مقدمه:
صحیفه سجادیه، گوهری درخشان از حکمت و معنویت است که توسط امام زین العابدین (علیه السلام) به عنوان راهنمایی جامع برای سلوک و ارتباط با خداوند متعال تدوین شده است. این کتاب دعایی، سرشار از نیایشهای عمیق، اعترافات صادقانه و درخواستهای مستدل است که قلب هر انسانی را به سوی حق و حقیقت هدایت میکند.فراز "اللَّهُمَّ لَا تَفْتِنِّی بِالْقُنُوطِ مِنْ إِنْصَافِکَ، وَ لَا تَفْتِنْهُ بِالْأَمْنِ مِنْ إِنْکَارِکَ، فَیُصِرَّ عَلَى ظُلْمِی، وَ یُحَاضِرَنِی بِحَقِّی، وَ عَرِّفْهُ عَمَّا قَلِیلٍ مَا أَوْعَدْتَ الظَّالِمِینَ، وَ عَرِّفْنِی مَا وَعَدْتَ مِنْ إِجَابَةِ الْمُضْطَرِّینَ" از دعای چهاردهم، با ظرافت خاصی، به موضوع امتحان الهی، نقش ناامیدی و امنیت فریبنده در رفتار انسان، و ضرورت امید به عدالت و یاری الهی میپردازد.
این فراز از این دعای شریف، نه تنها بیانگر درخواست از خداوند برای حفظ ایمان و امید، بلکه تبیینی است برای چگونگی مقابله با ظلم و ستم و دستیابی به آرامش و امنیت.
در این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به تبیین مفهوم امتحان الهی، خطر ناامیدی و امنیت فریبنده، وعده الهی به یاری مظلومان، و اهمیت حفظ امید و توکل در مواجهه با مشکلات میپردازیم.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۱۲) اللَّهُمَّ لَا تَفْتِنِّی بِالْقُنُوطِ مِنْ إِنْصَافِکَ، وَ لَا تَفْتِنْهُ بِالْأَمْنِ مِنْ إِنْکَارِکَ، فَیُصِرَّ عَلَى ظُلْمِی، وَ یُحَاضِرَنِی بِحَقِّی، وَ عَرِّفْهُ عَمَّا قَلِیلٍ مَا أَوْعَدْتَ الظَّالِمِینَ، وَ عَرِّفْنِی مَا وَعَدْتَ مِنْ إِجَابَةِ الْمُضْطَرِّینَ.
خدایا! مرا به ناامیدی از عدل و انصاف در عرصۀ امتحان قرار نده و دشمن را به ایمنی از کیفرت امتحان مفرما تا این که بر ستمش نسبت به من پافشاری کند و بر حقّم چیره شود؛ و بهزودی او را به عذابی که ستمکاران را به آن تهدید کردی آشنا کن؛ و مرا با اجابتی که نسبت به دعای بیچارگان وعده دادی آگاه ساز.
شرح و تحلیل فراز دعا:
این فراز، با درخواست از خداوند متعال برای دوری از دو فتنه آغاز میشود: "اللَّهُمَّ لَا تَفْتِنِّی بِالْقُنُوطِ مِنْ إِنْصَافِکَ، وَ لَا تَفْتِنْهُ بِالْأَمْنِ مِنْ إِنْکَارِکَ" (خدایا! مرا به ناامیدی از عدل و انصاف در عرصه امتحان قرار نده و دشمن را به ایمنی از کیفرت امتحان مفرما)."فتنه" در اینجا به معنای امتحان و آزمایش است. امام سجاد (علیه السلام) از خداوند میخواهد که او را در آزمونی قرار ندهد که نتیجه آن ناامیدی از عدالت الهی باشد و همچنین دشمن را در آزمونی قرار ندهد که نتیجه آن احساس امنیت از عذاب الهی باشد.
بیان این درخواست، نشاندهنده درک عمیق از تأثیر ناامیدی و امنیت فریبنده بر رفتار انسان است. ناامیدی، میتواند انسان را به تسلیم شدن در برابر ظلم و ستم وادار کند، در حالی که امنیت فریبنده، میتواند ستمگر را به پافشاری بر ظلم و بیاعتنایی به حقوق دیگران سوق دهد.
