مقدمه:
جدیداً برخی از جاهلان مدعی روشنفکری دینی و به تبعیت آنها اسلام ستیزان مغرض، شبه های را وارد کرده اند:که در اسلام روزه ی ماه رمضان 3 روز است نه 30 روز و فقهای اسلامی مردم را فریب داده اند! در باطل بودن این گمانه زنی شکی نیست .
و کسی که به قرآن و سنت و سیره مسلمانان از صدر اسلام تا به کنون جاهل باشد فقط چنین سخن سخیفانه و بی اساسی را مطرح می کند.
چرا در دین اسلام، مسلمانان باید سی روز را در ایام رمضان روزه بگیرند؟ آیا جمله مذکور یک حکم مبتی بر نظر فقهای فعلی دین است؟
آیا واقعا در جایی از قرآن ذکر شده که «سی روز روزه» برای مسلمانان واجب است؟ یا اینکه به طور کلی یکی از استفتائات هست و منبعی در قرآن برای آن وجود ندارد؟
اگر در قرآن هیچ اشاره ای به عدد دقیق این روز نشده، آیا در روایات قدسی و یقینی ما چنین چیزی آمده است؟ امکانش هست محبت کنید و ذکر کنید که چه حدیث یا روایتی؟
روزه در لغت
الصوم (1) مصدرِ صام، یَصوم،ُ صوماً و صیاما،ً و»الصیام همانند الصوم مصدر است (2) و در لغت به معنای »امساک= خودداری کردن« است و در شرع عبارتست از »خودداری از چیزهایی خاص (خوردن، نوشیدن و همبستری ) در وقتِ خاصی.« و روزه ی رمضان، واجب است و اصل در وجوب آن، قرآن، سنت و اجماع می باشد و مسلمانان بر واجب بودن روزهی ماه رمضان اجماع دارند. (3)
سال واجب شدن روزه ماه رمضان
روزه ماه رمضان در سال دوم هجری بر مسلمانان واجب شد. (4) امام نووی(ع) میگوید: رسول الله رمضان نُه سال را روزه گرفت، چون آن در شعبان سال دوم هجری فرض شد و پیامبر(ص) در ماه ربیع االول سال یازده هجری وفات یافت.(5)آیا روزهای قبل از روزه ی رمضان واجب بوده است؟!
این شائبه وجود دارد که قبل از واجب شدن روزه ی ماه رمضان، سه روز درهر ماه واجب بوده سپس با واجب شدن روزه ی رمضان، سایر روزهها منسوخ شده اند.این دیدگاه برخی از علماء بوده لیکن دیدگاه جمهور علماء با توجه به ظاهرِ دلایل وارده در این مسئله بر این مبناست که قبل از روزه ی ماه رمضان هیچ روزه ای واجب نبوده است.
حافظ ابن حجر( م852هـ) میگوید: »سلف اختلاف کرده اند که آیا قبل از روزهی ماه رمضان روزهای دیگری بر مردم واجب بوده است یا نه؟
جمهور – و این نزد شافعیه مشهور است – که هرگز روزهای قبل از روزهی ماه رمضان واجب نبوده است .
حافظ بدرالدین عینی( م855هـ( میگوید: »در اینکه کدام روزه در اسلام ابتدا واجب بوده اختلاف شده است؛
برخی دیگر گفته اند سه روز از هر ماه، چونکه پیامبر(س) هنگامی که وارد مدینه شد سه روز هر ماه را روزه فرض نمود.
بیهقی(6) آن را روایت کرده است – و هنگامی که روزه رمضان فرض شد بین روزه و اطعام دادن اختیار داد.
سپس همه اینها با این فرموده حق تعالی منسوخ شدند: (فَمَن شَهِد مِنْکُم الشَّهْر فَلْیَصُمْه)؛ پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد." (7)
و حکم روزه ی فرض رمضان در شعبان سال دوم هجری نازل شد .و رسول خدا (ص) نُه رمضان را روزه گرفت.
و گفته شده: سلف اختلاف داشتند که آیا بر مردم قبل از روزهی رمضان روزهی دیگری فرض بوده یا نه؟
جمهورگفته اند قبل از روزه ی رمضان هرگز روزهای واجب نشده و این نزد شافعیه مشهور است .(8)
در واقع اگر دیدگاه دوم را هم بپذیریم باز اشاره به این مطلب دارد که با فرض روزه ی ماه رمضان تمام روزه های واجبِ قبل از آن منسوخ شده اند و این دلالت بر نسخِ سنت با قرآن است،
یعنی قرآن ناسخِ حدیث در رابطه با موضوع روزه قبل از ماه رمضان بوده است و چنین نسخی نزد جمهور علماء جایز است. (9)
آیا روزه ی ماه رمضان سی روز است یا سه روز؟
در کجای قران مدت روزه گرفتن 30 روز گفته شده؟
در قرآن نگفته که باید 30 روز روزه بگیریم. بلکه به صراحت گفته شده که باید ماه رمضان به تمامی (حالا خواه 29 یا 30 روز باشد ) روزه گرفته شود:« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا کُتِب عَلَیْکمُ الصیَامُ کَمَا کُتِب عَلی الَّذِینَ مِن قَبْلِکمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ_أَیَّاماً مَّعْدُودَتٍ فَمَن کانَ مِنکُم مَّرِیضاً أَوْ عَلی سفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طعَامُ مِسکِینٍ فَمَن تَطوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَّهُ وَ أَن تَصومُوا خَیرٌ لَّکمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ_شهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ فَمَن شهِدَ مِنکُمُ الشهْرَ فَلْیَصمْهُ وَ مَن کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیُسرَ وَ لا یُرِیدُ بِکمُ الْعُسرَ وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکبرُوا اللَّهَ عَلی مَا هَدَاکُمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشکُرُونَ»
«ای افرادی که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته شد همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شده، تا پرهیزکار شوید.
