ایده افتتاح راه آهن در ایران، از سالهای پایانی حکومت ناصرالدین شاه قاجار مطرح شد. در سال ۱۲۶۱ اولین خط آهن ایران از تهران به شهر ری ساخته شد که در اصل باید آن را تراموا نامید نه راه آهن. در ادامه به تاریخچه پیدایش راه آهن در ایران می پردازیم، لطفا همراه ما باشید.
موارد بیشتر برای شما
تاریخچه راه آهن در ایران؛ فراتر از افسانه رضاخانی
یکی از گزارههای رایج و عموماً پذیرفتهشده در فضای رسانهای و حتی برخی تاریخنگاریهای معاصر ایران، احداث نخستین راهآهن کشور را به دورهٔ سلطنت رضاشاه پهلوی نسبت میدهد. این ادعا به دلیل تکرار فراوان و عدم نقد جدی، بهمرور بهصورت یک «حقیقت تاریخی» تثبیت شده است. بحثهای موجود در این زمینه، اغلب به چالشهای فنی و مکانیابی راهآهن سراسری دورهٔ پهلوی اول — مانند اتصال شمال به جنوب بدون توجه به مراکز مهم اقتصادی و اجتماعیِ آن زمان، از قبیل شیراز و اصفهان — محدود میشود و از پرداختن به ریشههای تاریخی این روایت مسلط غفلت میورزد.
بررسی دقیق اسناد و مدارک تاریخی نشان میدهد که ایران حدود یک قرن پیش از ظهور رضاشاه در عرصهٔ قدرت، صاحب خطوط راهآهن بوده است. بنابراین، نسبت دادن ساخت نخستین راهآهن به رضاشاه، بیش از آنکه ریشه در واقعیت تاریخی داشته باشد، تلاشی برای افسانهسازی و بزرگنمایی دوران حکومت او است که عمدتاً برآمده از هیاهوی ژورنالیستی آن زمان است.
مروری بر خطوط راهآهن پیش از دوره پهلوی
خط راهآهن بندر انزلی–پیربازار
در سال ۱۲۲۷ خورشیدی (۱۸۴۸ میلادی)، نخستین خط راهآهن ایران بین بندر انزلی و پیربازار احداث شد. این خط با طول تقریبی ۱۲ کیلومتر تا اواسط دوره پهلوی فعال بود. لوکوموتیو این خط که تاریخ ساخت آن ۱۸۴۸ میلادی است، هماکنون در محوطه سازمان بنادر و دریانوردی انزلی نگهداری میشود. این خط در نهایت توسط حکومت پهلوی جمعآوری شد.
خط راهآهن محمودآباد–آمل
در سال ۱۲۶۵ خورشیدی (۱۸۸۶ میلادی)، یک شرکت بلژیکی خط ریلی بین محمودآباد و آمل را احداث کرد. قرار بود این خط تا تهران امتداد یابد، اما اختلافات بین دولت ایران و پیمانکار، ادامه پروژه را متوقف ساخت.
خط راهآهن تهران–ری
در سال ۱۲۶۷ خورشیدی (۱۸۸۸ میلادی)، خط آهنی به طول تقریبی ۹ کیلومتر بین تهران و شهر ری ساخته شد که بقایای آن تا امروز قابل مشاهده است. امتیاز این پروژه را موسیو بوانال، تبعه فرانسه، از دولت ایران دریافت کرد و هزینه ساخت آن به دو میلیون فرانک فرانسه بالغ شد.
خط راهآهن جلفا–تبریز و شعبات آن
در سال ۱۲۹۱ خورشیدی (۱۹۱۲ میلادی)، قراردادی ۷۵ساله با روسیه برای احداث راهآهن جلفا–تبریز–صوفیان–شرفخانه منعقد شد. بر اساس این قرارداد، روسیه متعهد شد کل خط به طول ۱۴۶ کیلومتر را با هزینه خود احداث کند. ساخت این خط در سال ۱۲۹۵ خورشیدی (۱۹۱۶ میلادی) به پایان رسید. همچنین خط آهن صوفیان–شرفخانه به طول ۵۳ کیلومتر در همان سال افتتاح گردید.
خطوط ریلی در جنوب ایران
فعالیتهای احداث راهآهن در جنوب کشور نیز پیش از ظهور رضاشاه آغاز شده بود. خط آهن بوشهر–برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلیسیها و در راستای حفظ حوزه نفوذ آنان در منطقه احداث شد. همچنین، خط آهن میرجاوه–زاهدان به طول ۹۲ کیلومتر با هدف اتصال ایران به مستعمرات انگلستان، در سال ۱۲۹۹ خورشیدی (۱۹۲۰ میلادی) افتتاح گردید.
نتیجه گیری
شواهد تاریخیِ روشن و متعدد، گواه وجود شبکههای ریلی در ایران از حدود یک قرن پیش از به قدرت رسیدن رضاشاه پهلوی است. با این وجود، تاریخ نگاری رسمی و سطحی، که اغلب بر هیاهوی رسانهای متکی بوده، این تصور نادرست را القا کرده که وی بنیانگذار نخستین راهآهن ایران بوده است. در واقع، راهآهن سراسری که در دوره رضاشاه احداث شد، اگرچه از نظر مقیاس و اهمیت استراتژیک پروژهای بزرگ و قابل توجه بود، اما به هیچ رو نخستین خط ریلی در کشور محسوب نمیشود. جالب آنکه برخی تحلیلها حتی این مسیر را «بیمصرف» ارزیابی کرده و کاربرد اصلی آن را نه در خدمت اقتصاد ملی، بلکه در دوران اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و برای جابهجایی نیروهای متفقین میدانند؛ امری که خود نشاندهنده انتقاداتی جدی به اولویتبندیها و اهداف پشت پرده این پروژه به ظاهر ملی است.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