بخش دوم فراز، به بیان پیامدهای ناامیدی و امنیت فریبنده میپردازد: "فَیُصِرَّ عَلَى ظُلْمِی، وَ یُحَاضِرَنِی بِحَقِّی" (تا این که بر ستمش نسبت به من پافشاری کند و بر حقّم چیره شود).
این جمله، نشان میدهد که اگر ستمگر به امنیت فریبنده ایمان داشته باشد، بر ظلم خود ادامه خواهد داد و حتی بر مظلوم غلبه خواهد کرد.
در پایان فراز، درخواستهای امیدبخشی مطرح میشود: "وَ عَرِّفْهُ عَمَّا قَلِیلٍ مَا أَوْعَدْتَ الظَّالِمِینَ، وَ عَرِّفْنِی مَا وَعَدْتَ مِنْ إِجَابَةِ الْمُضْطَرِّینَ" (و به زودی او را به عذابی که ستمکاران را به آن تهدید کردی آشنا کن؛ و مرا با اجابتی که نسبت به دعای بیچارگان وعده دادی آگاه ساز).
این درخواستها، نشاندهنده امید به عدالت الهی و یاری مظلومان است.
استنادات قرآنی:
آیات متعددی در قرآن کریم، به این مفاهیم اشاره دارند. در ادامه به برخی از این آیات اشاره میشود:* آیه ۱۷ سوره لقمان:
«یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»
«پسرم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه به تو رسیده است شکیبایی ورز، که این از کارهای شایسته است.»
توضیح: در این آیه توصیه به صبر در برابر سختی و ناملایمات است؛ درست مطابق مضمون دعا که میخواهد بنده در برابر ظلم، ناامید از انصاف الهی نشود و راه پایداری پیش گیرد.
* آیه ۱۷۸ سوره آل عمران:
«وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ»
«و کسانى که کافر شدند، گمان نکنند که مهلتى که به آنان مىدهیم براى خیر ایشان است، جز این نیست که به آنها مهلت مىدهیم تا بر گناه خود بیفزایند و برایشان عذابى خوارکننده است.»
توضیح: این آیه بهروشنی هشدار میدهد هرگونه امنیت فریبنده برای ظالم، یک نوع فتنه و مقدمه برای عذاب و حسرت است و الهامبخش همان بخش دعاست که میفرماید: “خداوندا، دشمن مرا به ایمنی از عذابت دچار مکن”.
* آیه ۶۲ سوره نمل:
«أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ...»
« یا [کیست] آن کس که درمانده را -چون وى را بخواند- اجابت مىکند، و گرفتارى را برطرف مىگرداند...»
توضیح: این آیه به صراحت ضمانت رفع شدائد برای مظلوم و دعاکننده را بیان میکند و مناسبترین پشتوانه قرآنی برای بخش پایانی این فراز دعاست.
آیات تکمیلی برای مضامین این فراز دعا
الف) خطر ناامیدی از انصاف الهی (قنوط)
* آیه ۵۳ سوره زمر:«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ...»
«بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کردهاید، از رحمت خدا مأیوس نشوید...»
توضیح: حضرت امام سجاد علیه السلام طلب دوری از قنوط (یأس و ناامیدی) میکند؛ این آیه شریفه نیز بر منع قنوط از رحمت و انصاف الهی تاکید دارد.
ب) تهدید ظالمین و امنیت فریبنده آنان
* آیه ۴۲ سوره ابراهیم:«وَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلًا عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الْأَبْصَارُ»
«و خدا را از آنچه ستمکاران مىکنند غافل مپندار. جز این نیست که [کیفر] آنان را براى روزى به تأخیر مىاندازد که چشمها در آن خیره مىشود.»
توضیح: این آیه اطمینان میدهد که ایمنی ظالم، نتیجه غفلت الهی نیست بلکه خود مقدمهای برای عذاب است.
ج) وعده اجابت دعای مظلوم و مضطر
* آیه ۵۶ سوره هود:«إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُم...»
