مقدمه:

اگر چه ما فلسفة خیلی از احکام را نمی‌دانیم و تنها بخشی از فلسفه احکام در روایات بیان شده‌، که همین مقدار هم برای اهل دین و اهل مسئله کافی است.

به طور کلی می توان هر سوره ای از قرآن را برای اموات خواند ، اما روایتی که به طور خاص اشاره به خواندن سوره حمد(فاتحة الکتاب) برای مردگان(اموات) کند بر حسب جستجویی که برای این مطلب انجام داده شد، چیزی یافت نکردم.

اما در مورد پاسخ‌ به این پرسش، که: چرا برای اموات،سوره حمد می خوانیم؟ می توان وجوه و حکمت های را برای برتری یا تناسب خواندن این سوره برای اموات، بیان کرد:

از آنجا که در اسلام فراوان سفارش شده که به یاد مردگان باشید و به نیّت آن‌ها کارهای خیر انجام دهید، قاعدتا فضائل سوره حمد و عظمت و جایگاه و ویزگیهای خاص این سوره برای اموات بر کسی پوشیده نیست.

شاید بهنرین کاری که برای اموات می توان انجام داد، خواندن نمازهایی است که از او فوت شده است. و به دلایل مختلف نتوانسته قضای آنها را بجا آورد.

درست است که مردگان دستشان از دنیا کوتاه است و نمی‌توانند گذشته خود را جبران کنند؛ در اینجا اسلام به بازماندگان اجازه داده است که واجب الهی اموات را می توانند جبران کنند. این واجب الهی خالی از سوره حمد نیست.

چه برسد به اینکه هر وقت قرار است از اموات یاد کنیم بهترین کار این است که سوره حمد و قل و هوالله احد را برای او قرائت کنیم. زیرا اموات به شدت نیازمند هستند که از طرف دیگران‌، هدیه‌ای به ایشان فرستاده شود.

قرآن خواندن برای اموات:

پس از مرگ انسان، بر اطرافیان و دیگر مؤمنان اعمالی واجب است؛ مانند غسل، کفن، نماز و دفن و واجباتی که از میت قضاء شده بود که باید هرچه زودتر انجام پذیرد.

اما انجام برخی اعمال برای اموات مستحب می باشد، که از جمله آنها صدقه دادن، دعا کردن و خواندن قرآن است.

در خصوص اثبات استحباب قرائت قرآن برای اموات دو نوع دلیل می توان بیان کرد: نوع اول روایاتی که به صورت کلی بیان می کند به یاد اموات و گذشتگان باشید.

و آنها از کارهای نیک شما بهره می برند؛ و روشن است که قرائت قرآن یکی از کارهای نیک و پسندیده است. در این مورد روایاتی وجود دارد که به بعضی اشاره می شود:

1. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام کاری را ندارند، شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید.»[1]

2. حضرت امام صادق (ع) می فرمایند:«مرده به خاطر طلب رحمت و آمرزشی که برای او می شود شادمان می گردد، همان گونه که زنده بوسیله هدیه ای که به او می دهند، خوشحال می گردد.»[2]

دستۀ دوم روایاتی است که آثار قرائت قرآن برای اموات را بیان می کند؛ مانند این روایت: حضرت امام رضا (ع) فرمودند:«هر که قبر مؤمنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنّا انزلناه بخواند، خداوند او را با صاحب قبر می آمرزد.»[3]

چرا برای اموات، سوره حمد می خوانیم؟

1- سوره حمد همانندی در کتب الهی ندارد.

یکی از آن‌ها عظمت این دو سوره در بین بقیه سوره‌های قرآن می‌باشد. رسول اکرم‌ دربارة سوره حمد می‌فرماید: "قسم به کسی که جان من به دست او است، .

خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است و این ام‌الکتاب است."

این سوره فهرستی از مجموع محتوای قرآن است که بخشی از آن توحید و شناخت صفات خدا و بخشی دیگر درباره معاد و رستاخیز و قسمتی دیگر در مورد هدایت و گمراهی که جداکننده مؤمنان و کافران است سخن می‌گوید." [4]

باید توجه داشت که قرائت قرآن برای مردگان، ضمن این که اجر فراوانی برای مرده دارد و دری از رحمت به روی او گشوده می‌شود، مهم‌تر از آن اثری است که برای خواننده می‌تواند داشته باشد، که از خواندن آن درس زندگی بیاموزد.

"کسی که به قبرستان عبور کند و یازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را برای مردگان هدیه کند، به عدد مردگانی که در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر می‌دهد"

2- قرائت حمد و توحید اجر و ثواب مضاعف دارد.

در احادیث نقل شده از امامان معصوم: برای قرائت این دو سوره، اجر و ثواب فراوانی بیان شده است. رسول اکرم در این باره می‌فرماید:

"هر مسلمانی سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه‌ای فرستاده است." در روایت دیگری آمده است: "گویا همه قرآن را خوانده است.

