پیادهروی اربعین به عنوان بزرگترین تجمع مذهبی جهان، همواره مورد توجه عموم مردم و مسلمانان سراسر جهان قرار داشته است. این حرکت عظیم اجتماعی که هر ساله میلیونها زائر اهل بیت را به سوی کربلا سوق میدهد، نه تنها جنبههای معنوی و مذهبی دارد، بلکه پیامهای عمیق اجتماعی و سیاسی نیز از خود برجا گذاشته است.
با این حال، در سالهای اخیر شاهد طرح شبههها و چالشهای متعددی درباره این مراسم بزرگ بودهایم. دشمنان حق و منافقان که همواره در تلاش برای ضعیف کردن بنیانهای دینی و فرهنگی مسلمانان بودهاند، از طریق شبههافکنی و انتشار اخبار کذب، سعی در نارضایتی عمومی از این مراسم دارند.
کوردلان و افراد بیاطلاع نیز که اطلاعات دقیقی از ابعاد مختلف اربعین ندارند، ممکن است تحت تأثیر این شبههها قرار گیرند. هدف از طرح این پژوهش، بررسی پنج چالش اساسی که بیشتر مطرح شدهاند و ارائه پاسخهای شرعی و منطقی به آنها میباشد تا عموم مردم بتوانند با آگاهی کامل در این مراسم شرکت کنند.
پنج چالش اساسی پیادهروی اربعین: بررسی شبهههای رایج و پاسخهای شرعی و منطقی
5 شبهه و پاسخ اجمالی
1. شبهه: پیادهروی اربعین یک بدعت نوظهور است
پاسخ خلاصه: پیادهروی اربعین ریشه در خود رویداد کربلا دارد. خاندان پیامبر (ص) خودشان در زمان نزدیک به اربعین به کربلا آمدهاند. این امر نشان میدهد که اهل بیت (ع) به این زمان اهمیت دادهاند و نمیتوان آن را بدعت دانست.
2. شبهه: پیادهروی اربعین ابزار سیاسی جمهوری اسلامی شده است
پاسخ خلاصه: کارکرد سیاسی اربعین از همان آغاز وجود داشته است (مقاومت امام حسین علیه ظلم). استفاده مشروع از این ظرفیت برای ترویج عدالت و مقابله با استکبار، بازگشت به ریشههای اصلی است، نه ابداعی معاصر.
3. شبهه: چرا پیادهروی اربعین؟ چه ضرورتی دارد؟
پاسخ خلاصه: پیادهروی تنها وسیلهای برای رسیدن به هدف نیست، بلکه خودش موضوعیت دارد. هر قدم در راه زیارت ارزشمند است و آثار فردی و اجتماعی دارد. پیادهروی نماد وحدت و قدرت معتقدان است.
4. شبهه: پیادهروی اربعین سبب ضرر به بدن میشود
پاسخ خلاصه: مشقت پیادهروی بخشی از عبادت است. علمای بزرگ گفتهاند تا زمانی که ضرر در حد هلاکت نباشد، اشکالی ندارد. منافع روحی و معنوی آن از ضرر جسمی بسیار بیشتر است.
5. شبهه: هزینههای گزاف اربعین و اسراف مالی
پاسخ خلاصه: هزینههای اربعین شامل انفاقهای مستحب است که تابع نیت افراد است. بسیاری از فقرا نیز در این امور سهیم میشوند. مقایسه با هزینههای دولتی دیگر نشان میدهد که این هزینهها منطقی و ضروری هستند.
پاسخ تفصیلی:
پاسخ به شبهه اول : پیادهروی اربعین یک بدعت نوظهور است
شبهه مطرح شده:
یکی از شبهههایی که درباره پیادهروی اربعین مطرح میشود، این است که این مراسم فاقد پیشینه تاریخی است و یک بدعت نوظهور محسوب میشود. طرفداران این دیدگاه معتقدند که پیادهروی اربعین در قرون اولیه اسلام وجود نداشته و در دوران متأخر اسلامی به وجود آمده است. اما آیا این ادعا صحت دارد؟ آیا واقعاً پیادهروی اربعین فاقد ریشه تاریخی است یا این شبهه فاقد پایه و اساس است؟
۱. ریشه تاریخی اربعین در خود رویداد کربلا
تعریف و مفهوم اربعین
اربعین در لغت به معناى چهلم است و در اصطلاح، به بیستم صفر سال 61 ه. ق، چهلمین روز شهادت امام حسین علیه السلام اطلاق مى شود. گرامى داشت اربعین سالار شهیدان، در میان شیعیان، از اهمیت ویژه اى برخوردار است.
دو رویداد کلیدی تاریخی
مبناى تاریخى چنین بزرگداشتى، ورود اهل بیت علیهم السلام به کربلا، در اولین اربعین حسینى (سال 61 ه. ق) و دفن سرهاى مطهر شهیدان، به ویژه سر مقدس امام حسین علیه السلام در کنار پیکرهاى مطهر آنهاست.
