مقدمه:
در عصر حاضر که بانوان مسلمان با چالشهای متعدد فکری و فرهنگی روبرو هستند، بازخوانی سیره عملی و علمی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) میتواند چراغ راهی برای سلوک فردی و اجتماعی باشد. ایشان نه تنها به عنوان بانوی نمونه اسلام، بلکه به عنوان الگویی کامل در تمامی عرصههای زندگی، میتوانند راهنمای عملی برای زنان معاصر باشند. تبیین این سیره نورانی، ضرورتی انکارناپذیر در جامعه امروز است.سبک زندگی فاطمی، تلفیقی متعادل از عبادت خالصانه و مسئولیتپذیری اجتماعی است که در قالب روایات به جای مانده از ایشان، به خوبی نمایان است. این نوشتار با استناد به چهارده حدیث گرانقدر از حضرت زهرا(سلام الله علیها)، درصدد است اصول اساسی این سبک زندگی را برای بانوان مسلمان تبیین نماید. هر یک از این احادیث، دریایی از معارف ناب اسلامی را در خود جای داده است.
مقاله حاضر با رویکردی کاربردی و تربیتی، به بررسی این احادیث میپردازد و میکوشد با ارائه الگوهای عملی، راهکارهای مناسبی برای چالشهای پیش روی زنان مسلمان ارائه دهد. امید است این مجموعه، گامی هر چند کوچک در جهت شناخت هرچه بیشتر سیره فاطمی و عمل به آن باشد.
چهارده اصل سبک زندگی فاطمی؛ از بیانات حضرت زهرا(س) برای بانوان امروز
امر به معروف؛ نقش محوری زن فاطمی در اصلاح جامعه
1-1. فلسفه امر به معروف در بیان فاطمی و تأکید قرآنحضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در تبیین حکمت تشریع امر به معروف میفرمایند: «فَرَضَ اللّه ُ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَامَّةِ» [1].«خداوند امر به معروف را براى اصلاح مردم قرار داد».
این بیان نورانی که "خداوند امر به معروف را برای مصلحت و اصلاح همگانی واجب کرد"، پایه و اساس تمام مباحث بعدی قرار میگیرد. این کلام فاطمی به خوبی با آیه شریفه قرآن همخوانی دارد که میفرماید: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ ۚ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» [2].
این هماهنگی عمیق بین کلام حضرت زهرا (سلام الله علیها) و قرآن کریم نشان میدهد که زن فاطمی با عمل به این فریضه، در حقیقت مجری حکمت الهی برای اصلاح جامعه است.
1-2. زن فاطمی؛ مبلغی دلسوز با زبان نرم
با الهام از بیانات حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مورد هدف اصلاحگرایانه امر به معروف، زن فاطمی در اجرای این فریضه، روشی مبتنی بر محبت و دلسوزی را پیش میگیرد. خداوند در قرآن کریم شیوه این دعوت را مشخص کرده است: «ادْعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» [۲].
زن مسلمان با اقتدا به سیره عملی حضرت زهرا (سلام الله علیها) که خود تجسم حکمت و بیان نرم بودند، میآموزد که امر به معروف نباید به خشونت و تحقیر بینجامد، بلکه باید همچون دارویی شفابخش، با زبان خوش و رفتاری محترمانه ارائه شود. او در خانواده، در جمع دوستان و در جامعه، با رعایت ادب و احترام، دیگران را به کارهای پسندیده راهنمایی میکند و مصداق عملی "مصلحت برای عامه" میشود.
1-3. امر به معروف؛ ایجاد مصونیت اخلاقی در خانواده
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با بیان خود مبنی بر اینکه امر به معروف برای "اصلاح عمومی" تشریع شده، به زن فاطمی میآموزد که نخستین و مهمترین پایگاه اصلاح را "خانواده" قرار دهد.
این نگاه، برگرفته از آیات قرآن است که میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا» [سوره التحریم، آیه ۶]. زن فاطمی با نظارت بر فضای اخلاقی خانه و با توصیه همسر و فرزندان به رعایت حدود الهی، میتواند کانون خانواده را به محیطی امن و دور از گناه تبدیل کند.
این اقدام پیشگیرانه، مصداق بارز "اصلاح برای مردم" است که در حدیث آن حضرت ذکر شد، چرا که سلامت خانواده، به طور مستقیم به سلامت کل جامعه میانجامد و زن فاطمی با عمل به این مسئولیت، نقشی محوری در تحقق حکمت الهی ایفا میکند.
2. جایگاه مادر؛ کلید بهشت در سبک زندگی فاطمی
2-1. تبیین جایگاه مادر در بیان فاطمی و تأکید قرآن
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با بیانی ژرف و هدایتگر میفرمایند: «إلزَم رِجلَها ؛ فَإنَّ الجَنَّةَ تَحتَ أقدامِها» [۵]. در خدمت مادر باش ؛ زیرا بهشت زیر قدم هاى مادران است .این حدیث نورانی که به صراحت جایگاه رفیع مادر و نقش محوری او در سعادت اخروی فرزندان را تبیین میکند، سنگ بنای سبک زندگی اسلامی در خانواده است.
این کلام گهربار که بهشت را زیر قدمهای مادران میداند، با آیات قرآن کریم که بر احسان به والدین تأکید میورزد، همسو است. خداوند متعال در قرآن میفرماید: «وَ قَضَى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا» [۶].
این هماهنگی میان کلام حضرت زهرا (سلام الله علیها) و قرآن، نشان میدهد که خدمت به مادر، نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه عبادتی والا و راهی مستقیم به سوی رضایت الهی است.