و نیز پیامبر اکرم به جابر فرمود: "آیا به تو تعلیم ندهم افضل سوره‌ای که در قرآن نازل شده؟ عرض کرد:

آری! پدر و مادرم به فدایت باد به من تعلیم فرما، پیامبر سوره حمد که ‌ام الکتاب است را به او آموخت، سپس اضافه فرمود: این سوره شفای هر دردی است، مگر مرگ." [5]

رسول خدا در این باره می‌فرماید: "کسی که قُل هو الله را یک بار بخواند، گویا یک سوم قرآن را قرائت کرده و اگر دو مرتبه بخواند، گویا دو سوم قرآن را خوانده. و اگر سه مرتبه بخواند، مانند این است که همه قرآن را قرائت کرده." [6]

هم چنین آن حضرت در روایت دیگر می‌فرماید: "کسی که به قبرستان عبور کند و یازده مرتبه قل هو الله، بخواند و ثواب آن را برای مردگان هدیه کند، به عدد مردگانی که در آن جا مدفون هستند، خدا به او اجر می‌دهد." [7]

نام های دیگر سوره حمد.
این سوره‏ ی مبارکه به جهت رفعت و شرافتش تقریباً بیست و اندی اسم دارد و ما تنها به چند نام مشهور آن اکتفا می ‏کنیم:
از معانی دیگر سوره حمد می توانیم پاسخ سوال را بهتر پاسخ دهیم زیرا این معانی عظمت و جایگاه این سوره را برای زندگان و مردگان بیان می نمایند.

3- سوره حمد ستایش خداست.

یکی از آن‌ها به نام «حمد» است که به مناسبت حمد و ستایشی است که در این سوره از پروردگار یکتا خداوند تبارک و تعالی به عمل آمده است.

وقتی می گوئیم: الْحَمْدُ لِلَّهِ یعنی:
1- همه ستایش‌ها براى اوست.
2- خداوند در تربیت و رشد هستى اجبارى ندارد. زیرا حمد براى کارهاى غیر اجبارى است.

3- همه هستى زیباست و تدبیر همه هستى نیکوست. زیرا حمد براى زیبایى و نیکویى است.
4- دلیل ستایش ما، پروردگارى اوست. [8]

و وقتی می گوئیم : رَبِّ الْعالَمِینَ یعنی
5- رابطه‌ى خداوند با مخلوقات، رابطه‌ى دائمى و تنگاتنگ است. (نقاش و بنّا هنر خود را عرضه مى‌کند و مى‌رود، ولى مربّى باید هر لحظه نظارت داشته باشد.)

6- همه‌ى هستى، تحت تربیت خداوند یکتاست.
7- امکان رشد و تربیت، در همه‌ى موجودات وجود دارد.

8- خداوند هم انسان‌ها را با راهنمایى انبیا تربیت مى‌کند، (تربیت تشریعى) و هم جمادات ونباتات وحیوانات را رشد وپرورش مى‌دهد. (تربیت تکوینى) [9]

پیشوای معظّم مذهب حضرت امام جعفر بن محمّد الصّادق(ع) ‏می ‏فرماید: سوره‏ ای است که اوّل آن ستایش و میانه‏ ی آن اخلاص و آخر آن نیایش می ‏باشد. [10]

مفهوم حمد، ترکیبى از مفهوم مدح و شکر است. انسان در برابر جمال و کمال و زیبایى، زبان به ستایش و در برابر نعمت و خدمت واحسان دیگران، زبان به تشکّر مى‌گشاید.

خداوند متعال به خاطر کمال و جمالش، شایسته‌ى ستایش وبه خاطر احسان‌ها و نعمت‌هایش، لایق شکرگزارى است.

«الحمد لله»، بهترین نوع تشکّر از خداوند است. هر کس در هرجا، با هر زبانى، هرگونه ستایشى از هر کمال و زیبایى دارد، در حقیقت سرچشمه‌ى آن را ستایش مى‌کند.

البتّه حمد خداوند منافاتى با سپاسگزارى از مخلوق ندارد، به شرط آنکه به امر خداوند و در خط و مسیر او باشد.

4- سوره حمد افتتاح قرآن است

نام دیگر آن «فاتحه» است چون قرآن و نماز بدان افتتاح می ‏گردد.[11]با توجه به اینکه سوره حمد(فاتحه الکتاب) آغازگر و افتتاح کننده قرآن است،

با خواندن این سوره برای اموات گویی می خواهیم بگوییم مرگ نیز آغاز و افتتاحیه حیات جدیدی است، نه پایان و اختتامیه

5- سوره حمد معانی کل قران است

دیگر از نام‏های آن «جامع» و «اُمُّ‏ الکتاب» و «اُمُّ‏ القرآن» می ‏باشد چون مُعْظَم بلکه کل معانی قرآن کریم را شامل است و عرب هر جامعی را «اُمّ» می ‏نامد، و همچنین به چیزی که تقدّم بر دیگران داشته «اُمّ» ‏اطلاق می ‏کند و این سوره‏ ی شریفه بر سایر سوره ‏های قرآن تقدّم دارد.