۲. شواهد روایی از قرن اول هجری
نقل شیخ مفید (م. 413 ه. ق)
شیخ مفید در «مسار الشیعه» اشاره به روز اربعین کرده و نوشته است: «این روزى است که حرم امام حسین علیه السلام، از شام به سوى مدینه مراجعت کردند. نیز روزى است که جابر بن عبدالله، براى زیارت امام حسین علیه السلام وارد کربلا شد».(1)
نقل شیخ طوسی
شیخ طوسى، در کتاب مصباح المتهجد، ذیل ماه «صفر» مى نویسد: روز 20 صفر (اربعین) زمانى است که حرم امام حسین علیه السلام، یعنى کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند و روزى است که جابر بن عبدالله بن حرام انصارى، صحابى رسول خدا صلى الله علیه و آله، از مدینه به کربلا رسید، تا به زیارت قبر امام حسین علیه السلام بشتابد و او، نخستین کسى است از مردمان، که قبر آن حضرت را زیارت کرد.
نقل متن زیارت اربعین
در این روز، زیارت امام حسین علیه السلام مستحب است و این زیارت، همانا خواندن زیارت اربعین است که از امام عسکرى علیه السلام روایت شده که فرمود:
علامات مؤمن پنج تاست: خواندن 51 رکعت نماز در شبانه روز (نمازهاى واجب و نافله)، به دست کردن انگشترى در دست راست، پیشانى بر خاک نهادن، بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز و زیارت اربعین.
شیخ طوسى سپس متن زیارت اربعین را با سند به نقل از حضرت صادق علیه السلام آورده است: السلام على ولى الله و حبیبه، السلام على خلیل الله ونجیبه، السلام على صفى الله و ابن صفیه....(2)
۳. پاسخ به شک و تردید در جزئیات
اختلاف در زمان بازگشت کاروان اسراء
در روایات تاریخی درباره کاروان اسراء (خاندان پیامبر) پس از بازگشت از شام، اختلاف نظر وجود دارد که آیا این کاروان بلافاصله پس از آزادی در ماه صفر سال اول شهادت امام حسین (ع) به کربلا بازگشتهاند یا این کار در سالهای بعد صورت گرفته است.
برخی روایات حاکی از آن است که زنان و فرزندان امام حسین (ع) پس از آزادی از اسارت، برای دفن مجدد سر امام و دیگر شهیدان به کربلا بازگشتهاند. برخی دیگر معتقدند این اتفاق در سال بعد و در زمان زیارت اربعین رخ داده است.
نکته کلیدی: اهمیت زمان اربعین
اما نکته کلیدی این است که در هر دو سناریو، خاندان پیامبر (ص) خودشان در زمان نزدیک به اربعین (چهلم روز پس از عاشورا) به کربلا آمدهاند. چه این اتفاق در همان سال اول شهادت ایفا شده باشد و چه در سالهای بعد، مهم این نکته است که ریشه و تاریخچه و سابقه اربعین با این روایت ثابت میشود.
این امر نشان میدهد که اهل بیت (ع) به این زمان خاص از سال اهمیت ویژهای دادهاند و آن را برای انجام امور مذهبی و زیارتی مناسب میدانستند. وقتی خود اهل بیت (ع) در این زمان به کربلا میآیند و این رفتار را انجام میدهند، پس این زمان و این نوع زیارت از ابتدا مورد تأکید ویژه آنان بوده است.
۴. شواهد تاریخی از قرنهای متوالی
نقل از نزهة الزاهد (قرن ششم ه. ق) در کتاب «نزهة الزاهد» هم که در قرن ششم ه. ق تألیف شد، آمده است: «در بیستم این ماه بود که اهل حرم محترم حسین علیه السلام، از شام به مدینه آمدند».(3)
شواهد مربوط به دفن سر مطهر شهیدان
برخى مورخان، افزون بر آمدن اهل بیت امام حسین علیه السلام در بیستم صفر و همراه شدن جابر بن عبدالله انصارى، قضیه مهم دیگرى را نیز مطرح مى کنند و آن الحاق سر شهدا، به پیکر مطهر آنان در این روز است.
ابوریحان بیرونى در کتاب «الآثار الباقیه» چنین مى گوید: «و فى العشرین رد رأس الحسین علیه السلام الى جثته حتى دفن مع جثته و فیه زیارة الاربعین و هم حرمه بعد انصرافهم من الشام»؛(4) «سر مقدس امام حسین علیه السلام، در بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده و با پیکرش دفن شد».
همچنین «خواند میر» مى گوید: «امام چهارم با خواهران و... در بیستم شهر صفر، سر امام حسین علیه السلام و سایر شهیدان کربلا را به بدن هاى ایشان منضم ساخت».(5)
نقل از عبدالله بن محمد الشبراوى
عبدالله بن محمد الشبراوى، شیخ جامع ازهر قاهره، صاحب کتاب «الاتحاف بحب الاشراف» (م. 1172 ه. ق) مى گوید: «بعد از چهل روز، سر به بدن ملحق شد».(6)
۵. اعتبار علمی و تاریخی منابع
پیوستگی تاریخی از قرنهای اول تا دهم
نکته قابل توجه این است که منابع مختلف تاریخی از قرنهای متوالی، همگی به اهمیت خاص این روز اشاره کردهاند. از شیخ مفید در قرن چهارم تا بیرونی در قرن پنجم و خواند میر در قرن دهم، همگی به وقایع مربوط به اربعین اشاره نمودهاند. این پیوستگی تاریخی نشاندهنده آن است که اربعین هرگز قطع نشده و به صورت مداوم در بین شیعیان زنده بوده است.