2-2. زن فاطمی و احیای فرهنگ مادری در جامعه امروز
در شرایط کنونی جامعه اسلامی که برخی ارزشهای اصیل خانوادگی مورد غفلت واقع شده، دختر و زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میتواند احیاگر فرهنگ ناب مادری باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تأکید بر این حق والا میفرمایند: «الْجَنَّةُ تَحْتَ أَقْدَامِ الْأُمَّهَات» [۷].
دختر فاطمی با درک این مسئولیت خطیر، در نقش دختری دلسوز و خدمتگزار، و در نقش مادری مهربان و فداکار، تجسم عملی این فرهنگ میشود.
او میداند که بزرگداشت مقام مادر، تنها به دوران جوانی و سالمندی والدین محدود نمیشود، بلکه یک ارزش همیشگی و الگویی برای نسل آینده است. زن فاطمی با تربیت فرزندانی که حرمت مادر را نگه میدارند، چرخهی فضیلت را در جامعه تداوم میبخشد.
2-3. خدمت به مادر؛ پاسخی به دغدغههای وجودی زن معاصر
زنان و دختران مسلمان در جهان امروز، در جستجوی هویتی اصیل و نقشآفرینی معنادار هستند. حدیث حضرت زهرا (سلام الله علیها) پاسخی روشن به این دغدغههاست.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در بیان اهمیت خدمت به مادر میفرمایند: «رَوَاهُ مُسْلِمٌ أَیْضاًجاءَ رَجُلٌ اِلَى النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: یا رَسُولَ اللّهِ مَنْ اَبِرُّ؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اَباکَ. حدیث . [۸].
امام صادق علیه السلام فرمود: مردى خدمت پـیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گـفت: اى رسول خدا به چه کسى نیکى کنم؟ فرمود: به مـادرت، عـرض کرد، بعـد از او بـه چه کسى؟ فـرمود: به مادرت، گفت: سپس به چه کسى؟ فرمود: به مادرت سـؤال کرد: سپس به چه کسى؟ فـرمود: به پـدرت.
هنگامی که یک دختر جوان مسلمان، خدمت به مادر را نه به عنوان یک تکلیف سنگین، بلکه به عنوان فرصتی برای تقرب به خدا و کسب مقام قرب الهی مینگرد، در زندگی خود طعم آرامش و معنویت را میچشد.
این نگرش، او را از سرگردانی در پیچ و خمهای مادیگرایی رها ساخته و به رسالتی والا و الهی متصل میکند. بنابراین، سبک زندگی فاطمی در این عرصه، راهکاری الهی برای تحقق شخصیت و کرامت زن مسلمان در عصر حاضر است.
3. شفاعت فاطمی؛ گستره رحمت الهی برای امت پیامبر
3-1. تبیین مقام شفاعت حضرت زهرا در روز قیامت
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «إذَا حُشِرْتُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَشْفَعُ عُصَاةَ أُمَّةِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ» [۹]."هنگامی که در روز قیامت برانگیخته شوم، گناهکاران امت پیامبر اسلام را شفاعت خواهم کرد."
این بیان نورانی، وسعت رحمت و مقام والای شفاعت حضرت زهرا (سلام الله علیها) را نشان میدهد. شفاعت به معنای واسطه شدن برای بخشش گناهان دیگران است و در روز قیامت، اولیای خدا به اذن پروردگار این حق را دارند.
این کلام فاطمی با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى» [۱۰] (و به زودی پروردگارت [آنقدر] به تو عطا میکند که خشنود شوی). این نشان میدهد که شفاعت حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر اساس رضایت الهی و در چارچوب مشیت پروردگار است.
3-2. درسهای عملی برای زنان فاطمی در پرتو شفاعت
این حدیث شریف برای زنان و دختران مسلمان حاوی درسهای عملی عمیقی است. زن فاطمی از این کلام میآموزد که تنها به فکر نجات خویش نیست، بلکه دغدغه نجات جامعه و حتی گناهکاران را دارد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تأیید این مسئولیتپذیری میفرمایند: «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ» [۱۱] (همه شما مسئولید و همه شما در برابر زیردستان خود مسئول هستید).
زن فاطمی با الگوگیری از حضرت زهرا (سلام الله علیها) در زندگی روزمره، با رفتار و گفتار نیکو، دیگران را به سوی خوبیها دعوت میکند و زمینهساز هدایت و در نهایت شفاعت در قیامت میشود. او در نقش مادر، همسر و عضو جامعه، با محبت و دلسوزی، مسیر بازگشت به سوی خدا را برای اطرافیان هموار میسازد.
3-3. شفاعت فاطمی؛ پیام امید برای جامعه اسلامی
بیان حضرت زهرا (سلام الله علیها) به همه انسانها به ویژه کسانی که نگران گناهان گذشته خود هستند، امید میبخشد. این حدیث نشان میدهد که راه بازگشت و توبه همواره گشوده است و شفیعانی چون حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای گناهکاران امت پیامبر در پیشگاه الهی وساطت خواهند کرد.
3-3. شفاعت فاطمی؛ پیام امید برای جامعه اسلامی
بیان حضرت زهرا (سلام الله علیها) به همه انسانها به ویژه کسانی که نگران گناهان گذشته خود هستند، امید میبخشد. این حدیث نشان میدهد که راه بازگشت و توبه همواره گشوده است و شفیعانی چون حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای گناهکاران امت پیامبر در پیشگاه الهی وساطت خواهند کرد.
