ازدواج از منظر دین و عقل
آنچه در دنیای امروز علی رقم تمام پیشرفتها و اختراعات بشری ، به عنوان معضلی جدی مطرح و جامعه بشری با آن روبروست، تزلزلها و مشکلات د ر خانواده است.
و آنچه مصلحان جامعه بویژه انبیاء و اوصیاء برایش کوششی فزون بر دیگر زوایای زندگی داشته اند؛ ایجاد استحکام و پایداری در نظام خانواده بوده است . به گونهه ای که هیچ عاملی نتواند این کانون سعادت بشری را متزلزل و متلاشی کند.
به همین دلیل نظام خانواده در آیات و روایات جایگاه ویژه ای پیدا نموده ، به طوری که از بالاترین نعمات خداوندی به بشر نام برده شده و با تاکیدات متعدد به عنوان امری مستحب بیان شده است و همچنین سفارشاتی بس زیبا و ستودنی در رابطه با بنیانها و پایه های این بنای عظیم در لا بلای معارف حقه دینی چشم نواز شده. و ما بر آن شدیم تا قبل از ورود به بحث اشاره ای مختصر به این معارف و یچراغهای هدایت داشته باشیم.
دین اسلام در اهمیت ازدواج و ایجاد انگیزه برای روی آوردن انسانها به این نشانه الهی سخنانی پر محتوا مطرح نموده که به اختصار به آنها اشاره می کنیم.
خداوند در سوره روم ازدواج را از نشانه های خود در آفرینش قلمداد نموده و به ذکر نکته های ناب و بنیادی در ازدواج اشاره کردهاست.
« و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکتوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه...( روم 21)
« از نشانه های او این است که همسرانی از نوع خودتان برای شما آفرید »
آنچه در این آیه مورد بحث است ابتدائاً نشانه ی خداوندی بودن ازدواج و ذوج آفریده شدن انسان است. در ادامه نیز به سه مورد از فوائد با اهمیت ازدواج یعنی آرامش ، مودت و رحمت اشاره نموده است.
آنچه از تفاسیر در ذیل آیه شریفه به دست می آید آن است که علت به وجود آمدن این آرامش مکمل بودن دو جنس زن و مرد برای یکدیگر است که مایه ی پرورش و نشاط و شکوفائی است بطوری که هر یک بدون دیگری ناقص قلمداد می شود. بدان معنا که هر کس از این سنت الهی و نبوی سر باز زند وجودی ناقص دارد چراکه یک مرحله از تکامل آن متوقف گردیده است؛ مگر آنکه به سبب ضرورت و شرایط خاص در تجرد باقی بماند. [1]
این نقصان در روند طول عمر فرد نیز بسیار موثراست بطوری که مطابق با آماری که موسسه «پارک دیویس» در آمریکا تهیه کرده ، مرگ و میر در مردان مجرد 75% و در زنان مجرد 50% نسبت به مردان و زنان متاهل بیشتر است.[2]
آرامشی که در آیه به آن اشاره شده هم از نظر روحی است و هم از نظر فردی و اجتماعی .[3] چنانچه دانشمندان نیز بدان معترفند . به طور مثال محققان دانشگاه شیکاگو می گویند» افراد مجرد در مواجهه با شرایط تنش زا بیشتر احساس ترس می کنند و قدرت رویارویی آنها با مشکلات کمتر از متاهل هاست. همچنین مجرد ها به طور منفعل با استرس برخورد کرده و سعی می کنند از موقعیت تنش زا فرار کنند. روش حل مشکلاتشان هم ضعیف تر است . و همین عوامل باعث می شود افزایش فشار خون آنها بیشتر باشد و هر چه سنشان بالاتر می رود فشار سیتولیک شان هم بیشتر می شود.[4]
در آیه ای دیگر خداوند ارزش و اهمیت ازدواج را با ذکر این مطلب مورد توجه قرار می دهد که ازدواج فقط به مردم و عوام جامعه اختصاص ندارد بلکه وارستگان و انبیاء الهی نیز به آن توصیه شده اند
«ولقد ارسلنا رسلا من قبلک و جعلنا لهم ازواجا و ذریه...»( رعد38)
« پیش از تو نیز پیامبرانی را فرستادیم و برای آنان همسران و فرزندانی قرار دادیم»
و تا جایی در ارزش و اهمیت ازدواج پیش می رود که هیچ بهانه ای را برای فرار از این بنیاد اجتماعی نمی پذیرد و به تهی دستان نیز ازدواج را پیشنهاد می کند.