اهمیت زیارت اربعین در نزد صحابه
همچنین اشاره به جابر بن عبدالله انصاری به عنوان نخستین زائر مزار امام حسین (ع) نشان میدهد اهمیت خاص این زیارت در نزد اصحاب و صحابه کرام رسول الله (ص) بوده است. این موضوع نشان میدهد که زیارت اربعین نه تنها در قرون بعدی، بلکه از همان دوران اولیه اسلام مورد توجه بوده است.
تحول اربعین از رویداد تاریخی به آیین مذهبی
نکته دیگر اینکه همزمان با بازگشت اهل بیت، عملیات دفن سر مطهر شهیدان نیز انجام شده است که این امر به این روز اهمیت بیشتری بخشیده و آن را از یک رویداد تاریخی به یک آیین مذهبی تبدیل کرده است.
۶. پیوستگی این سنت تا عصر حاضر
بر اساس اعتبارى که این روز در میان شیعیان داشته است، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین مى خوانده اند و اگر مى توانستند، مانند جابر، بر مزار امام حسین علیه السلام جمع مى شدند و آن امام را زیارت مى کردند.
این سنت تا به امروز در عراق با قوت برپاست و شاهدیم که میلیون ها شیعه عراقى و غیر عراقى، در این روز بر مزار امام حسین علیه السلام جمع مى شوند.(7)
جمعبندی: پاسخ قطعی به شبهه بدعت بودن
رد شبهه بدعت بودن
از طرفی، بدعت به معنای نوآوری در دین است که هیچ سابقه و پیشینهای در شریعت اسلامی ندارد و کاملاً غیر از سنت و سیره اهل بیت است. حال آنکه پیادهروی اربعین نه تنها فاقد سابقه نیست، بلکه پیشینهای عظیم و ریشهدار در خود رویداد کربلا و رفتار اهل بیت دارد.
نتیجه:
بنابراین، چگونه میتوان چیزی را که چنین پیشینه تاریخی و شرعی دارد و از همان آغاز مورد تأکید اهل بیت بوده، بدعت نامید؟ این امر منطقی نیست و در تضاد با مفهوم واقعی بدعت در اسلام است.
این روایت نه تنها نشاندهنده پیشینه تاریخی پیادهروی اربعین است، بلکه گواهی بر این مطلب میباشد که اهل بیت (ع) خود نیز به این آیین اعتبار بخشیدهاند، که این موضوع اعتبار قابل توجهی به پیادهروی اربعین میدهد و آن را از شبهه بدعت خارج میسازد.
پیادهروی اربعین نه تنها یک آیین مذهبی با پایههای قوی است، بلکه در طول قرنها مورد تأکید مراجع تقلید و مورخان مختلف بوده است. وجود چنین منابع معتبری از قرنهای اولیه اسلام، از شیخ مفید و شیخ طوسی تا بیرونی و خواند میر، نشاندهنده پیوستگی این سنت در میان شیعیان است. بنابراین، ادعای آنکه پیادهروی اربعین یک بدعت نوظهور است، فاقد پایه و اساس است و صرفاً یک شبهه بدون حقیقت میباشد.
شبهه دوم: پیادهروی اربعین، ابزار سیاسی جمهوری اسلامی شده است
بیان شبهه:
یکی دیگر از شبهههایی که درباره پیادهروی اربعین مطرح میشود، این است که این مراسم به ابزاری سیاسی در دست جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. طرفداران این دیدگاه معتقدند که دولت ایران از این مراسم برای اهداف سیاسی خود بهره میبرد و محتوای سیاسی را به این آیین مذهبی تزریق کرده است.
پاسخ به شبهه:
پذیرش کارکرد سیاسی طبیعی اربعین
تردیدی نیست که پیادهروی اربعین کارکردهای جدی سیاسی و انقلابی دارد و اتفاقاً جمهوری اسلامی نیز از ظرفیت عظیم سیاسی این رویداد برای آرمانهای جهانی خود بهره میبرد.
بله اربعین کارکرد سیاسی دارد کما اینکه اساساً عاشورا و قیام امام حسین (ع) سیاسی است به نحویکه خاستگاه آن مقابله با قدرت حاکمه (رژیم بنیامیه) بوده است.
ریشه سیاسی عاشورا و اربعین
جز این نیست که امام حسین (ع) سیاسیترین حرکت شیعه و انقلابیترین رفتار دینی را از خود نشان داده و از قضاء پیادهروی اربعین - این اجتماع میلیونی هواداران عدالت - حتماً و لابد کارکرد سیاسی و ظلمستیزانه دارد. اما این کارکرد سیاسی یک اختراع معاصر نیست، بلکه از همان آغاز وجود داشته است.
سیاستمداری امام حسین (ع)
امام حسین (ع) در عاشورا نیز با رژیم ظالم بنیامیه مبارزه کرد و این مبارزه ذاتاً سیاسی بود. بنابراین، استفاده از اربعین برای مقابله با ظلم و استبداد، بازگشت به ریشههای اصلی این حرکت است، نه ابداعی معاصر.