در روایتی معتبر از پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمده است که در توصیف مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: إنَّ فاطِمةَ بَضعَةٌ مِنّی و هِىَ نورُ عَینی و ثَمَرَةُ فُؤادی ؛ یَسوؤُنی ما ساءَها و یَسُرُّنی ما سَرَّها و إنَّها أوَّلُ مَن یَلحَقُنی مِن أهلِ بَیتی :
فاطمه پاره تن من و روشنى دیده و میوه دل من است . آنچه او را ناراحت کند مرا ناراحت مى کند و آنچه شادش کند ، مرا شاد مى کند ؛ او نخستین کس از اهل بیت من است که به من مى پیوندد .
این روایت که در منابع معتبر شیعی آمده، بر جایگاه رفیع ایشان نزد خداوند تأکید دارد و شفاعت گسترده ایشان را قابل درک میسازد.
4. معیارهای تشیع واقعی در بیان فاطمی
4-1. تبیین معیارهای شیعه بودن در کلام حضرت زهرا سلام الله
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «إنْ کُنتَ تَعمَلُ بِما أمَرناکَ و تَنتَهی عَمّا زَجَرناکَ عَنهُ فَأنتَ مِن شیعَتِنا و إلاّ فَلا» [۱۳]."اگر به آنچه تو را به آن فرمان میدهیم عمل کنی و از آنچه تو را از آن برحذر میداریم دوری کنی، از شیعیان مایی وگرنه هرگز."
این بیان نورانی به روشنی معیارهای تشیع واقعی را تبیین میکند. تشیع تنها یک ادعا نیست، بلکه تعهد عملی به دستورات اهل بیت (علیهم السلام) و دوری از محرمات است.
این کلام فاطمی با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید: «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» [۱۴] (بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد).
4-2. زن فاطمی و تجسم عملی تشیع راستین
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میداند که شیعه بودن تنها به گفتن شعارهای زیبا محدود نمیشود، بلکه باید در تمامی عرصههای زندگی تجلی یابد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تأکید بر اهمیت عمل میفرمایند: « لیسَ الإیمانُ بالتَّحَلّی ولا بالتَّمَنّی ، ولکنَّ الإیمانَ ما خَلَصَ فی القلبِ وصَدّقَهُ الأعمالُ » [۱۵] (ایمان نه به ظاهر است و نه به آرزو، بلکه ایمان آن است که در دل خالص باشد وعمل آن را تصدیق کند.
زن فاطمی در نقش همسر، مادر و عضو فعال جامعه، با پایبندی به احکام اسلامی و رعایت حلال و حرام خداوند، تجسم زندهی تشیع عملی است. او در تربیت فرزندان، در تعامل با همسر و در مشارکتهای اجتماعی، مرزهای الهی را پاس میدارد.
4-3. تشیع فاطمی؛ پاسخی به چالشهای جامعه امروز
در شرایط کنونی که جامعه اسلامی با چالشهای مختلف فکری و فرهنگی روبروست، بیان حضرت زهرا (سلام الله علیها) راهنمای عملی برای نسل جوان است.
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این راه میفرمایند: «کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» [۱۶] (مردم را با غیر زبانهایتان [با عملتان] دعوت کنید).
دختر و زن فاطمی با التزام عملی به دستورات دینی، الگویی زنده برای همسالان خود است. او نشان میدهد که میتوان در عین برخورداری از زندگی مدرن، به اصول و ارزشهای اسلامی پایبند بود. این نگرش، پاسخی عملی به شبهات و چالشهای فکری نسل جوان است.
5.سبک زندگی فاطمی؛ الگوی تعادل میان مادیت و معنویت
5-1. تبیین اولویتهای زندگی از منظر حضرت زهرا سلام الله
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «حُبِّبَ إلَىَّ من دُنیاکُم ثَلاثٌ: تِلاوَةُ کِتابِ اللّه ِ وَ النَّظَرُ فی وَجهِ رَسولِ اللّه وَ الإنفاقُ فی سَبیلِ اللّه ِ» [۱۷]."از دنیای شما محبت سه چیز در دل من نهاده شد: تلاوت قرآن، نگاه به چهره پیامبر خدا و انفاق در راه خدا."
این بیان نورانی، والاترین ارزشهای زندگی را از نگاه بانوی دو عالم ترسیم میکند. این کلام فاطمی با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:
«قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ» [۱۸].
ترجمه: "بگو: اگر پدران و پسران و برادران و همسران و خویشانتان و اموالی که به دست آوردهاید و تجارتی که از کسادی آن میترسید و خانههایی که به آنها خوشنودید، در نظرتان از خدا و پیامبرش و جهاد در راه او محبوبتر است، پس منتظر باشید تا خدا فرمانش را صادر کند."
5-2. زن فاطمی و تجسم عملی ارزشهای متعالی
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه در زندگی مادی امروز، ارزشهای معنوی را سرلوحه خود قرار دهد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تأکید بر اهمیت قرآن میفرمایند:«خَیْرُکُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَ عَلَّمَهُ» [۱۹].بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و آن را به دیگران بیاموزد."
زن فاطمی با تلاوت روزانه قرآن، انس با کلام الله و تدبر در معانی آن، نورانیتی ویژه در خانواده ایجاد میکند. همچنین با مطالعه سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام)، چهره نورانی آن بزرگواران را در زندگی خود حاضر میبیند و در مسیر ایشان گام برمیدارد.
