با بهره گیری از دانش نوین و استفاده از ابزار ها و دستگاه های پیشرفته برای کشف، یکی از چالش های مهم حل شده است؛ مشخص کردن محل دقیق عمیق ترین اقیانوس زمین. این اقیانوس که اقیانوس آرام نام دارد، دارای عمق متوسط حدود ۴۲۸۰ متر است و عمیق ترین نقطه شناخته شده جهان، یعنی گودال ماریانا، را در خود جای داده است.
تعیین عمق اقیانوس ها به دلایل واضح، کاری پیچیده و دشوار است که به دقت بسیار بالایی نیاز دارد. سطح کف اقیانوس ها بسیار وسیع بوده و ارتفاع آن ها نسبت به سطح دریا تغییرات زیادی دارد. مشابه توده های قاره ای، کف اقیانوس نیز دارای گودال ها و دامنه های کوهستانی است. در برخی نقاط، گودال ها به شدت عمیق تر از مقدار متوسط عمق اقیانوس هستند.
اقیانوس آرام از نظر عمق متوسط به عنوان عمیق ترین اقیانوس جهان شناخته می شود. با وجود تفاوت هایی در محاسبات، عمق کف این اقیانوس به طور تقریبی حدود ۴۲۸۰ متر برآورد شده است که ۵۰۰ متر بیشتر از میانگین جهانی یعنی ۳۷۰۰ متر است. یکی از دلایل احتمالی این عمق قابل توجه، وجود گودال ماریان است که به شکلی چشمگیر عمیق به حساب می آید.
آشنایی با عمیق ترین نقاط اقیانوس آرام
بر اساس داده های جغرافیایی، حدود 46 درصد از آب های سطحی زمین به اقیانوس آرام اختصاص دارد که معادل 30 درصد از کل سطح زمین است. یکی از ویژگی های قابل توجه این اقیانوس، حجم عظیم آن بوده که تقریباً 622 میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده می شود. اقیانوس آرام به وسیله خط استوا که از مرکز آن عبور می کند، به دو بخش آرام شمالی و آرام جنوبی تقسیم شده است.مطالعات متعدد در زمینه اقیانوس شناسی نشان می دهند که عمق متوسط اقیانوس آرام تقریباً 13,215 فوت است. این عمق قابل توجه به پدیده فرو رفتن یک صفحه اقیانوسی در زیر صفحه دیگر ارتباط دارد. زمانی که دو صفحه اقیانوسی به یکدیگر برخورد می کنند، یکی از آنها به سمت پایین حرکت کرده و وارد لایه های زیرین زمین می شود، که این فرآیند یکی از عوامل شکل گیری عمق زیاد در این منطقه است.
1. گودال ماریانا
گودال ماریانا، عمیق ترین نقطه سطح زمین، در غرب اقیانوس آرام واقع شده است و شامل ژرف ترین بخش زمین، موسوم به چلنجر دیپ، می باشد. اگرچه قله اورست مقصدی شناخته شده برای بسیاری از افراد بوده، تنها دو نفر به اعماق چلنجر دست یافته اند. ژاک پیکارد و دون والش در سال 1960 موفق شدند به عمق 10,916 متری این گودال برسند. اولین وسیله بدون سرنشینی که به این عمق دست یافت، توسط محققان مؤسسه اقیانوس شناسی وودز هول هدایت شد و توانست عمق 10,902 متری را ثبت کند. این گودال بهصورت یک شکاف هلالی در پوسته زمین پدیدار شده است، به طول حدود 2,550 کیلومتر، عرض متوسط 69 کیلومتر و حداکثر عمق 10.91 کیلومتر در چلنجر دیپ. برخی اندازه گیری ها حتی عمق بیشتر 11.034 کیلومتر را نیز گزارش کرده اند. امتداد این گودال تا صد ها کیلومتر در جهت جنوب غربی، به سمت جزیره گوام ایالات متحده کشیده می شود.تشکیل گودال ماریانا ناشی از برخورد صفحات همگرای لیتوسفر اقیانوسی است؛ جایی که یکی از صفحات به داخل گوشته زمین فرو رفته و باعث ایجاد فرورفتگی در محل تماس صفحات شده است. در ژرفای این گودال به دلیل فشار بی نهایت زیاد، چگالی آب تا 4.96 درصد افزایش پیدا کرده است. با وجود این شرایط دشوار، اکتشافات نشان داده اند که موجودات بزرگی مانند ماهی های پهن، دوپایان عظیم، سخت پوستان و حتی گونه ای ناشناخته از حلزون ها در این ناحیه حضور دارند. از دیدگاه دانشمندان، تعداد قابل توجهی از گونه های جدید هنوز در این منطقه منتظر کشف هستند.
