همه ی آدم ها چه پیر، چه جوان بارها احساس کرده اند که زیر بار فشار روانی قرار دارند. این احساس به صورت نگرانی، زیر فشار بودن، کسل شدن، غمگینی یا مجموعه ای از این حالات پیش می آید و دلیل آن هم وجود مشکلات زندگی و ناتوانی در کنار آمدن با دیگران است.
بسیاری از موقعیت های معمولی ممکن است در دراز مدت سبب احساس استرس در شما شوند. ممکن است درس و مدرسه روی هم انباشته شود، نگرانی برای امتحان دادن آرامشتان را به هم بریزد، در مدرسه با معلم خود مشکلاتی پیدا کنید، مورد تمسخر و زورگویی دوستان خود قرار گیرید، بحث و جدل هایی با اعضای خانواده و یا دوستان نزدیک خود پیدا کنید.
فشار روانی ممکن است گاهی حال شما را بدتر کند. مثلا وقتی که شاهد جدال هایی در محیط خانواده ی خود هستید، زمانی که پدر و مادرتان می خواهند جدا شوند و یا شخصی از نزدیکان تان بیمار و یا فوت شده است، احساس کسالت و ناراحتی شما شدیدتر می شود.
استرس حالتی است در روان و تن که ناشی از وارد شدن فشارهای روحی و جسمی به فرد است و می توانیم آنرا حالتی بدانیم که انسان در مقابل محرکهای ناسازگار بیرونی از خود بروز می دهد و یا بگوئیم استرس پاسخی که فرد برای تطبیق با یک وضعیت خارجی متفاوت با وضعیت عادی از خود بروز می دهد.
در مدرسه برای مقابله با استرس دانش آموزان به عنوان اعضای مدرسه باید عوامل ایجاد کننده استرس مدرسه را از میان برداریم و یا از شدت آن بکاهیم که به عنوان مثال یکی از مهم ترین آن ها اضطراب جدایی کودکان پیش از رفتن به مدرسه می باشد. در منزل هم والدین باید این عوامل را شناسایی کنند و آنرا از بین ببرند و یا از شدت آن بکاهند در این قسمت سعی می کنیم با عوامل ایجادکننده استرس آشنا شویم.
عوامل ایجاد کننده استرس را می توانیم به دو دسته عوامل فردی و گروهی تقسیم کنیم. عوامل موجه استرس فردی حاصل خصوصیات و ویژگی های فرد و عوامل ایجادکننده استرس گروهی زائیده روابط جمعی است.
پیامدهای فشار روانی
اثرات فشار روانی بستگی به نوع استرس، شدت و زمان حضور آن دارد. هر کس به روشی خاص به استرس واکنش نشان می دهد. این که چگونه با آن فشار کنار بیایید به شخصیت شما و تجاربی که در گذشته در ارتباط با کنار آمدن با استرس داشتید برمی گردد.
از این گذشته اگر شخص مورد اعتمادی داشته باشید که بتوانید راحت با او صحبت کنید یا اگر اطرافیان شما را درک کنند و مورد حمایت آنها باشید، روبرو شدن با فشار روانی برای تان ساده تر می شود و برعکس اگر احساس تنهایی و بی کسی کنید، غلبه بر استرس دشوار تر می گردد.
بدن شما به گونه ای طراحی شده است که قادر به رویارویی با خطر در مواقع بیماری و یا حالت های اورژانس هست. آدرنالین، کورتیزول و دیگر هورمون ها در برابر خطرات شما را کمک می کنند که مقاوم باشید و مبارزه کنید و یا از مهلکه فرار کنید، اما بدن شما با فشارهای دراز مدت سخت تر کنار می آید.
این فشارها در شما ایجاد حالت خستگی می کند و سبب بی اشتهایی یا کم اشتهایی در شما شده و یا خواب تان را به هم می ریزد. ممکن است دچار سردرد و شکم درد شوید و چنانچه به مدت طولانی ادامه یابد بیمارتان می کند.
رویارویی با استرس
شماری از مردم در رویارویی با استرس واکنش های نامناسبی از خود نشان می دهند؛ مانند کشیدن سیگار و مصرف داروهای آرام بخش، برخی دیگر با انکار موضوع، کم اهمیت جلوه دادن آن و کناره گیری و گروهی دیگر با واکنش های هیجانی افراطی همچون عصبانیت و برخوردهای پرخاشگرانه با اطرافیان، به استرس پاسخ می دهند.
