مقدمه:
صحیفه سجادیه، منشور معنوی امام سجاد (علیه السلام) و گنجینهای از آموزههای ناب اسلامی است که در آن، راهنماییهای ارزشمندی برای تربیت نفس و ارتباط با خداوند متعال ارائه شده است.دعای چهاردهم این صحیفه، در برگیرنده مضامین عمیقی در باب صبر، تسلیم، عدالت الهی و آرامش قلبی است.
فراز "وَ أَعِذْنِی مِنْ سُوءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ أَهْلِ الْحِرْصِ، وَ صَوِّرْ فِی قَلْبِی مِثَالَ مَا ادَّخَرْتَ لِی مِنْ ثَوَابِکَ، وَ أَعْدَدْتَ لِخَصْمِی مِنْ جَزَائِکَ وَ عِقَابِکَ، وَ اجْعَلْ ذَلِکَ سَبَباً لِقَنَاعَتِی بِمَا قَضَیْتَ، وَ ثِقَتِی بِمَا تَخَیَّرْتَ" از این دعا، به درخواست پناه از رغبتهای بد و حرص، و همچنین استمداد برای کسب بصیرت در مورد ثواب الهی و مجازات ستمگران میپردازد.
این تحلیل، با بهرهگیری از آیات قرآن کریم، به شرح و تبیین این فراز میپردازد و سعی دارد تا عمق معانی و پیامهای آن را برای مخاطب روشن سازد.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۱۵) وَ أَعِذْنِی مِنْ سُوءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ أَهْلِ الْحِرْصِ، وَ صَوِّرْ فِی قَلْبِی مِثَالَ مَا ادَّخَرْتَ لِی مِنْ ثَوَابِکَ، وَ أَعْدَدْتَ لِخَصْمِی مِنْ جَزَائِکَ وَ عِقَابِکَ، وَ اجْعَلْ ذَلِکَ سَبَباً لِقَنَاعَتِی بِمَا قَضَیْتَ، وَ ثِقَتِی بِمَا تَخَیَّرْتَ
و از میل و رغبت بد و بیقراری اهل حرص پناه ده و نقشی از ثوابی که برای من ذخیره کردهای و کیفر و عقابی که برای دشمنم مهیا ساختهای، در دلم به تصویر آر؛ و آن را وسیلهای برای خرسندی و رضایت من نسبت به آنچه که برایم مقرر کردهای و اطمینان به آنچه که برایم انتخاب فرمودهای، قرار ده.
شرح و تحلیل فراز دعا:
این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، در واقع بیانگر درخواستهای کلیدی برای رسیدن به آرامش و خرسندی قلبی در سایه ایمان و تسلیم به اراده الهی است:۱. پناه بردن از رغبتهای بد و حرص: "وَ أَعِذْنِی مِنْ سُوءِ الرَّغْبَةِ وَ هَلَعِ أَهْلِ الْحِرْصِ..."
این بخش از دعا، نشاندهنده آگاهی از خطرات رغبتهای دنیوی و حرص و طمع است. رغبت بد، به معنای تمایل به چیزهایی است که خلاف مصلحت و رضایت الهی هستند. هَلَعِ أَهْلِ الْحِرْصِ، به معنای بیقراری و اضطراب ناشی از دسترسی به خواستههای دنیوی است. این درخواست، به معنای رهایی از اسارت نفس و وابستگی به مادیات است.استناد به آیات قرآن کریم:
قرآن کریم بارها به مذمت حرص و طمع پرداخته است. به عنوان مثال:* آیات ۱۹ تا ۲۱ سوره معارج:
«إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا * وَإِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعًا»
«به راستى که انسان سخت آزمند [و بىتاب] خلق شده است * چون صدمهاى به او رسد عجز و لابه کند * و چون خیرى به او رسد بخل ورزد.»
توضیح: این آیات کاملا با این فراز از دعا که پناه از بیقراری اهل حرص را میطلبد، منطبق است. امام سجاد (علیه السلام) همان حالت نفسانی ناروا را مذمت میکند و از خدا طلب پناه مینماید.
* آیه ۱۰۰ سوره یوسف:
«...إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِمَا یَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ»
«...بى گمان، پروردگار من نسبت به آنچه بخواهد صاحب لطف است، زیرا که او داناى حکیم است.»
توضیح: این آیه، بیانگر سلامت نفس و اعتماد حضرت یوسف (علیه السلام) به تدبیر خدا، مصداقی از خویشتنداری مقابل حرص است.
* آیه ۱۴ سوره آل عمران:
«زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»
«دوستىِ خواستنیها[ى گوناگون] از: زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسبهاى نشاندار و دامها و کشتزار[ها] براى مردم آراسته شده، [لیکن] این جمله، مایه تمتّع زندگى دنیاست، و [حال آنکه] فرجام نیکو نزد خداست.»
توضیح: مضمون این آیه، دقیقا با این فراز دعای حضرت امام سجاد (علیه السلام)، درباره دلبستگیهای فانی و انتقال قلب از دنیا به آخرت، همخوانی دارد.
۲. درخواست تصویرسازی ثواب الهی و مجازات ستمگران: "وَ صَوِّرْ فِی قَلْبِی مِثَالَ مَا ادَّخَرْتَ لِی مِنْ ثَوَابِکَ، وَ أَعْدَدْتَ لِخَصْمِی مِنْ جَزَائِکَ وَ عِقَابِکَ..."