در طول چند سال گذشته، اندازه گیری های متعددی از گودال ماریانا با استفاده از روش های مختلف انجام شده است. اولین عملیات که چلنجر نام داشت، در فاصله سال های ۱۸۷۲ تا ۱۸۷۶ میلادی صورت گرفت. در این بررسی ها، عمیق ترین نقطه گودال به میزان ۹۶۳۶ متر با استفاده از روش های مناسب اندازه گیری شد.
در سال ۱۹۳۱ میلادی، عملیات بررسی با کشتی چلنجر HMS انجام شد که در آن پژوهشگران با استفاده از روش دقیق ژرفاسنجی پژواکی، عمق ۱۰۹۰۰ متر را به عنوان عمیق ترین مقدار ثبت شده اعلام کردند. بعد ها این منطقه به نام ژرفای چلنجر شناخته شد. در نیمه دوم قرن بیستم، تحقیقات متعددی در این حوزه صورت گرفت. در سال ۱۹۵۷، کشتی شوروی در منطقه ای به نام حفره ماریانا عمق ۱۱۰۳۴ متر را ثبت کرد. همچنین در سال ۱۹۶۲، کشتی آمریکایی اسپنسر اف. بیرد به کمک ابزار های پیشرفته سنجش عمق، عدد بیشینه ۱۰۹۱۵ متر را ثبت نمود.
در ادامه، کشتی پیمایشی ژاپنی تاکویو در سال ۱۹۸۴ با استفاده از ژرفاسنج پژواکی، عمق ۱۰۹۲۴ متر را گزارش کرد. سپس، یک کشتی دیگر از ژاپن در سال ۱۹۹۵ موفق شد به عمیق ترین بخش گودال ماریانا دست پیدا کند و عمق ۱۰۹۱۱ متر ثبت شد. در سال ۲۰۰۹ نیز ناو تحقیقاتی آمریکا به نام کیلو موانا دقیق ترین اندازه گیری تا آن زمان را از گودال ماریانا انجام داد. این عملیات با استفاده از ردیاب آوایی صورت گرفت و نقطه ای با عمق بیشینه ۱۰۹۷۱ متر شناسایی شد.
تا کنون چهار عملیات مهم در گودال ماریانا انجام شده است. نخستین عملیات، موسوم به تریست، با استفاده از زیردریایی ای که توسط سوئیس طراحی و توسط ایتالیا ساخته شده بود، صورت گرفت. این زیردریایی تحت مالکیت نیروی دریایی آمریکا قرار داشت. در تاریخ ۲۳ ژانویه ۱۹۶۰، زیردریایی تریست همراه با دو سرنشین خود موفق شد به کف گودال ماریانا برسد، جایی که عمق آن به ۱۰۹۱۶ متر می رسید.
عملیات دوم در سال ۱۹۹۶ و توسط یک زیردریایی ناشناس انجام شد، و عملیات سوم در سال ۲۰۰۸ با بهره گیری از زیر دریایی مستقلی به نام نریوس ادامه پیدا کرد. در سه عملیات اولیه، عمقی مشابه در محدوده ۱۰۹۰۲ تا ۱۰۹۱۶ متر به صورت مستقیم اندازه گیری شد.