چند روز معدودی را (باید روزه بدارید) و کسانی که از شما بیمار یا مسافر باشند روزهای دیگری را (بجای آن روزه بگیرند) .
و بر کسانی که قدرت انجام آن را ندارند (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیره زنان ) لازم است کفاره بدهند، مسکینی را اطعام کنند،
و کسی که کار خیر را پذیرا شود برای او بهتر است، و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید.
(آن چند روز معدود) ماه رمضان است که قرآن برای راهنمائی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده،.
پس آنکس که در ماه رمضان در حضر باشد روزه بدارد، و آنکس که بیمار یا در سفر باشد روزهای دیگری را بجای آن روزه بگیرد،
خداوند راحتی شما را می خواهد نه زحمت، هدف این است که این روزها را تکمیل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده بزرگ بشمرید و شاید شکرگذاری کنید.»(10)
1- ضمیر( ها ) در فعل یصمه به شهر که همان ماه مبارک هست برمیگرده که همه میدونم ماه سی روزه.
به علاوه این سی روز بین اهل سنت و شیعه برابر هست پس نمی توانیم تا قرآن هست و دلیل چیز اضافه ای بگوئیم.
خداوند در این آیات صراحتا روزه ماه رمضان را لازم می شمارد و می فرماید هر کس ماه رمضان را درک کند باید آن ماه را روزه بگیرد « فمن شهد منکم الشهر فلیصمه »
و روشن است که ماه های قمری 29 الی 30 روز است و این یعنی در هر سال روزه ماه رمضان حدود 29 الی 30 روز بر همگان واجب است .
2- خداوند از این مدت به عنوان « ایاما معدودات » ( چند روز معدودی ) یاد می کند به این معنا که مجبور نیستید که تمام سال یا قسمت مهمی از آن را روزه بگیرید بلکه روزه تنها بخش کوچکی از سال حدود یک ماه را اشغال می کند.
3- وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکبرُوا اللَّهَ عَلی مَا هَدَاکُمْ شماره [مقرر] را تکمیل کنید...» این به معنای آن است که روزه این سی روز ماه رمضان اختیاری نیست .
و خداوند در این آیه تأکید می‌کند که اگر می‌خواهید حکم خدا را اطاعت کنید، عدد آن را هم اطاعت کنید و این عدد وحی است و اختیاری نیست.
پس به طور کلی خواهیم گفت که این 30 روز ه بودن دلیل قظعی برای ان آمده است
4- با توجه به حکیم بودن خداوند که کارهای عبث و بیهوده انجام نمی دهد، اجمالاً می دانیم تمام تکالیف بندگان از جمله روزه که از جانب خداوند تشریع شده بر اساس مصالح و مفاسد تدوین شده است.
5- گرچه تمام فروعات و جزئیات احکام در قرآن نیامده هم چنان که کیفیت نماز و تعداد رکعات آن در قرآن بیان نشده، امّا در مورد روزه باید گفت که مقدار ماه و روز آن در قرآن به طور روشن بیان شده است:
6- ال. شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ … فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ … ، ماه رمضان چنان ماهی است که در آن قرآن نازل شده …
پس آن که از شما این ماه را دریابد باید آن را روزه بدارد… (11) و می دانیم که یک ماه، 30 یا 29 روز است.
7- وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ، و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید از رشته سیاه (شب) براى شما آشکار گردد. سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید. (12)
8- روزه واجب در کلّ ماه مبارک رمضان، اجماعی همه فقها و از متسالماتی است که فقهاء به‌صورت پیش‌فرض و بدون هیچ بحث اجتهادی آن را قبول دارند؛ و بلکه بالاتر، از ضروریّات دین اسلام است.
که هر مسلمانی سینه به سینه و بدون هیچ اختلافی آن را می‌داند و سیرهٔ قطعیّهٔ متشرّعهٔ متّصله به زمان معصوم وجود دارد.
بر روزهٔ کلّ ماه رمضان؛ سیره‌ای که نیاز به امضاء و عدم‌الردع هم ندارد و نباید فراموش کرد که سیره، قرینه لبّی در فهم آیات و روایات است.
و استدلال به سیره هنگام فهم کتاب و سنّت، کاملاً منطقی است و تفکیک آنها از هم، ناموجّه.
9- چند قرینه بر یک ماهه بودنِ روزه هست:
1. ترتیب آیات سه‌گانه برای تمهید و زمینه‌چینی و آماده‌سازی ذهن مخاطب که ابتدا اصل وجوب روزه را گفت و سپس مدّتش را مبهم فرمود و سپس توضیح داد که یک ماه است.