این بخش از دعا، نشاندهنده طلب بصیرت و درک عمیق از عدالت الهی است. درخواست برای تصویرسازی ثواب الهی در قلب، به معنای تقویت ایمان و امید به پاداش اخروی است. همچنین، درخواست برای درک مجازات ستمگران، به معنای تقویت حس عدالتخواهی و دوری از ظلم است.استناد به آیات قرآن کریم:
قرآن کریم، بارها به توصیف ثوابهای بهشتی و عذابهای جهنمی پرداخته است. به عنوان مثال:* آیه ۷۲ سوره توبه:
«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»
«خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایى وعده داده است که از زیر [درختان] آن نهرها جارى است. در آن جاودانه خواهند بود. و [نیز] سراهایى پاکیزه در بهشتهاى جاودان [به آنان وعده داده است] و خشنودى خدا بزرگتر است. این است همان کامیابى بزرگ.»
توضیح: آیه ۷۲ سوره توبه، یکی از جامعترین توصیفات پاداش مؤمنان است؛ بهشتهایی با نهرهای جاری، خانههایی پاکیزه، جاودانگی در رضوان الهی، و «رضایت خداوند» که از همه پاداشها برتر شمرده شده است.
این آیه به زیبایی مضمون دعا را تداعی میکند؛ حضرت امام سجاد (علیه السلام) آرزو میکند قلبش به جای دنیا، مجذوب تصویر این نعمتهای اخروی شود و حقیقت رضوان و رضایت الهی را درک کند تا حرص و دلبستگی به دنیا در وجودش خاموش شود.
پس این آیه دقیقا همان پاداشی را توصیف میکند که در دعا طلب میشود؛ یعنی بهشت و رضوان جاودان الهی. وقتی این تصویر در دل انسان نقش ببندد، قناعت و آرامش پیدا میکند و وابستگیهای دنیایی برایش کوچک میشود.
* آیه ۱۷۷ سوره آل عمران:
«إِنَّ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الْکُفْرَ بِالْإِیمَانِ لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»
«در حقیقت، کسانى که کفر را به [بهاى] ایمان خریدند، هرگز به خداوند هیچ زیانى نخواهند رسانید، و براى آنان عذابى دردناک است.»
توضیح: آیه ۱۷۷ آل عمران سرنوشت کسانی را بیان میکند که ایمان را رها کرده و کفر را انتخاب میکنند:
«آنها هیچ زیانی به خدا نمیرسانند، اما برایشان عذاب دردناکی است.»
این تهدید و یادآوری عذاب الهی برای کافران و ستمگران، در دل مؤمن دو اثر مهم دارد:
۱. تسلیِ خاطر و آرامش؛ زیرا میداند انتقام ظالم و عذاب او نزد خدا محفوظ است، نه به دست بشر.
۲. بازدارندگی از انتقام شخصی؛ آدمی دل را از حرص انتقام شخصی پاک میکند و اجرای عدالت را به خدا و روز جزا میسپارد.
در نتیجه، این آیه تذکر میدهد که سرانجام دشمنان حق و اهل ظلم جز عذاب دردناک نخواهد بود و این مجسم ساختن عاقبت گناهکاران، قلب انسان را از غصه و حرص انتقام شخصی خالی و مطمئن میسازد.
۳. درخواست برای خرسندی به قضا و قدر الهی: "وَ اجْعَلْ ذَلِکَ سَبَباً لِقَنَاعَتِی بِمَا قَضَیْتَ، وَ ثِقَتِی بِمَا تَخَیَّرْتَ"
این درخواست، نشاندهندهی اوج تسلیم و اعتماد به حکمت الهی است. قناعت به قضا و قدر الهی، به معنای پذیرش مشیت الهی و رضایت به آنچه که خداوند برای ما مقدر کرده است، است.* آیه ۵۱ سوره توبه:
«قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»
«بگو: جز آنچه خدا براى ما مقرر داشته هرگز به ما نمىرسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.»
توضیح: این آیه، معنای قناعت نسبت به قضا و قدر و اعتماد شکوفا به انتخاب الهی را به روشنی بیان میکند.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، یک راهنمای عملی برای رسیدن به آرامش و خرسندی قلبی در پرتو ایمان و تسلیم به اراده الهی است.این فراز، به ما یادآوری میکند که رغبتهای بد و حرص، از عوامل اضطراب و ناآرامی هستند و باید از آنها پرهیز کرد. همچنین، این فراز، بر اهمیت کسب بصیرت در مورد ثواب الهی و مجازات ستمگران تاکید دارد و ما را به درک عمیق عدالت الهی دعوت میکند.
این فراز دعای امام سجاد (علیه السلام) آشکارا یک برنامه عملی برای کسب آرامش و سلامت روانی-اخلاقی مبتنی بر آموزههای عمیق قرآن کریم است؛ برنامهای که با پناه بردن از حرص و دلبستگی دنیا آغاز میشود، با تصور روشنتری از پاداش و کیفر اخروی تقویت میگردد و به اوج اطمینان و رضایت از حکمت قضا و قدر الهی میرسد.
قرآن کریم صراحتا حرص و آزمندی، سراسیمگی و دلبستگی افراطی به دنیا را ریشه اضطراب و ناآرامی میشمارد و راهحل را در یادآوری منزلت بالاتر آخرت، قناعت، و توکل به حکمت خدا میداند.
بر این اساس، این دعا راه عبور از بحرانهای روحی و اخلاقی و نسخهای همیشگی برای سلامت ذهن و رضایت قلبی در زندگی است؛ نسخهای که تربیت اخلاقی شیعیان با آن معنا مییابد و مسیر شکوفایی ایمان عملی را هموار میسازد.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