6- سوره حمد یاد آوری اصول دین است

و نیز «اُمّ» ‏به اصل و مقصود بوده و از آنجائی که مقصود از کل قرآن این امور چهارگانه است، توحید، نبوت، معاد و بیان احکام و اوامر الهی، این سوره‏ ی مبارکه شامل این مراتب چهارگانه بوده از این جهت بدین نام موسوم گردیده است.

7- سوره حمد دو بار در نماز است

از نام‏های دیگر این سوره‏ ی مبارکه «سَبْعُ المَثانی» است که تعداد آیات آن هفت آیه می ‏باشد و چون بنابر قولی این سوره «تثنیه» و دو بار نازل شده یکی در مکّه و دیگری در مدینه و یا اینکه در هر نماز دو بار خوانده می ‏شود.

در آیه ۸۷ سوره حجر، سوره حمد عِدل قرآن و در کنار کُلّ قرآن قرار گرفته و گویی این سوره برابر با کُلّ قرآن است: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»؛ و همانا ما به تو سبع‌المثانى(سوره حمد) و قرآن بزرگ دادیم.

8- سوره حمد وصف خالق و مخلوق است

و یا به جهت دو بار تکراری کلمات آن مانند: (الله، الرّحمن، الرّحیم، ایاک، صراط، علیهم) و یا به اعتبار اینکه نیمی از آن در وصف خالق و نیمی دیگر در وصف مخلوق است .

9- سوره حمد ذکر انواع تقابل است

و یا به مناسبت ذکر انواع تقابل در آن مانند ربوبیّت و عبودیّت، خالقیّت و مخلوقیّت، هدایت و ضلالت، دوست و دشمن، به نام «مثانی» نامگذاری گردیده است.[12]

10- سوره حمد شفای هر درد است

از دیگر نام‏های شریف این سوره مبارکه «شفا» است. سَرور عالمیان حضرت ختمی مرتبت(ص) درباره‏ ی آن می ‏فرمایند: «اُمُّ الکتِابِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ»[13] سوره‏ ی حمد شفای هر درد و بیماری است.

11- سوره حمد اساس خداشناسی است

نام دیگر «اساس» است، به علّت مجموع مفاهیم آن که اساس و محتوای قرآن بوده و در حول محور توحید و خداشناسی دور می ‏زند.

دیگر نام «مناجات» است و نمازگزار با خواند «ایاکَ نَعْبُدُ وَ ایاکَ نَستَعین» و اظهار بندگی و عبودیّت و طلب اعانت از خدا یا پروردگار خویش راز و نیاز و مناجات می ‏کند چنانکه در روایات آمده است «اَلْمُصَلّی یناجی بِهَا رَبّهُ».

12- سوره حمد مناجات است

دیگر به نام «دعا» که زیباترین و نخستین دعای قرآنی با خواندن «اِهْدِنَا الصِّراطَ المُستقیم» در این سوره‏ ی مبارکه آمده است و دعای هدایت، هدف نهایی تمام ادیان الهی و کتاب‏های آسمانی است.

13- سوره حمد گنجینه الهی است

دیگر به نام «کنز» و گنج است که این سوره گنجینه و خزینه ‏ای است از گنجینه‏ های الهی بلکه والاترین آن‌ها به شمار می ‏آید چنانکه رسول اکرم(ص) می ‏فرماید: «اِنّ فاتِحۀَ الکتابِ اَشرفُ ما فی کُنوزِ العَرشِ»[14] سوره‏ ی حمد اشرف ودیعه ‏ها در گنجینه‏ های عرش الهی است.

14- سوره حمد جایگزینی ندارد

نام‏های دیگر آن «نور» روشنایی بخش دل‏ها و راه‏ها، «کافیه» کفایت کننده از سایر سوره ‏ها، «وافیه» سوره‏ ی دیگر جانشین آن نمی ‏شود، «راقیه»... دارای مرتبه‏ای اسیت والا... و غیره.

15- سوره حمد رحمت عامه و خاصه است

در این سوره دو بار مستقیم به رحمت عامه و خاصه خداوند اشاره شده(آیه اول: "بسم الله الرحمن الرحیم" و آیه سوم: "الرحمن الرحیم"؛

یکی از اهداف اصلی ما هم برای خواندن قرآن برای اموات این است که مورد رحمت الهی قرار بگیرند؛ لذا خواندن این سوره برای اموات بسیار مناسب است.

16- سوره حمد قرائتش کوتاه و آسان است

به علت قرائت فراوان این سوره در نمازها و آشنایی اکثر مردم با آن و کوتاهی و سهولت قرائت آن، معمولا این سوره برای اموات خوانده می شود.
این است که سوره حمد و توحید، از جمله سوره‌هایی است که همه مردم به قرائت آن آشنا هستند، چون هر مسلمانی در نمازهای روزانه، این دو سوره را قرائت می‌کند،.

