شاه‌محمود رهی نیشابوری
شاه‌محمود رهی نیشابوری از خوشنویسان و نستعلیق نویسان بزرگ قرن دهم هجری است. او اهل نیشابور بوده و در خطاطی، نقاشی و شعر دست داشته و «رهی» تخلص می‌کرده است. این هنرمند بیشتر زندگی خود را در مشهد بسر برده و در خوشنویسی شاگرد سلطانعلی مشهدی و عبدی نیشابوری بوده است. او را با خوشنویس نامی هم عصر خود شاه محمود نیشابوری و شاعر معاصر رهی معیری که او هم «رهی» تخلص می‌کرد، نباید اشتباه گرفت.
سلیم نیشابوری
سلیم نیشابوری خوشنویس زبردست قرن دهم هجری و از شاگردان شاه‌محمود نیشابوری در خط نستعلیق بوده که به نوشته عبدالمحمدخان ایرانی در کتاب پیدایش خط و خطاطان در نقاشی و تذهیب نیز دست داشته است.
در این کتاب آمده او پس از شاگردی شاه محمود نیشابوری استاد مسلم خوشنویسی به استرآباد رفت و نزد جلال الدین حیدر استرآبادی شاگردی کرد و پس از آن مدتی هم در یزد نزد قطب الدین یزدی به تحصیل خط پرداخت. تا در نگاشتن خط خفی و جلی مهارتی کامل یافت.
شاه‌محمود نیشابوری
شاه‌محمود نیشابوری ملقب به زرین قلم از خوشنویسان قرن دهم است. او در خط نستعلیق استادی بی‌نظیر بوده و از این نظر مولانا عبدی عمو و استاد خود را که در اوایل سلطنت شاه تهماسب بهترین خطاط سلطنتی محسوب می‌شده تحت‌الشعاع قرار داد و از او لقب زرین قلم را گرفت.
شاه اسماعیل برای او احترام خاصی قائل بود. به طوری که در جنگ چالدران با عثمانی (۹۲۰ه. ق/۸۹۳ه. ش) چنان نگران سلامتی او بود که دستور داد این خوشنویس بزرگ و نیز نقاش معروف، کمال‌الدین بهزاد را همچون گنجی گران‌بها در غاری امن پنهان کردند.گفته می‌شود پس از جنگ، شاه قبل از هر چیز سلامتی این دو استاد را جویا شد.
شاه محمود نیشابوری ازجمله خوشنویسانی بود که همراه با خوشنویسان صاحب نامی چون مولانا مالک دیلمی و تنی چند از نستعلیقنویسان دیگر مانند محب‌علی (سرپرست کتابخانه)، ملا عیشی هروی و مولانا رستم علی که در ابتدا برای بهرام میرزا صفوی کار می‌کرد، مشغول نوشتن نسخه خطی هفت اورنگ جامی شد.
این کتاب از مشهورترین نسخه‌های خطی است و اکنون در نگارخانه فری‌یر در واشینگتن است. اتمام این کتاب با بیست و هشت مینیاتوری که دارد نه سال طول کشید.
در جوانی از ملازمان شاه تهماسب صفوی شد و همراه خوشنویسان و نقاشان دیگر در کتابخانه سلطنتی در تبریز مشغول کتابت بود. سپس به مشهد رفت و بیست سال در آنجا زیست. شاه محمود تمام عمر مجرد زیست و ازدواج نکرد. گفته می‌شود در سال ۹۷۲ در مشهد درگذشته و در جوار قبر سلطانعلی مشهدی به خاک سپرده شده، اما آثار تاریخ دار وی پس از این تاریخ هم موجود است.
عبدی نیشابوری
مولانا عبدی نیشابوری از خوشنویسان و نستعلیقنویسان و شاعران بزرگ قرن دهم هجری است. او در اوایل سلطنت شاه تهماسب اول صفوی بهترین خطاط سلطنتی محسوب می‌شده است.
نام اصلی او عبدالله است و نام پدرش حسن است.
او به ملا عبدی قلندر نیز شهرت دارد چرا که امیرعلی‌شیر نوایی او را چنین خوانده و خود نیز با این نسبت رقم دارد. عبدی نیشابوری از خوشنویسان ملازم دربار شاه تهماسب صفوی بود که ظاهراً در دربار شاه اسماعیل نیز به امر کتابت اشتغال داشته و به همین مناسبت «شاهی» رقم می‌کرده است.
هرچند بسیاری از منابع قدیمی خط کتابت عبدی را ستوده و او را کاتبی بی‌بدل خوانده‌اند، اما در خط مشق و جلی نیز آثار شیوائی دارد. مولانا عبدی از شاگردان سلطانعلی مشهدی بود. همچنین او عمو و استاد شاه‌محمود نیشابوری ملقب به زرین قلم خوشنویس بزرگ دربار شاه طهماسب بود.
آثار عبدی نیشابوری
برخی از آثار او عبارتند از:
«دیوان» شعر؛
یک نسخه «حال‌نامهٔ»عارفی، به قلم کتابت خوش، با رقم: «تمّت... علی یدالضعیف عبدی نیشابوری»؛
دو قطعه از مرقع شاه اسماعیل، به قلم دودانگ و نیم دودانگ و کتابت خفی خوش، با رقم‌های: «مشقه... عبدی‌بن حسن قلندر ۹۹۶»
آثار مختلف دیگر که در کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» به آنها اشاره شده است.