2. در «فلیصمه»، مرجع ضمیر «ه»، «الشهر» است؛ یعنی همه ماه رمضان.
3. الفاظ «فعدّة من أیّام أخر» در دو آیه 184 و 185 بقره، دلالت بر سه روز ندارد و مانند «أیّاماً معدودات» در جای دیگری از قرآن هم به‌کار نرفته که ادّعای قرینیّت برای آن بشود.
4. آیه 187 سوره بقره نیز مؤیّد یک ماهه بودن روزه واجب است؛ زیرا در آغاز تشریع حکم روزه، در تمام شبانه‌روز آمیزش با همسر حرام بود و این مسئله موجب فشار بر جوانان شده بود؛
به‌گونه‌ای که برخی تاب نیاوردند و این عمل حرام را انجام دادند؛ سپس خداوند در آیه 187 فرمود: «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِکُمْ» و همبستری در شبهای ماه رمضان را حلال کرد.
روشن است که اگر روزه واجب فقط سه روز بود، پرهیز از مقاربت برای سه شبانه‌روز دشوار نبود و نیازی نبود که بعداً حلال شود؛
بلکه روزه در تمام ماه رمضان واجب بوده و ترک آمیزش برای یک ماه، برای برخی از افراد سخت و دشوار بوده‌است. این مسئله زمانی روشن‌تر می‌شود که در ادامه همین آیه خداوند می‌فرماید:
که بر معتکف، در طول زمان اعتکاف اعمّ از روز و شب، آمیزش با زن حرام است:«وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِد»؛
زیرا حدّاقلّ مدّت اعتکاف، سه شبانه‌روز است و ترک مقاربت برای این مدّت کم، سختی و دشواری ندارد.
10- عبارت «أیّاماً معدودات» در بحث حجّ و آیه 203 سوره بقره و معنای سه روز آن است؛ پیش از پرداختن به معنای لغوی، گفتنی است که آیهٔ 203 سوره بقره مربوط به حجّ و ذکر الله است و هیچ ربطی به روزه ندارد؛
زیرا حکم روزه در حدود یک سال و نیم پس از هجرت پیامبر(ص) تشریع شد؛ در حالی که به گفته مفسّران، آیات 196 سوره بقره به بعد و حکم وجوب حجّ، در سال ششم یا نهم یا دهم هجرت نازل و تشریع شد.
و در هر صورت، «أیّاماً معدودات» در بحث حجّ، متأخّر از «أیّاماً معدودات» در بحث روزه نازل شده؛ پس ادّعای قرینیّت و اینکه عرب در بحث روزه، همان معنای سه روز در حجّ را می‌فهمیده، کاملاً باطل است؛ امّا اگر این ترتیب نزول، به هر دلیلی پذیرفته نشود، می‌گوییم:
11- لفظ «أیّام» جمع مکسّرِ «یوم» است و طبق قواعد زبان عربی، بر سه و بیشتر دلالت دارد(هو ما یدلّ علی ثلاثة فأکثر)؛ «حدّاقلّ بر سه دلالت دارد»؛
ولی از آن پس، به گونه‌ای پیش می‌رود که گویا معنای اصلی و وضعی آن در همه جای قرآن، «سه است و نه بیشتر!» در حالی که هم سه روز، «أیّاماً معدودات» است و هم سی روز.
گذشته از ادّعای کلّی مقاتل که در عبارت منقول از تفسیر آلوسی آمد: «قال مقاتل: کل مَعْدُوداتٍ فی القرآن أو معدودة دون الأربعین»
(هر جا معدودات و معدودة در قرآن به‌کار رفته، در تعداد کمتر از چهل به‌کار رفته)، در آیه روزه طبق آنچه مفسّران گفته‌اند، مراد، آماده‌سازی ذهن مخاطب است که حکم روزه برایش سنگین ننماید و در مقام تحدید و بیان تعداد روزها نیست:
«قوله تعالى أیّاما معدودات جائز أن یرید به أیاما قلیلة کقوله "دَراهِمَ مَعْدُودَةٍ" یعنى قلیلة و لم یرد به تحدید العدد و توقیت مقداره و إنما المراد به أنه لم یفرض علیهم من الصوم ما یشتد و یصعب» أحکام القرآن(طبع دار احیاء التراث العربی) للجصاص، ج 1، ص 47
و پس از زمینه‌چینی، در آیه بعدی روشن کرد که مراد از «أیّاماً معدودات» تمام ماه رمضان است و بر یک‌دوازدهمِ سال هم، «ایّاماً معدودات» صدق می‌کند.
