در روز پانزدهم ماه مبارک رمضان، دست نیازمند خود را به سوی خدای بی نیاز بلند می کنیم و می خوانیم:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طَاعَةَ الْخَاشِعِینَ وَ اشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِاِنَابَةِ الْمُخْبِتِینَ بِاَمَانِکَ یَا اَمَانَ الْخَائِفِینَ».
خدایا در در این ماه طاعت فروتنان را نصیبم کن، و سینه‌ام را برای انابه همانند بازگشت خاضعان باز کن به امان دادنت ای امان ده هراسندگان.
شرح فراز اول دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان
در فراز اول از دعای روز پانزدهم می خوانیم:
خدایا! امروز طاعت بندگان خاشع را نصیبم کن.
خداوند متعال نمازگزارانی را اهل رستگاری می داند که در نمازشان خاشع باشند. «خشوع» در طاعت و عبادت، جایگاه مهمی دارد. آن عبادتی ارزشمند است که با حضور قلب و خشوع باشد و این حالتی است که از قلب بر می خیزد و احساسی است که انسان را به محضر حق می برد، جهت و مسیر را یکی می کند و دل را از هواهای دیگر می شوید و پاک می کند.
«نماز» بی خشوع مانند جسد بی جان است. مرده ای است که از او حرکتی بر نمی خیزد و کاری از او ساخته نیست.
شخصی خدمت حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام رسید و عرض کرد: «عبادت من از روی خضوع و خشوع است.»
حضرت فرمود: «چگونه خضوعی؟!»
عرض کرد: «در نماز فقط به خدا فکر می کنم و از غیر او غافل می شوم!»
حضرت فرمود: «اکنون با همین حالتی که گفتی دو رکعت نماز بخوان تا من شتری به عنوان جایزه به تو عطا کنم.»
آن شخص به نماز ایستاد و پس از اتمام نماز تقاضای جایزه کرد!
حضرت فرمود: «چگونه نماز خواندی؟»
عرض کرد: «همان گونه که گفته بودم و به هیچ چیز جز خدا نمی اندیشیدم!»
حضرت فرمود: «باز هم تأمل کن ببین در نماز چه فکری در سر داشتی؟»
عرض کرد: «تنها چیزی که گاهی فکر مرا به خود مشغول می ساخت، این بود که شتری که شما به من عطا می کنید سرخ موی است یا زرد موی؟!»
آری، این گونه نماز از سقف خانه بالاتر نمی رود و سبب معراج مؤمن و هیچ تقربی نمی شود. چشم ها روی نقش و نگار فرش و پُشتی و دست ها بر روی محاسن و صورت مشغول است. حواس ششگانه به شش جهت گریخته اند و هرکدام کاری انجام می دهند. غصه ها و غم ها، قسط های ماهانه و گم کرده ها در نماز به سراغ انسان می آیند. نقشه کارهای روزانه و کسب و کار و اقتصاد و اداره و خانه و موارد دیگر، خضوع و خشوع را از انسان می گیرند و نماز بی روح تحویل انسان می دهند.
کسی که در نماز، یاد خدا را در دل داشته باشد و متوجّه جبروت او گردد، بی گمان با چشمی هراسان و قلبی خائف خدا را عبادت می کند. سجاده ای که با اشک و ناله به درگاه خدا پهن می شود و سرانجام با خون رنگین می شود، سجاده خاشعین و سجاده امیرالمؤمنین علیه السلام است. قرآن کریم در توصیف مؤمنان چنین می فرماید:
مؤمنان در نمازشان خاشعند(1)
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود که خدای متعال به موسی علیه السلام فرمود:
در شب و روز، مرا بسیار یاد کن و هنگام ذکر من، خاشع باش و به هنگام بلایم، شکیبا باش.(2)
هم چنین حضرت امام صادق علیه السلام در ضمن دعا، از خداوند چنین درخواست می کند:
خدایا! به تو پناه می برم از تنی که سیر نشود و از قلبی که خاشع نگردد و از دعایی که به اجابت نرسد و از نمازی که سود ندهد(3)
شرح فراز دوم دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان
در فراز دوم از دعای این روز مبارک، چنین می خوانیم:
خدایا! سینه ام را به توبه فروتنان، فراخ ساز.