چهارمین عملیات در سال ۲۰۱۲ اتفاق افتاد. در این مرحله، جیمز کامرون، کارگردان مشهور کانادایی، با استفاده از زیردریایی چلنجر موفق شد عملیات ویژه ای ترتیب دهد. این زیردریایی در تاریخ ۲۶ مارس همان سال او را به بخش تحتانی گودال ماریانا رساند و بار دیگر اعماق بی نظیر این منطقه مورد بررسی قرار گرفت.
از فوریه ۲۰۱۲، چندین عملیات مختلف برنامه ریزی شده که از جمله مهم ترین آنها می توان به تلاش های زیردریایی های تریتون متعلق به شرکتی مستقر در فلوریدا که در زمینه طراحی و تولید زیردریایی های خصوصی فعالیت می کند و شرکت فناوری های دریایی DOER در نزدیکی سانفرانسیسکو اشاره کرد. هدف این برنامه ها اعزام دو یا سه نفر به اعماق بستر دریا است. دنیای اقیانوس ها ورای خط ساحلی به طرز عمیق و رازآلودی ناشناخته باقی مانده و بخش عمده ای از آن هنوز کشف نشده است. موجودات و آثار زندگی کشف شده توسط دانشمندان در این مناطق به شدت جالب توجه و معماگونه هستند، تا حدی که ممکن است سرنخ هایی درباره امکان وجود حیات در جهان های دیگر ارائه کنند. این ایده منطقی به نظر می رسد که مطالعه اعماق زمین می تواند دیدگاه ما را نسبت به زندگی در فضاهای دوردست گسترش دهد.
2. گودال تونگا
حفره تونگا، واقع در جنوب غربی اقیانوس آرام و انتهای شمالی منطقه فرورانش Kermadec-Tonga، با عمقی برابر با 10,882 کیلومتر زیر سطح دریا، به عنوان دومین نقطه عمیق روی زمین پس از چلنجر دیپ شناخته می شود و عمیق ترین گودال در نیمکره جنوبی محسوب می گردد. این گودال که در فاصله 2500 کیلومتری جزیره شمالی نیوزلند تا جزایر تونگا قرار دارد، در اثر فرو رفتن صفحه اقیانوس آرام زیر صفحه تونگا شکل گرفته است.بررسی های محققان نشان داده است که حرکات صفحات زمین ساختی در این ناحیه موجب ایجاد آتشفشان های بزرگ در گودال هایی چون ژاپن و ماریانا شده که شرایط کشتیرانی را در این مناطق با مشکلات جدی مواجه ساخته است. بر اساس مطالعات دانشمندان دریایی، رسوبات موجود در عمق Horizon Deep میزبان مجموعه ای از کرم های گرد بوده و گویای اکوسیستمی بی نظیر در این ناحیه است.
گودال تونگا دومین گودال عمیق اقیانوسی جهان پس از گودال ماریانا به شمار می رود. این ساختار زیردریایی که در اقیانوس آرام جنوبی واقع شده، از شمال به جنوب امتداد یافته و بین نیوزلند و تونگا قرار دارد. تونگا، به عنوان یکی از مجمع الجزایر مهم منطقه، درست در محل تلاقی صفحات زمین ساختی هند-استرالیا و اقیانوس آرام جای گرفته است.