12-همچنین بر خلاف آنچه در شبهه گفته شده که سابقه ذهنی عرب از «أیّاماً معدودات» در بحث حجّ، سه روز است،
باید گفت درست است که بیشتر مفسّران به کمک روایات، مراد از آن را سه روزِ أیّام تشریق(11 و 12 و 13 ذی‌الحجّة) دانسته‌اند؛ ولی برخی هم آن را 10 روز نخستِ ذی‌الحجّة دانسته اند:
13- آنچه هم درباره فصاحت و بلاغت قرآن و ذکر «چند هفته» گفته شده، بهانه‌جویی است؛ زیرا از نظر لغوی، اگر الفاظ «أیّاماً معدودات» در دو جا و دو موضوع جدا به‌کار رود،
به این معنا نیست که در هر دو جا به یک معناست؛ اگر یک متکلّم عرب بخواهد یک جمع مکسّر(مثلاً همین الفاظ ایّاماً معدودات) را در دو جمله و در دو معنا به‌کار ببرد؛ برای نمونه بگوید:
الف) صوموا أیّاماً معدودات (و مرادش 6 روز باشد)
ب) اذکروا الله أیّاماً معدودات (و مرادش 3 روز باشد)
آیا به این معناست که در هر دو جا معنای آن الفاظ، 3 روز است یا در هر دو جا معنایش 6 روز است؟!چنین سخنانی، تجاهل به قواعد زبان عربی است؛ زیرا استعمال در جملهٔ الف در معنای 6 روز و در جملهٔ ب در معنای 3 روز، اشکالی ندارد و نیازمند نصب قرینه‌ای است که مرادش را روشن کند.
چنین قرینه‌هایی در موارد زیادی از قرآن، صریحاً بیان نشده‌اند تا نیاز به «قول و فعل و تقریرِ ثقل اصغر» دانسته و فسادِ نظریّه «حسبُنا کتابُ الله» روشن شود؛
چنان‌که به مفسّر و مبیّن بودنِ پیامبر(ص)، در دو آیه از سوره نحل اشاره شده‌است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ(44)» و «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فیهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ(64)»
14- همچنین اگر «أیّاماً معدودات» به‌معنای «سه روز» است، چرا خداوندی که به قول ایشان «با کسی شوخی و رودربایستی ندارد»، صریحاً نفرمود: «ثلاثة أیّام»؟!
یا از آن طرف، چرا در بحث کفّارهٔ یمین در آیهٔ 89 سورهٔ مائده به‌جای اینکه بگوید: «فمَن لم یجِد فصیامُ ثلاثة أیّام» نفرمود: «فصیامُ أیّامٍ معدودات»؟!
پس همان‌طور که نامی از ایّام تشریق در قرآن نیامده و مراد از تعداد و روزهای «أیّاماً معدودات» در بحث حجّ را روایات و سیره عملی مسلمین روشن می‌کند،
اگر هم آیه 185 سوره بقره تعداد «أیّاماً معدودات» در بحث روزه را بیان نکند(که می‌کند!)، روایات و سیره عملی مسلمین مراد از آن را روشن می‌کند که تمام ماه مبارک رمضان است.
15- بنابراین، نه «أیّاماً معدودات» در آیه 184 به معنای سی روز است و نه «أیّاماً معدودات» در آیه 203 به معنای سه روز است؛ بلکه هیچ‌کدام دلالت بر عدد خاصّی ندارند.
و هر دو مجمل‌اند و پیش از تبیین با قرائنِ همان موردِ استعمال، مجمل نمی‌تواند مجمل را تفسیر و تبیین کند. در مورد اوّل(بحث روزه) گذشته از قرینۀ لبّی سیرۀ پیامبر و قرینۀ لفظی روایات، قرینۀ لفظی «فمن شهد منکم الشهر فلیصمه»
در سومین آیه(آیه 185) بیان شده و روشن می‌کند که مراد از «أیّاماً معدودات»، تمام ماه رمضان است
و در مورد دوم(بحث حجّ) در کنار قرینۀ لفظی «فمن تعجّل فی یومین»(که با ده روزه بودنِ «أیّاماً معدودات» طبق نظر برخی مفسّران هم سازگار است)، به کمک قرائن خارجیّه مانند روایات و سیره، می‌فهمیم مرادش سه روز ایّام تشریق است.
16- پس اینکه آیه 203 به‌تنهایی بتواند آیه 184 را تفسیر کند، ادّعایی باطل است؛ زیرا خود آیه 203 هم اجمال دارد و با قرائن خارج از آیه می‌فهمیم مراد 3 روز است.
و اگر کسی پافشاری کند و بخواهد سیره و روایات را نادیده بگیرد، می‌گوییم: لِمَ لا یُعکس؟ چرا به کمک قرینۀ موجود در سومین آیه از آیات روزه(فمن شهد منکم الشهر فلیصمه) که «أیّاماً معدودات» بر ماه رمضان حمل شده،
«أیّاماً معدودات» در آیۀ 203 را بر یک ماه حمل نمی‌کنید و نمی‌گویید ایّام تشریق، سی روز است؟! بائُکَ تَجُرّ و بائی لا تَجُرّ؟!
و اگر بگوید: از سیره مسلمین مشخّص است و همه می‌دانند که ایّام تشریق، سه روز است! همین پاسخ را به وی می‌دهیم که یک ماهه بودنِ روزه‌های واجب نیز، از سیره مسلمین، روشن است.
17- و اگر کسی بپرسد: «شخصی نذر کرده که "أیّاماً معدودات" روزه بگیرد؛ هنگام ادای نذرش، چند روز باید روزه بگیرد؟ سه روز یا سی روز؟!
