شرعي سازي سياست ؛ چارچوبي معرفتي براي تحقق ايده ي سياست اسلامي (3)

سه ـ طبيعت گرايي
اين استدلال که جهان معاصر اصولاً با جهان پيشين متفاوت است و «ما »به دليل ورود به عصر « مدرنيته »و«پست مدرنيته »در جهاني متمايز از ديگران زندگي مي کنيم که ابزار ، اهداف ، روشها و آموزه هاي خاص خود را دارد ؛ برخي از انديشه گران را بدانجا رهنمون مي شود که ادعاي «به روز بودن » را چنين معنا کنند که لازم است «ديني برا ي عصر حاضر »داشته باشيم ؛ به عبارت ديگر ، دين بايد در ظرف مقتضيات امروزي فهم شود و اگر اين مقتضيات بر تحديد دين دلالت داشته باشد ، پذيرفتن آن امري « ضروري »و«گريز ناپذير »است (سروش ، 1381 ، د ، صص 107 ـ 167 ) .
مشکل اصلي اين توجيه درپاسخ به پرسش مهم « اصالت دين »است و اينکه آيا دين متناسب با محيط ساخته مي شود ، يا آمده است تاسازنده و شکل دهنده ي محيط باشد ؟ طبيعي است که شأن فعال دين در اين رويکرد توجيهي رو به ضعف مي گذارد .(1)
در مجموع ، پذيرش توجيهات بالا ، به صورت صريح يا ضمني ، انديشه گر را به قبول «نظريه ي دين حداقلي »رهنمون مي شود که از آن ، روايتي خاص از سکولاريسم ، به معناي تعريف عرصه هاي عرفي و فارغ از حضور دين براي تصميم گيري و عمل انسان ، استنتاج مي شود .در اين روايت ، گر چه دين وجود دارد و همچنان ارزشمند و معتبر ارزيابي مي شود ، قلمرو حضور آن ، طي تاريخ و متناسب باشرايط پيش روي انسان ، رو به کاهش دارد .«عرفي گرايي » بر اين مبنا ، همزاد و مکمل دين تلقي مي شود که در نسبت معکوس با «شرعي سازي »(يعني قبول حضور فراگير دين )قرار دارد .

1 ـ 2 ـ 2 ـ نظريه ي دين حداکثري
 

جوهره ي «دين حداکثري »را اين تلقي عمومي شکل مي دهد که اصول و مباني ديني بر همه افعال ، گفتار و باورهاي دينداران حاکميت دارد و از اين رو فعل ، قول يا انديشه اي را نمي توان سراغ گرفت که آکنده از هنجارهاي ديني نباشد .البته روايتهاي ارائه شده از اين نظريه ي واحد از نظر ارزش ، يکسان نيستند ؛ به گونه اي که مي تاوان انديشه گرايي را سراغ گرفت که ضمن پذيرش اصل «نظريه ي دين حداکثري » ، منتقد يا مخالف پاره اي از روايتهاي توجيه گر اين نظريه بوده اند .مهم ترين روايتهاي موجود از اين نظريه عبارت اند از :
يک ـ عقل قوي
گر چه مقوله ي عقل موضوعي ديرينه در تاريخ فلسفه و تحول فکري انسان به شمار مي آيد ، به گونه اي که مي توان تلقيهاي متعدد و متفاوتي را از اين مفهوم سراغ گرفت که هر يک در شکل دهي به انديشه و عمل سياسي تأثيرگذار بوده اند ، کمتر نظريه اي وجود دارد که همچون ديدگاه ماکس وبر در مورد کارکرد عقل ( عقلانيت )مدنظر قرار گرفته باشد .ژولين فروند در مقام تلخيص ديدگاه وبر ، عقلانيت را وضعيت مبتني بر «تهي شدن جهان از افسون »معرفي مي کند که به نظر مي رسد بيانگر جوهره ي «عقلانيت ابزاري » تجربه شده غرب باشد .(2)از «افسون زدايي » مورد نظر وبر ، به دليل اتکاي بيش از حد بر ارکاني چون محاسبه گري توسط انديشه گران بسياري ، و مهمترين آنها يورگن هابرماس ، انتقاد جدي شده است ؛ چرا که عقلانيت ابزاري «صوري »است و خود تبديل به قفسي آهنين شده است که از درک ماهيت متحول ارتباطات انساني عاجز است .(3)
ايراداتي از قبيل آنچه پيروان مکاتب انتقادي نسبت به نظريه ي ماکس وبر و نحوه ي کاربرد عقل در آن ( وبر ، بي تا ، صص 33 ـ 38 )عرضه داشتند ، در نهايت ، انيدشه گران نحله هاي مختلف را به پردازش مفاهيم تازه اي در اين حوزه رهنمون شد که «عقل قوي »از جمله ي آنهاست .اين تفسير از عقل را نويسنده مستند بر مباحث پيشين و برپايه ي گزاره هاي زير پيشنهاد مي کند :
گزاره ي 1 :عقل ملازم شريعت است .(4)
گزاره ي 2 :عقل اولين مخلوق الهي و مقدم بر وجودهاي جسماني و حاکم بر آنهاست .(5)
گزاره ي 3 :عقل ابزار اصلي در استنتاج احکام الهي در هر عصر و دوره اي به شمار مي آيد .(6)
گزاره ي 4 :عقل مايه ي فهم و عبرت آموزي است .(7)
گزاره ي 5 :عقل مايه ي هدايت انسان است (8)
گزاره ي 6 :عقل توليد کننده ي علم و به واسطه ي آن ، سامان دهنده ي امور است .(9)

پی نوشت ها :
 

*عضو هيئت علمي و معاون پژوهشي دانشگاه امام صادق (ع)
 

منبع:پايگاه نور ش 30
ادامه دارد...