3. گودال فیلیپین
سومین نقطه عمیق جهان، عمق گالاتیا در گودال فیلیپین، در 10.54 کیلومتری زیر سطح دریا قرار دارد. این ساختار زیردریایی که با نام های گودال میندانائو یا فیلیپین دیپ نیز شناخته می شود، در بستر دریای فیلیپین واقع شده و در غرب اقیانوس آرام شمالی، هم مرز با ساحل شرقی جزیره میندانائو قرار دارد. این گودال با طولی معادل 1320 کیلومتر و عرض تقریبی 30 کیلومتر در شرق فیلیپین گسترش یافته است. گودال فیلیپین به دلیل برخورد صفحه اوراسیا با صفحه کوچک تر فیلیپین شکل گرفته و در میان سایر گودال های دریای فیلیپین، جایگاه ویژه ای از نظر زمین شناسی دارد. از دیگر گودال های مهم این منطقه می توان به گودال های مانیلا، لوزون شرقی، نگروس، سولو و کوتاباتو اشاره کرد. جالب توجه است که تا سال 1970، این گودال به عنوان عمیق ترین نقطه زمین شناخته می شد. طبق تحقیقات دانشمندان، قدمت این گودال به حدود 8 تا 9 میلیون سال پیش باز می گردد.4. گودال کوریل کامچاتکا
یکی از عمیق ترین نقاط اقیانوس ها در اقیانوس آرام، در عمق قابل توجه 10.5 کیلومتری از سطح دریا قرار دارد. این گودال که در نزدیکی جزایر کوریل و سواحل کامچاتکا واقع شده است، نقش مهمی در فعالیت های آتشفشانی بستر اقیانوس ها در این منطقه دارد و موجب محدودیت هایی برای عبور کشتی های حامل بارهای فله می شود. این ساختار عمیق به واسطه ایجاد منطقه فرورانش در دوران پایانی کرتاسه شکل گرفته و باعث تشکیل جزایر کوریل و قوس های آتشفشانی کامچاتکا شده است.5. گودال کرمادک
گودال زیردریایی کرمادک، یکی از دیگر شگفتی های طبیعت است که در کف اقیانوس آرام جنوبی قرار گرفته و حدود 1000 کیلومتر بین زنجیره دریای لوئیزویل و فلات هیکورانگی امتداد دارد. این گودال که نتیجه فرو رانش صفحه اقیانوس آرام به زیر صفحه هند و استرالیا است، حداکثر عمقی برابر با 10.04 کیلومتر دارد. به همراه گودال تونگا در شمال، کرمادک بخشی از سیستم فرو رانش کرمادک تونگا را تشکیل می دهد که طول آن به 2000 کیلومتر می رسد و تقریباً شکلی خطی دارد.6. گودال ایزو اوگاساوارا
گودال ایزو اوگاساوارا که در غرب اقیانوس آرام قرار دارد، عمقی حداکثر برابر با 9.78 کیلومتر دارد. این مناطق عمیق دریایی که تحت عنوان Izu-Bonin Trench نیز شناخته می شوند، از سرزمین ژاپن تا بخش شمالی گودال ماریانا گسترش یافته و بخشی از امتداد گودال ژاپن به شمار می آیند. علاوه بر گودال ایزو اوگاساوارا، گودال های ایزو و سنگر بونین نیز در غرب اقیانوس آرام وجود دارند.7. گودال ژاپن
گودال ژاپن، یکی از گودال های زیر دریایی عمیق واقع در شرق جزایر ژاپن، بخشی از حلقه آتش اقیانوس آرام در شمال این اقیانوس به شمار می رود. این گودال با عمقی حداکثر ۹ کیلومتر، از جزایر کوریل تا جزایر بونین کشیده شده است. گودال های مجاور آن نیز شامل کوریل کامچاتکا در شمال و ایزو اوگاساوارا در جنوب هستند. گودال ژاپن در نتیجه فرو رانش صفحه اقیانوسی اقیانوس آرام به زیر صفحه قاره ای Okhotsk شکل گرفته که این صفحه پیش تر بخشی از صفحه آمریکای شمالی بوده است. فرآیند فرورانش باعث خمیدگی و فرو رفتن صفحه به سوی پایین شده و در نهایت یک گودال عمیق را به وجود آورده است.8. گودال پورتوریکو