5-3. انفاق فاطمی؛ الگویی برای مشارکت اجتماعی زنان
بیان حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مورد انفاق، نقش مؤثر زنان در توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه اسلامی را نشان میدهد.
رسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : ثَلاثَةٌ مِن حَقائقِ الإیمانِ: الإنفاقُ مِن الإقتارِ ، و إنصافُکَ النّاسَ مِن نَفسِکَ ، و بَذلُ العِلمِ لِلمُتَعلِّمِ .: سه چیز از حقیقت هاى ایمان است : انفاق کردن در حال تنگدستى، انصاف به خرج دادن با مردم و دانش بخشى به طالب دانش . [۲۰].
زن فاطمی با درک این مسئولیت، در عین رعایت اعتدال در زندگی شخصی، از امکانات خود در راه خدا انفاق میکند. او با مشارکت در امور خیریه و کمک به نیازمندان، تجسم عملی انفاق فاطمی در جامعه امروز است.
6. سیره همسرداری فاطمی؛ توکل و قناعت در زندگی مشترک
6-1. تبیین رابطه با خدا و همسر در سیره حضرت زهرا
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به امام علی (علیه السلام) میفرمایند: «یَا أَبَا الْحَسَنِ! إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنْ إِلَهِی أَنْ أُکَلِّفَ نَفْسَکَ مَا لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ» [۲۱]."ای اباالحسن! من از پروردگارم شرم دارم که چیزی از تو درخواست کنم که توان برآوردن آن را نداشته باشی."
این بیان نورانی نشاندهنده عمق ایمان و حیا و توجه حضرت زهرا (سلام الله علیها) به پروردگار است. ایشان حتی در رابطه با همسرش نیز خدا را ناظر میدید.
این سیره با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَ لَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» [۲۲].: "و اسراف نکنید که خدا اسرافکاران را دوست ندارد."
6-2. زن فاطمی و الگوی مدیریت انتظارات در زندگی
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه در زندگی مشترک، انتظارات خود را با تواناییهای همسر هماهنگ کند.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در توصیف زنان شایسته میفرمایند:«خَیْرُ نِسَائِکُمُ الَّتِی إِذَا غَضِبَتْ أَوْ أُغْضِبَتْ تقول لِزَوْجِهَا: یَدِی فِی یَدِکَ لَا أَکْتَحِلُ عینی حَتَّی تَرْضَى عَنِّی» [۲۳].
" بهترین زنان شما، زنی است که وقتی خشمگین گردد و یا همسرش براو خشم گیرد، به شوهرش بگوید:دستم را در دست تو می گذارم و خواب را به چشمم راه نمی دهم تاوقتی که از من راضی شوی.
6-3. قناعت فاطمی؛ راهکار مقابله با چالشهای اقتصادی
سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در قناعت و پرهیز از تکلف، الگویی برای زنان مسلمان در مواجهه با مشکلات اقتصادی است.
امام علی (علیه السلام) در توصیف همسرشان میفرمایند:« قـالَ عَلِـىٌّ علیه السلام فى حَدیـثٍ...: ـ فَوَاللّه ـ ما اَغْضَبْتُها وَ لا اَکْرَهْتُها عَلى اَمْرٍ حَتى قَبَضَهَا اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیْهِ وَ لا اَغْضَبَتْنى وَلا عَصَتْ لى اَمْرا. وَلَقَدْ کُنْتُ اَنْظُرُ اِلَیْها فَتَنْکَشِفُ عَنِّى الْهُمُومُ وَ الأَحْزانُ. [۲۴].
حضرت على علیه السلام ـ در ضمن حدیثى ـ فرمود: به خدا سوگند هیچگاه فاطمه علیهاالسلام را به خشم نیاوردم و او را بر کارى ـ که میل نداشت ـ وادار نکردم تا روزى که خداوند او را برد و او نیز هیچگاه مرا به خشم نیاورد و از فرمان من سرپیچى نکرد و هرگاه که به او مى نگریستم نگرانی ها و غم ها از من زدوده مى شد.
آنچه در زندگى مشترک، صفابخش خانه و خانواده است، محبّت دو جانبه و تفاهم است. زن و شوهر باید «شریک» غم و شادى و سختى و راحتى یکدیگر باشند و با توقّعات بى جا، مایه رنجش و زحمت هم نشوند و هر کدام مایه انس و شادى دیگرى باشند. »
7. تأثیر رفتار اجتماعی نیکو در سعادت اخروی
7-1. تبیین جایگاه خوشرویی در تعاملات اجتماعی از منظر فاطمی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «بِشرٌ فی وَجهِ المُؤمِنِ یُوجِبُ لِصاحِبِهِ الجَنَّةَ» [۲۵].خوشرویی هنگام روبهرو شدن با مؤمن، بهشت را برای فرد خوشرو واجب میکند."این بیان نورانی نشاندهنده اهمیت والای خوشرویی و تأثیر آن در سرنوشت اخروی انسان است.
این کلام گهربار با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ» [۲۶]."و در راه رفتن خود میانهروی کن و صدای خود را آهسته گردان که بدترین صداها صدای خران است."
7-2. زن فاطمی و الگوی خوشرویی در جامعه
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه با خوشرویی و گشادهرویی، هم در خانواده و هم در جامعه، زمینهساز آرامش و محبت شود.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت این خصلت میفرمایند:« وَ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَا بَنِی عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا اَلنَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَالْقَوْهُمْ بِطَلاَقَةِ اَلْوَجْهِ وَ حُسْنِ اَلْبِشْرِ:اى فرزندان عبد المطلب،شما با اموال خود نمى توانید مردم را متوجه خود کنید،اینک با چهرۀ باز و خوشرویى آنها را به خود نزدیک سازید.» [۲۷].
