خاندان نراقى كاشان (علما و فقهاى اين دودمان)
نويسنده:افشين عاطفى
حاج ملا محمد مهدى بن ابى ذر نراقى (تولد حدود 1149 ق نراق - وفات 1209 ق كاشان)
پسران وى عبارتاند از: 1. حاج ملا احمد فاضل نراقى; 2. ملا اباذر (1) ; 3. حاج ميرزا ابوالقاسم; 4. ملا ابو الحسن; 5. حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ.
از ميان آنها، به ترتيب حاج ملا احمد فاضل نراقى، حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ و حاج ميرزا ابو القاسم سرآمد ديگر برادران خود بودهاند كه مناسب استبه معرفى اجمالى اين سه بپردازيم:
يك. حاج ملا احمد فاضل نراقى متخلص به صفايى (1185- 1245 ق)
وى هشت پسر و هفت دختر داشته است كه پسران او عبارت اند از:
1. حاج ملا محمد; 2. حاج ميرزا محمد نصير; 3. حاج ملا محمد تقى; 4. ميرزا ابراهيم; 5. حاج ملا محمد جواد; 6. حاج ملا هاشم; 7. ملا محمد على; 8 . ميرزا نصر الله. (2)
گفتنى است كه حاج ملا احمد نطنزى از مدرسان مدرسه سلطانى كاشان و قاضى نطنز بوده است كه بعد از فوت وى، سمت تدريس به فرزند بزرگش ميرزا ابو تراب مىرسد و پس از درگذشت ميرزا ابو تراب، حاج ملا محمد حسن و حاج ملا محمد حسين عهده دار اين كار مىشوند.
2. دختر ديگر نراقى (انسيه بيگم) نام داشته كه در سال 1229 ق به عقد عبد الرحيم، فرزند حاج محمد رضا تاجر تبريزى كه از خاندان سرشناس كاشان بوده، در آمده است.
با توجه به دو كتاب تاريخ كاشان و لباب الالقاب، سه تن از فرزندان حاج ملا احمد فاضل نراقى، مجتهد جامع الشرايط بودهاند كه عبارت اند از: 1. حاج ملا محمد; 2. حاج ميرزا محمد نصير; 3. حاج ملا محمد جواد.
اما حسن نراقى در مقدمه مثنوى طاقديس، حاج ميرزا محمد تقى عبد الشهيد را نيز جزء پسران عالم حاج ملا احمد نراقى آورده است.
دو. حاج ميرزا ابو القاسم نراقى (م 1265 ق) (5)
فرزند حاج ملا مهدى بن ابى ذر نراقى و از علماى بزرگ اين خاندان و شاگرد برادرش حاج ملا احمد فاضل نراقى و مجاز از وى بوده است.
پسران حاج ميرزا ابو القاسم عبارتند از: 1. ميرزا محمد صادق; 2. ميرزا عبد الوهاب.
سه. حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ (1209- 1268 ق)
كوچكترين فرزند ملا محمد مهدى بن ابى ذر نراقى است كه بعد از درگذشت پدرش، چشم به جهان هستى گشود و به اين سبب او را محمد مهدى نام نهادند. ملا مهدى آقا بزرگ از علماى معروف خاندان نراقى است كه از محمد سعيد بن يوسف دينورى اجازه داشته است.
آثار وى: تنقيح الاصول (2 جلد)، المقاصد العليه در شرح ارشاد الاذهان علامه حلى، زينةالعباد (رساله عمليه) .
تذكر: مسجد و مدرسه آقا بزرگ كاشان، كه از آثار تاريخى ارزشمند ايران به شمار مىرود، به اسم اين شخصيت است. اين بنا را حاج محمد تقى خانبان جهت نماز جماعت و محل درس داماد خود (ملا مهدى آقا بزرگ) بنيان نهاده است.
آثار حاج ملا محمد: مشارق الاحكام (چاپ شده)، مراصد در اصول، انوار التوحيد در حكمت الهى (چاپ شده)، تبصرة المؤمنين (رساله عمليه - سال چاپ 1281 ق)، شرح حديث راس الجالوت (چاپ شده) و...
حاج ملا محمد در شعر «صاحب» تخلص داشت و «مثنوى صاحب» اثر او است كه به چاپ رسيده است. اين مثنوى با اين بيت آغاز مىشود:
اى رفيقان همرهان با وفا شبروان وادى ملك فنا حاج ميرزا محمد نصير نراقى (1219- 1273 ق) : ايشان از شاگردان شيخ محمد حسن، صاحب جواهر، و مجاز از وى بوده است. ميرزا محمد نصير شرحى مبسوط بر شرح لمعه نوشته است.
حاج ملا محمد جواد نراقى متخلص به شفايى (1222- محرم 1288 ق) : (6) از شاگردان پدرش حاج ملا احمد بوده و منظومهاى در تكميل مثنوى طاقديس دارد. (7) حاج ملا محمد حسين تبريزى كاشانى (8) داماد وى بوده است.
ميرزا محمد صادق نراقى (م 1304 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم و نوه ملا مهدى بن ابىذر نراقى است كه از محضر شيخ مرتضى انصارى و حاج سيد حسين ترك كسب فيض كرده است.
حاج ميرزا جلال الدين على (1241- 1288 يا 1289 ق) (9) ، از پدرش حاج ملا محمد بن احمد نراقى مجاز بوده و كتاب «معتضد الشيعة» و شرح بر خطبه غديريه آثار اوست.
حاج ميرزا فخر الدين نراقى (وفات 1325 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد، از علماى بزرگ خاندان نراقى است كه آثارى چون: شرح بر قواعد الاحكام علامه حلى، منظومه در فقه به نام فريدة الاحكام (چاپ شده)، منهج الرشاد (رساله عمليه - سال چاپ 1313 ق) دارد.
حاج ميرزا ابو القاسم ملقب به نجم الدين (1252- 1319 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد نراقى و از علماى بزرگ اين خاندان است كه از پدرش و شيخ زين العابدين مازندرانى اجازه داشته است.
آثار وى: تسهيل الدليل در فقه، شعب المقال فى احوال الرجال (چاپ شده)، حجية الظن الخاص، تفريغ الفؤاد لمعرفة المبدا والمعاد و...
حاج ميرزا صدر الدين احمد (1258- 1315 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد نراقى.