دلیل آن چیست؟» می‌گوییم: نذر معطوف به حدّاقلّی می‌شود که با آن وفای به نذر عرفاً صدق کند؛ حدّاقلّ جمع مکسّری مانند «أیّاماً معدودات» بی‌شکّ سه روز است؛
اگر قرینه‌ای پیدا شود که مرادش هنگام نذر، عدد خاصّی بیش از سه روز بوده، بر همان عدد بیشتر حمل می‌شود؛ وگرنه، با حدّاقلّ سه روز روزه‌گرفتن، وفای به نذر صدق می‌کند و روزه‌گرفتنِ بیشتر واجب نیست؛
اگر چه اگر بیشتر هم روزه بگیرد و حتّی به‌جای سی روز، چهل روز هم روزه بگیرد، اشکالی ندارد! پس قیاس نذر با روزۀ واجب ماه رمضان، قیاس مع الفارق است.
سی روز روزه از منظر دانشمند غربی
سالی چند روز روزه گرفتن و گاهی در یک ماه یک یا چند روز را انتخاب کردن، مدت روزه داری است که امروز جهانیان هر کدام به نحوی آن را پذیرفتهاند.به گزارش اطلاع رسانی نظام پرستاری، در بین مسلمانان روزه واجب هر ساله در انحصار ماه رمضان است که تقریبا سی روز می‌شود. بندیکت (Benedict) دانشمند فیزیولوژی یک دوره روزه را سی و یک‌روز دانسته و میگوید:
«در این مدت در ترکیب خون هیچ‌گونه اختلالی به وجود نمی‌آید و آن نوری که در بعضی از روزه داران دیده می‌شود یک حالت جوانی و نشاطی است که برای روزه‌داران رخ می‌دهد.
دکتر ژان فروموزان (Jean Fromosan) میگوید: ذخایر کلیکوژن کبدی و پروتئین خون و ذخیره چربی که در مردان ۳۰ درصد و در زنان ۲۰ درصد است برای یک ماه بدن کافی است
. دکتر الکسیس کارل، درباره روزه مطالبی دارد تا آنجا که میگوید با روزه داری قند خون در کبد کاهش می‌یابد و چربی‌هایی که در زیر پوست ذخیره شده‌اند و پروتئین‌های عضلات و غدد و سلول‌های کبدی آزاد می‌شوند و به صرف تغذیه می‌رسند.
و این موضوع با این سخن ژان فروموزان که بعضی عناصر ذخیره‌ای بدن برای سی روز کافی است در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا نتیجه بگیریم که ظرف مدت یک ماه روزه‌داری آدمی دارنده یک بدن تازه تعمیر و آزاد شده از قید و بند سموم و کهنه‌ها می‌شود.
به علاوه نباید اثر فاصله هلال تا محاق ماه را که قریب ۳۰ روز می‌شود فراموش کرد یعنی گردش آسمان نیز مدت روزه‌داری را سی روز اعلام داشته است.
کسانی دیگر نیز از متخصصان هستند که ذخایر بدنی را برای سی روز روزه داری مناسب و کافی دانسته اند و می‌دانیم .
اولین روز پس از ماه روزه یعنی روز اول شوال را نمی‌توان روزه گرفت و آن را حرام شمرده‌اند، این مساله برای یکنواخت بودن مسلمانان و تشویق آنها است در اینکه باید هماهنگ و در یک صف بوده و برای حفظ حدود و ثغور دستورات اسلامی کوشا باشند.
فلسفه سی‌روز روزه گرفتن در روایات
درباره اینکه چرا خداوند متعال سی روز، روزه بر امت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) واجب کرد، به روایت زیر توجه کنید:روایت اول:
چند نفر یهودی محضر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مشرف شده و داناترین آنها مسائلی چند از حضرتش پرسید. در بین سؤالات عرضه داشت: برای چه خداوند عزوجل سی روز، روزه بر امتت واجب کرده و بر امم سابق بیشتر از سی روز فرض و لازم قرار داده بود؟نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: وقتی جناب آدم (علیه‌السلام) از شجره منهیّه تناول نمود، آنچه خورده بود، مدت سی روز در شکمش باقی ماند؛
پس حق تعالی بر ذریه او واجب کرد که تا سی روز گرسنه و تشنه باشند و آنچه را که در بین این سی روز می‌خورند و در خوردن مجاز هستند،
تفضلی است از ناحیه حق تعالی بر ایشان و همین حکم بر جناب آدم نیز ثابت بود. باری حق (عزوجل) حکم مزبور را بر امت من واجب گردانید؛ سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ × أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ»؛ «ای اهل ایمان! بر شما نیز روزه داشتن فرض گردید؛ همان‌طوری که بر امم گذشته فرض شده و این تکلیف به خاطر آن است که شما پرهیزکار شوید، روزهایی به شماره معین روزه دارید».(13)
پاداش 30 روز، روزه ماه رمضان
یهودی عرضه داشت: ای محمد! راست گفتی؛ بفرمایید: کسی که این سی روز را روزه دارد، چیست؟نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: مؤمنی نیست که ماه رمضان را به امید اجر و پاداش روزه بگیرد، مگر آن‌که خداوند هفت خصلت بر ایشان مقرر می‌فرماید:
اول : حرام را از بدنش ذوب می‌کند.
دوم:به رحمت باری تعالی نزدیک می‌شود.
سوم:روزه‌اش کفاره لغزش پدرش حضرت آدم (علیه‌السلام) میباشد.
چهارم:حق تعالی سختی‌های مرگ را بر او آسان می‌فرماید.