شواهد روایی از کارکرد سیاسی اربعین:
در نهج البلاغه:
امام علی (ع) در خطبه ۲۰۳ نهجالبلاغه درباره اهل بیت فرمود: «وَ جَعَلَ اللّهُ فِیهِمْ حُجَّتَهُ عَلَى الْعِبَادِ، وَ أَمَانَهُ فِی الْخَلْقِ، وَ أَعْلَمَهُمْ بِالْقُرْآنِ وَ أَهْلَ أَمْرِهِ فِیهِمْ أَعْلَمُ النّاسِ بِهِ، فَهُمْ أَئِمَّةُ الْمُتَّقِینَ وَ أَنْوَارُ الْهُدَى الْمُنِیرَةُ فِی ظُلُمَاتِ الدُّنْیَا، وَ الْمَوْثِقُونَ بِاللّهِ لِعِبَادِهِ، وَ الْحُجَّةُ عَلَى النّاسِ کَافَّةً».(8)
این خطبه نشان میدهد که اهل بیت همواره حجت خدا بر بندگان بودهاند و نقش رهبری سیاسی و مذهبی داشتهاند.
در احادیث اربعین:
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «من زار الحسین بن علی علیهما السلام فی عشرین صفر امن من عذاب القبر و النار و کان له عند الله ذخر و شفیعاً یوم القیامة».(9)
این حدیث نشان میدهد که زیارت اربعین نه تنها یک عمل عبادی است، بلکه دارای اثرات اخروی و معنوی است که در حوزه سیاسی الهی نیز مؤثر است.
استفاده سیاسی مشروع
نکته مهم این است که استفاده سیاسی استفاده مشروع: استفاده از اربعین برای ترویج ارزشهای عدالت، مقاومت در برابر ظلم، وحدت مسلمانان و مقابله با استکبار جهانی
پاسخ به اتهام سیاسیسازی:
پیوستگی تاریخی: پیادهروی اربعین از قرن اول هجری وجود داشته و همواره کارکرد سیاسی داشته است. بنابراین نمیتوان گفت جمهوری اسلامی آن را سیاسی کرده است.
جامعیت اربعین: پیادهروی اربعین جذب میلیونها نفر از مسلمانان سراسر جهان است که این خود نشاندهنده جامعیت و قدرت این حرکت است، نه سیاسیسازی یک حکومت خاص.
تنوع سخنرانان: در مراسمهای اربعین سخنرانان متنوعی از کشورهای مختلف حضور دارند و تنوع نظرات مختلف وجود دارد.
تمرکز بر ارزشهای انسانی: محتوای اصلی اربعین بر عدالت، مقاومت در برابر ظلم، وحدت و برادرت است که این ارزشها جهانی هستند.
نتیجه:
بنابراین، ادعای آنکه پیادهروی اربعین صرفاً ابزار سیاسی جمهوری اسلامی است، فاقد پایه است. اربعین همواره کارکرد سیاسی داشته و این کارکرد بازتاب روحیه مبارزه امام حسین (ع) علیه ظلم است. استفاده مشروع از این ظرفیت سیاسی برای ترویج ارزشهای انسانی و مقابله با استکبار جهانی، نه تنها چیزی نامشروع نیست، بلکه بازگشت به ریشههای اصلی این حرکت است.
شبهه سوم: چرا پیادهروی اربعین؟ چه ضرورتی دارد؟
بیان شبهه:
یکی از شبهاتی که در ایام اربعین مطرح می شود این است که در این زمان که این همه وسیله نقلیه اعم از اتومبیل، هواپیما، قطار وجود دارد، چه ضرورتی است که ما پیاده به اربعین و زیارت امام حسین(ع) برویم؟ آیا این کار موجب هدر دادن امکانات، وقت، هزینه موکبها نمیشود؟ پیادهروی اربعین چه مفهومی دارد؟
پاسخ به شبهه:
در پاسخ باید گفت نگاهی که این شبهه برای پیادهروی بیان میکند، صرفاً پیادهروی را یک ابزار برای رسیدن به هدف میبیند؛ به عبارت دیگر، هدف فقط زیارت امام حسین(ع) است و پیادهروی یک طریق و ابزار برای رسیدن به آن هدف است. پس وسایل میتواند جایگزین پیادهروی شود و ضرورتی برای این کار وجود ندارد.
در حالی که این گونه نیست، گاهی خودِ پیادهروی موضوعیت دارد. این حرکت اجتماعی و تجمعی که در طول یک هفته تا ۱۰ روزی که در این مسیر صورت میگیرد، موضوعیت دارد.
شواهد تاریخی از اهمیت پیادهروی:
در زمانهای قدیم هم با وجود مرکب، اسب و شتر، پیاده به حج میرفتند و ثواب این پیادهرویها در روایات مختلف بیان شده است که نشان میدهد این حرکت موضوعیت دارد.
آثار فردی پیادهروی:
موضوعیت پیادهروی میتواند جنبه فردی داشته باشد، یعنی خود فرد وقتی قدم به قدم به هدف نزدیک میشود، تأثیر روحی مثبتی در وجود او ایجاد می شود.
این آثار فردی پیادهروی از جنبه تهذیب نفس است و در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «به راستى خداوند متعال فرشتگانى را بر مزار امام حسین علیه السلام گمارده است پس هنگامی که کسی قصد زیارت امام حسین علیه السلام کند، خداوند گناهان او را به آن فرشتگان می دهد و چون آن فرد گام بر می دارد، فرشتگان گناهانش را پاک نمایند و چون دیگر بار گام بردارد، حسناتش را دو چندان کنند و پیوسته بر حسناتش بیفزایند تا بهشت بر او واجب گردد».(11)
آثار اجتماعی پیادهروی:
علاوه بر این، این موضوعیت، آثار اجتماعی هم دارد و یک نوع قدرتنمایی و معرفی تفکر امام حسین (ع) و تشیع به همه دنیاست.
