در سال ۱۳۸۶ خورشیدی در محل حمام تاریخی خامنه، موزهٔ هدایای این شهر تأسیس شد.

خامنه در پنج کیلومتری شمال جادهٔ تبریز-شبستر-سلماس واقع شده و ۱۳۸۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. شهرداری خامنه در سال ۱۳۱۴ خورشیدی تأسیس شد. این شهر تا سال ۱۳۶۹ خورشیدی تابعهٔ شهرستان تبریز بود که در این سال با ارتقای درجهٔ شبستر و ایجاد شهرستان شبستر به این شهرستان پیوست.
خامنه در کوهپایه‌های کوهمیشو (میشوداغی) گسترده شده و شیب عمومی آن از شمال به جنوب است. این شهر از سمت شمال به شهر دریان و از شرق به شهر شبستر، از سمت جنوب به شوره‌زارهای بندر شرفخانه، شندآباد و دریاچهٔ ارومیه و از سمت غرب به تسوج و کوزه‌کنان محدود شده‌است. رود کفتر علی از بخش غربی آن عبور می‌کند و دارای چشمه‌ها و قناتهای متعددی می‌باشد.

خامنه با افت شدید جمعیت روبه‌رو بوده‌است؛ به گونه‌ای که جمعیت این شهر از ۴٬۸۰۰ نفر در سال ۱۳۳۵ خورشیدی به ۳۰۵۶ نفر در سال ۱۳۹۵ خورشیدی کاهش یافته‌است. علت اصلی افت جمعیت، مهاجرت ساکنان این شهر به شهرهای دیگر بوده‌است. مردم خامنه پیرو مذهب شیعهٔ دوازده‌امامی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.

این شهرستان شامل بخش‌های زیر می‌باشد:

شهرها:

خامنه بخش مرکزی

جای‌ های دیدنی شهرستان خامنه

آب انبار خامنه

آب انبار خامنه در محله میرپنج و در نزدیکی مسجد تاریخی حسین خان میرپنجه قرار دارد و قدمت آن بنا به گفته اهالی شهر به اوایل دوران قاجاریه می رسد.
آب انبار خامنه با آب انبار های استان ها و مناطق کویری کشور متفاوت است و این تفاوت ها می تواند جذابیت خاصی برای گردشگران داشته باشد، چرا که این آب انبار برخلاف انواع کویری اش منبعی برای نگهداری آب ندارد زیرا به دلیل فراوانی بارش برف و باران در خامنه، آب مورد استفاده اهالی همیشه در قنات ها موجود بوده است.
این آب انبار در مسیر قنات چنار خامنه در کنار درختان چنار 1400 ساله خامنه احداث شده است.
با توجه به این که آب در آب انبار خامنه همیشه در جریان است، همواره می توان آب زلال و گوارا از آن برداشت کرد.
این آب انبار در انتهای یکی از کوچه های بن بست محله میرپنج قرار دارد. بعد از عبور از بیست پله به آب روان قنات می رسیم. با مشاهده مسیر آب در انتهای آب انبار یک دالان سنگی دیده می شود که آب از یک طرف آن وارد شده و از طرف دیگر به سمت قنات چنار خامنه ادامه مسیر می دهد.

مسجد میرپنج

یکی از مکان‌های زیبا و دیدنی مسجد میرپنج خامنه است. این مسجد در مقابل شهرداری خامنه و در کوچه‌ای به همین نام واقع شده است. مسجد میرپنج در تاریخ 1284 قمری توسط حسین خان میرپنج سردار توپخانه مظفر الدین شاه قاجار بنا نهاده شده و در سال 1386 به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

درخت چنار خامنه

در محله چنار خامنه و در شرق این شهر به فاصله 30 متر از هم دو درخت چنار قرار دارد که درخت شمالی هزار و 700 سال و درخت جنوبی 850 سال عمر دارد.همه مردم محل از وجود این درخت اطلاع دارند و در واقع می توان گفت یکی از نمادها و شناسه اصلی شهر خامنه همین درختان چنار کهنسال هستند.درخت شمالی درحدود پنج متر و 30 سانتیمتر قطرشرقی- غربی و سه متر و20 سانتیمتر قطرشمالی – جنوبی دارد و از میان به وسعت 10 متر مربع توخالی است. وسعت تاج آن در حدود300 متر مربع و محیط این درخت در ارتفاع دو متری در حدود 11 متر است.درخت چنار جنوبی :این درخت با حدود دو متر و 70 سانتیمتر قطر، حدود 850 سال عمر دارد و با ارتفاعی در حدود 30 متر و محیط هفت متر و 30 سانتیمتر در کنار مسجد کوچکی که قدمت آن به دوران قاجار می رسد، قرار گرفته است.