پنجم:از گرسنگی و تشنگی روز قیامت در امانش قرار می‌دهد.
ششم:برائت آزادی از جهنم را نصیبش می‌گرداند.
هفتم:از طیبات بهشتی بهره‌مندش می‌کند.
یهودی عرضه داشت: ای محمد! راست گفتی. (14)(15)
حدیث دوم:
از جمله احادیثی که دلالت بر ۳۰ روز بودن ماه رمضان دارند حدیثی است که شخصی به نام شعیب به نقل از پدرش بیان می‌کند که میگوید.به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: مردم روایت می‌کنند پیامبر صلی‌الله علیه و آله روزه رمضان بیست و نه روز را بیشتر از رمضان سی روز گرفته است.
امام فرمود: دروغ می‌گویند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله جز به صورت تمام روزه نگرفت... ماه رمضان سی روز است؛ زیرا خداوند بلند مرتبه فرموده: عدد را کامل کنید و کامل همان تمام است.
و شوال بیست و نه روز است... پس ماه بعد همین طور سپس ماه بعد همین طور یعنی یک ماه کامل و یک ماه ناقص و ماه رمضان هیچ گاه کمبود ندارد و شعبان هیچ گاه کامل نیست. (16)
روایت سوم:
همچنین در روایت دیگر از یاسر خادم نقل شده که به امام رضا علیه‌السلام عرض کردم هَلْ یکُونُ شَهْرُ رَمَضَانَ تِسْعَهً وَ عِشْرِینَ یوْماً فَقَالَ إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ لَا ینْقُصُ مِنْ ثَلَاثِینَ یوْماً أَبَداً؛(17)آیا ماه رمضان می‌تواند بیست و نه روز باشد؟ حضرت فرمود: ماه رمضان هیچ گاه از سی روز کاستی نمی‌پذیرد.
دیدن هلال شوال، ملاک 29 یا 30 روزه بودن رمضان
ملاک دوم بر مبنای استهلال و دیدن ماه است که طبق این ملاک، تنها قاعده برای زمان آغاز ماه، دیدن هلال است؛ در نتیجه ممکن است در یک سال، ماه رمضان ۲۹ روز باشد و در سال دیگر ۳۰ روز باشد.
صاحبان این ملاک نیز به روایاتی که تعداد آن فراتر از دسته نخست بوده، تمسک نمودهاند. به عنوان مثال یونس بن یعقوب میگوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم:
من طبق دیدن ماه، ماه رمضان را بیست و نه روز روزه گرفتم و قضای آن را به جا نیاوردم. امام فرمود: من نیز بیست و نه روز روزه گرفتم و قضای آن را به جا نیاوردم.(18)
روایت چهارم:
در روایت دیگر، امام صادق به صراحت این مسئله بیان کرده است «صِیامُ شَهْرِ رَمَضَانَ بِالرُّؤْیهِ وَ لَیسَ بِالظَّنِّ وَ قَدْ یکُونُ شَهْرُ رَمَضَانَ تِسْعَهً وَ عِشْرِینَ یومَاً وَ یکُونُ ثَلَاثِینَ یومَاً وَ یصِیبُهُ مَا یصِیبُ الشُّهُورَ مِنَ النُّقْصَانِ وَ التَّمَامِ».(19)حضرت فرمود: روزه ماه رمضان با دیدن ماه است و با گمان نیست و ماه رمضان گاهی سی روز و گاهی بیست و نه روز است و همانند دیگر ماه‌ها کمبود و تمام می‌پذیرد.
روایت پنجم:
پیامبر گرامی فرمود :« ماه رمضان است که خداوند روزه آن را واجب کرده است »(20)روایت ششم:
امام صادق علیه السلام فرمود :« روزه ماه رمضان بر امت های گذشته به غیر از امت اسلام واجب نبوده است »(21)روایت هفتم:
امام سجاد علیه السلام فرمود :« تنها روزه واجب ، روزه ماه رمضان است »(22)امام رضا علیه السلام فرمود :« تنها روزه ماه رمضان واجب است و روزه سایر ماه ها واجب نیست »(23)و فرمود :« روزه ماه رمضان واجب است ، با رویت هلال روزه آغاز می شود و با رویت هلال افطار می شود »(24)روایت هشتم:
پیامبر گرامی فرمود :« ماه رمضان است که خداوند روزه آن را واجب گردانیده است »(25)این روایات و سایر روایاتی که به همین معنا می باشد صراحتا تصریح می کند که روزه ماه رمضان فریضه و واجب است که این وجوب با رویت هلال ماه مبارک رمضان آغاز و با رویت هلال ماه شوال پایان می پذیرد.
ماه رمضان هم از ماه های قمری است که 29 الی 30 روز می باشد و این یعنی حدود یک ماه روزه داری بر همگان در هر سال واجب است .
این مضمون با صراحت بیشتری نیز در برخی روایات تاکید شده است.