اگر به استرس به عنوان مسئله ای که بایستی حل شود نگاه کنید و موارد زیر را بررسی کنید، در غلبه بر آن موفق تر خواهید بود:
* موقعیت هایی که شما را تحت فشار می گذارد و انواع آن را بررسی کنید.
* به این موضوع که چنین موقعیت هایی به چه اشکال دیگر می توانستید با استرس روبه رو شوید فکر کنید، در آن صورت احساس کنترل بهتری بر استرس خواهید داشت.
* بیندیشید که اگر جور دیگری رفتار می کردید واکنش دیگران در برابر شما چه تفاوتی داشت.
* کوشش کنید شیوه های دیگر برخورد با استرس را تمرین کنید. شاید کمی خجالت آور باشد، اما تلاش کنید با یک دوست تمرین کنید.
* اولین باری که این برخورد را در شرایط واقعی خواهید داشت ممکن است با شکست مواجه شوید، بنابراین بایستی از پیش آمادگی پذیرش این شکست را داشته باشید، اما حتما تلاش کنید دوباره آن را انجام دهید.
* تمام چیزهایی را که فکر می کنید مسائل را آسان تر می کند یادداشت کنید.
علل شایع استرس دانش آموزان
ممکن است برخی تصور کنند که دانشآموزان استرس زیادی را تجربه نمی‌کنند. آنها فکر می‌کنند تنها کاری که یک دانش‌آموز باید انجام بدهد این است که در کلاس حاضر شود، برخی از آزمون‌ها را بگذراند و فارغ التحصیل شود. با این حال، این درست نیست. استرس در بین دانشآموزان میتواند بسیار زیاد باشد و بر بسیاری از زمینه‌های زندگی آنها تأثیر بگذارد.
مطالعات نشان می‌دهند که بیشتر استرس دانشآموزان دبیرستانی از مدرسه و فعالیتهای مربوط به آن سرچشمه می‌گیرد و این استرس مزمن میتواند تا سال‌‌های دانشگاه ادامه داشته باشد و منجر به عدم مشارکت تحصیلی و بروز مشکلاتی در حیطه‌ی سلامت روان شود.
برخی علل رایج استرس دانشآموزان عبارتند از:
مدرسه و مشق شب
الزامات یک کلاس به تنهایی میتواند دلهره‌آور باشد. معلم‌ها از دانشآموزان می‌خواهند که تکالیف درسی را انجام دهند، مطالعه کنند و برای امتحانات آماده شوند. علاوه بر این، برخی از دانشآموزان را ملزم به نوشتن مقالات پژوهشی، انجام کار دستی و شرکت در فعالیتهای خارج از کلاس می‌کنند.
همه‌ی آن فعالیت‌ها را با هم ترکیب کنید و آنها را در چهار، پنج یا شش کلاس دیگر ضرب کنید، سپس می‌توانید تشخیص دهید که این موقعیت چقدر برای دانشآموزان استرس‌زا است.
فعالیت های فوق برنامه
دانشآموزان به خصوص دبیرستانی‌ها با رقابت شدیدی در گذر از دوره‌‌های چالش برانگیز، شرکت چشمگیر در برنامه‌‌های فوق برنامه، مطالعه و انجام آزمون‌های تعیین شده و تصمیم‌‌گیری برای برنامه‌‌های مهم و تغییردهنده‌ی زندگی برای آیندهشان مواجه هستند.
اگر دانشگاه بخشی از برنامه‌‌های نوجوانان برای آیندهشان باشد، پس از پذیرش، استرس همچنان ادامه می‌‌یابد زیرا نیاز به یافتن دوستان جدید، تحمل حجم کاری چالش برانگیزتر، عدم حمایت والدین و غلبه بر استرس‌های ناشی از زندگی مستقل بیشتر می‌شود.
بیان واضح تکالیف و دستورالعمل ها به دانش آموز برای کاهش اضطراب و استرس
یکی از علت های اضطراب و استرس دانش آموزان، متوجه نشدن تکالیفی است که معلم از او انتظار دارد. از این رو اهمیت دارد که انتظاراتتان را واضح بیان کنید و مطمئن شوید که دانش آموز متوجه خواسته تان شده است.
علاوه بر این بهتر است تکالیف را به قطعات کوچکتر تقسیم کنید، یک مشق شب زیاد، به همراه آمادگی برای امتحان فردا، منجر به اضطراب و استرس بیشتر دانش آموز می شود. حتی می توانید انتظارات خود را بعد از هر جلسه به صورت کتبی در اختیار دانش آموز قرار دهید.