بازار خامنه

وجود بازارهای هفتگی در تمام شهرهای این شهرستان رونق خاصی را به این منطقه میدهد که در روزهای چهارشنبه در شبستر و پنجشنبه در خامنه ، جمعه در بندرشرفخانه و وایقان ، شنبه در صوفیان و سه شنبه در سیس و شندآباد و یکشنبه در تسوج دایر میباشد که نه تنها بهترین راه مبادله کالا و عرضه محصولات کشاورزی روستاییان و رفع نیاز آنان به شمار میرود بلکه مناسبترین محل برقراری روابط چهره به چهره و تفریح و تبادل نظر روستاییان می باشد . در میان این نوع بازارها بازار شبستر از اهمیت چشمگیری در میان ساکنان منطقه برخوردار بوده است و در زمان تشکیل در حدود 5 ساعت خیابانهای مجاور شهر مملو از جمعیت می باشد که به خرید و فروش کالاهای کشاورزی و صنایع دستی مبادرت می نمایند . متاسفانه در سالهای اخیر این نوع بازارها نه تنها در این شهرستان بلکه در شهرستانهای دیگر نیز اصالت واقعی خود را از دست داده و دلیل اینکه دلالان و اصناف شهرهای بزرگ برای فروش کالاهای خود به این بازارها روی آورده و عملا بازارهای هفتگی معنی و مفهوم واقعی خود را از دست داده اند .

منطقه توریستی قره کهریز

این منطقه گردشگری و توریستی در محدوده شهر خامنه در قسمت جنوب غربی شهرخامنه در قسمت شمالی سه راهی کوشک در مظهر قنات قره کهریز در مساحتی بالغ بر ۰۰۰/۲۰ متر مربع با تاسیسات نمازخانه و سرویس بهداشتی مغازه های فروش سفال ،غذا خوری آلاچیق هایی برای استراحت مسافرین و همچنین پارکینگ های عمومی با اعتبارات هزینه شده توسط شهرداری و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی احداث گردیده و با عنایت به حجم مسافرین بین راهی و با نگاه به این مسئله که این نقطه گردشگری تنها فضای مناسب و باز در توسعه بوده و درخواست فراوان مسولین و مراجعین را مطلبد که شهرداری و دیگر ادارات و سازمان ها با توجه به بستر مناسب جهت توسعه مکان مذکور و برابر دستور استاندار محترم در توسعه این مکان با تخصیص اعتبارات لازم به اقدامات مقتضی صورت پذیرد.

حمام قدیمی خامنه

حمام تاریخی خامنه دارای ۸۰۰متر مربع عرصه و ۳۸۰ متر مربع اعیانی می باشد ، پس از ورود به هشتی ، و پایین رفتن از ۱۸ پله وارد سربینه هشت ضلعی حمام می شویم یک حوض سنگی در وسط سربینه خودنمایی می کند ، در پیرامون سربینه هشت ضلعی حمام سکوهای مرمرین آن ، نظرها را به خود جلب می کند.سقف گنبدی شکل به ارتفاع ۶ متر با کاربندی های گچی از دیگر تزئینات معماری حمام خامنه محسوب می شود .
این بنای تاریخی در سال ۱۳۷۶ توسط شهرداری خامنه تملک و جهت مرمت در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و متعاقبا عملیات استحکام بخشی ، مرمت و تغییر کاربری توسط سازمان میراث فرهنگی به اجرا درآمد .
حمام خامنه تحت شماره ۱۹۵۷۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و پس از پایان عملیات مرمت و تجهیز آن در سال ۱۳۸۶ به عنوان (( موزه هدایای خامنه )) در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ همزمان با روز جهانی موزه توسط دکتر حسین جعفری معاونت محترم سازمان میراث فرهنگی کشور و مقامات استانی و شهرستانی افتتاح شد.

افراد مشهور و مشاهیر شهرستان خامنه

سید جواد حسینی خامنه‌ ای

وی (۱۶ آذر ۱۲۷۴ش- ۱۴ تیر ۱۳۶۵ش) از علما و مجتهدان شیعه و پدر آیت‌الله خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران است. او تحصیلات خود را در تبریز و مشهد و نجف گذراند و پس از اخذ درجه اجتهاد در نجف، به مشهد مهاجرت کرد و تا آخر عمر آنجا ماند. سید جواد خامنه‌ای علوم مقدماتی را در مدارس تبریز خواند. حدود ۹ ماه در مشهد اقامت کرد و سپس به تبریز بازگشت. گفته می‌شود در این زمان جاده تهران-مشهد نا امن بود. سید جواد به بادکوبه رفت و از طریق دریای خزر راهی عشق‌آباد شد و سپس به خراسان رسید.در مشهد تحصیلات خود را ادامه داد و در ۱۳۴۵ ق به نجف رفت. او در ۱۵ تیر سال ۱۳۶۵ش برابر با (۲۷ شوال ۱۴۰۶) درگذشت.

منبع: راسخون