وقتی مردم با وسایل نقلیه در یک جایی جمع میشوند، در این حد جلب توجه نمیکند، ولی در پیادهروی اربعین مردم دنیا میبینند که یک هفته در یک مسیر دائماً جمعیت میلیونی در حال حرکت هستند و کنجکاو میشوند که چه تفکری میلیونها انسان را به خودش جذب و این اجتماع بشری را ایجاد کرده است؛ بنابراین با تفکر امام حسین(ع) آشنا میشوند.
مقایسه با سایر فرهنگها:
از این قبیل اجتماعات در دنیا متناسب با فرهنگ و تفکر کشورهای مختلف وجود دارد که جمع میشوند و گاهی مسیرهایی را پیاده روی میکنند و فرهنگ و سنتهای دیرینه خودشان را به این صورت نشان میدهند.
پاسخ به شبهه مکمل: اگر هدف ما زیارت است، چرا چند روز وقتمان را صرف پیادهروی کنیم و از زیارت بیشتر در جوار امام حسین (ع) محروم میمانیم؟
وقت گذاشتن برای احیای شعائر الهی اتلاف وقت نیست، به نحوی تبلیغ و رساندن پیام یک حرکت به جهانیان و نسلهای بعدی است. شاید به همین دلیل بوده که از نشانههای مؤمن زیارت اربعین است[11] تا فرهنگ زیارت امام حسین (ع) و پیام حرکت ایشان خاموش نشود و سینهبهسینه ادامه یابد چراکه حرکت امام حسین محور حق و باطل در تمام مسیر زندگی است.
علاوه بر آن در این حرکت رفتن با پای پیاده «موضوعیت» دارد؛ و پیشوایان دین از ما خواستهاند تا با پای پیاده به زیارت برویم.
امام صادق (ع) خطاب به یکی از دوستان خود میفرماید: «قبر حسین (ع) را زیارت کن و ترک مکن.» او میپرسد: «ثواب کسى که آن حضرت را زیارت کند چیست؟» حضرت صادق (ع) فرمود:
«کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین (ع) برود خداوند به هر قدمى که برمىدارد، یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مىفرماید و یک درجه مرتبهاش را بالا میبرد.»[12]
آن حضرت در جای دیگری میفرماید: «کسی که بهقصد زیارت امام حسین (ع) از منزلش خارج شود اگر پیاده باشد، خداوند بابت هر قدمی که برای زیارت اباعبدالله برمیدارد، یک حسنه مینویسد و یک سیئه از او محو میکند. وقتیکه به حرم میرسد، خداوند او را جزء صالحین برگزیده مینویسد.
وقتی مناسک او تمام شد، خداوند نام او را جزء فائزین مینویسد. وقتی میخواهد بازگردد یک فرشتۀ الهی در مقابل او قرار میگیرد و میگوید: رسول خدا (ص) به شما سلام میرساند و پیغام میدهد (مژده میدهد): عملت را از سر بگیر که تمام گناهان گذشتهات بخشیده شده است.»[13]
نتیجه:
پس خود پیادهروی اربعین موضوعیت و اهمیت دارد و آثار فردی دنیوی و اخروی آن قابل انکار نیست. پیاده روی اربعین منجر به آثار اجتماعی و تقویت بنیه تشیع و معرفی امام حسین علیهالسلام میشود که در نتیجه همه عالمیان را با این تفکر و علمدار آن آشنا میکند.
شبهه چهارم: پیادهروی اربعین سبب ضرر رساندن عمدی به بدن است
بیان شبهه:
پیادهروی اربعین سبب ضرر رساندن عمدی به بدن است و اگر این پیادهروی مستحب باشد؛ در صورتی است که ضرر و زیان نداشته باشد در غیر این صورت نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است. این در حالی است که ورم پاها و بیماریهای درازمدت از زیانهایی است که در این پیادهروی دیده شده است.
پاسخ به شبهه:
اصول شرعی درباره ضرر و منفعت:
در پاسخ میتوان گفت: پیادهروی اربعین بر فرض که با ضرر اندکی همراه باشد، منافع فراوان به همراه دارد و عامل نشاط و تحرک و طراوت انسان میشود و خیر دنیا و آخرت در آن نهفته است و رنجی اندک در برابر پاداشی بزرگ است.
شواهد روایی از اهمیت پیادهروی:
در روایتی امام صادق (ع) فرمودند: «وقتی زائر امام حسین (ع) زیر تابش خورشید قرار میگیرد، گناهانش محو میگردد؛ همانطور که آتش همه را تباه میسازد.
تابش آفتاب گناهی برایش باقی نمیگذارد و وقتی بازمیگردد، از گناهان پاک است و به مقامی میرسد که در خون تپیدگان در راه خدا نمیرسند.»[14]
نظرات علمای بزرگ درباره ضرر:
در استفتائی از آیات عظام خوئی و تبریزی پرسیده شد: پیاده رفتن برای زیارت امام حسین (ع) سبب تورم پاها یا بیماری طولانی مثلاً یکماهه میشود. آیا در این حالت (پیاده رفتن) جایز است؟
هر یک از این دو مرجع بزرگ چنین پاسخ دادهاند:
آیتالله خوئی: مادام که ضرر در حدی نیست که احتمال هلاک جان باشد، اشکال ندارد.