بنابراین، در مجالس ختم، وقتی بخواهند برای مرده‌ای، قرآن قرائت کنند، می‌گویند فاتحه‌ای قرائت کنید; بدیهی است که افراد کمی به بقیه سوره‌های قرآن آشنا هستند.

درر خصوص اثبات استحباب قرائت قرآن برای اموات دو نوع دلیل می توان بیان کرد: نوع اول روایاتی که به صورت کلی بیان می کند که به یاد اموات و گذشتگان باشید و آنها از کارهای نیک شما بهره می برند؛

روشن است که قرائت قرآن یکی از کارهای نیک و پسندیده است.

از حضرت پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:«مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند.

مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام کاری را ندارند، شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید.»

دسته دوم روایاتی است که آثار قرائت قرآن برای اموات را بیان می کند؛ مانند این روایت که حضرت امام رضا (ع) فرمودند:«هر که قبر مؤمنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنّا انزلناه بخواند، خداوند او را با صاحب قبر می آمرزد.»

17- نماز بدون سوره حمد نماز نیست.

از امام باقر(علیه السلام) درباره حکم کسی که در نمازش «فاتحة الکتاب» قرائت نکرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود:

لَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَقْرَأَ بِهَا»؛« نمازش، نماز شمرده نمی شود، مگر این که در آن«فاتحة الکتاب» را قرائت کند.

18- نماز بدون سوره حمد ناقص است

در روایت دیگر می فرمایند:
کُلُّ صَلَاةٍ لَا یُقْرَأُ فِیهَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ فَهِیَ خِدَا؛ هر نمازی که در آن فاتحة الکتاب خوانده نشود، ناقص است. [15]

فواید سوره حمد در روایتی از پیامبر اکرم(ص)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به جابربن‌عبداللّٰه انصاری فرمود: ای جابر! آیا برترین سوره‌ای که خدا در کتابش نازل فرموده به تو بیاموزم‌؟

جابر عرض کرد:آری، پدر و مادرم فدای تو باد! ای رسول خدا! آن را به من بیاموز.

پس رسول اکرم صلی الله علیه و آله سورۀ «حمد» (ام‌الکتاب) را به او تعلیم داد و فرمود:

ای جابر! آیا آگاهت سازم از این سوره‌؟

عرض کرد:چرا، پدر و مادرم فدای تو باد! یا رسول اللّٰه! از آن مرا با خبر ساز. فرمود:آن شفای هر دردی است جز مرگ. [16]

19- سوره حمد و زنده شدن اموات

سوره حمد، نامهای گوناگونی که هر کدام از آنها به یکی از ویژگی‌ خاصی اشاره دارد. یکی از نام‌های این سوره «شافی، (شفا‌دهنده)» است.[17] در مورد شفابخشی سوره حمد روایاتی وارد شده است.[18]

از جمله، روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که حضرتشان فرمود:«لَوْ قُرِئَتِ‏ الْحَمْدُ عَلَى‏ مَیِّتٍ‏ سَبْعِینَ‏ مَرَّةً ثُمَ‏ رُدَّتْ‏ فِیهِ الرُّوحُ مَا کَانَ ذَلِکَ عَجَباً»؛[19] «اگر سوره حمد هفتاد بار بر مرده‌اى خوانده شود و روح به تن او باز گردد، جای تعجب نیست‏».

این روایت از نظر سندی، روایتی «حَسَن» است؛[20] یعنی روایتی که تمام افراد موجود در سند آن، شیعه امامی بوده و بدون آنکه تصریح به عدالتشان شود، اما مورد ستایش قرار گرفته‌اند.[21]

از نظر محتوایی باید گفت؛ مراد از این روایت آن است که ارزش سوره حمد به اندازه‌ای است که حتی این ظرفیت در آن نهفته است که اگر بر مرده‌ای هفتاد بار خوانده شود، آن مرده زنده ‌شود؛

و بدیهی است که مراد روایت آن نیست که هر فردی هفتاد بار این سوره را بر مرده‌ای بخواند و یا بر هر مرده‌ای هفتاد حمد خوانده شود، زندگی او را به دنبال داشته باشد، زیرا بعد از مرگ، هیچ‌ گاه انسان به دنیا برنمی‌گردد .

جز با اعجاز که آن هم به صورت اندک تحقق پیدا می‌کند. از این‌رو، از مسلّمات دینی آن است که یک انسان عادی بدون اذن خداوند هرگز توانایی انجام چنین کاری را نخواهد داشت.[22]

همان‌طوری که قرآن در مورد نماز می‌فرماید «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ»(همانا نماز از فحشاء و منکر جلوگیری می‌کند).

و این موضوع شامل هر نمازی نمی‌شود، بلکه نمازی که دارای شروط خاصی باشد می‌تواند انسان را از فحشاء و منکر دور کند؛[23]

20- سوره حمد صدقه بر تمام مومنان است.