ميرزا محمد على نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ميرزا محمد نصير بن احمد است و كتاب هداية الاصول اثر او است.
ميرزا اسد الله نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ملا محمد على بن ملا مهدى آقا بزرگ است كه از حاج سيد حسين بن مير محمد على حسينى كاشانى (م 1296 ق) مجاز بوده و تاريخ اجازه وى جمادى الثانى 1295 است. ميرزا اسد الله، كتابى در طهارت دارد كه حاج سيد حسين كاشانى بر آن تقريظى نوشته است.
ميرزا محمد حسين نراقى (م 1319 ق)، فرزند حاج ملا محمد على و نوه ملا مهدى آقا بزرگ است كه وى از شاگردان حاج سيد حسين ترك در نجف اشرف بوده و رساله عمليه در احكام فقه داشته است. ايشان داماد حاج سيد حسين بن مير محمد على حسينى كاشانى (10) بوده است.
حاج ميرزا محمد نراقى (م ذيقعده 1336 ق)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
ميرزا ابو القاسم نراقى (م جمادى الثانى 1342 ق) (11) ، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
ميرزا محمد حسن نراقى (م ذيقعده 1328 ق)، فرزند ميرزا محمد صادق و نوه حاج ميرزا ابو القاسم بن مهدى بن ابى ذر نراقى.
حاج ميرزا نظام الدين نراقى (م ذيحجه 1327 ق)، فرزند حاج ميرزا فخر الدين بن محمد.
حاج ميرزا شهاب الدين نراقى (1285- شوال 1350 ق)، پس از تحصيل در نزد پدرش حاج ميرزا فخر الدين بن محمد و ملا حبيب الله شريف، عازم عراق شد و در آن جا از محضر آخوند ملا محمد كاظم خراسانى، حاج سيد مصطفى حسينى كاشانى (12) و حاج ميرزا عبد الله مازندرانى كسب فيض كرد. تاريخ دريافت اجازه وى از سيد مصطفى كاشانى ربيع الثانى 1328 ق است. كتاب البدائيه فى مسئلة البداء اثر او است.
حاج شيخ جعفر الهى نراقى (م 1370 ق)، فرند حاج ميرزا صدر الدين احمد و نوه حاج ملامحمد نراقى است كه در نزد پدرش و عمويش حاج ميرزا فخر الدين و ملا حبيب الله شريف تحصيل كرده و سپس رهسپار نجف اشرف شده و در آن جا تحصيلات خود را ادامه داده است.
آيت الله مير سيد على يثربى كاشانى (1311- 1379 ق) داماد وى بوده است.
حاج ميرزا مجد الدين نراقى (1293- 1384 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين، از علماى متاخر خاندان نراقى است كه از محضر ملا حبيب الله شريف و آخوند ملا محمد كاظم خراسانى و ديگران استفاده كرده و در ربيع الثانى 1328 ق از حاج سيد مصطفى حسينى كاشانى مجاز گرديده است. ناگفته نماند كه حجة الاسلام محمد جعفر علامه فيض (م آذر 1337 ش) داماد وى بوده است.
آثار حاج مجد الدين (13) بدين قرار است: آمال المجتهدين فى شرح تبصرة المتعلمين، شرح العوامل المائة، عوائص العلوم، شرح العوامل، كتاب المبين.
حاج ميرزا محمد حسين فقيه نراقى (م 1372 ق)، فرزند حاج ميرزا محمد و نوه ملا مهدى آقا بزرگ است.
آقا مهدى فاضل نراقى (1322- 1363 ق)، فرزند ميرزا ابو تراب بن فخرالدين و از شاگردان حاج شيخ عبدالكريم حائرى بوده است.
2. ميرزا محمد حسن نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
3. ميرزا احمد نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
4. ميرزا عبد الوهاب نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ميرزا محمد نصير بن احمد.
5. حاج ميرزا محمد حسين نراقى (م 1311 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد.
6. ميرزا عبد الرحيم ملقب به سيف الشريعة (م ربيع الاول 1338 ق)، فرزند ميرزا محمد حسن بن ملا مهدى آقا بزرگ.
7. على نراقى فرزند ميرزا محمد حسين و نوه حاج ملا محمد على بن ملا مهدى آقا بزرگ است كه از مخالفين نايب حسين كاشى بوده و در سال 1331 ق به دست نايبيان شهيد شده است.
8 . على نراقى (وفات جمادى الثانى 1341 ق)، فرزند ميرزا محمد صادق و نوه حاج ميرزا ابو القاسم بن مهدى بن ابى ذر نراقى.
9. حاج ميرزا ابو الحسن نراقى (م صفر 1345 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين.
10. آقا رضا ظهير نراقى (م 1351 ق)، فرزند حاج ميرزا محمد بن ملا مهدى آقا بزرگ.
11. شيخ على نراقى (م جمادى الاول 1359 ق)، فرزند حاج ميرزا صدر الدين احمد بن محمد.
12. ميرزا آقا رضا صفايى نراقى (م جمادى الثانى 1359 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين.
13. ميرزا عليرضا نراقى (م جمادى الثانى 1362 ق)، فرزند ميرزا محمد بن عبد الوهاب بن حاج ميرزا ابو القاسم نراقى.
14. ميرزا ابو تراب نراقى (م شعبان 1362 ق)، فرزند حاج ميرزا فخر الدين بن محمد.
15. ميرزا شهاب الدين نراقى ملقب به شمس العلماء (م 1323 ش)، فرزند ميرزا نصرالله بن احمد نراقى و داماد حاج آخوند نياسرى (م 1348 ق) .
16، شيخ احمد الهى نراقى (م مهر 1357 ش) فرزند حاج شيخ جعفر الهى نراقى.
2. ميرزا مهدى نراقى (م 1352 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على، از رجال تحصيل كرده خاندان نراقى بوده است.
3. ميرزا محمد نراقى (م مهر 1350 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على كه استاد رياضيات بوده است. از ميان خدمات فرهنگى او مىتوان به بنيان گذارى هنرستان صنعتى محمد نراقى و هنرستان نساجى على شهيد نراقى در كاشان و دبيرستان محمد نراقى در منظريه شميران تهران اشاره كرد.