«شرح صدر»، و سینه گشاده، حالتی از ایمان است که از توکل مطلق، بی نیازی از مردم، قدرت تحمل فراوان و اراده استوار سرچشمه می گیرد. در این حالت معنوی انسان می تواند به جنگ مشکلات و مصائب برود. دریا دل می شود، ترس و واهمه از بین می رود. از شکست ها افسرده و ملول نمی شود. از کمی یاران دلتنگ نمی گردد و از انبوه دشمن نیز نمی ترسد. مسایل جزئی دنیا و دنیاپرستان او را از هدف باز نمی دارد و قدرت روحی او، کوه مصایب را آب می کند.
در قرآن کریم، «سعه صدر» یکی از مواهب بزرگ و «ضیق صدر» یکی از کیفرهای الهی شمرده شده است. خداوند به عنوان یک موهبت عظیم به پیامبر خود می فرماید:
اَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَک(4)
آیا سینه تو را وسیع و گشاده نساختیم.
آری، برخی افراد روحشان آن چنان باز و گشاده است که برای پذیرش هر واقعیتی هرچند بزرگ آمادگی دارند؛ امّا برعکس روح بعضی چنان تنگ و محدود است که گویا برای نفوذ هیچ حقیقتی در آن راهی و جایی نیست.
در فراز دوّم از دعای این روز، از گشادگی سینه و تنگی آن سخن به میان آمد. افق دید افراد بی بهره از «شرح صدر»، به زندگی روزانه محدود خواهد بود. اگر نعمتی به آنان برسد، گویا به همه چیز دست پیدا کرده اند، و اگر کم ترین تغییری در آن پیدا شود، همه چیز را پایان یافته می یابند.
از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم پرسیدند: «شرح صدر چیست؟» فرمودند: «نوری است که خدا در قلب هر کس بخواهد می افکند و در پرتو آن، روح او وسیع و گشاده می شود». پرسیدند: «آیا نشانه ای دارد که با آن شناخته شود؟» فرمود: «آری، نشانه اش، توجه به سرای جاویدان و دامن برچیدن از زرق و برق دنیا و آماده شدن برای مرگ است، پیش از آن که مرگ فرا رسد.»(5)
ائمه معصومین علیهم السلام اسوه صبر و مقاومت و سعه صدر هستند؛ زیرا هرکدام در زمان خود با مصیبت های گوناگونی دست و پنجه نرم کردند و کینه و عداوت های دشمنان، کوچک ترین تأثیری در ادامه راهشان نداشت.
به عنوان نمونه، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام، با همه وجود از ولایت حضرت علی علیه السلام دفاع کرد و مصیبت ها را یکی پس از دیگری به جان خرید و بر اثر همین مصیبت ها بود که در سنین جوانی به دیدار ایزد شتافت، اما خم به ابرو نیاورد.
همان گونه که در ابتدا اشاره شد، این شرح صدر و حالت فوق العاده به دست نمی آید، مگر این که در انسان تغییر حاصل شود و آن نیز به وسیله توبه همراه با فروتنی است.
شرح فراز سوم دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان
در فراز آخر از دعای این روز مبارک، می خوانیم:
ای ایمنی دل های ترسان!
چون خداوند متعال، «غفار الذنوب» است، دل های وحشت زده از عذاب قیامت، بی کسان، سرگشتگان، خسته دلان و فراریان را پناه و امان می دهد.
آری، خداوند متعال امان و محل امنیت است، نقطه اتّکا و امیدواری اهل ایمان است؛ آنان که از عذاب خداوند و آتش دوزخ ترسانند، به او پناه می برند.
ما در دو جهان، غیر خدا یار نداریم
جز یاد خدا، هیچ دگر کار نداریم
ما مستِ سَبوییم، ز میخانه توحید
حاجت به می و خانه خَمّار نداریم
در روی زمین، چون دِل ما گنج معانی است
دینار، چه باشد، غم دینار نداریم
پی‌نوشت‌ها:
1- مؤمنون، 2.
2- اصول کافی، ج 4، ص 256.
3- مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج 4، ص 380.
4- انشراح، 1.
5- مجمع البیان، ج 4، ص 363.
منبع:
راه بندگی (شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ماه رمضان)، محمود نیاکان، ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1380ش.