رسول اکرم(ص) می ‏فرماید: هرکس سوره‏ ی حمد را بخواند چنان است که دو سوم قرآن را خوانده و ثواب آن کسی که بر همه‏ ی مؤمنان تصدّق کرده باشد به او داده می ‏شود،

21- سوره حمد و شریک بودن حضرت سلیمان

و نیز همانگونه که گذشت از حضرتش مروی است: «فاتحۀُالکتاب» اشرف محتوای گنج‏های عرش الهی است. خداوند این سوره را مخصوص رسولش نموده.

و هیچ یک از پیامبران را با او شریک نفرموده مگر حضرت سلیمان پیغمر(ع) که از آن آیه‏ ی «بسم الله الرّحمن الرّحیم» به او عطا فرموده است،

22- سوره حمد به تعداد حروف حسنه دارد

هرکس این سوره را بخواند در حالی که ولایت محمّد و آل محمّد صلوات الله علیهم را داشته و اوامر آن را مُطیع و به ظاهر و باطنش ایمان آورده باشد.

خداوند به عدد هر حرفی یک حسنه به او می ‏دهد که بهتر از دنیا و تمامی آنچه را که در آن است، و مراد از ظاهر، اعتقاد داشته باشد که این سوره از قرآن است و مراد از باطن اعتقاد به اصول پنج ‏گانه است که سوره‏ ی مبارکه‏ ی حمد مشتمل بر آن‌ها می ‏باشد.[24]

23- سوره حمد همه ی کتب اسمانی است

و در تفسیر«منهج الصادقین» علاوه بر آن آمده است اطلاع بر معنای سوره‏ ی حمد مانند اطلاع بر تمامی کتاب‏های آسمانی است.[25]

24- سوره حمد اسم اعظم خدا در ان است

امام صادق(ع) می ‏فرماید: اسم اعظم خداوند مقطّع است (یعنی حرف حرف و جدا جدا) و آن در مجموع آیات امّ‏ الکتاب (سوره‏ ی حمد) می ‏باشد.[26]

25- سوره حمد شنیدنش یک سوم ثواب

و نیز پیامبر اکرم(ص) فرموده ‏اند: هرکس به قاری این سوره گوش فرا دهد به اندازه‏ یک سوم ثوابِ آن به وی داده می ‏شود.[27]

پس تا می ‏توانید از این خیرات عرضه شده بهره ببرید که غنیمت سودمندی است و آن را از دست مدهید که باعث حسرت و اندوه برای شما خواهد بود.

26- سوره حمد ثواب همه ی کتب آسمانی

و در خبر دیگری حضرتش می ‏فرماید: هر کس سوره‏ ی «حمد» را بخواند خداوند به عدد هر آیه، و به روایت شیخ مفید در «اختصاص» به عدد هر کتابی که از آسمان نازل گردیده و به اندازه‏ ی خواندن تمامی کتب آسمانی و ثواب خواندن آن‌ها به او پاداش داده می ‏شود.[28]

27- سوره حمد باعث بسته شدن درهای هفت‏گانه‏ ی جهنّم

همچنین در یکی از علل نامگذاری این سوره‏ ی مبارکه به «فاتحۀ الکتاب» آمده است که آیه ‏های هفت‏گانه‏ ی آن را قرائت کند درهای هفت‏گانه‏ ی جهنّم بر او بسته می ‏گردد و در «خواص الآیات» نیز قریب به همین معنی آمده است.[29]

البتّه همانگونه که در مقدّمه اشاره کردیم سعی کنیم قرائت و تلاوت ما همراه با اندیشه و اخلاص و عمل به محتوای این روایت و تمام روایات مشابه آن باشد و برای رسیدن به کمال مطلوب تنها به الفاظ و لقلقه‏ ی زبان اکتفا ننمائیم.

28- سوره حمد فریاد ابلیس را بلند کرد.

و در خبر است که سوره‏ ی «حمد» نازل گردید ابلیس لعین به فریاد و فغان آمد، و چنان که نقل است شیطان در مدّت عمر خود چهار ناله‏ ی جانکاه کرد:

وقتی که طوق لعنت به گردنش افتاد و زمانی که از بهشت رانده شد و وقتی رسول اکرم(ص) به رسالت مبعوث گردید و هنگامی که سوره‏ ی «فاتحه» نازل شد.[30]

29- سوره حمد باعث رفع بلا

و در خواص آن، حضرت ختمی مرتبت(ص) می ‏فرماید: هنگام خواب بر پهلو بخوابید و سوره ‏های فاتحه و توحید را بخوانید از همه‏ ی بلایا ایمن خواهید بود،.