4. حسن نراقى (1273- دى 1368 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على، از محققان و نويسندگان معاصر است كه تحقيقات ارزشمندى درباره كاشان و دانشمندان اين شهر از خود بر جاى گذاشته است. در اين جا به برخى از آثار او اشاره مىشود:
آثار تاريخى شهرستانهاى كاشان و نطنز، تاريخ اجتماعى كاشان، كاشان در جنبش مشروطه ايران، زندگى نامه خاورى كاشانى، تصحيح نخبة البيان ملا مهدى نراقى، تصحيح مشكلات العلوم ملا مهدى نراقى، تصحيح مثنوى طاقديس حاج ملا احمد فاضل نراقى.
5. ميرزا ابو القاسم نراقى (م 1323 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين، كه در علوم رياضى تخصص داشته و با همكارى برادرش ميرزا محمد نراقى كتاب «ششصد مسئله» را تاليف و منتشر كرده است.
6. خانم قيصر صفايى نراقى (قرن چهاردهم)، فرزند ميرزا رضا و نوه حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين، از شعراى اين خاندان است.
منابع و مآخذ:
1. نراقى، حسن، آثار تاريخى شهرستانهاى كاشان و نطنز.
2. عاطفى، افشين ، بزرگان كاشان (خطى) .
3. نراقى، حسن، تاريخ اجتماعى كاشان.
4. كلانتر ضرابى، عبد الرحيم، تاريخ كاشان، به كوشش ايرج افشار.
5. نراقى، حاج ملا محمد، تبصرة المؤمنين (رساله عمليه) .
6. تحقيقات منتشر نشده اعضاء انجمن ادبى صبا كاشان (مصطفى فيضى، حسن عاطفى و عباس بهنيا) .
7. امامت كاشانى، حاج سيد عزيز الله، تذكرة الشعراء.
8. حسينى، سيد احمد، تراجم الرجال.
9. ديوان عبد عليشاه كاشانى، به تصحيح حسن عاطفى با مقدمه افشين عاطفى.
10. تهرانى، شيخ آقا بزرگ، الذريعة الى تصانيف الشيعة.
11. روزنامه ايران، تهيه و تنظيم: كتابخانه ملى جمهورى اسلامى ايران، ج 1.
12. عاطفى، افشين، رياضى دانان كاشان.
13. عاطفى، افشين، زندگى نامه آيت الله سيد محمد علوى بروجردى كاشانى.
14. زينة العباد (رساله عمليه ملا مهدى آقا بزرگ)، نسخه خطى ملكى آقاى حسن عاطفى.
15. سلمانى، ارانى حبيب الله، سيماى كاشان.
16. نراقى، نجم الدين حاج ميرزا ابوالقاسم، شعب المقال فى احوال الرجال، به تصحيح شيخ محمد على نحوى، به اهتمام حسين صفايى نراقى، چاپ يزد، 1367 ق.
17. رضوى كاشانى، سيد محمد حسين، العندبيل.
18. نيكساز، على، فهرست كتب خطى كتابخانه مدرسه سلطانى كاشان.
19. شريعتى، مهدى، فهرست نسخههاى خطى كتابخانه شهيد محمد حسين شريعتى، قم.
20. حسينى، اشكورى، سيدجعفر و حسينى اشكورى، سيدصادق، فهرست نسخههاى عكسى مركز احياء ميراث اسلامى، ج 1.
21. امامت، حاج سيد عزيرالله، كليات كشكول امامت.
22. شريف رازى، شيخ محمد، گنجينه دانشمندان، ج 6.
23. شريف كاشانى، ملا حبيب الله، لباب الالقاب.
24. نراقى، ملا محمد، مثنوى صاحب، با مقدمه حاج ميرزا مجد الدين نراقى.
25. نراقى، ملا محمد، مثنوى طاقديس، به اهتمام حسن نراقى.
26. ملك المورخين كاشانى، مختصر جغرافياى كاشان، تصحيح و توضيح: افشين عاطفى.
27. معلم حبيب آبادى، ميرزا محمد على، مكارم الآثار، به كوشش سيد محمد على روضاتى.
28. منهج الرشاد (رساله عمليه حاج ميرزا فخر الدين نراقى) .
29. اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا مجد الدين نراقى، ملكى آقاى ابو محمد علامه فيض.
30. اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا شهاب الدين نراقى.
31. اسناد خطى مربوط به خانوادههاى نطنزى و نراقى.
32. مهرنامه انسيه بيگم دختر حاج ملا احمد فاضل نراقى، ملكى مرحوم حسينعلى درودگر.
33. ياد داشتحاج ملا محمد جواد نراقى در حاشيه كتاب الايماضات والتشريقات مير داماد به تاريخ 1285، نسخه خطى ملكى آقاى حسن عاطفى.
اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا مجد الدين نراقى
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله ربنا الاكرم الذي علم بالقلم علم الانسان ما لم يعلم و صلى الله وسلم على النبى الاعظم محمد صلى الله عليه و آله وسلم الصادع بالشرع الاقوم مرشد الخلائق وهادي الامم ومعلم الاداب والحكم ومكمل نفوس بنى آدم وعلى عيبة علمه وحكمته واول من به اسلم على امام ائمة العالم وسيد العرب والعجم الكاشف للبهم والرافع عن المعضلات غواشى الظلم وعلى اولاده اصول الكرم وقادة الامم واولياء النعم مادامت الارض محاطة باليم والروض ناضرة بالديم وبعد فان العلم بالاحكام الشرعية الفرعيه بعد العلم بالمعارف اليقينية الاصلية من اجل العلوم واعلاها وانفسها واغلاها اذ به يطاع الله فى اوامره ونواهيه ويعرف به الانسان ما يهلكه وينجيه ويحفظ به الدين المؤسس على احسن الاساس على الاندراس والانطماس وممن شاقته الهمة العلية الى طلب هذا المقام الرفيع ونيل هذا المحل المنيع ودعته العناية الالهية الى اكتساب المعالى بسهر الايام والليالى جناب العالم العامل والفاضل الكامل النحرير الوحيد والجهبد الفريد صاحب المعالى والمحتد العالى نصير الملة وفخر الافاضل الاجله ذى القريجة الوقادة والفطنة النقادة عمدة العلماء الاعلام نخبة الفقهاء الفخام قدوة الانام ثقة الاسلام الآقاى آميرزا مجد الدين الكاشانى بلغه الله اماله والامانى نجل المرحوم المبرور الساكن فى دار السرور قدوة الانام حجة الاسلام الحاج ميرزا ابو القاسم رفع الله مقامه فى عليين نجل الطود الاشم والركن اللقوم واليم الخضم النحرير القمقام حجة الاسلام المولى المعظم الممجد الحاج ملا محمد اعلى الله مقامه ورفع فى الخلد اعلامه نجل المحقق النحرير والعلامة الذي ليس له نظير حامى الشريعة ومستند الشيعة سيف الامة ومقتفى مناهج الائمة معراج السعادة ومفتاح خزائن الافادة المؤسس اساس الاحكام والخلف للعلماء الاعلام عوائد الايام المولى الامجد الاوجد الحاج ملا احمد اسكنه الله فراديس الجنان وانزل عليه شئابيب الغفران نجل العلامه المشتهر فى الافاق الناشى من قصبة نراق حلال مشكلات العلوم وموضح ما اشتبه من الرسوم معتمد الشيعه وكاشف اسرار الشريعه الذى اشرف فى العلوم منه النور الساطع وبرقت منه اللوامع شمس فلك الافاده وجامع فنون السعادة و الحائر. مقام التجريد والزهادة قدوة جهابذة الحكمآء المتالهين ورئيس الفقهآء والمجتهدين الراقى فى الجنان الى اعلى المراقى مولانا محمد مهدى النراقى الكاشانى وهو الجد الاعلى من طرف الام لهذا الجانى رفع الله رتبته و طيب تربته فانه سلمه الله وبلغه اقصى ما يتمناه اشتغل فى شرح امره وغلواء عمره بتحصيل العلوم الدينيه واقتناء الفنون الشرعيه فى بلدة كاشان صينت عن الحدثان ثم ظعن من هذه التربة الى بلاد الغربة فاقام بالبلد الذى هو بالتعظيم حرى اعنى الغرى مستمدا من بركات تقبيل العتبه العلية العلوية والسدة السنية المرتضويه على مشرفها الاف التحيه فجد فى الطب واجهد نفسه واتعب وحضر عند الاساطين الاعلام والاساتيد الفخام وقرء على جملة من المسائل العلمية والمباحث الفقهيه فسلك بفضل الله وبركات صاحب هذه القبة المباركة التى هي مطاف الملائكة سبيل السداد ووصل الى مرتبة الاجتهاد فضاعف الله اجره واعلى قدره وله العمل بما يستنبطه من الاحكام الشرعيه عن ادلتها التفصيلية ثم انه دام فضله وكثر فى العلماء مثله قد استجاز من اقل الفقراء ومخلصه بلا امتراء تاسيا بسنة علمائنا السالفين واقتداء بطريقة علمائنا الصالحين لاتصال الاسناد وكمال الاعتماد وصحة الاستناد فامثلت امر هذا الجناب و تلقيته بالاجابة والرحاب فاجزته ان يروي عنى كلما صحت لى روايته وجازت لى اجازته مما اودع من الاخبار فى الكتب الاربعة التى عليها المدار عند علمائنا الابرار المشتهرة فى الاعصار اشتهار الشمس فى رابعة النهار الكافى والفقيه والتهذيب والاستبصار وسائر الاصول المشتهرة والكتب المعتبرة والجوامع المؤلفة فى الاعصار المتاخرة كالوسائل والوافى وبحار الانوار وغيرها من مؤلفات المحدثين الاخيار والتمس منه ملازمة الاحتياط والتورع عند الشبهات وان لا ينسانى عن الدعوات سيما فى الخلوات واعقاب الصلوات وقد حرر ذلك فى الواحد والعشرين من شهر ربيع الثانى من شهور السنة الثامنة والعشرين بعد الالف وثلثماة من الهجرة النبوية على مهاجرها الف سالم وتحيته.
پسران وى عبارتاند از: 1. حاج ملا احمد فاضل نراقى; 2. ملا اباذر (1) ; 3. حاج ميرزا ابوالقاسم; 4. ملا ابو الحسن; 5. حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ.
از ميان آنها، به ترتيب حاج ملا احمد فاضل نراقى، حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ و حاج ميرزا ابو القاسم سرآمد ديگر برادران خود بودهاند كه مناسب استبه معرفى اجمالى اين سه بپردازيم:
يك. حاج ملا احمد فاضل نراقى متخلص به صفايى (1185- 1245 ق)
وى هشت پسر و هفت دختر داشته است كه پسران او عبارت اند از:
1. حاج ملا محمد; 2. حاج ميرزا محمد نصير; 3. حاج ملا محمد تقى; 4. ميرزا ابراهيم; 5. حاج ملا محمد جواد; 6. حاج ملا هاشم; 7. ملا محمد على; 8 . ميرزا نصر الله. (2)
دختران فاضل نراقى:
گفتنى است كه حاج ملا احمد نطنزى از مدرسان مدرسه سلطانى كاشان و قاضى نطنز بوده است كه بعد از فوت وى، سمت تدريس به فرزند بزرگش ميرزا ابو تراب مىرسد و پس از درگذشت ميرزا ابو تراب، حاج ملا محمد حسن و حاج ملا محمد حسين عهده دار اين كار مىشوند.
2. دختر ديگر نراقى (انسيه بيگم) نام داشته كه در سال 1229 ق به عقد عبد الرحيم، فرزند حاج محمد رضا تاجر تبريزى كه از خاندان سرشناس كاشان بوده، در آمده است.
با توجه به دو كتاب تاريخ كاشان و لباب الالقاب، سه تن از فرزندان حاج ملا احمد فاضل نراقى، مجتهد جامع الشرايط بودهاند كه عبارت اند از: 1. حاج ملا محمد; 2. حاج ميرزا محمد نصير; 3. حاج ملا محمد جواد.
اما حسن نراقى در مقدمه مثنوى طاقديس، حاج ميرزا محمد تقى عبد الشهيد را نيز جزء پسران عالم حاج ملا احمد نراقى آورده است.
دو. حاج ميرزا ابو القاسم نراقى (م 1265 ق) (5)
فرزند حاج ملا مهدى بن ابى ذر نراقى و از علماى بزرگ اين خاندان و شاگرد برادرش حاج ملا احمد فاضل نراقى و مجاز از وى بوده است.