7-3. خوشرویی فاطمی؛ پاسخی به نیازهای جامعه امروز
در شرایط کنونی که جامعه با چالشهای مختلف روحی و روانی روبروست، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خوشرویی میتواند راهگشا باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:«تَبَسُّمُکَ فِی وَجْهِ أَخِیکَ صَدَقَةٌ» [۲۸]."لبخند تو به روی برادرت [دینیات] صدقه است."
این حدیث شریف که در منابع معتبر روایی آمده است، نشان میدهد که حتی کوچکترین نشانههای خوشرویی مانند تبسم، دارای ارزش و پاداش الهی است. زن فاطمی با به کارگیری این سیره در تعاملات روزمره خود، میتواند در ایجاد فضایی سرشار از محبت و صمیمیت در جامعه نقش آفرینی کند.
8. عبادت خالصانه و پاداش الهی
8-1. تبیین رابطه عبادت خالص و مصلحت الهی در کلام فاطمی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «مَن أصعَدَ إلَى اللّه خالِصَ عِبادَتِهِ أهبَطَ اللّه إلَیهِ أفضَلَ مَصلَحَتِهِ» [۲۹]."هر که خداوند را بیپیرایه عبادت کند، خداوند برترین مصلحتش را نثار او میکند."
این بیان نورانی رابطه مستقیم بین اخلاص در عبادت و دریافت برترین مصلحتهای الهی را تبیین میکند. این کلام گهربار با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید: «وَ ما أُمِروا إِلا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ» [۳۰]."و آنان دستور نیافتند مگر اینکه خدا را با اخلاص در دین، عبادت کنند."
8-2. زن فاطمی و تجلی اخلاص در عبادت
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه عبادتهای خود را از هرگونه شرک و ریا پاک سازد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت اخلاص میفرمایند:«إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَ إِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى» [۳۱]."همانا اعمال به نیتهاست و هرکس تنها آنچه را نیت کرده به دست میآورد."
زن فاطمی در تمامی عبادتهای فردی و اجتماعی، از نماز و روزه تا خدمت به خانواده و جامعه، تنها رضای خدا را مدنظر قرار میدهد و از هرگونه نشانهگیری غیرالهی پرهیز میکند.
8-3. اخلاص فاطمی؛ راهکار اساسی برای مشکلات جامعه
در شرایط کنونی که جامعه با چالشهای مختلف روحی و معنوی روبروست، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در اخلاص میتواند راهگشا باشد.
امام علی (علیه السلام) در این زمینه میفرمایند:« : طُوبى لِمَن أخْلَصَ للّه عَمَلَهُ و عِلْمَهُ ، و حُبَّهُ و بُغْضَهُ ، و أخْذَهُ و تَرْکَهُ ، و کَلامَهُ و صَمْتَهُ ، و فِعْلَهُ و قَولَهُ » [۳۲]."خوشا به حال کسی که عمل و دوستی و دشمنی و گرفتن و بخشیدن خود را برای خدا خالص کند."
زن فاطمی با تمسک به این اصل، در تمامی شئون زندگی، تنها خدا را در نظر میگیرد و همین اخلاص، سبب میشود تا برترین مصلحتهای الهی در زندگی او جاری شود.
9. خوشرویی؛ کلید بهشت در روابط اجتماعی از منظر فاطمی
9-1. تبیین جایگاه خوشرویی در سعادت اخروی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «بِشرٌ فی وَجهِ المُؤمِنِ یُوجِبُ لِصاحِبِهِ الجَنَّةَ» [۲۹].ترجمه: "خوشرویی هنگام روبهرو شدن با مؤمن، بهشت را برای فرد خوشرو واجب میکند."
این بیان نورانی نشاندهنده عظمت و اهمیت خوشرویی در تعاملات اجتماعی و تأثیر مستقیم آن بر سرنوشت اخروی انسان است. این کلام گهربار با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَ عِبادُ الرَّحمنِ الَّذینَ یَمشونَ عَلَى الأَرضِ هَونًا وَ إِذا خاطَبَهُمُ الجاهِلونَ قالوا سَلامًا» [۳۰].
ترجمه: "و بندگان [ویژه] خداوند رحمان، کسانی هستند که روی زمین با فروتنی راه میروند و هنگامی که افراد نادان با آنان سخن میگویند، به آنان سلام میگویند."
9-2. زن فاطمی و الگوی رفتار اجتماعی نیکو
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه با خوشرویی و گشادهرویی، هم در خانواده و هم در جامعه، زمینهساز آرامش و محبت شود.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت این خصلت میفرمایند:«إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَالْقُوهُمْ بِطَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ» [۳۱].ترجمه: "شما هرگز نمیتوانید مردم را با اموال خود راضی کنید، پس با گشادهرویی و خوش اخلاقی با آنان برخورد کنید."
9-3. خوشرویی فاطمی؛ راهکاری برای جامعه امروز
در شرایط کنونی که جامعه با چالشهای مختلف روحی و روانی روبروست، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خوشرویی میتواند راهگشا باشد.