30- سوره حمد باعث رفع فقر و تنگدستی

و هرکس در حین ورود به منزل خود سوره‏ های حمد و اخلاص را بخواند خداوند متعال فقر و تنگدستی را از او برطرف و خیر و برکت بسیار به وی عطا می ‏فرماید.[31]

همچنین فرموده‏ اند در وقت حجامت کردن هفت مرتبه سوره‏ ی «حمد» را بخوانید که نتیجه و منافع آن اعجاب‏ آور است.[32]

دیگر جهت شفای بیمار است سه مرتبه این سوره‏ ی مبارکه را با «خلوص و شرایط دعا» بر بدن خود بخواند و هر بار دست را بر محل درد بکشد و بگوید:

«اَللّهُمَّ اشْفِ أنتَ الشّافی اللّهُمَّ اکْفِ أنتَ الکافی اَللهُمَّ عافِ أنتَ الْمُعافی» و چنانچه آن را بنویسد و همراه خود بدارد به یاری حق همین نتیجه‏ ی شفابخشی را خواهد داشت.[33]

31- سوره حمد باعث ذهن قوی

و نیز در همان مدرک آمده است چنانچه این سوره‏ ی مبارکه را در ظرف شیشه ‏ای با مُشک و زعفران بنویسند و با گلاب بشویند و کسی که کند ذهن و کم‏ حافظه باشد هفت روز پی‏ درپی از آن بیاشامد ذهن او قوی و حافظه‏ اش افزون می ‏گردد.[34]

و مداومت بر تلاوت این سوره‏ ی مبارکه در شبانه‏ روز خداوند متعال کاهلی و سست‏دلی و تمام آفات و عارضه‏ ها را از او برطرف می ‌نماید.[35]

32- سوره حمد باعث بهبودی

و از پیامبر اکرم(ص) مروی است هر کس آن را بر ظرف آبی چهل مرتبه (با اخلاص) بخواند و بر بیمار بیفشاند به یاری خدا بهبود می ‏یابد.[36]

33- سوره حمد باعث تسکین درد

و حضرت امام صادق(ع) می ‏فرماید: چنانچه سوره‏ ی «حمد» هفتاد مرتبه بر هر دردی خواند شود به یاری خدا تسکین می ‏یابد.[37]

و در روایتی دیگر حضرتش فرموده است: هرگاه که هفتاد مرتبه «حمد» را بر یک دردی خواندم آن درد تسکین یافت.[38]

و در خبر است که نبی‏اکرم(ص) به جابر بن عبدالله فرمود که سوره‏ ی «حمد» شفای تمام دردها و بیماری‏هاست به جز مرگ.[39]

34- سوره حمد باعث ازاله‏ ی تب

همچنین در «خواص الآیات» از حضرتش روایت کرده است جهت ازاله‏ ی تب، این سوره‏ ی مبارکه را چهل مرتبه بر ظرف آبی بخوانند و بر روی آدم تبدار بیفشانند.[40]

35- سوره حمد باعث رفع سر درد.

و در همان مدرک از حضرتش نقل می ‏کند هر کس بعد از عطسه سوره‏ ی حمد را بخواند آنگاه به کف دست خود بدمد و به صورت خود بمالد از سردرد و چشم‏درد و آمدن خون بینی (رعاف) در امان خواهد بود.[41]

36- سوره حمد و رفع تنگی نَفس

و در طریقی دیگر جهت شفای بیمار آمده است سوره‏ ی «فاتحه» را در ظرف پاکی (با زعفران یا غیره) بنویسند و آن را با آب پاک ـ و در یک نسخه آمده است با آب باران ـ بشویند و بیمار صورت خود را با آن بشوید و یا آن کس که ضربان قلب و تنگی نَفس دارد با اعتقاد از آن بیاشامد به یاری حق تعالی بهبود می ‏یابند.[42]

37- سوره حمد برای مسافرت رفتن

و از حضرت امام موسی بن جعفر کاظم(ع) مروی است که چون خواهی به سفر رفت هر یک از سوره‏ ی حمد و آیۀالکرسی را سه مرتبه به ترتیب از پیش رو و طرف راست و طرف چپ بخوان سپس بگو:

«اللّهُمّ احْفَظْی وَ احْفَظْ ما مَعی وَ سَلَّمْنی وَ سَلِّمْ ما مَعی وَ بَلَّغْنی وَ بَلَّغْ ما مَعی ببَلاغِکَ الحَسَنِ الجَمیلِ».[43]

28- سوره حمد باعث اجابت

و در «مُنتخب» از مولانا مقدّس اردبیلی (قدّس سرّه) نقل می ‏کند جهت هر مطلبی، جزئی یا کلّی و یا هر حاجتی، هرکس این سوره‏ ی مبارکه را با این دو آیه تا ده روز هر روز یازده مرتبه بخواند که مجموعاً صد و ده مرتبه می ‏شود بسیار مجرّب بوده و به زودی به یاری حق تعالی مقرون به اجابت می ‏گردد.