«و انکحوا الایامی منکم والصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله...»(نور 32)
« مردان و زنان بی همسر و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید، اگر تنگ دست باشند خداوند به لطف خود آنان را بی نیاز می سازد»
ازدواج در نگاه روایات نیز جایگاه ویژه ای دارد و توصیه های فراوانی در راستای آیات مقدسه الهیه و در تفسیر آنها نموده است.
ضرورتهای ازدواج در روایات بدین شرح است:
1- محبوبترين بنا: بناى تشكيل خانواده در اسلام محبوب است، تا آنجا كه هيچ سازمان و بنايى نزد خدا محبوبتر از آن نيست. لذا، پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مىفرمايند: نزد خداوند هيچ بنايى محبوبتر از خانهاى نيست كه از طريق ازدواج آباد گردد.[6]
2- حفظ پاكدامنى و كسب اخلاق نيك: ازدواج از نظر اسلام وسيلهاى براى پاكدامنى و پاكدامن زيستن است. رسول خدا صلى الله عليه و آله به زيدبن حارثه فرمودند: ازدواج كن تا پاكدامن باشى.[7] و در سخنى ديگر، فرمودند: مردان را زن دهيد تا خدا اخلاقشان را نيكو، ارزاقشان را وسيع و جوانمرديشان را زياد گرداند.[8]
3- تكميل دين: ازدواج غير از ايجاد نظم در زندگى، وسيلهاى براى حفظ و تكميل دين است. بدان دليل، ازدواج تكميل كننده ايمان است كه به وسيله آن، بسيارى از گناهان از وجود آدمى ريشهكن مىشود و راه براى سعادتمندى او از هر سو فراهم مىگردد. لذا، رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس ازدواج كند نيمى از دينش را باز يافته است.[9] در جاى ديگر، فرمودند: هر كس در ابتداى جوانى ازدواج كند شيطان فرياد مىكند: اى واى، دو سوم دين خود را از شر من حفظ كرد. [10] و همچنین فرمودند: « هر گاه بنده ای ازدواج کند نیمی از دینش را حفظ کرده ، پس در نیم دیگر باید تقوای الهی پیشه کند«( بحار الانوار ج100 ص219)
4- ازدياد نسل: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: ازدواج كنيد; زيرا من به زيادتى شما نسبتبه امتهاى ديگر در قيامت مباهات مىكنم. [11]
5- ازدياد روزى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: روزى را به وسيله زن گرفتن زياد كنيد.[12] و در روایتی دیگر فرمودند: »هر كس ازدواج را از ترس فقر و تنگدستىترك كندبه خدا سوء ظن برده است، زيرا خداوندمىفرمايد:اگر (زنوشوهر) فقير باشندخدا هر كدام را از كرم خود بىنياز مىكند. بنابراين، در هر صورت، روزى زن و مرد با خداست. [13]
6- پيروى از سنت پيامبر صلى الله عليه و آله: چنانچه حضرت می فرمایند: « هر کس دوست دارد که بر فطرت من باشد، باید به روش وسنت من رفتار کند و یکی از سنت های من ازدواج است» ( اصول کافی ج5 ص 496 )
7- جلب رضايت الهى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هيچ چيز نزد خداوند محبوبتر از اين نيست كه خانهاى در اسلام به وسيله ازدواج آباد گردد. [14]
8- كسب طهارت معنوى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: » هر كس مىخواهد خدا را پاك و پاكيزه ملاقات كند بايد هنگام مرگ متاهل باشد. [15]
آنچه از مجموع روایات به دست می آید توجه به اهمیت بالای ازدواج در دین اسلام بوده و اینکه انسان برای تکامل مادی و معنوی خود و همچنین فطرت فردی و اجتماعیش نیاز به ازدواج دارد و هر گونه سرباز زدن از این فرمان الهی مضموم و دارای عواقبی جبران ناپذیر است.
و آنچه مصلحان جامعه بویژه انبیاء و اوصیاء برایش کوششی فزون بر دیگر زوایای زندگی داشته اند؛ ایجاد استحکام و پایداری در نظام خانواده بوده است . به گونهه ای که هیچ عاملی نتواند این کانون سعادت بشری را متزلزل و متلاشی کند.
به همین دلیل نظام خانواده در آیات و روایات جایگاه ویژه ای پیدا نموده ، به طوری که از بالاترین نعمات خداوندی به بشر نام برده شده و با تاکیدات متعدد به عنوان امری مستحب بیان شده است و همچنین سفارشاتی بس زیبا و ستودنی در رابطه با بنیانها و پایه های این بنای عظیم در لا بلای معارف حقه دینی چشم نواز شده. و ما بر آن شدیم تا قبل از ورود به بحث اشاره ای مختصر به این معارف و یچراغهای هدایت داشته باشیم.