آیتالله شیخ جواد تبریزی: تا وقتی ضرر این کار در حدّ هلاکت یا جنایت بر نفس نباشد، اشکال ندارد.[15]
شواهد تاریخی از تحمل مشقت:
آیتالله مکارم شیرازی (حفظه الله) در بیان خاطراتی از پیادهروی اربعین میفرماید: «در گذشته جادهها امنیت زیادی نداشت و زمانی که در این مسیر در حال پیادهروی بودم، پنجه پاهایمان در کفش زخم میشد، از اینرو با پای برهنه پیادهروی میکردیم و در مسیر گاهی خار به پایمان میرفت و بعد از این که خار را در میآوردیم و به راه خود ادامه میدادیم.»[16]
مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید تقی درچهای نیز میگوید: «چندین بار همراه آیتالله حاجآقا مصطفی خمینی (ره) از نجف پیاده بهسوی کربلا رفتیم و گاهی سه تا چهار روز، حدود 20 فرسخ در راه بودیم. حاجآقا مصطفی با پای برهنه و حتی بدون جوراب، حرکت میکرد و از افرادی که صدای خوبی داشتند، میخواست اشعاری را در مقام و عظمت امام حسین (ع) بخوانند و با شنیدن این اشعار، خودش طوری منقلب میشد که از شدت گریه، شانههایش بالا و پایین میرفت.
حالت عجیبی داشتیم. پاهای برهنه و تاولزده و خونآلود، خسته و تشنه، زیر برق آفتاب سوزان و پرچمی سرخ به رنگ خون، ما را به حال و هوای کربلا و ظهر عاشورا میبرد. شدت گریهها به حدی بالا میرفت که همگی نشسته و دیگر نمیتوانستیم به راه خود ادامه دهیم.»
نتیجهگیری:
یک شب دلم بهانه کرببلا گرفت قلبم شکست و دور و برش را خدا گرفت
پس پا شدم به نیت روضه که ناگهان دیدم بهشت آمد و دست مرا گرفت
ای زائری که میروی آهسته تر برو شوق غم حسین مرا هم فرا گرفت [17]
بنابراین، مشقت و رنج پیادهروی اربعین نه تنها مانعی برای انجام آن نیست، بلکه بخشی از عبادت و قرب به خدا محسوب میشود. علمای بزرگ نیز تأکید کردهاند که تا زمانی که ضرر در حد هلاکت نباشد، اشکالی ندارد و منافع روحی و معنوی آن از ضرر جسمی آن بسیار بیشتر است.
شبهه پنجم: هزینههای گزاف اربعین و اسراف مالی
بیان شبهه:
با این همه گرسنه و فقیر، چه جای ریخت و پاش در اربعین است. چرا باید اینقدر هزینه کرد و توان اقتصادی کشور را کاهش داد تا یک زیارت انجام شود؟ آیا دولت میلیاردها تومان دولت هزینه کرده تا بعضی از مردم برن کربلا. ما منکر بزرگ نگهداشتن یاد و نام امام حسین و شهداء نیستیم؛ ولی آیا این هزینه موجب نارضایتی عمومی نمیشود؟!
پاسخ به شبهه:
اصول اقتصادی و اجتماعی:
اولاً آنکه در زندگی اجتماعی، قرار نیست به خاطر پرداختن به یک کار خیرخواهانه، شهروندان جامعه از سایر امور مهم و انسانساز غفلت کنند. اینچنین نیست که چون فقیر هست به حج نرویم یا زیارت را تعطیل کنیم یا مدرسه و بیمارستان و راه نسازیم. هرکدام کارکرد و جایگاه خاص خود را دارد.
نقش دینداران در کمک به محرومان:
دوم آنکه بیشترین حجم کمک به محرومان اتفاقاً از جانب دینداران جامعه رخ میدهد. نه در ایران که در هر جای دنیا ریشه بسیاری از موقوفات و خیریهها اندیشههای دینی و الهی است.
طبیعی است انسان مادیگرا که خود را غرق لذت میخواهد و در پیله خودخواهی فرو رفته یک ریال به فقیر و مستمند کمک نمیکند. آنکس که حواسش به پر کردن شکاف اجتماعی اقتصادی جوامع است همان دینداران و معتقدان به خدا هستند.
در ایران نیز بزرگترین حجم کارهای خیر در همه ایام از ناحیه هیئتها، مساجد، گروههای مذهبی و جهادی رقم خورده است. با این نگاه سرمایهگذاری جدی و هنگفت در اربعین به صورت مستقیم و غیر مستقیم میتواند انگیزهها و ارادههای جدیتری را برای مقابله با محرومیت و استضعاف برانگیزاند.
اهمیت معنوی و اجتماعی اربعین:
فراموش نکنیم اربعین منشور هفت رنگی است که از هر طرف بر ما بتابد جمع و جامعهمان را نورانی میکند.