آیه‏ ی اوّل در سوره‏ ی آل عمران آیه‏ ی ١٥٤: «ثُمّ اَنْزَلَ عَلَیکُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ...» تا آخر آیه، و آیه‏ ی دوم آخرین آیه‏ ی سوره‏ ی فتح آیه‏ ی ٢٩: «مَحَمّدٌ رَسُولُ الله(ص)...» تا آخر آیه و بعد از آن بگوید: «رَبَّ سَهَّلْ وَ لاتُعَسَّرْ یا رَبَّ یا رَبَّ یا رَبَّ».[44]

29- سوره حمد باعث اجابت

و حضرت امیر(ع) از حضرت رسول‏ اکرم(ص) نقل می ‏کند که فرمود: هرکس بعد از هر نماز فریضه سوره‏ ی حمد و آیۀالکرسی با دو آیه (١٨ و ١٩) «شَهِدَالله... (تا) سریعُ‏ الساب» و دو آیه‏ ی (٢٦ و ٢٧)

«قُلِ اللّهُمَ مالِکَ المُلکِ ... (تا) بِغَیرِ حُساب» از سوره‏ ی (آل‏عمران) را بخواند حق سحابه و تعالی سوگند به ذات خود یاد کرده که:

بهشت را جایگاه او گردانم و در حظیرۀالقدس منزل دهم و هفتاد حاجت وی را روا کنم که کمترین حاجت او آمرزش گناهان او باشد و از شرّ شیطان و هر دشمنی دیگر مصون بدارم و او را علیه آنان یاری نمایم... تا آخر حدیث.[45]

40- سوره حمد باعث رفع مریضی

و در «مکارم» از رسول‏خدا(ص) روایت کرده است که فرمود: هرکس آبِ باران را پیش از آنکه به زمین برسد در یک ظرف پاکی بگیرد و بر آن هر یک از سوره‏ های حمد و قُل هوالله و معوّذتین (سوره‏ها فلق و ناس) را هفتاد مرتبه بخواند و صبح و شام از آن بیاشامد حق تعالی هر مرضی که در بدن او باشد رفع می ‏فرماید.[46]

و در خبر است که رسول‏ اکرم(ص) را هرگاه کسالت یا سردردی عارض می ‏شد دست‏های مبارک را می ‏گشود و سوره‏ های حمد و فلق را قرائت می ‏کرد سپس دست‏های خود را به صورت می ‏کشد و آن عوارض برطرف می ‏گردید.[47]

و در روایتی امام هشتم(ع) در باره‏ ی کسی که دچار بیماری غَشی و صرع شده بود به ظرف آبی سوره‏ ی حمد و معوّذتین (فلق و ناس) را خواندند.

و برآن دمیدند آنگاه فرمود بر سر و صورت بیمار بپاشند و او بی‏درنگ از جا برخاست. حضرت به او فرمود: این بیمار
ی تو هرگز برگشت نخواهد کرد.[48]

همچنین در خبر است که برای مبتلا نشدن به چشم درد، در وقت رؤیت هلال سوره‏ ی مبارکه «حمد» را هفت مرتبه بخوانند.[49]

41- سوره حمد در در کتاب انجیل

قیصر روم برای یکی از خلفای بنی عباس، در ضمن نامه ای نوشت: «ما در کتاب انجیل دیده ایم که هرکس از روی حقیقت سوره ای بخواند که خالی از هفت حرف باشد، خداوند جسدش را بر آتش دوزخ حرام میکند،.

و آن هفت حرف عبارتند از: «ث، ج، خ، ز، ش، ظ، ف» ما هر چه بررسی کردیم، چنین سوره ای را در کتاب های تورات و زبور وانجیل نیافتیم، آیا شما در کتاب آسمانی خود، چنین سوره ای را دیده اید؟»

خلیفه عباسی دانشمندان را جمع کرد، واین مساله را با آنها در میان گذاشت، آنها از جواب آن درماندند، سر انجام این سوال را از امام هادی (علیه السلام) پرسیدند .

آن حضرت در پاسخ فرمودند: آن سوره، سوره «حمد» است، که این حروف هفتگانه در آن نیست .

پرسیدند: فلسفه نبودن این هفت حرف، در این سوره چیست؟

۱. حرف ث: اشاره به ثبور ، یعنی هلاکت دارد.
۲. حرف ج: اشاره به جحیم، یعنی جهنم دارد.
۳. حرف خ: اشاره به خبیث به معنی ناپاک دارد.
۴. حرف ز: اشاره به زقوم ، یعنی غذای تلخ دوزخ دارد.
۵. حرف ش: اشاره به شقاوت، یعنی بدبختی دارد،
۶. حرف ظ: اشاره به ظلمت و تاریکی دارد.
۷. حرف ف: اشاره به آفت دارد.

خلیفه، این پاسخ را برای قیصر روم نوشت، قیصر پس از دریافت نامه، بسیار خوشحال شد، و به اسلام گروید، و در حالی که مسلمان بود از دنیا رفت. [50]

نتیجه:

طبق روایات دینی هنگامی که شخصی فوت می‌کند، تلاوت قرآن کریم و خواندن یک‌سری دعاهای خاص موجب آرامش بخشیدن به روح او می‌شود‌.

به طور کلی قرائت تمام سوره‌های قرآن برای درگذشتگان ثواب دارد و موجبات آرامش متوفی را در عالم برزخ فراهم می‌آورد.