امام صادق (علیه السلام) در این زمینه میفرمایند:«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ إِخْوَانَکَ وَ یُحِبُّ أَنْ یُرَاکَ فِیهِمْ مُقْبِلًا بِوَجْهِکَ مُنْبَسِطًا» [۳۲]."همانا خداوند برادران دینی تو را دوست دارد و دوست دارد که تو را در میان آنان با روی گشاده و خوشرو ببیند."
10. اخلاص در عبادت و برترین مصلحت الهی
10-1. پیوند عبادت خالص و مصلحت الهی در کلام فاطمی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «مَن أصعَدَ إلَى اللّه ِ خالِصَ عِبادَتِهِ أهبَطَ اللّه ُ إلَیهِ أفضَلَ مَصلَحَتِهِ» [۳۳]."هر که خداوند را بیپیرایه عبادت کند، خداوند برترین مصلحتش را نثار او میکند."
این بیان ژرف، رابطه مستقیم بین اخلاص در عبادت و دریافت برترین مصلحتهای الهی را تبیین میکند. این کلام با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَ ما أُمِروا إِلا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفاءَ» [۳۴]."و آنان دستور نیافتند مگر اینکه خدا را با اخلاص در دین، عبادت کنند."
10-2. زن فاطمی و تجلی اخلاص در عبادتهای روزمره
زن فاطمی با الگوگیری از این حدیث شریف، میآموزد که چگونه عبادتهای خود را از هرگونه شرک و ریا پاک سازد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت اخلاص میفرمایند:«إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَ إِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى» [۳۵]."همانا اعمال به نیتهاست و هرکس تنها آنچه را نیت کرده به دست میآورد."
زن فاطمی در تمامی عبادتهای فردی و اجتماعی، از نماز و روزه تا خدمت به خانواده و جامعه، تنها رضای خدا را مدنظر قرار میدهد.
10-3. اخلاص فاطمی؛ راهکاری برای چالشهای جامعه معاصر
در شرایط کنونی که جامعه با چالشهای مختلف روحی و معنوی روبروست، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در اخلاص میتواند راهگشا باشد.
امام علی (علیه السلام) در این زمینه میفرمایند:« طُوبى لِمَن أخْلَصَ للّه ِ عَمَلَهُ و عِلْمَهُ ، و حُبَّهُ و بُغْضَهُ ، و أخْذَهُ و تَرْکَهُ ، و کَلامَهُ و صَمْتَهُ ، و فِعْلَهُ و قَولَهُ :خوشا آن که عمل و علمش، دوستى و دشمنیش ، انجام دادن و ترک کردنش ، سخن و سکوتش، و کردار و گفتارش فقط براى خدا باشد. » [۳۶]."
زن فاطمی با تمسک به این اصل، در تمامی شئون زندگی، تنها خدا را در نظر میگیرد و همین اخلاص، سبب میشود تا برترین مصلحتهای الهی در زندگی او جاری شود.
11. نماز؛ درمان تکبر در سبک زندگی فاطمی
11-1. فلسفه تشریع نماز در بیان حضرت زهرا سلام الله
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «فَرَضَ اللّه ُ الصَّلاةَ تَنزِیها مِنَ الکِبرِ» [۳۷]."خداوند نماز را برای پاکسازی از تکبر واجب کرد."
این بیان نورانی به روشنی فلسفه و حکمت یکی از مهمترین فرایض اسلامی را تبیین میکند. این کلام با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» [۳۸]."و نماز را برپا دار که نماز از زشتیها و گناهان بازمیدارد."
11-2. زن فاطمی و نماز به عنوان عامل تواضع
زن فاطمی با درک این حکمت، نماز را وسیلهای برای تربیت نفس و زدودن تکبر از وجود خویش قرار میدهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت نماز میفرمایند:«الصَّلاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ» [۳۹]."نماز مایه تقرب هر پرهیزگاری است."
زن فاطمی با برپایی نماز در اول وقت و با خضوع و خشوع، همواره خود را در حضور پروردگار میبیند و از هرگونه احساس برتری نسبت به دیگران پاک میشود.
11-3. نماز فاطمی؛ پادزهر تکبر در جامعه معاصر
در شرایطی که جامعه با انواعی از تکبرهای فردی و اجتماعی روبروست، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) در درک فلسفه نماز میتواند راهگشا باشد. امام باقر (علیه السلام) در این زمینه میفرمایند:« الإمامُ الباقرُ علیه السلام : إنّ أوَّلَ ما یُحاسَبُ بهِ العَبدُ الصَّلاةُ ، فإن قُبِلَت قُبِلَ ما سِواها .
امام باقر علیه السلام : نخستین چیزى که بنده براى آن حسابرسى مى شود نماز است ؛ اگر پذیرفته شد سایر اعمالش هم پذیرفته مى شود . » [۴۰].
"نخستین چیزی که بنده درباره آن حسابرسی میشود نماز است، اگر پذیرفته شود دیگر اعمالش نیز پذیرفته میشود." زن فاطمی با الگوگیری از این سیره، نماز را محوری برای تمامی فعالیتهای فردی و اجتماعی خود قرار داده و با تزکیه نفس از تکبر، در جهت ایجاد جامعهای مبتنی بر تواضع و برادری گام برمیدارد.
12. جایگاه اهل بیت در نظام آفرینش از منظر فاطمی
12-1. تبیین مقام واسطه فیض الهی در کلام حضرت زهرا سلام الله
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «نَحنُ وَسیلَتُهُ فی خَلقِهِ و نَحنُ خاصَّتُهُ و مَحَلُّ قُدسِهِ» [۴۱]."ما [اهل بیت] وسیله خداوند در میان خلقش هستیم و ما برگزیدگان او و جایگاه قدس او میباشیم."