روایت نهم:
حضرت علی علیه السلام می فرماید :« یهودی به نزد پیامبر اسلام آمد و از او سوال کرد که چرا خداوند بر امت تو ( حدود) سی روز روزه داری را در روز واجب کرده است .پیامداری ) و گرسنگی و تشنگی را لازم کرده است ( تا در این سی روز پاک و پاکیزه شوند )» (26)
روایت دهم:
در روایت دیگری پیامبر گرامی فرمود :« اگر بدانید که در ماه رمضان چه چیزی است بسیار شکر خداوند را می گفتید .بر گرامی فرمودند :« آدم زمانی که از آن درخت ممنوعه خود ، مواد آن ( حدود ) سی روز در شکمش بود . خداوند به همین خاطر بر ذریه اش ( حدود ) سی روز ، روزه زمانی که روز اول ماه رمضان روزه گرفته می شود خداوند تمام گناهان امتم را می آمرزد ...و با روزه داری در روز دوم در ازای هر قدمی که بر می دارید عبادت یک سال برایتان نوشته می شود ..
.و با روزه داری در روز سوم به ازای هر موی بدنتان خداوند گنبدی در بهشت به شما عطا می کند ...و با روزه داری در روز چهارم خداوند هفتاد قصر در بهشت به شما عطا می کند ...
و با روزه داری در روز پنجم در بهشت یک میلیون شهر به شما عطا می کند...
?پیامبر همین گونه ثواب روزه داری در هر روز ماه رمضان را بیان داشتند تا آنجا که فرمودند :
« زمانی که سی روز روزه داری را به انجام برسانید ، خداوند در ازای هر روزی که روزه گرفتید پاداش هزار شهید و هزار صدیق را به شما عطا می کند »(27)
نتیجه:
با توجه به دلایلی متقن و استواری که ابتدا از قرآن کریم بیان شد و سپس از احادیث صحیح بلکه متواتر و در نهایت بیان اجماع و توافق علماء و مسلمانان از صدر اسالم تا عصر حاضر، همگی بر واجب بودن روزهی ماه رمضان اذعان دارند.و احدی از سلف و یا خلف مخالف آن را بیان نکرده اند بلکه شهرت و صراحت این روزهی ماه رمضان در اسالم آنچنان است که مستشرقین و مخالفین اسالم نیز بدون هیچ تردیدی آن را پذیرفتهاند و بهعنوان رکنی اساسی در اسالم معرفی نمودهاند.
بنابراین نظر افراد جاهل و بی خردی که با تبعیت از تمایالت نفسانی خویش میخواهند بر این واجب شرعی که مورد توافق تمام مسلمانان است خدشهای وارد کنند مسموع نبوده و کامالً مردود میباشد.
و هدف ما نیز در این کتابچه بیان و تشریح مستندات و مستدالتی بود تا سبب تقویت ایمان مسلمانان و خاری بر چشم معاندین و جاهالن باشد، باشد که اهل خرد بیا ندیشند
پی نوشت:
1- المصباح المنیر – الفیومی، (ط: ،1 المکتبة العلمیة، بیروت)، ج،1 ص352؛ لسان العرب - ابن منظور، (ط: ،3 دار صادر، بیروت، 1414هـ)، ج،12 ص350؛ : الدر النقی فی شرح ألفاظ الخرقی – ابن المبرد، (ط: ،1 دار المجتمع للنشر والتوزیع، جدة، 1411هـ)، ج،2 ص355؛ معجم اللغة العربیة المعاصرة - أحمد مختار عمر، ) ط: ،1 عالم الکتب، 1429هـ(، ج،2 ص.13372- البنایة شرح الهدایة – بدرالدین العینی، )ط: ،1 دار الکتب العلمیة، بیروت، 1420هـ(، ج،4 ص.32
3. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع- الکاسانی، )ط: ،2 دار الکتب العلمیة، 1406هـ(، ج،2 ص75؛ بدایة
المجتهد ونهایة المقتصد - ابن رشد، )ط: دار الحدیث، القاهرة، 1425هـ(، ج،2 ص45؛ المجموع شرح المهذب - النووی، )ط: دار الفکر(، ج،6 ص252؛ المغنی البن قدامة، )ط: مکتبة القاهرة، 1386هـ(، ج،3 ص.104
4. أعالم النبوة للماوردی، )ط: ،1 دار ومکتبة الهالل، بیروت، 1409هـ(، ص242؛ کشف المشکل من
حدیث الصحیحین – ابن الجوزی، )ط: دار الوطن، الریاض(، ج،2 ص255؛ شرح النووی علی مسلم، )ط: ،2 دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1392هـ(، ج،1 ص178؛ کشاف القناع عن متن اإلقناع – البهوتی، )ط: دار الکتب العلمیة(، ج،2 ص299؛ السیرة النبویة على ضوء القرآن والسنة - أبو شُهبة، )ط: ،8 دار القلم، دمشق، 1428هـ(، ج،2 ص106؛ السیرة النبویة الصحیحة - أکرم ضیاء العمری، )ط: ،6 مکتبة العلوم والحکم، المدینة المنورة، 1415هـ(، ج،2 ص627؛ رحمة للعالمین – محمد سلیمان المنصورفوری، )ط: ،1 دار السالم للنشر والتوزیع، الریاض(، ص.195
5. المجموع - النووی، ج،6 ص،250 همچنین بنگرید به: فقه السنة – سید سابق، )ط: ،3 دار الکتاب 3