پسران حاج ميرزا ابو القاسم عبارتند از: 1. ميرزا محمد صادق; 2. ميرزا عبد الوهاب.
سه. حاج ملا محمد مهدى آقا بزرگ (1209- 1268 ق)
كوچكترين فرزند ملا محمد مهدى بن ابى ذر نراقى است كه بعد از درگذشت پدرش، چشم به جهان هستى گشود و به اين سبب او را محمد مهدى نام نهادند. ملا مهدى آقا بزرگ از علماى معروف خاندان نراقى است كه از محمد سعيد بن يوسف دينورى اجازه داشته است.
آثار وى: تنقيح الاصول (2 جلد)، المقاصد العليه در شرح ارشاد الاذهان علامه حلى، زينةالعباد (رساله عمليه) .
پسران ملا مهدى آقا بزرگ:
تذكر: مسجد و مدرسه آقا بزرگ كاشان، كه از آثار تاريخى ارزشمند ايران به شمار مىرود، به اسم اين شخصيت است. اين بنا را حاج محمد تقى خانبان جهت نماز جماعت و محل درس داماد خود (ملا مهدى آقا بزرگ) بنيان نهاده است.
فرزندان حاج ملا احمد نراقى
آثار حاج ملا محمد: مشارق الاحكام (چاپ شده)، مراصد در اصول، انوار التوحيد در حكمت الهى (چاپ شده)، تبصرة المؤمنين (رساله عمليه - سال چاپ 1281 ق)، شرح حديث راس الجالوت (چاپ شده) و...
حاج ملا محمد در شعر «صاحب» تخلص داشت و «مثنوى صاحب» اثر او است كه به چاپ رسيده است. اين مثنوى با اين بيت آغاز مىشود:
اى رفيقان همرهان با وفا شبروان وادى ملك فنا حاج ميرزا محمد نصير نراقى (1219- 1273 ق) : ايشان از شاگردان شيخ محمد حسن، صاحب جواهر، و مجاز از وى بوده است. ميرزا محمد نصير شرحى مبسوط بر شرح لمعه نوشته است.
حاج ملا محمد جواد نراقى متخلص به شفايى (1222- محرم 1288 ق) : (6) از شاگردان پدرش حاج ملا احمد بوده و منظومهاى در تكميل مثنوى طاقديس دارد. (7) حاج ملا محمد حسين تبريزى كاشانى (8) داماد وى بوده است.
ساير نوادگان
ميرزا محمد صادق نراقى (م 1304 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم و نوه ملا مهدى بن ابىذر نراقى است كه از محضر شيخ مرتضى انصارى و حاج سيد حسين ترك كسب فيض كرده است.
حاج ميرزا جلال الدين على (1241- 1288 يا 1289 ق) (9) ، از پدرش حاج ملا محمد بن احمد نراقى مجاز بوده و كتاب «معتضد الشيعة» و شرح بر خطبه غديريه آثار اوست.
حاج ميرزا فخر الدين نراقى (وفات 1325 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد، از علماى بزرگ خاندان نراقى است كه آثارى چون: شرح بر قواعد الاحكام علامه حلى، منظومه در فقه به نام فريدة الاحكام (چاپ شده)، منهج الرشاد (رساله عمليه - سال چاپ 1313 ق) دارد.
حاج ميرزا ابو القاسم ملقب به نجم الدين (1252- 1319 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد نراقى و از علماى بزرگ اين خاندان است كه از پدرش و شيخ زين العابدين مازندرانى اجازه داشته است.
آثار وى: تسهيل الدليل در فقه، شعب المقال فى احوال الرجال (چاپ شده)، حجية الظن الخاص، تفريغ الفؤاد لمعرفة المبدا والمعاد و...
حاج ميرزا صدر الدين احمد (1258- 1315 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد نراقى.
ميرزا محمد على نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ميرزا محمد نصير بن احمد است و كتاب هداية الاصول اثر او است.
ميرزا اسد الله نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ملا محمد على بن ملا مهدى آقا بزرگ است كه از حاج سيد حسين بن مير محمد على حسينى كاشانى (م 1296 ق) مجاز بوده و تاريخ اجازه وى جمادى الثانى 1295 است. ميرزا اسد الله، كتابى در طهارت دارد كه حاج سيد حسين كاشانى بر آن تقريظى نوشته است.
ميرزا محمد حسين نراقى (م 1319 ق)، فرزند حاج ملا محمد على و نوه ملا مهدى آقا بزرگ است كه وى از شاگردان حاج سيد حسين ترك در نجف اشرف بوده و رساله عمليه در احكام فقه داشته است. ايشان داماد حاج سيد حسين بن مير محمد على حسينى كاشانى (10) بوده است.
حاج ميرزا محمد نراقى (م ذيقعده 1336 ق)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
ميرزا ابو القاسم نراقى (م جمادى الثانى 1342 ق) (11) ، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
ميرزا محمد حسن نراقى (م ذيقعده 1328 ق)، فرزند ميرزا محمد صادق و نوه حاج ميرزا ابو القاسم بن مهدى بن ابى ذر نراقى.
حاج ميرزا نظام الدين نراقى (م ذيحجه 1327 ق)، فرزند حاج ميرزا فخر الدين بن محمد.
حاج ميرزا شهاب الدين نراقى (1285- شوال 1350 ق)، پس از تحصيل در نزد پدرش حاج ميرزا فخر الدين بن محمد و ملا حبيب الله شريف، عازم عراق شد و در آن جا از محضر آخوند ملا محمد كاظم خراسانى، حاج سيد مصطفى حسينى كاشانى (12) و حاج ميرزا عبد الله مازندرانى كسب فيض كرد. تاريخ دريافت اجازه وى از سيد مصطفى كاشانى ربيع الثانى 1328 ق است. كتاب البدائيه فى مسئلة البداء اثر او است.
حاج شيخ جعفر الهى نراقى (م 1370 ق)، فرند حاج ميرزا صدر الدين احمد و نوه حاج ملامحمد نراقى است كه در نزد پدرش و عمويش حاج ميرزا فخر الدين و ملا حبيب الله شريف تحصيل كرده و سپس رهسپار نجف اشرف شده و در آن جا تحصيلات خود را ادامه داده است.