کاتبی ترشیزی
شمس‌الدین محمد بن عبدالله کاتبی ترشیزی نام شاعر و خطاط شهیر ایرانی در سده نهم قمری است. وی در روستای طرق، نزدیک ترشیز و نیشابور، به دنیا آمد و به همین سبب او را نیشابوری و ترشیزی نیز خوانده‌اند.
تحصیلات کاتبی ترشیزی
کاتبی شعر و ادبیات و خوشنویسی را در نزد سیمی نیشابوری آموخت؛ تا اینکه کاتبی، نیشابور را به قصد هرات رها کرد و در هرات به خدمت بایسنقر پسر شاهرخ رسید؛ و قصایدی را نیز در مدح او سرود. پس از آن محمد کاتبی به استرآباد، مازندران، گیلان، شروان و آذربایجان سفر کرد.
در شروان، منوچهرشاه شروانی را چندین بار مدح نمود و از او صله دریافت کرد. پس از آن در آذربایجان، اسکندر قره‌یوسف، یکی از شاهزادگان قراقویونلو را ستایش نمود. در گیلان، به سلطان ابراهیم میرزا تیموری خدمت کرد. آن‌گاه کاتبی، روی به اصفهان نهاد و به خدمت ابن ترکه اصفهانی پیوست و در نزد او اصول عرفان و تصوف را آموخت. پس از مدتی، کاتبی به استرآباد بازگشت.
درگذشت کاتبی ترشیزی
کاتبی در استرآباد و در سال ۸۳۹ قمری احتمالاً در اثر طاعون درگذشت.
آثار کاتبی ترشیزی
از کاتبی منظومه‌هایی چون گلشن ابرار، ده باب، محبّ و محبوب، سی‌نامه، مجمع‌البحرین و تجنیسات برجای مانده است. دیوان او مرکب از قصایدی در حمد خدا، ستایش پیامبر اسلام و برخی شاهان و امیران است. کاتبی، در قصاید به استقبال شاعرانی چون خاقانی و کمال‌الدین اسمعیل رفته است.
محمدحسین باخرزی
محمدحسین باخرزی یا میر محمدحسین رزه‌ای باخرزی یا میر محمد حسین هروی از خوشنویسان و نستعلیقنویسان برجسته و از شاعران سدهٔ دهم هجری است. اودر قزوین خوشنویسان می‌کرد و تذکره‌نویسان قدیمی‌تر او را از رزهٔ باخرز از نواحی نیشابور و تذکره‌های جدیدتر وی را از اسفراین دانسته‌اند.
خط میر محمدحسین در کتابت را پخته و حتی بعضی در نهایت کمال ذکر کرده‌اند. وی در قزوین با اکثر بزرگان دربار شاه طهماسب همنشین بود اما پس از مرگ شاه به خراسان رفت و به کشاورزی پرداخت.
قاضی احمد قمی مولف «خلاصه التواریخ» با او دیدار کرده و او را آراسته به کمالات و شعرش را نیکو دانسته است. در اوان ترکتازی ترکمانان و تحولات خراسان، پریشان حال و بی‌سامان شده و در همان اوان درگذشته است. میر خلیل الله شاه خوشنویس نامدار دربار ابراهیم عادل‌شاه ثانی امیر دکن ملقب به «پادشاه قلم» برادرزاده میر محمدحسین بود.
اساتید محمدحسین باخرزی
برخی منابع او را شاگرد سلطان محمد خندان و شاه‌محمود نیشابوری دانسته‌اند و برخی او را شاگرد محمدقاسم شادیشاه ذکر کرده‌اند که از تعلیم شاه محمود نیشابوری و سلطان محمد خندان نیز بهره‌مند شده‌است.
امضا محمدحسین باخرزی
به قلم کتابت حمدحسین باخرزی چنین رقمی وجود دارد: «کاتبها الفقیر (محمدحسین) الحسینی غفر ذنوبه و ستر عیوبه. تحریرا فی شهر رجب المرجب سنهٔ ۹۷۶ بمقام رزه من اعمال باخرز».
آثار محمدحسین باخرزی
یک نسخه «دیوان» امیر شاهی که به احتمال قوی به خط اوست.
منابع:
کریم زاده تبریزی، محمدعلی - احوال و آثار نقاشان قدیم ایران - انتشارات مستوفی - تهران ۱۳۷۶ شابک:۲-۰۱-۶۵۳۲-۹۶۴ ص ۲۴۰
فضایلی، حبیب‌الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش. ص ۴۸۹–۴۹۱
گری، بازیل. نقاشی ایران. انتشارات عصرجدید. ترجمه: شروه، عربعلی. تهران ۱۳۶۹ش. ص ۱۲۹ و ۱۲۵
شاه محمود نیشابوری. وب‌گاه آفتاب بازدید ۱۶ شهریور ۱۳۸۹
بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش ص ۴۲۴ تا ۴۲۶
فضایلی، حبیب الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش ص ۴۹۱ و ۴۷۳
بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. تهران ۱۳۶۳ش جلد۳ ص ۶۸۵ -۶۸۴
منشی قمی، قاضی احمد. گلستان هنر تصحیح: احمد سهیلی خوانساری ۱۳۵۰ . انتشارات منوچهری.۱۳۸۳ ص ۱۰۲
مصطفی بن احمد عالی.مناقب هنروران. ترجمه و تحشیه: توفیق ه. سبحانی. تهران ۱۳۶۹ ش ص ۸۲ ،۷۱
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