دین اسلام در اهمیت ازدواج و ایجاد انگیزه برای روی آوردن انسانها به این نشانه الهی سخنانی پر محتوا مطرح نموده که به اختصار به آنها اشاره می کنیم.
خداوند در سوره روم ازدواج را از نشانه های خود در آفرینش قلمداد نموده و به ذکر نکته های ناب و بنیادی در ازدواج اشاره کردهاست.
« و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکتوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه...( روم 21)
« از نشانه های او این است که همسرانی از نوع خودتان برای شما آفرید »
آنچه در این آیه مورد بحث است ابتدائاً نشانه ی خداوندی بودن ازدواج و ذوج آفریده شدن انسان است. در ادامه نیز به سه مورد از فوائد با اهمیت ازدواج یعنی آرامش ، مودت و رحمت اشاره نموده است.
1. آرامش
آنچه از تفاسیر در ذیل آیه شریفه به دست می آید آن است که علت به وجود آمدن این آرامش مکمل بودن دو جنس زن و مرد برای یکدیگر است که مایه ی پرورش و نشاط و شکوفائی است بطوری که هر یک بدون دیگری ناقص قلمداد می شود. بدان معنا که هر کس از این سنت الهی و نبوی سر باز زند وجودی ناقص دارد چراکه یک مرحله از تکامل آن متوقف گردیده است؛ مگر آنکه به سبب ضرورت و شرایط خاص در تجرد باقی بماند. [1]
این نقصان در روند طول عمر فرد نیز بسیار موثراست بطوری که مطابق با آماری که موسسه «پارک دیویس» در آمریکا تهیه کرده ، مرگ و میر در مردان مجرد 75% و در زنان مجرد 50% نسبت به مردان و زنان متاهل بیشتر است.[2]
آرامشی که در آیه به آن اشاره شده هم از نظر روحی است و هم از نظر فردی و اجتماعی .[3] چنانچه دانشمندان نیز بدان معترفند . به طور مثال محققان دانشگاه شیکاگو می گویند» افراد مجرد در مواجهه با شرایط تنش زا بیشتر احساس ترس می کنند و قدرت رویارویی آنها با مشکلات کمتر از متاهل هاست. همچنین مجرد ها به طور منفعل با استرس برخورد کرده و سعی می کنند از موقعیت تنش زا فرار کنند. روش حل مشکلاتشان هم ضعیف تر است . و همین عوامل باعث می شود افزایش فشار خون آنها بیشتر باشد و هر چه سنشان بالاتر می رود فشار سیتولیک شان هم بیشتر می شود.[4]
2و3. مودت و رحمت
در آیه ای دیگر خداوند ارزش و اهمیت ازدواج را با ذکر این مطلب مورد توجه قرار می دهد که ازدواج فقط به مردم و عوام جامعه اختصاص ندارد بلکه وارستگان و انبیاء الهی نیز به آن توصیه شده اند
«ولقد ارسلنا رسلا من قبلک و جعلنا لهم ازواجا و ذریه...»( رعد38)
« پیش از تو نیز پیامبرانی را فرستادیم و برای آنان همسران و فرزندانی قرار دادیم»
و تا جایی در ارزش و اهمیت ازدواج پیش می رود که هیچ بهانه ای را برای فرار از این بنیاد اجتماعی نمی پذیرد و به تهی دستان نیز ازدواج را پیشنهاد می کند.
«و انکحوا الایامی منکم والصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله...»(نور 32)
« مردان و زنان بی همسر و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید، اگر تنگ دست باشند خداوند به لطف خود آنان را بی نیاز می سازد»
ازدواج در نگاه روایات نیز جایگاه ویژه ای دارد و توصیه های فراوانی در راستای آیات مقدسه الهیه و در تفسیر آنها نموده است.
