طرح مسأله و ضروت بحث
یکی از سنت های علمای ربانی، دستورالعمل نگاری اخلاقی و عرفانی است. دستورالعمل ها، توصیه ها و اندرزها، راهکارهایی است در باب سیر و سلوک و طی طریقت از شریعت به حقیقت و سنتی است که از عصر خود پیامبر (صلّی الله علیه و آله) رواج داشته است. بخشی از سخنان پیامبر (صلّی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام)، جنبه دستورالعمل دارد و بیشتر دستورالعمل های عالمان دین اثر پذیرفته از آموزه های قرآن و سنت نبوی و علوی است.پندهای نبی گرامی (صلّی الله علیه و آله) و اندرزهای امام علی (علیه السلام) به امام حسن مجتبی (علیه السلام) و دستورالعمل های امام صادق (علیه السلام) و پیشوایان دیگر الهام بخش دستورالعمل نویسی در میان عارفان و عالمان بوده است. حاصل یک عمر سیر و سلوک عملی و کندوکاو معنوی است که به صورت های کوتاه، یا بلند در اختیار سالک گذاشته می شد.
در حقیقت، دستورالعمل های عالمان و عارفان، راهنمای رهیافته ها و روحیات و اخلاق فرزانگانی است که به درخواست شاگردان اختصاصی خود، آنها را می نگاشتند، تا اسباب ارتقای معنوی آنان فراهم شود و از کژی و اعوجاج رهایی یابند. وجه مشترک همه دستورالعمل های اخلاقی بیان این نکته است که دام هایی پیدا و ناپیدا، در فراروی سالک وجود دارد و سالک لازم است خار انکار از صحرای دل برکند و لوح خاطر از نقش غیر فرو شوید و پیوسته پاسبانی دل کند.
براساس داده های این دستورالعمل ها، رسیدن به مقام جان جهان، جز با دوری از پستی ها، تیرگی ها و حجاب های ماده و جلب صفات کمال از راه عمل، به دستور شرع انور امکان ندارد. پس از عمل به دستورهای الهی است که راه مستقیم انسانیّت روشن شده و باب های برکت و هدایت به روی سالک گشوده می شود و شناسایی حقیقی و وصال به حق، به حقیقت می پیوندد. میان ماده های مورد نظر این دستورالعمل های اخلاقی علمای عامل، هیچ ناسازگاری روشنی به چشم نمی خورد، گویا همه آنها از یک نفر و یک منبع سرچشمه گرفته اند.
در این نوشتار به برخی از توصیه های اخلاقی و عرفانی حضرت آیت الله تألّهى همدانى (رحمه الله) اشاره می شود.
خدا را امتحان مى کنیم!!
اکثر عباداتى که انجام مى دهیم حتى توسلات، با یقین همراه نیست و در شک هستیم. عملى را که انجام مى دهیم منتظریم ببینیم نتیجه چه مى شود و مى خواهیم نعوذبالله خدا را امتحان کنیم، به جاى اینکه خود را امتحان کنیم. یقین به نتیجه اى که در بعضى از اعمال عبادى که دستور داده اند نداریم.1رضایت امام بر زیارت او مقدم است
مى فرمودند: رضایت امام بر زیارت امام مقدم است و از همین همدان هم مى شود امام را زیارت کرد.2از که فرار کرده اى؟