آيت الله مير سيد على يثربى كاشانى (1311- 1379 ق) داماد وى بوده است.
حاج ميرزا مجد الدين نراقى (1293- 1384 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين، از علماى متاخر خاندان نراقى است كه از محضر ملا حبيب الله شريف و آخوند ملا محمد كاظم خراسانى و ديگران استفاده كرده و در ربيع الثانى 1328 ق از حاج سيد مصطفى حسينى كاشانى مجاز گرديده است. ناگفته نماند كه حجة الاسلام محمد جعفر علامه فيض (م آذر 1337 ش) داماد وى بوده است.
آثار حاج مجد الدين (13) بدين قرار است: آمال المجتهدين فى شرح تبصرة المتعلمين، شرح العوامل المائة، عوائص العلوم، شرح العوامل، كتاب المبين.
حاج ميرزا محمد حسين فقيه نراقى (م 1372 ق)، فرزند حاج ميرزا محمد و نوه ملا مهدى آقا بزرگ است.
آقا مهدى فاضل نراقى (1322- 1363 ق)، فرزند ميرزا ابو تراب بن فخرالدين و از شاگردان حاج شيخ عبدالكريم حائرى بوده است.
عدهاى از روحانيون خاندان نراقى
2. ميرزا محمد حسن نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
3. ميرزا احمد نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند ملا مهدى آقا بزرگ.
4. ميرزا عبد الوهاب نراقى (قرن سيزدهم)، فرزند حاج ميرزا محمد نصير بن احمد.
5. حاج ميرزا محمد حسين نراقى (م 1311 ق)، فرزند حاج ملا محمد بن احمد.
6. ميرزا عبد الرحيم ملقب به سيف الشريعة (م ربيع الاول 1338 ق)، فرزند ميرزا محمد حسن بن ملا مهدى آقا بزرگ.
7. على نراقى فرزند ميرزا محمد حسين و نوه حاج ملا محمد على بن ملا مهدى آقا بزرگ است كه از مخالفين نايب حسين كاشى بوده و در سال 1331 ق به دست نايبيان شهيد شده است.
8 . على نراقى (وفات جمادى الثانى 1341 ق)، فرزند ميرزا محمد صادق و نوه حاج ميرزا ابو القاسم بن مهدى بن ابى ذر نراقى.
9. حاج ميرزا ابو الحسن نراقى (م صفر 1345 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين.
10. آقا رضا ظهير نراقى (م 1351 ق)، فرزند حاج ميرزا محمد بن ملا مهدى آقا بزرگ.
11. شيخ على نراقى (م جمادى الاول 1359 ق)، فرزند حاج ميرزا صدر الدين احمد بن محمد.
12. ميرزا آقا رضا صفايى نراقى (م جمادى الثانى 1359 ق)، فرزند حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين.
13. ميرزا عليرضا نراقى (م جمادى الثانى 1362 ق)، فرزند ميرزا محمد بن عبد الوهاب بن حاج ميرزا ابو القاسم نراقى.
14. ميرزا ابو تراب نراقى (م شعبان 1362 ق)، فرزند حاج ميرزا فخر الدين بن محمد.
15. ميرزا شهاب الدين نراقى ملقب به شمس العلماء (م 1323 ش)، فرزند ميرزا نصرالله بن احمد نراقى و داماد حاج آخوند نياسرى (م 1348 ق) .
16، شيخ احمد الهى نراقى (م مهر 1357 ش) فرزند حاج شيخ جعفر الهى نراقى.
ديگر چهرههاى علمى اين خاندان
2. ميرزا مهدى نراقى (م 1352 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على، از رجال تحصيل كرده خاندان نراقى بوده است.
3. ميرزا محمد نراقى (م مهر 1350 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على كه استاد رياضيات بوده است. از ميان خدمات فرهنگى او مىتوان به بنيان گذارى هنرستان صنعتى محمد نراقى و هنرستان نساجى على شهيد نراقى در كاشان و دبيرستان محمد نراقى در منظريه شميران تهران اشاره كرد.
4. حسن نراقى (1273- دى 1368 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين بن حاج ملا محمد على، از محققان و نويسندگان معاصر است كه تحقيقات ارزشمندى درباره كاشان و دانشمندان اين شهر از خود بر جاى گذاشته است. در اين جا به برخى از آثار او اشاره مىشود:
آثار تاريخى شهرستانهاى كاشان و نطنز، تاريخ اجتماعى كاشان، كاشان در جنبش مشروطه ايران، زندگى نامه خاورى كاشانى، تصحيح نخبة البيان ملا مهدى نراقى، تصحيح مشكلات العلوم ملا مهدى نراقى، تصحيح مثنوى طاقديس حاج ملا احمد فاضل نراقى.
5. ميرزا ابو القاسم نراقى (م 1323 ش)، فرزند ميرزا محمد حسين، كه در علوم رياضى تخصص داشته و با همكارى برادرش ميرزا محمد نراقى كتاب «ششصد مسئله» را تاليف و منتشر كرده است.
6. خانم قيصر صفايى نراقى (قرن چهاردهم)، فرزند ميرزا رضا و نوه حاج ميرزا ابو القاسم نجم الدين، از شعراى اين خاندان است.
منابع و مآخذ:
1. نراقى، حسن، آثار تاريخى شهرستانهاى كاشان و نطنز.
2. عاطفى، افشين ، بزرگان كاشان (خطى) .
3. نراقى، حسن، تاريخ اجتماعى كاشان.
4. كلانتر ضرابى، عبد الرحيم، تاريخ كاشان، به كوشش ايرج افشار.
5. نراقى، حاج ملا محمد، تبصرة المؤمنين (رساله عمليه) .
6. تحقيقات منتشر نشده اعضاء انجمن ادبى صبا كاشان (مصطفى فيضى، حسن عاطفى و عباس بهنيا) .
7. امامت كاشانى، حاج سيد عزيز الله، تذكرة الشعراء.
8. حسينى، سيد احمد، تراجم الرجال.
9. ديوان عبد عليشاه كاشانى، به تصحيح حسن عاطفى با مقدمه افشين عاطفى.
10. تهرانى، شيخ آقا بزرگ، الذريعة الى تصانيف الشيعة.