پاسخ به سوال اقتصادی:
روشن است که برای پشتیبانی از انبوه زائران پیاده، خدمات و امکانات بسیاری مثل آب و غذا و امکانات رفاهی در مسیر و لوازم پزشکی برای درمان لازم دارند، لذا عاشقان اهل بیت علیهم السلام در مسیر از زائران استقبال میکنند و به نصب چادر و خدمترسانی به آنان میپردازند.
آمارها حاکی است که در سال 1434 قمری شش هزار موکب برای پذیرایی از زائران برپا شد. اما این اموال فراوان در حالی هزینه میشود که برخی مردم به نان شب محتاجند و برخی نیاز به دارو و دکتر دارند.
تفکیک هزینههای واجب و مستحب:
پرداخت هزینهها دو نوع است:
1. انفاق واجب: مانند زکات، خمس، کفاره، آنچه به سبب نذر در مورد خاص واجب میشود و هزینه افراد تحت تکفل.
2. انفاق مستحب: مثل صدقه، تبرعات، اوقاف و....
در مورد انفاقهای واجب، که برای تأمین نیاز فقیران، یتیمان، سادات و... باید هزینه شود، مؤسسات دولتی و مردمی، باید به گردآوری و هزینه کردن آنها اقدام کنند و حق ندارند آن را در غیر از موارد تعیین شده، حتی در شعائر حسینی، هزینه کنند.
اما نذورات و انفاقهای مستحب، با انواع گوناگون آن، تابع نیت نذر کنندگان و هزینه کنندگان است. انفاقهای داوطلبانه هم به اختیار خود اشخاص است که صرف چه کاری شود.
اموالی که در مسیر اربعین و زیارت امام حسین علیه السلام هزینه میشود، مانند نذورات برای شعائر حسینی، انفاقات داوطلبانه، صدقات، تبرعات و اوقاف برای شعائر حسینی، خاص این مراسم است و کسی حق ندارد نذورات این راه را صرف کار دیگری کند، یا مردم را به هزینه کردن اموال خود در کاری دیگر مجبور نماید.
پس هر کدام جای خود را دارد و نمیتوان یکی را به جای دیگری مصرف کرد. افزون بر این، کسانی که اهل کربلا رفتن هستند و در مکتب حسینی تربیت یافتهاند، به فقیران نیز کمک میکنند. آنان در این مکتب، به خوبی آموختهاند که چگونه و به چه کسانی انفاق کنند. کسانی که چنین شبهاتی را مطرح میکنند، کسانی هستند که نه خود اهل زیارت اند و نه به فقرا کمک میکنند.
پاسخ به شبهه برکت مالی:
اگر به حج نرفتید مال شما برکت نمی کند. هزینه کردن برای سید الشهدا باعث اقروضه مالی می شود. ما از این مورد غافل هستیم. چند نفر را می شناسید که بارها به کربلا فقیر شدهاند؟
پس اعتقاد به برکت روحی و برکت مالی را اصلاً نمی دانیم. حالا سالی یکبار چگونه باعث فقر و بدبختی می شود؟ هدایت معنوی با نرفتن کمتر شود. برکت معنوی و اسمانی در مسیر اهل بیت است. هزینه کردن برای مکه یا کربلا باعث معنویت است، از این غافل هستیم.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «مَنْ زار امیرالمؤمنین (ع) ماشیاً کَتَبَ الله لَهُ بکُلِّ خُطْوَۀٍ حَجَّۀً و عُمْرۀً فَأِنْ رَجَعَ ماشِیاً کَتَبَ الله له بکُلِّ خُطْوَۀٍ حَجَّتَیْنِ و عُمْرِتَیْنِ»[18]
رد شبهه اسراف:
زیارت اربعین با پای پیاده، از دیدگاه تاریخی، ریشه در زیارت جابر بن عبدالله انصاری (ره) صحابی جلیلالقدر رسول اعظم (ص) دارد. او برای اولین بار با پای پیاده از مدینه به کربلا آمد و به زیارت امام حسین (ع) توفیق یافت.[19]
بر اساس روایات و منابع تاریخی، سنت مقدّس پیادهروی برای زیارت امام حسین (ع) از روزگار امامان (ع) وجود داشته است. در روایات تاریخی بیان شده که امام سجاد (ع) با پای پیاده به زیارت حج و حرم مطهر امام حسین (ع) مشرف شده است.
پاسخ به شبهه اقتصادی حج:
درباره سفر حج هم، نظیر این حرفها در زمان ائمه معصومین علیهم السلام مطرح بود و در روایات، تأکید شده است که ثواب سفر حج، از انفاق در راه خدا بیشتر است. شاید نکته آن هم، همین باشد که سفر حج مقبول، و سبب انجام بسیاری از کارهای خیر، از جمله انفاق در راه خداست.
از این گذشته، بسیاری از این نذورات و هدایا، از سوی فقرا و نیازمندانی است که عاشقانه در حد توان خود، در این امور حسینی سهیم میشوند. افزون بر این، فقرا نیز از این نذورات، بهرهمند میشوند.
مقایسه با هزینههای دولتی دیگر:
دولت همه ساله، بیش از 80 میلیارد دلار یارانۀ سوخت میدهد (ضرب در 40 هزار نمایید تا رقم تومان به دست آید)، در حالی که تمامی مردم، خودرو یا موتور سیکلت ندارند! مصرف سوخت در ایران، نزدیک به 6 برابر استاندارد جهانی میباشد.