مى فرمودند: کسى از داش هاى نجف اشرف به نام عَبِدْفرّار ـ عَبِد مصغر عَبْدْ ـ که خیلى شرور بوده و مردم از او واهمه و ترس داشتند، روزى وارد صحن مطهر مولى الموالى على علیه الصلوة والسلام مى شود. مرحوم عارف بى بدیل و سالک بى نظیر آخوند ملاحسینقلى(رحمه الله) در یکى از حجرات صحن مطهر نشسته بوده. او نزدیک آخوند مى رسد و مى ایستد. آخوند از او مى پرسد: اسمت چیست؟ مى گوید: من را نمى شناسى، من عَبِد فرّار هستم.آخوند مى فرماید: اَمِنَ الله فَرَرْتَ ام مِنْ رَسُوِلِهِ.3 وى به فکر فرو رفته و به خانه مى رود. فردا آخوند به شاگردانش مى فرماید: برویم به تشییع جنازه یکى از اولیاء الله! مى آیند به خانه عبد و مى بینند مرحوم شده است. از خانواده اش چگونگى فوتش را مى پرسند. مى گویند: دیروز حالش خوب بود، از منزل رفت بیرون و برگشت و شب تا به صبح نالید و گریه کرد و مرحوم شد.4
تفاوت ره از کجا تا به کجا؟
اموات و مرده هایى هستند که وقتى انسان متذکر کلمات و فضائل و حالات و صفات آنها مى شود بیدار مى گردد و دلش نورانى و قلبش زنده مى شود، مانند انبیاء و اولیاء و علماء عاملین و صلحا. به عکس، احیا و زنده هایى هستند که وقتى انسان آنها را مشاهده مى کند و کردار و رفتار آن ها را مى بیند و گفتار آن ها را مى شنود قلبش قساوت پیدا مى کند و تاریک مى شود.5مى خواهى بدانى ایمان دارى یا نه؟
اگر مثلاً نماز صبح از ما فوت شود، قضا شود هیچ باک نداریم. غصه نمى خوریم ولى ده تومان ضرر به ما وارد شود غصه مى خوریم و متأثریم. مى خواهى بدانى ایمان دارى یا نه، ملاحظه کن ببین نماز صبحت قضا شود بیشتر غصه مى خورى یا ده تومانت از بین برود.6شکر و توبه به جاى دیگران!
انسان خوب است به جاى کسانى که به آنها همه چیز داده شده است شکر کند. همچنین به جاى کسانى که معصیت خدا را مى کنند توبه نماید.7چرا تا چهل روز؟
حسین بن خالد گفت: به ابوالحسن علیه السلام عرض کردم ما از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت کردیم که فرمود: شرابخوار تا چهل روز نمازش قبول نیست. فرمود: درست است. عرض کردم چگونه نمازش تا چهل روز قبول نمى شود، نه کمتر نه بیشتر؟فرمود: خداوند متعال خلقت انسان را مقدر فرمود و در ظرف چهل روز او را به صورت نطفه درآورد و سپس او را در ظرف چهل روز دیگر به شکل علقه درآورد و سپس او را در چهل روز به صورت مضغه تغییر داد. آثار شراب تا چهل روز در طبیعت شرابخوار باقى مى ماند، به اندازه انتقال خلقت او از مرحله اى به مرحله دیگر. راوى گفت حضرت فرمود: همچنین است آثار خوردنى ها و آشامیدنى ها در بدن انسان که تا چهل روز باقى خواهد ماند.8
جمع بندی و نتیجه گیری
در این مطلب، پاره ای از دستورالعمل های اخلاقی و عرفانی حضرت آیت الله تألّهى همدانى (رحمه الله) بیان گردید تا چراغ راه پویندگان راه حقیقت با عمل به این نصایح، از کژی و اعوجاج رهایی یابند و اسباب ارتقای معنوی و رسیدن به مقام والای انسانی برای آنها فراهم شود.پی‌نوشت‌ها:
1. یادنامه حضرت آیت الله محمدهادى تألهى همدانى، ص 22.
2. همان، ص 47.
3. از خدا فرار کرده اى یا از رسول خدا.
4. همان، ص 62.
5. همان، ص 88.
6. همان، ص 90.
7. همان، ص 100.
8. همان، ص 130.
منبع:
بوى باران (گلچینى از توصیه هاى اخلاقى ـ عرفانى)، حسن قدوسى زاده، دفتر نشر معارف، چاپ دهم، تابستان 1390.