بهترین راه حل را پیدا کنید
از خود بپرسید «آیا با روش برخوردی که در برابر این موقعیت در پیش گرفته ام احساس راحتی می کنم؟» و آیا این نوع رفتار آنچه را که من می خواهم به من می دهد. مثلا اگر شما به درس و مدرسه بی اهمیت شده اید، ممکن است برای مدت زمان کوتاهی مشکلی احساس نکنید، ولی متوجه خواهید شد که سخت است وارد دانشگاه شوید و یا یک شغل مناسب پیدا کنید.
از خود بپرسید «آیا راه دیگری برای مقابله با مشکل در این شرایط هست که بهتر از روش همیشگی ام که با آن برخورد می کنم باشد؟»
تفکر این چنینی برای تان سودمند است، به ویژه وقتی که در شرایط غیرمعمول قرار می گیرید، مانند وقتی که کسی برای تان قلدری می کند، وقتی به شما مواد مخدر تعارف می کنند و یا زمانی که در خیابان تهدیدتان می کنند.
در چنین شرایط فریبکارانه ای برای آنکه بتوانید آن طور که می خواهید رفتار کنید، لازم است که قبلا تمرین کرده باشید. اگر احساس کردید آنچه را که تصمیم به انجام آن دارید برای تان مشکل است، کوشش کنید با دوستان یا اعضای خانواده در میان بگذارید. آماده کردن فهرستی از مزایا و معایب هر روش به شما کمک می کند که تصمیم بگیرید کدام را برگزینید.
اگر نتوانستید غلبه کنید، کمک بگیرید
گاهی به نظر می رسد در استرس غرق شده اید. به ویژه زمانی که شرایط به ضرر شما و در جهت تقویت استرس پیش می رود. مسائل و مشکلات پابرجا هستند و فکر می کنید راه حلی برای آنها پیدا نمی شود و خلاصه این که احساس می کنید بدجوری در تله افتاده اید، اگر چنین احساسی دارید، لازم است کمک بگیرید.
کسانی که می خواهید با آنها صحبت کنید بهتر است افراد زیر باشند:
* پدر و مادر، یکی از اعضای خانواده یا دوست خانوادگی
* دوست صمیمی
* معلم یا مشاور مدرسه
* مشاور یا مددکار اجتماعی
* روحانی یا فرد مورد اعتماد در محل
* پزشک خانوادگی می تواند به شما کمک کند و یا در صورت نیاز شما را به یک روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد.
چه زمانی باید کمک گرفت؟
* فشار روانی سلامت شما را تهدید کند.
* آن قدر ناامید شده باشید که به ترک تحصیل، فرار از خانه یا آسیب رساندن به خود فکر کنید.
* احساس کنید بی حوصله، افسرده و گریان هستید و یا تصور کنید زندگی ارزش زیستن ندارد.
* اشتهای خود را از دست داده و به دشواری به خواب بروید.
* نگرانی ها، افکار و احساساتی دارید که بیان آن برای تان دشوار است، زیرا می پندارید که دیگران شما را درک نمی کنند و ممکن است فکر کنند دیوانه اید. فشار روانی ممکن است به قدری شما را آزار دهد که حس کنید صداهایی به شما می گویند چه کار کنید و یا شما را وادار به انجام رفتارهای عجیب و غریب کنند.
اکنون شما می دانید که استرس چیست و با ورش های رویارویی سودمند آن نیز آشنا شدید و همچنین دانستید که اگر شدت فشار روانی بیش از اندازه باشد و نیاز به کمک داشته باشید چه زمانی و از چه کسانی کمک بگیرید.
مطمئن باشید که هر یک از این روش ها شما را در غلبه بر استرس یاری می دهد و با احساس پیروزی به دست آمده از این مبارزه کم کم خود را آماده ی رویارویی با استرس های آینده می بینید و ترسی از روبرو شدن با آن ها نخواهید داشت.
به‌دنبال دلایل استرس باشید
اگر کودک شما مضطرب است و استرس دارد، کنار او بنشینید و با او صحبت کنید تا متوجه شوید چه چیزی باعث استرس او شده است.
مثلا ممکن است ریشه این استرس در ارتباط با کلاس خاصی باشد، شاید به‌خاطر امتحان باشد، احتمال دارد به‌خاطر عملکرد فرزندتان در دروس و نمراتی که گرفته، باشد.
در نهایت وقتی‌که متوجه دلیل استرس او شدید، حال می‌توانید مشکل را حل کنید.
نویسنده: بخشی از این متن توسط خانم فلورا شادلویی - روانشناس بالینی نگاشته شده است
منبع: به اتفاق نویسنده و هیئت تحریریه موسسه رهنگی راسخون