ضرورتهای ازدواج در روایات بدین شرح است:
1- محبوبترين بنا: بناى تشكيل خانواده در اسلام محبوب است، تا آنجا كه هيچ سازمان و بنايى نزد خدا محبوبتر از آن نيست. لذا، پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مىفرمايند: نزد خداوند هيچ بنايى محبوبتر از خانهاى نيست كه از طريق ازدواج آباد گردد.[6]
2- حفظ پاكدامنى و كسب اخلاق نيك: ازدواج از نظر اسلام وسيلهاى براى پاكدامنى و پاكدامن زيستن است. رسول خدا صلى الله عليه و آله به زيدبن حارثه فرمودند: ازدواج كن تا پاكدامن باشى.[7] و در سخنى ديگر، فرمودند: مردان را زن دهيد تا خدا اخلاقشان را نيكو، ارزاقشان را وسيع و جوانمرديشان را زياد گرداند.[8]
3- تكميل دين: ازدواج غير از ايجاد نظم در زندگى، وسيلهاى براى حفظ و تكميل دين است. بدان دليل، ازدواج تكميل كننده ايمان است كه به وسيله آن، بسيارى از گناهان از وجود آدمى ريشهكن مىشود و راه براى سعادتمندى او از هر سو فراهم مىگردد. لذا، رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كس ازدواج كند نيمى از دينش را باز يافته است.[9] در جاى ديگر، فرمودند: هر كس در ابتداى جوانى ازدواج كند شيطان فرياد مىكند: اى واى، دو سوم دين خود را از شر من حفظ كرد. [10] و همچنین فرمودند: « هر گاه بنده ای ازدواج کند نیمی از دینش را حفظ کرده ، پس در نیم دیگر باید تقوای الهی پیشه کند«( بحار الانوار ج100 ص219)
4- ازدياد نسل: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: ازدواج كنيد; زيرا من به زيادتى شما نسبتبه امتهاى ديگر در قيامت مباهات مىكنم. [11]
5- ازدياد روزى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: روزى را به وسيله زن گرفتن زياد كنيد.[12] و در روایتی دیگر فرمودند: »هر كس ازدواج را از ترس فقر و تنگدستىترك كندبه خدا سوء ظن برده است، زيرا خداوندمىفرمايد:اگر (زنوشوهر) فقير باشندخدا هر كدام را از كرم خود بىنياز مىكند. بنابراين، در هر صورت، روزى زن و مرد با خداست. [13]
6- پيروى از سنت پيامبر صلى الله عليه و آله: چنانچه حضرت می فرمایند: « هر کس دوست دارد که بر فطرت من باشد، باید به روش وسنت من رفتار کند و یکی از سنت های من ازدواج است» ( اصول کافی ج5 ص 496 )
7- جلب رضايت الهى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: هيچ چيز نزد خداوند محبوبتر از اين نيست كه خانهاى در اسلام به وسيله ازدواج آباد گردد. [14]
8- كسب طهارت معنوى: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: » هر كس مىخواهد خدا را پاك و پاكيزه ملاقات كند بايد هنگام مرگ متاهل باشد. [15]
آنچه از مجموع روایات به دست می آید توجه به اهمیت بالای ازدواج در دین اسلام بوده و اینکه انسان برای تکامل مادی و معنوی خود و همچنین فطرت فردی و اجتماعیش نیاز به ازدواج دارد و هر گونه سرباز زدن از این فرمان الهی مضموم و دارای عواقبی جبران ناپذیر است.
پي نوشت ها :
1. تفسیر نمونه ذیل آیه 21 سوره روم( با حذف و اضافات)
2. راز طول عمر ص134(سلامتی و طول عمر در احکام اسلامص188)
3. تفسیر نمونه ذیل آیه 21 سوره روم
4. هفته نامه سلامت شماره 81 مورخ 21/5/1385(سلامتی و طول عمر در احکام اسلام ص 190)
5. تفسیر نمونه ذیل آیه 21 سوره روم
6. ميرزا آقا نورىطبرسى،مستدركالوسائل،ج14،ص 153 «ما بنى بناء فى الاسلام احب الى الله من التزويج»
7. شيخ حر عاملى، مستدركالوسائل ، ج 20، ص 35.
8. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 103، ص 222
9. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20، ص 17 «من تزوج فقد احرز نصف دينه»
10. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20، ص 17 «ما من شاب تزوج في حداثة سنه الا عجشيطانه يا ويله عصم مني ثلثي دينه»
11. ميرزا آقا نورى طبرسى، بحارالانوار ، ج 14، ص 149 «تزوجوا فاني مكاثر بكم الامم غدا فى القيامة»
12. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20، ص 14 «اتخذوا الاهل فانه ارزق لكم»
13. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20 ص 42 «من ترك التزويج مخافة العيلة فقد ساء ظنه بالله عزوجل ان الله يقول: ان يكونوا فقراء يغنهم الله من فضله»
14. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20 ص 16 «ما من شىء احب الى الله عز وجل من بيتيعمر فى الاسلام بالنكاح»
15. شيخ حر عاملى، بحارالانوار ، ج 20 ص 18 «من احب ان يلقى الله طاهرا مطهرا فليلقه بزوجة»