گودال پورتوریکو، که میان دریای کارائیب و اقیانوس اطلس قرار گرفته است، یکی از عمیق ترین نقاط اقیانوسی در این منطقه و هشتمین نقطه عمیق زمین محسوب می شود. این گودال نقشی مهم در وقوع زلزله ها و سونامی های ویرانگر این منطقه ایفا کرده است. تلاش های مستمر برای نقشه برداری کامل از این پدیده طبیعی مدت هاست در جریان است. کشتی فرانسوی Archimède در سال 1964 برای نخستین بار تلاش کرد بستر دریا را کاوش کند، و یک کشتی روباتیک نیز در سال 2012 جهت بررسی دقیق تر ویژگی های این گودال به آن اعزام شد. اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) مطالعات جامعی درباره این گودال انجام داده است. گودال پورتوریکو، واقع در اقیانوس اطلس شمالی، به موازات ساحل شمالی جزیره پورتوریکو و حدود 75 مایل معادل 120 کیلومتر دورتر از آن قرار دارد.این گودال حدود 1090 مایل معادل 1750 کیلومتر طول و 60 مایل معادل 100 کیلومتر عرض دارد. عمق میلواکی، عمیق ترین نقطه اقیانوس اطلس، در انتهای غربی این حفره و در فاصله ای حدود 100 مایل معادل 160 کیلومتر شمال غربی پورتوریکو واقع شده و تا عمق 27493 فوت معادل 8380 متر می رسد. منشأ این گودال به دوران سنوزوئیک، تقریباً 65 میلیون سال پیش، بر می گردد. گودال پورتوریکو بخشی از یک سیستم پیچیده از گسل های واقع در بخش شمالی دریای کارائیب است. به نظر می رسد این منطقه از حدود 70 میلیون سال پیش به طور پیوسته فعال بوده و به مرور زمان بخشی از آن با رسوبات پر شده است.
9. گودال ساندویچ جنوبی
گودال ساندویچ جنوبی، دومین گودال عمیق اقیانوس اطلس پس از گودال پورتوریکو، با عمقی حدود 8.42 کیلومتر به عنوان عمیق شهاب ها (Meteor Deep) شناخته می شود. این گودال که طول آن به بیش از 956 کیلومتر می رسد، یکی از شگفت انگیز ترین و قابل توجه ترین ساختار های زیرآبی جهان است. موقعیت این گودال در 100 کیلومتری شرق جزایر ساندویچ جنوبی، در بخش جنوبی اقیانوس اطلس قرار دارد. شکل گیری این گودال به دلیل فرو رانش جنوبی ترین قسمت صفحه آمریکای جنوبی زیر صفحه کوچک ساندویچ جنوبی است و این فرایند با یک قوس آتشفشانی فعال همراه می باشد.10. گودال پرو شیلی
گودال پرو شیلی، معروف به خندق آتاکاما، در شرق اقیانوس آرام و حدود 160 کیلومتری ساحل پرو و شیلی قرار دارد. این گودال تا عمق 8.06 کیلومتری زیر سطح دریا فرو می رود و عمیق ترین نقطه آن به نام ریچاردز دیپ شناخته می شود. طول گودال حدود 5900 کیلومتر، عرض متوسط آن 64 کیلومتر و مساحت کلی آن نزدیک به 590 هزار کیلومتر مربع است. این ساختار زمین شناسی حاصل فرو رانش صفحه نازکا به زیر صفحه آمریکای جنوبی بوده و در نزدیکی منطقه ای با فعالیت آتشفشانی قرار دارد.مواد رسوبی موجود در این گودال شامل ترکیبات متنوعی از جمله لایه های توربیدیت، رسوبات اقیانوسی مثل رس، خاکستر آتشفشانی، جریان های سیلیسی و مقداری کربنات است که احتمال وجود رسوبات اولیه نیز در میان آنها وجود دارد. بررسی این رسوبات حاکی از وجود فلزاتی است که از سنگ های آتشفشانی تازه فوران کرده در زیر آب آزاد شده اند.
منبع: پژوهش راسخون
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