العربی، بیروت، 1397هـ(، ج،1 ص.433
6. اصل این حدیث – که روایتی طوالنی است - از طریق معاذ بن جبلروایت شده است. بنگرید 2
به: ]السنن الکبرى للبیهقی، )ط: ،3 دار الکتب العلمیة، بیروت، 1424هـ(، ج،4 ص336 ح7895؛ سنن أبی داود، )ط: المکتبة العصریة، صیدا، بیروت(، ج،1 ص140 ح507؛ مسند أحمد بن حنبل، )ط: ،1 مؤسسة الرسالة، 1421هـ(، ج،36 ص436 ح22124[ لیکن در اسناد آن »عبدالرحمن بن ابی لیلی« وجود دارد که روایتش از معاذ بن جنبل« منقطع« میباشد. علی بن المدینی گوید: »عبدالرحمن بن ابی لیلی از معاذ بن جبل حدیث نشنیده است!« شبیه همین مطلب را ترمذی، ابن خزیمه، منذری، بیهقی و دارقطنی نیز بیان کردهاند.]ر.ک: تحفة التحصیل فی ذکر رواة المراسیل – ابن العراقی، )ط: مکتبة الرشد، الریاض(، ص205؛ تهذیب التهذیب – ابن حجر، )ط: ،1 دائرة المعارف النظامیة، الهند،
1326هـ(، ج،6 ص262[، لذا این حدیث »ضعیف« است. امام طبری در تفسیرش تصریح نموده است که هیچ روایتی در این رابطه وارد نشده که بتوان بدان اقامهی حجت کرد. ]ر.ک: جامع البیان فی تأویل القرآن – الطبری، )ط: ،1 مؤسسة الرسالة، 1420هـ(، ج،3 ص417)
7. بقره: 185
8. عمدة القاری شرح صحیح البخاری – بدرالدین العینی، )ط: دار إحیاء التراث العربی، بیروت(، ج،10
ص.254
9. ر.ک: معالم أصول الفقه – الجیزانی، )ط: ،5 دار ابن الجوزی، 1427هـ(، صص260 – 261؛ دراسات 2 أصولیة فی القرآن الکریم - محمد إبراهیم الحفناوی، )ط: اإلشعاع الفنیة – القاهرة، 1422هـ(، ص.430
10. بقره آیات 183 تا 185
11.سوره بقره آیه 185
12. آیه 187 سوره بقره
13. وسائل الشیعیه چ 10، س 241 .
14.ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، ج۲، ص۳۷۹، ترجمه ذهنی تهرانی ایران، قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
15.سایت حوزه نت، برگرفته از مقاله «یک ماه روزه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۰۸.
16. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق. ج۴ ص۷۸ و ۷۹؛ ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم، ۱۴۱۳ ق، ج۲، ص۱۷۰ و ۱۷۱: إِنَّ النَّاسَ یرْوُونَ أَنَّ النَّبِی صلی الله علیه و آله مَا صَامَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ تِسْعَهً وَ عِشْرِینَ یوْماً أَکْثَرُ مِمَّا صَامَ ثَلَاثِینَ قَالَ کَذَبُوا مَا صَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِلَّا تَامّا... شَهْرُ رَمَضَانَ ثَلَاثُونَ یوْماً لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَ الْکَامِلُ تَامٌّ وَ شَوَّالٌ تِسْعَهٌ وَ عِشْرُونَ یوْماً وَ ذُو الْقَعْدَهِ ثَلَاثُونَ یوْماً لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیلَهً فَالشَّهْرُ هَکَذَا ثُمَّ هَکَذَا أَی شَهْرٌ تَامٌّ وَ شَهْرٌ نَاقِصٌ وَ شَهْرُ رَمَضَانَ لَا ینْقُصُ أَبَداً وَ شَعْبَانُ لَا یتِمُّ أَبَداً.
17. همان، ص۱۷۱.
18. طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن، موسوی خرسان،دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج۴، ص۱۶۰: إِنِّی صُمْتُ شَهْرَ رَمَضَانَ عَلَی رُؤْیهٍ تِسْعَهً وَ عِشْرِینَ یوْماً وَ مَا قَضَیتُ قَالَ فَقَالَ وَ أَنَا قَدْ صُمْتُهُ وَ مَا قَضَیت...
19. همان، ص۱۵۶.
20.الفقیه ج2 ص94،الکافی ج4 ص66،التهذیب ج3 ص57
21.الفقیه ج2 ص99
22.الفقیه ج2 ص77،وسائل الشیعه ج10 ص241
23.عیون الاخبار ج2 ص116
24.عیون الاخبار ج2 ص124
25.التهذیب ج4 ص152
26.الفقیه ج2 ص73،وسائل الشیعه ج10 ص240
27.امالی صدوق ص48،?فضائل الاشهر الثلاثه ص81، ?ثواب الاعمال ص93
منابع:
https://wiki.ahlolbait.comآیه 187 سوره بقرهhttps://wiki.ahlolbait.comآیه 185 سوره بقره
https://www.pasokhgoo.ir/node/75320
https://fars.iqna.ir/fa/news/3717718
https://www.yjc.ir/fa/news/5251317
file:///C:/Users/Montazami/Desktop
https://lamtakam.com/qanda/1226
https://wikiporsesh.iسی روز روزه
https://donya-e-eqtesad.com/
http://askdin.com/thread
