مشخصات
| کشور | ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| شهرستان | تربت حیدریه |
| بخش | مرکزی |
| جمعیت | ۲۲۴٬۶٢۶ نفر |
| مساحت | ۳۶۸۱ کیلومتر مربع |
| زبان گفتار | فارسی و با گویش خراسانی و لهجه تربتی |
| مذهب | شیعه |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۴۵۰ متر |
| شرایط آب و هوا | گرم و خشک |
| پیش شماره تلفن | ۰۵۱ |
| شناسه ملی خودرو | ایران ۳۲ ل، ایران ۳۲ ن، ایران ۳۶ ن، ایران ۴۲ ی |
| ره آورد | زعفران، ابریشم، پسته، بادام |
شهرستان تربت حیدریه یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی در شمال‌شرقی ایران می‌باشد. مرکز این شهرستان، شهر تربت حیدریه است. بایگ، رباط سنگ و کدکن شهرهای دیگر آن هستند. در سال ۱۳۹۵، این شهرستان تعداد ۲۲۴٬۶٢۶ نفر جمعیت داشته‌است که به ترتیب پس از مشهد، نیشابور و سبزوار چهارمین شهرستان بزرگ استان خراسان رضوی است. این شهر پایتخت زعفرانی جهان نیز شناخته می‌شود. تربت حیدریه از شمال با شهرستان‌های مشهد و نیشابور، از سمت غرب با کوهسرخ و کاشمر، از سمت شرق با شهرستان زاوه و از سمت جنوب با شهرستان‌های مه‌ولات و رشتخوار همسایه می‌باشد. مردم تربت حیدریه به زبان فارسی و با گویش خراسانی و لهجه تربتی صحبت می‌کنند. لهجه مردم تربت حیدریه نزدیکی زیادی به لهجهٔ دیگر شهرهای خراسان به خصوص لهجه مشهدی و کاشمری و نیشابوری دارد. تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه شهرت داشته‌است پیشینه تاریخی تربت حیدریه به نام زاوه به دوران قبل از اسلام دوره اشکانیان برمی گردد و به مناسبت مقبره قطب‌الدین حیدر تونی که از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده بدین نام خوانده شده‌است. بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند. اولین گزارش‌ها از منطقه زاوه را در منابع تاریخ پس از اسلام می‌بینیم. در جریان فتح خراسان اشاره بر آن است که خلیفه سوم، عبدالله بن عامر را مأمور خراسان کرد. این عامر عامر رخ، زاوه، خواف، اسفراین، و ارغیان در نیشابور را فتح کرد تا به تختگاه نیشابور رسید. از دقت در گزارش‌های جوینی و عبدالله بن فضل‌الله، در می‌یابیم که زاوه نخستین شهری بوده‌است که درگیری پیش‌بینی نشده‌ای را بر دشمن تحمیل کرد و به قیمت سقوط خود افتخار آفرید. مردم زاوه نخستین قربانیان حمله سراسری مغول‌ها بودند مقارن همین ایام قطب الدین حیدر عارف مشهور قرن ششم که از مدت‌ها پیش در شهر زاوه اقامت گزیده بود درگذشت. تربت حیدریه پس از دوره صفوی به صورت شهر درآمد. در واقع شهر در حدود دویست سال پیش یعنی دوره حاکمیت اسحاق‌خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر بوجود آورد که این شهر تا مدت‌ها به تربت اسحاق‌خان معروف بوده‌است. تا پیش از جنگ جهانی دوم، کنسولگری‌های انگلستان و روسیه در تربت حیدریه و در منطقهٔ باغسلطانی شهر مشغول فعالیت بوده‌اند.