11. روزنامه ايران، تهيه و تنظيم: كتابخانه ملى جمهورى اسلامى ايران، ج 1.
12. عاطفى، افشين، رياضى دانان كاشان.
13. عاطفى، افشين، زندگى نامه آيت الله سيد محمد علوى بروجردى كاشانى.
14. زينة العباد (رساله عمليه ملا مهدى آقا بزرگ)، نسخه خطى ملكى آقاى حسن عاطفى.
15. سلمانى، ارانى حبيب الله، سيماى كاشان.
16. نراقى، نجم الدين حاج ميرزا ابوالقاسم، شعب المقال فى احوال الرجال، به تصحيح شيخ محمد على نحوى، به اهتمام حسين صفايى نراقى، چاپ يزد، 1367 ق.
17. رضوى كاشانى، سيد محمد حسين، العندبيل.
18. نيكساز، على، فهرست كتب خطى كتابخانه مدرسه سلطانى كاشان.
19. شريعتى، مهدى، فهرست نسخههاى خطى كتابخانه شهيد محمد حسين شريعتى، قم.
20. حسينى، اشكورى، سيدجعفر و حسينى اشكورى، سيدصادق، فهرست نسخههاى عكسى مركز احياء ميراث اسلامى، ج 1.
21. امامت، حاج سيد عزيرالله، كليات كشكول امامت.
22. شريف رازى، شيخ محمد، گنجينه دانشمندان، ج 6.
23. شريف كاشانى، ملا حبيب الله، لباب الالقاب.
24. نراقى، ملا محمد، مثنوى صاحب، با مقدمه حاج ميرزا مجد الدين نراقى.
25. نراقى، ملا محمد، مثنوى طاقديس، به اهتمام حسن نراقى.
26. ملك المورخين كاشانى، مختصر جغرافياى كاشان، تصحيح و توضيح: افشين عاطفى.
27. معلم حبيب آبادى، ميرزا محمد على، مكارم الآثار، به كوشش سيد محمد على روضاتى.
28. منهج الرشاد (رساله عمليه حاج ميرزا فخر الدين نراقى) .
29. اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا مجد الدين نراقى، ملكى آقاى ابو محمد علامه فيض.
30. اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا شهاب الدين نراقى.
31. اسناد خطى مربوط به خانوادههاى نطنزى و نراقى.
32. مهرنامه انسيه بيگم دختر حاج ملا احمد فاضل نراقى، ملكى مرحوم حسينعلى درودگر.
33. ياد داشتحاج ملا محمد جواد نراقى در حاشيه كتاب الايماضات والتشريقات مير داماد به تاريخ 1285، نسخه خطى ملكى آقاى حسن عاطفى.
اجازه سيد مصطفى كاشانى به حاج ميرزا مجد الدين نراقى
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله ربنا الاكرم الذي علم بالقلم علم الانسان ما لم يعلم و صلى الله وسلم على النبى الاعظم محمد صلى الله عليه و آله وسلم الصادع بالشرع الاقوم مرشد الخلائق وهادي الامم ومعلم الاداب والحكم ومكمل نفوس بنى آدم وعلى عيبة علمه وحكمته واول من به اسلم على امام ائمة العالم وسيد العرب والعجم الكاشف للبهم والرافع عن المعضلات غواشى الظلم وعلى اولاده اصول الكرم وقادة الامم واولياء النعم مادامت الارض محاطة باليم والروض ناضرة بالديم وبعد فان العلم بالاحكام الشرعية الفرعيه بعد العلم بالمعارف اليقينية الاصلية من اجل العلوم واعلاها وانفسها واغلاها اذ به يطاع الله فى اوامره ونواهيه ويعرف به الانسان ما يهلكه وينجيه ويحفظ به الدين المؤسس على احسن الاساس على الاندراس والانطماس وممن شاقته الهمة العلية الى طلب هذا المقام الرفيع ونيل هذا المحل المنيع ودعته العناية الالهية الى اكتساب المعالى بسهر الايام والليالى جناب العالم العامل والفاضل الكامل النحرير الوحيد والجهبد الفريد صاحب المعالى والمحتد العالى نصير الملة وفخر الافاضل الاجله ذى القريجة الوقادة والفطنة النقادة عمدة العلماء الاعلام نخبة الفقهاء الفخام قدوة الانام ثقة الاسلام الآقاى آميرزا مجد الدين الكاشانى بلغه الله اماله والامانى نجل المرحوم المبرور الساكن فى دار السرور قدوة الانام حجة الاسلام الحاج ميرزا ابو القاسم رفع الله مقامه فى عليين نجل الطود الاشم والركن اللقوم واليم الخضم النحرير القمقام حجة الاسلام المولى المعظم الممجد الحاج ملا محمد اعلى الله مقامه ورفع فى الخلد اعلامه نجل المحقق النحرير والعلامة الذي ليس له نظير حامى الشريعة ومستند الشيعة سيف الامة ومقتفى مناهج الائمة معراج السعادة ومفتاح خزائن الافادة المؤسس اساس الاحكام والخلف للعلماء الاعلام عوائد الايام المولى الامجد الاوجد الحاج ملا احمد اسكنه الله فراديس الجنان وانزل عليه شئابيب الغفران نجل العلامه المشتهر فى الافاق الناشى من قصبة نراق حلال مشكلات العلوم وموضح ما اشتبه من الرسوم معتمد الشيعه وكاشف اسرار الشريعه الذى اشرف فى العلوم منه النور الساطع وبرقت منه اللوامع شمس فلك الافاده وجامع فنون السعادة و الحائر. مقام التجريد والزهادة قدوة جهابذة الحكمآء المتالهين ورئيس الفقهآء والمجتهدين الراقى فى الجنان الى اعلى المراقى مولانا محمد مهدى النراقى الكاشانى وهو الجد الاعلى من طرف الام لهذا الجانى رفع الله رتبته و طيب تربته فانه سلمه الله وبلغه اقصى ما يتمناه اشتغل فى شرح امره وغلواء عمره بتحصيل العلوم الدينيه واقتناء الفنون الشرعيه فى بلدة كاشان صينت عن الحدثان ثم ظعن من هذه التربة الى بلاد الغربة فاقام بالبلد الذى هو بالتعظيم حرى اعنى الغرى مستمدا من بركات تقبيل العتبه العلية العلوية والسدة السنية المرتضويه على مشرفها الاف التحيه فجد فى الطب واجهد نفسه واتعب وحضر عند الاساطين الاعلام والاساتيد الفخام وقرء على جملة من المسائل العلمية والمباحث الفقهيه فسلك بفضل الله وبركات صاحب هذه القبة المباركة التى هي مطاف الملائكة سبيل السداد ووصل الى مرتبة الاجتهاد فضاعف الله اجره واعلى قدره وله العمل بما يستنبطه من الاحكام الشرعيه عن ادلتها التفصيلية ثم انه دام فضله وكثر فى العلماء مثله قد استجاز من اقل الفقراء ومخلصه بلا امتراء تاسيا بسنة علمائنا السالفين واقتداء بطريقة علمائنا الصالحين لاتصال الاسناد وكمال الاعتماد وصحة الاستناد فامثلت امر هذا الجناب و تلقيته بالاجابة والرحاب فاجزته ان يروي عنى كلما صحت لى روايته وجازت لى اجازته مما اودع من الاخبار فى الكتب الاربعة التى عليها المدار عند علمائنا الابرار المشتهرة فى الاعصار اشتهار الشمس فى رابعة النهار الكافى والفقيه والتهذيب والاستبصار وسائر الاصول المشتهرة والكتب المعتبرة والجوامع المؤلفة فى الاعصار المتاخرة كالوسائل والوافى وبحار الانوار وغيرها من مؤلفات المحدثين الاخيار والتمس منه ملازمة الاحتياط والتورع عند الشبهات وان لا ينسانى عن الدعوات سيما فى الخلوات واعقاب الصلوات وقد حرر ذلك فى الواحد والعشرين من شهر ربيع الثانى من شهور السنة الثامنة والعشرين بعد الالف وثلثماة من الهجرة النبوية على مهاجرها الف سالم وتحيته.