ایران، بزرگترین پرداخت کنندۀ یارانۀ انرژی در جهان میباشد! معافیت مالیاتی رسانهها و مطبوعات، به غیر از یارانههای نقدی و ...، یعنی یک رقم کلان.
تولید یک فیلم سینمایی که فضاسازی بیرونی ندارد و در اصطلاح به آن «آپارتمانی» میگویند، به ده میلیارد تومان رسیده است و گفته میشود هزینۀ ساخت یک سریال، به دقیقهای 30 میلیون تومان رسیده است و دولت به غیر از کمک به تولید کنندگان، هزینههای کلانی برای پخش در سینما و سیما پرداخت میکند.
توجیه هزینههای اربعین:
با توجه به آن چه که دربارۀ آثار تظاهرات اربعین، در زنده نگهداشتن اهداف و راه سیدالهشداء، امام حسین علیه السلام - تقویت روحیۀ جهادی مردم - اتحاد مسلمین - تبلیغات جهانی و ... بیان شد و ابعاد گستردۀ دیگری که بیان نشد، دولت جمهوری اسلامی ایران، هر چقدر هم هزینه کند کم است و کار زیادی انجام نداده است.
اگر دولت به زائران دارو و آمبولانس و خدمات بهداشتی رایگان بدهد، انجام وظیفه کرده است، در حالی که اگر فقط برای یک میلیون نفر کارت زائر صادر کرده باشد، بیش از 50 میلیارد تومان، از جیب همین زوار، کسب درآمد نموده است.
دولت، یارانههای بسیاری برای سفرهای زیارتی و سیاحتی مردم در داخل کشور و یا سفرهای خارجی پرداخت میکند، پس وظیفه دارد که برای حدود دو میلیون زائر اربعین نیز هزینه کند؛ با دولت و نیروی انتظامی عراق، هماهنگیهای لازم را به عمل آورد، امکانات تردد را بیشتر کند و ... .
رد شبهه ضد تبلیغ:
بنابراین، همه میدانیم که این جوّسازی گسترده در فضای مجازی که ابتدا با یک گروه سازماندهی شدۀ چند صد نفری آغاز میشود و سپس توسط چند هزار نفر فرافکنی میشود، فقط و فقط «ضد تبلیغ» علیه راهپیمایی عظیم و مردمی اربعین میباشد.
نتیجه:
بیتردید هزینهای که مردم برای برای برگزاری مراسم عزاداری، هیئات، سفر به عتبات، موکبها، نذورات، راهپیمایی در تهران و شهرها، پذیرایی گسترده از شرکت کنندگان و ... مینمایند، چندین برابر هزینۀ دولت میباشد. پس «مردم»، نه تنها ناراضای نیستند، بلکه همگی خواهان برگزاری هر چه باشکوهتر مراسم بزرگداشت میباشند و البته از مجلس، دولت و نهادها، انتظارهای به حق بیشتری دارند.
نتیجهگیری نهایی:
بررسی پنج چالش اساسی پیادهروی اربعین نشان داد که اکثر شبههها فاقد پایه و اساس علمی و شرعی هستند. دشمنان با طرح این شبههها سعی در ضعیف کردن روحیه معنوی مردم دارند.
پاسخ به این چالشها نشان میدهد که پیادهروی اربعین دارای ریشه تاریخی و شرعی است و منافع فراوان اجتماعی و معنوی دارد. بنابراین لازم است مردم با آگاهی کامل در این مراسم شرکت کنند و از شبههافکنیها فاصله بگیرند. دولت و نهادهای مسئول نیز باید در رفع این شبههها و تبیین حقایق گام بردارند. پی نوشت:
1.مسار الشیعه، ص 46.
2.مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج 2، ص 788.
3.نزهة الزاهد، ص 241.
4.الاثار الباقیه، ج 2، ص 22، به نقل از ترجمه الاثار الباقیه، ص 392.
5.حبیب السیر، ج 2، ص 60.
6.ارشاد مفید، ص 118.
7.مروج الذهب، ج 3، ص 63.
8. نهج البلاغه، خطبه ۲۰۳.
9. بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۰۴، حدیث ۳۵.
10. صدوق، ابو جعفر القمی، متوفای (381)، ثواب الأعمال، ص 91، تحقیق : تقدیم : السید محمد مهدی السید حسن الخرسان، ناشر : منشورات الشریف الرضی – قم.
11. بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴۸.
12. کامل الزیارات، ص ۱۳۴.
13. همان، ص ۱۳۲.
14. بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۴۸.
15. استفتاء از آیتالله خوئی و آیتالله تبریزی.
16. بیان در درس خارج تاریخ: 8/9/94.
17. در وادی عشق، خاطرات حجتالاسلام سیدتقی درچهای، ص 185.
18. بحارالانوار، ج 98، ص 334.
19. وسائلالشیعه، ج 14، ص 480.
منابع:
https://www.hawzahnews.com/news/1175067https://www.hawzahnews.com/news/1175204
https://www.masjed.ir/fa/newsagency/27133
https://fa.shafaqna.com/news/1868079/
https://www.x-shobhe.com/politic/12847.
https://www.aparat.com/v/xdsk8m3
تهیه و تنظیم: تحریریه راسخون
-compressed.jpg)