این شهرستان شامل بخش‌های زیر می باشد:
بخش ها:
مرکزی، بایگ، کدکن، جلگهرخدهستان:
دهستان بالا ولایت، دهستان پایین ولایت، دهستان رقیچه، دهستان پایین رخ، دهستان میان رخ و دهستان بالارخروستاها:
آبدارو، اسفیز، انبیس، بیسقفیزن، پنگی، تروسک، چهاردرخت، حاجی یار، عریان، سی چوب و ....جای های دیدنی شهرستان تربت حیدریه
مجموعه قطب الدین حیدر
شیخ قطب الدین حیدر، فرزند تیمور و از نوادگان سلطان شاه سالوری از شاهزادگان ازبک و از تبار خاقان ترک بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی شد که در زاوه سکنا داشته است و به هوای دیدار شیخ، راهی این دیار شد و در سال ۶۱۸ ه.ق وفات یافت. مجموعه قطب الدین حیدر، شامل آرامگاه قطب الدین حیدر و ایوانی از مسجد جامع قدیم است که در مرکز شهر تربت حیدریه قرار دارد. این مقبره در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته است به نحوی که شالوده آرامگاه احتمالا در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر تاق نماهای شانزده گانه ایجاد شده است و در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ ه.ق به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته است. در ضلع غربی این مقبره، ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می‌کند. بنای مسجد جامع، آجری است و تاریخ بنای آن که بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده است نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه.ق است و بانی ساخت مسجد نیز خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی ذکر شده است.
کاروانسرای طبسی
این کاروانسرا در مجاورت مجموعه تاریخی قطب الدین حیدر قرار دارد. این رباط را حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.
موزه مردم شناسی
قسمتی از بنای رباط طبسی به موزه مردم شناسی تربت حیدریه اختصاص یافته است که در غرفه‌های مختلف آن، آداب و سنن، حِرف و صنایع دستی مردم این خطه به معرض دید عموم در آمده است و بر زیبائی این مجموعه افزوده است. این مجموعه یکی از پر رونق‌ترین مقاصد هدف گردشگران و مردم خود شهرستان است.
خانه امینی
این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی امین التجار، از تجار معروف شهر تربت حیدریه در آن دوران بوده است. این بنا دارای تزئینات آجرکاری، کاشیکاری و گچ بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سالیان متمادی، پابرجا مانده است. این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملک و سپس مرمت شد که اکنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر است.
حمام حاجی رئیس
این بنا در اواخر دوره قاجار توسط حاجی رئیس بنا شده است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آب سرد و گرم اشاره کرد که از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت ستون سنگی بسیار زیباست که فضای گنبدی بینه را پدید آورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد.
مزار بوری آباد
بنای تاریخی امامزاده احمد الرضا (ع) بوری آباد مربوط به دوره صفویه از آثار ثبت شده ملی کشور است. این بنا با پلان مربع، مدفن یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است. این بنا در کیلومتر ۴ جاده تربت به گناباد واقع شده و دارای امکانات رفاهی از قبیل زائرسرا، حسینیه و سکوهای اقامتی است.
موزه حیات وحش
این موزه که در آن گیاهان و جانوران بومی منطقه به نمایش گذاشته شده‌اند در انتهای بلوار شهید باهنر ، جنب پارک ملت قرار گرفته است. گردشگران با حضور در این مجموعه می توانند اطلاعات ارزشمندی در خصوص گیاهان و جانوران بومی منطقه کسب کنند.
پارک کوهستانی پیشکوه
در امتداد مسیر زیارت حرم مطهر امام رضا(ع)، تربت حیدریه آخرین اطراقگاه تا مشهد است. در حاشیه جاده آسیایی که مسیر شرقی جاده ابریشم کهن است، در کوهپایه و تپه‌های مشرف به شهر تربت حیدریه، پارک کوهستانی پیشکوه به وسعت ۸۰۰ هکتار در حاشیه جنوب غربی این شهر واقع شده است. این پارک با قرار گرفتن در دامنه کوه و داشتن چشم اندازهای طبیعی زیبا، مجموعه استخر و آبشار مصنوعی، پارک سنگی، رستوران و شهربازی کودکان، یکی از پارک‌هایی است که به عنوان منطقه نمونه گردشگری کشور شناخته شده است.همچنین کمپ ثامن متصل به آن، محل مناسبی برای استراحت مسافران می باشد.
.jpg "معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم")