پی نوشت :
1. فرزند ملا اباذر، ملا محمد باقر نام داشته است. توضيح آن كه ملا مهدى بن ابى ذر نراقى، پسرى به اسم ملا محمد باقر نداشته است.
2. ميرزا نصر الله پس از فوت برادرش حاج ملا محمد، متولى مدرسه سلطانى كاشان شده استشيخعبد الغفور بن شيخ ابوالقاسم كاشانى (م 1321 ق) در حاشيه رو نوشت وقف نامه مدرسه مذكور، توليت ميرزا نصر الله را با توجه به متن وقف نامه چنين تاييد كرده است: «بسم الله تعالى. به مقتضاى اين عبارت مرقومه در متن امر توليت مفوض استبعد از وفات بندگان خلد آشيان آقاى حاجى ملا محمد نور الله مضجعه به جناب شرايع آياب حقايق و معارف آداب آقاى ميرزا نصر الله - دام فضله العالى - ; چنان كه فردوسى مكان طاير روضات جنان آقاى حاجى ملا ميرزا محمد - رحمه الله - در باب تدريس در صدر ورقه قلمى فرمودهاند: چون جناب آقاى ميرزا نصر الله خلف خلد آشيان جنت مكان فردوس ماواى متولى معظم اليه - نور الله مرقده - بلا فصل انحصار به ايشان دارد و مقتضاى عبارت مذكوره متن اين است كه با وجود طبقه اولى طبقه ثانيه را مدخليتى در باب توليت نيست و اين عبارت ظهور در ماسطر دارد، لهذا امر با ايشان است در باب توليت. حررها فى 2 صفر المظفر من شهور سنه 1297 (مهر) عبد الغفور بن ابى القاسم» .
3. يكى از آثار ميرزا ابو تراب، حاشيه بر مفتاح الاصول فاضل نراقى است.
4. آيت الله محمد غروى كاشانى (م آذر 1357 ش) فرزند حاج ملا محمد حسين بوده است.
5. در لباب الالقاب تاريخ وفات حاج ميرزا ابو القاسم سال 1256 ذكر شده و به همراه آن ماده تاريخ «خوار و زار مرد» آمده است كه اين ماده به حساب ابجد 1265 مىشود. در نتيجه سال 1256 كه به صورت عددى نوشته شده احتمالا اشتباه چاپى باشد (ر.ك: مكارم الآثار، ج2، ص 364).
6. خبر در گذشتحاج ملا محمد جواد در روزنامه ايران به تاريخ هفدهم محرم 1288 (جلد اول ص 12) آمده; ولى سال وفات وى در لباب الالقاب 1278 ضبط شده كه غلط چاپى است. ناگفته نماند كه دستخط حاج ملا محمد جواد به تاريخ 1285 و در قيد حيات بودن وى در زمان تاليف تاريخ كاشان1287 تا 1288) از ديگر مدارك موجود است.
7. ص 21، مقدمه مثنوى طاقديس، به قلم حسن نراقى.
8. حاج ملا محمد حسين تبريزى از علماى كاشان بوده در عهد مظفر الدين شاه قاجار بدرود زندگى گفته است و فرزندانش حاج ملا محمد على تبريزى و حاج شيخ محمود نجفى (حدود 1300- 1385 ق) نيز از علما بودهاند. حاج ملا محمد على در سندى به تاريخ 1344 ق به جد خود اشاره كرده و چنين نوشته است: «جدى الامجد آقاى حاج ملا محمد جواد نجل صاحب المستند - طاب ثراهما - » .
9. سال 1288 به نقل از لباب الالباب و سال 1289 به نقل از ماده تاريخ وفات وى كه آيت الله سيد محمد علوى بروجردى كاشانى گفته است.
10. جد آيت الله حاج سيد ابوالقاسم كاشانى (م 1381 ق) .
11. اين تاريخ با توجه به ماده تاريخ آيت الله سيد محمد علوى بروجردى كاشانى است; ولى در مكارم الآثار (ج 2، ص 366) سال 1345 ضبط شده است.
12. سيد مصطفى كاشانى (م 1336 ق) فرزند حاج سيد حسين، از طرف مادر به ملا مهدى بن ابى ذر نراقى مىرسد.
13. به نقل از كتاب تراجم الرجال، ج 1، ص 355.
14. احمد مدير نراقى بعد از درگذشتبرادرش على نراقى، همسر وى را كه دختر حاج ملا محمد حسين نطنزى بود، به عقد خود در آورد.