این بیان عالی، جایگاه رفیع اهل بیت (علیهم السلام) را در نظام هستی تبیین میکند. این کلام با آیات قرآن کریم همخوانی دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى» [۴۲]."بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمیکنم جز مودت و محبت نسبت به نزدیکانم [اهل بیتم]."
12-2. زن فاطمی و الگوگیری از جایگاه اهل بیت
زن فاطمی با درک این مقام والا، میآموزد که چگونه خود را به این خاندان پاک نزدیک کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت تمسک به اهل بیت میفرمایند:
«إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی» [۴۳]."من در میان شما دو چیز گرانبها میگذارم: کتاب خدا و عترتم اهل بیتم را."زن فاطمی با پیروی از سیره اهل بیت (علیهم السلام) در تمامی شئون زندگی، سعی در تقرب به خداوند دارد.
12-3. اهل بیت؛ راه نجات برای جامعه اسلامی
در شرایط کنونی که امت اسلامی با انحرافات فکری و عقیدتی روبروست، تمسک به اهل بیت (علیهم السلام) راه نجات است. در فرازی از زیارت جانعه داریم :
مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْکُمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُم «کسی که خدا را بخواهد به شما آغاز میکند» یعنی کسی که به وجود خدا ایمان پیدا کرد و میخواهد این معرفت را ارتقا بخشد و این راه را طی کند، از شما شروع میکند. » [۴۴].
زن فاطمی با شناخت و معرفت نسبت به مقام اهل بیت (علیهم السلام) و تبعیت از سیره آنان، میتواند نقش خود را در حفظ و انتشار معارف ناب اسلامی ایفا کند.
13. امامت و اطاعت؛ محور وحدت و امنیت جامعه اسلامی
13-1. تبیین جایگاه اطاعت از اهل بیت در نظام اجتماعی اسلام
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) میفرمایند: «فَجَعَلَ اللّه إطاعَتَنا نِظاما لِلمِلَّةِ و إمامَتَنا أمانا لِلفُرقَةِ» [۴۵]."خداوند اطاعت از ما را نظامبخش ملت و امامت ما را مایه ایمنی از تفرقه قرار داده است."این بیان عمیق، نقش محوری اهل بیت (علیهم السلام) در حفظ وحدت و انسجام جامعه اسلامی را تبیین میکند.
این کلام با آیات قرآن کریم هماهنگی دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ» [۴۶]."و خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولوالامر [اهل بیت] را اطاعت کنید."
13-2. زن فاطمی و نقشآفرینی در تحقق وحدت اسلامی
زن فاطمی با درک این مسئولیت خطیر، میکوشد در عرصه خانواده و جامعه، مروج فرهنگ ولایت و محبت اهل بیت (علیهم السلام) باشد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت این مسیر میفرمایند:«مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ» [۴۷]."مثال اهل بیتم در میان شما همچون کشتی نوح است که هر کس بر آن سوار شد نجات یافت و هر کس از آن تخلف کرد غرق گردید."
13-3. امامت فاطمی؛ راهکاری برای چالشهای امت اسلامی
در شرایط کنونی که جهان اسلام با تفرقهها و انشعابات متعدد روبروست، تمسک به امامت و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) میتواند راهگشا باشد.
امام باقر (علیه السلام) در این زمینه میفرمایند:«بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ» [۴۸].
"اسلام بر پنج پایه بنا شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت."زن فاطمی با ترویج فرهنگ ولایتمداری و معرفی جایگاه رفیع اهل بیت (علیهم السلام)، در جهت وحدت بخشیدن به جامعه اسلامی گام برمیدارد.
14. اولویتهای اجتماعی در سیره فاطمی؛ همسایه بر خانه مقدم است
14-1. تبیین جایگاه همسایه در فرهنگ فاطمی
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در پاسخ به امام حسن (علیه السلام) که پرسیده بود: "چرا برای همسایگان و دیگران دعا میکنی و برای خود دعا نمیکنی؟" فرمودند: «الجارُ ثُمَّ الدّارُ» [۴۹].
"اول همسایه، سپس خانه خود."این بیان گهربار، عمق توجه حضرت به حقوق اجتماعی و اولویتبندی در خدمترسانی را نشان میدهد.
این سیره با آیات قرآن کریم هماهنگی کامل دارد، آنجا که خداوند میفرماید:«وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ» [۵۰].
"و خدا را بپرستید و هیچ چیزی را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و همسایه نزدیک و همسایه دور احسان کنید."
14-2. زن فاطمی و تجلی فرهنگ همسایهداری
زن فاطمی با الگوگیری از این سیره، میآموزد که چگونه در زندگی اجتماعی، حقوق همسایگان را مراعات کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در اهمیت این مسئله میفرمایند:
«مَا زَالَ جِبْرِیلُ یُوصِینِی بِالْجَارِ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ» [۵۱]."همواره جبرئیل مرا به همسایه سفارش میکرد تا آنجا که گمان کردم او را نیز وارث قرار خواهد داد."زن فاطمی با رعایت حقوق همسایگان و توجه به نیازهای آنان، تجسم عملی این فرهنگ ناب در جامعه است.