اما در این بین به تلاوت برخی از سوره‌ها همانند قرائت حمد و سوره، به دلیل ثواب، مضامین و خواص، و ویزگی هایی که بیان شد، این سوره بیشتر، مورد تاکید قرار گرفته است.

از طرفی درهرکجا بحث از فاتحه و قرائت قرآن برای اموات است چه کسانیکه قادر به قران خواندن باشند چه قادر بهو قرائت قرآن نباشند. اکثرا حم دو سوره را می خوانند.

حمد و سوره از جهت هم از جهت مختصر بودن وهم به دلیل سهولت و آسان بودن آنها وهم از جهت حفظ بودن آن در دوران کودکی و قرائت مداوم آن در مجالس و نمازها قاعدتا از بهترین سوره هایی هستند که دائما برای اموات خوانتده می شوند

در این مختصر فقط ار فضائل و خواص سوره حمد برای اموات بحث شد ، در صورتیکه هرکجا بحث از فاتحه برای اموات می شود هر دو سوره را قرائت می کنند. که در این مختصر بحثی از سوره قل و هوالله احد نشده است.

پی نوشت:

1. یزدی، شیخ حسن بن علی، انوار الهدایة، ص 115، چاپخانه نعمان، نجف.
2 . محجة البیضاء، ج 8، ص 292.
3 . مجلسی، محمدباقر ، بحار الأنوار، ج 79، ص 169، از منشورات چاپخانه اسلامیه، تهران.
4. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 3، نشر دار الکتب الاسلامیة.
5.مجمع‌البیان، شیخ طبرسی; ج 1، نشر دار الفکر.
6.تفسیر نور الثقلین، الحویزی، ج 5، ص 702، نشر دار الکتب الاسلامیة.
7.مجمع‌البیان، شیخ طبرسی; ج 1، نشر دار الفکر.
8.تفسیر نورجلد 1 - صفحه 27
9.تفسیرنورجلد 1 - صفحه 28
10. تفسیر برهان، بحار ج ٩٢ ص ٢٣٥.
11. مجمع‏ البیان.
12. همان.
13. بحار ج ٩٢ ص ٢٣٧.
14. همان، ص ٢٤٥.
15.شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 6، باب القراءة فی الصلاة، ص 37-39
16.تفسیر عیاشی، ج 1، ص 34، «تفسیر سورۀ حمد»، حدیث 9؛ تفسیر البرهان، ج 1، ص 42؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج 1، ص 17 و 18
17. ر.ک: اسامی سوره حمد، 53821.
18. ر.ک: کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، ج ‏2، ص 623 و ص 626، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق‏.
19. همان، ص 623.
20. مجلسى، محمد باقر‏، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، ج 12، ص 511، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق‏.
21. ر.ک: تقسیمات حدیث، 28261.
22. ر.ک: خمینى، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج ‏1، ص 26 – 27، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، چاپ اول، 1418ق.
23. ر.ک: نماز بازدارنده از فحشا و منکر، 54985.
24. مجمع‏ البیان.
25. منهج ‏الصادقین.
26. لئالی الاخبار ج ٣ ص ٣٥٠.
27. مصباح کفعمی ص ٤٣٨.
28. بحارالانوار ج ٩٢ ص ٢٥٨.
29. خواص الآیات ص ٤ و ٥.
30. تفسیر برهان.
31. خواصّ الآیات ص ٤ و ٥.
32. همان ص ٦.
33. همان.
34. همان ص ٦ و ٧.
35. همان .
36. حاشیه‏ ی مصباح ص ١٥١.
37. بحار ج ٩٢ ص ٢٣٥.
38. طب‏ الائمه ص ٥٣.
39. مصباح ص ٤٥٤.
40. خواص الاآیات ص ٦.
41. همان.
42. مصباح ص ٤٥٤.
43. بحار ج ٧٦ ص ٢٥٠.
44. منتخب‏ الختوم ص ٥٢١.
45. تفسیر نورالثقلین ج ١ ص ٣٢٢، خواص الآیات ص ٥.
46. مکارم الاخلاق ص ٣٨٧.
47. بحار ج ٩٢ ص ٣٦٤.
48. همان.
49. مرواریدهای درخشان ص ٢٦٠.
50شرح شافیه ابی فراس ، مطابق نقل منتخب التواریخ ، ص 795

منابع:

https://www.beytoote.com/religious/grateful/charity2-covert-reward.html
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/09/15/2620859
https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa86020
https://adelbook.com/best-dua-and-zikr-for-the-dead/
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa4017
https://www.alef.ir/news/4010311017.html
https://wiki.ahlolbait.comآیه 2 سوره فاتحه
http://porsemanequran.com/porsesh
https://fa.alkawthartv.ir/news/132447
http://moazami.blogfa.com/post/31
https://article.tebyan.net/176006
https://hedayatgar.ir/fa/news/29
ttps://article.tebyan.net/474827
https://persianv.com/ahkam
https://www.heliapub.com
https://sabziinehpack.com
https://namnak.com