«در حقیقت، من بر خدا، پروردگار خودم و پروردگار شما توکّل کردم…»
توضیح: تقویت امید به اجابت پروردگار، مخصوصاً برای کسانی که دچار ظلم هستند.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، گنجینهای از حکمت و معنویت است که میتواند راهنمای ما در مسیر زندگی باشد.این فراز دعا، با تأکید بر لزوم دوری از ناامیدی و امنیت فریبنده، و با بیان وعده الهی به یاری مظلومان، به ما امید و انگیزه میدهد تا در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنیم و به عدالت و رحمت الهی اعتماد کنیم.
در حقیقت، این فراز بیانگر یک درک عمیق از مکانیسمهای امتحان الهی است. خداوند، انسان را در شرایط مختلفی آزمایش میکند تا ایمان و اخلاص او را بسنجد. یکی از این شرایط، مواجهه با ظلم و ستم است. در این شرایط، انسان ممکن است به ناامیدی و القای امنیت فریبنده دچار شود.
اما مؤمن واقعی، باید در برابر این فتنه ها مقاومت کند و به عدالت الهی اعتماد داشته باشد. او باید بداند که خداوند متعال، از مظلومان حمایت میکند و ستمگران را مجازات خواهد کرد.
در فراز دوازدهم دعای چهاردهم صحیفه، بهترین ارجاعات قرآنی عبارتاند از:
۱. آیه ۱۷ سوره لقمان: مضمون «صبر و امید»«یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ … وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ …»
«پسرم! نماز را برپا دار… و بر آنچه به تو رسیده است شکیبایی ورز…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: لزوم صبر در برابر ظلم و دوری از قنوط در مواجهه با دشواریها و آزمایش الهی
۲. آیه ۵۳ سوره زمر: مضمون «قنوط»
«...لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ»
«...از رحمت خدا مأیوس نشوید.»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: تاکید بر عدم یأس از رحمت و انصاف الهی برای جلوگیری از افتادن در دام قنوط
۳. آیه ۱۷۸ سوره آل عمران: مضمون «امنیت ظالم»
«وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ»
«و البته نباید کسانى که کافر شدهاند تصور کنند اینکه به ایشان مهلت مىدهیم براى آنان نیکوست؛ ما فقط به ایشان مهلت مىدهیم تا بر گناه [خود] بیفزایند، و [آنگاه] عذابى خفتآور خواهند داشت.»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: هشدار درباره امنیت فریبنده ظالم و مقدمهبودن آن برای عذاب
۴. آیه ۴۲ سوره ابراهیم: مضمون «تهدید ظالم»
«وَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلًا عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ…»
«و خدا را از آنچه ستمکاران مىکنند غافل مپندار…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: غفلت نکردن خداوند متعال و قطعی بودن مجازات برای ظالم
۵. آیه ۶۲ سوره نمل: مضمون «اجابت مضطر»
«أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ…»
«یا آن کس که دعای بیچاره مضطر را به اجابت میرساند و رنج و غم آنان را بر طرف میسازد…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: وعده قطعی برای اجابت دعای مظلوم و مضطر
۶. آیه ۵۶ سوره هود: مضمون «وعده الهی»
«إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ…»
«من بر خدا توکل کردهام…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: تاکید بر توکل و امید به وعده الهی در شرایط فشار
با توجه به این فراز، میتوان نتیجه گرفت که:
* ناامیدی و امنیت فریبنده، از جمله فتنه های الهی هستند که انسان را از مسیر حق منحرف میکنند.* مؤمنان، باید در برابر این فتنه ها مقاومت کنند و به عدالت الهی اعتماد داشته باشند.
* خداوند، از مظلومان حمایت میکند و ستمگران را مجازات خواهد کرد.
* امید به عدالت الهی، یکی از مهمترین عوامل حفظ روحیه و انگیزه در مواجهه با مشکلات است.
در نتیجه، این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، نه تنها یک دعای زیبا و معنوی، بلکه یک درس اخلاقی و یک راهنمای عملی برای رسیدن به آرامش، امنیت و عدالت است. با تکیه بر این فراز و آموزههای آن، میتوانیم به سوی جامعهای عادلانهتر و انسانیتر گام برداریم.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