14-3. همسایهداری فاطمی؛ پاسخی به نیازهای جامعه معاصر
در شرایط کنونی که زندگی شهری و آپارتماننشینی، روابط همسایگی را کمرنگ کرده، سیره حضرت زهرا (سلام الله علیها) میتواند راهگشا باشد.الإمامُ الباقرُ علیه السلام :قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ما آمَنَ بی مَن باتَ شَبْعانَ و جارُهُ جائعٌ . قالَ : و ما مِن أهلِ قریةٍ یَبِیتُ و فیهِم جائعٌ ، یَنظُرُ اللّه ُ إلیهِم یومَ القِیامَةِ
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: به من ایمان نیاورده است آن که شب را با شکم سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. فرمود: اهل هر آبادى که شب را بگذرانند و در میان ایشان گرسنه اى باشد ، روز قیامت خداوند به آنان نظر رحمت نمى افکند. » [۵۲].
نتیجهگیری:
اصول چهاردهگانه مستخرج از بیانات حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، نقشه راهی جامع برای سعادت دنیوی و اخروی بانوان مسلمان ترسیم میکند.از امر به معروف به عنوان سنگ بنای اصلاح اجتماعی تا خوشرویی به عنوان کلید ارتباطات مؤثر، همگی جلوههایی از جامعیت شخصیت حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. این اصول نشان میدهد که زن فاطمی میتواند در عین حفظ ارزشهای اسلامی، در جامعه نقشآفرینی مؤثری داشته باشد.
سیره فاطمی به خوبی ثابت میکند که عبادت و مسئولیتپذیری اجتماعی دو روی یک سکه هستند. توجه به همسایه پیش از خانواده، انفاق در راه خدا و اخلاص در عبادت، نمونههایی از این تعادل زیبا در زندگی ایشان است. زن فاطمی با الگوگیری از این سیره، میتواند در عین تقویت رابطه با خدا، در تحکیم بنیانهای خانواده و جامعه نیز موفق باشد.
در پایان باید تأکید کرد که عمل به این اصول، نه تنها زندگی فردی بانوان را متحول میسازد، بلکه جامعه اسلامی را به سوی تعالی و کمال رهنمون میسازد. تمسک به این آموزههای نورانی، پاسخی عملی به نیازهای زن معاصر و راهکاری برای خروج از بحرانهای معنوی جامعه امروز است.
پانویس:
[۱] بحار الأنوار، ج 6، ص 107[۲] سوره آل عمران، آیه ۱۰۴
[۳] سوره النحل، آیه ۱۲۵
[۴] سوره التحریم، آیه ۶
[۵] کنزالعمّال، حدیث ۴۵۴۴۳
[۶] سوره الإسراء، آیه ۲۳
[۷]بحار الأنوار ج۷۱ ص۴۹
[۸] الکافی، ج ۲، ص ۱۵۹
[۹] إحقاق الحق، ج ۱۹، ص ۱۲۹
[۱۰] سوره الضحی، آیه ۵
[۱۱] صحیح بخاری، ج ۱، ص ۲۰
[۱۲]الأمالى ، صدوق ، ص 575 .
[۱۳] بحار الأنوار، ج ۶۸، ص ۱۵۵
[۱۴] سوره آل عمران، آیه ۳۱
[۱۵]بحار الأنوار : 69 / 72 / 26 ، کنز العمّال : 11 نحوه .
[۱۶]الکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص78.
[۱۷] بحار الأنوار، ج ۶۸، ص ۱۵۵
[۱۸] سوره التوبه، آیه ۲۴
[۱۹] صحیح بخاری، ج ۶، ص ۱۰۱
[۲۰]بحار الأنوار، ج 77، ص 52، حدیث 3
[۲۱] بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۵۹
[۲۲] سوره الانعام، آیه ۱۴۱
[۲۳] بحارالانوار، ج 103، ص 244.
[۲۴] کشف الغمة ، ج ۱، ص 363
[۲۵] بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۴۰۱
[۲۶] سوره لقمان، آیه ۱۹
[۲۷] بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۴۰۲
[۲۸] کنز العمّال : 16305
[۲9] بحار الأنوار، ج 70، ص 249
[۳۰] سوره البینه، آیه ۵
[۳۱] کنز العمّال : 7272.
[۳۲] تحف العقول : 100 .
[۳۳] بحار الأنوار، ج ۷۰، ص ۲۴۹
[۳۴] سوره البینه، آیه ۵
[۳۵] الکافی، ج ۲، ص ۸۴
[۳۶].تحف العقول : 100 .
[۳۷] بحار الأنوار، ج ۸۲، ص ۲۰۹
[۳۸] سوره العنکبوت، آیه ۴۵
[۳۹] وسائل الشیعة، ج ۳، ص ۷
[۴۰] الکافی، ج ۳، ص ۲۶۸
[۴۱] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱۶، ص ۲۱۱
[۴۲] سوره الشوری، آیه ۲۳
[۴۳] صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۶۴۳
[۴۴] بحار الأنوار، ج ۶۵، ص ۱۲۳
[۴۱] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱۶، ص ۲۱۱
[۴۲] سوره الاحزاب، آیه ۳۳
[۴۳] صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۶۴۳
[۴۴] فرازی از زیارت جامعه کبیره
[۴۵] بحار الأنوار، ج ۶۸، ص ۱۵۵
[۴۶] سوره النساء، آیه ۵۹
[۴۷] مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۷۴
[۴۸] الکافی، ج ۲، ص ۱۸
[۴۹] علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۸۳
[۵۰] سوره النساء، آیه ۳۶
[۵۱]الأمالی للطوسی : ص 520، حدیث 1145 .
[۵۲] الکافی، ج ۲، ص ۶۶8
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
