شايد که نسوزند که خود سوخته‌اند

شاعر : سعدي

عنقا بشد و فر هماييش بماند		شايد که نسوزند که خود سوخته‌اند
گر مه بگرفت صبح صادق بدميد		زيبنده‌ي تخت پادشاييش بماند
نه هر که طراز جامه بر دوش کند		ور شمع برفت روشناييش بماند
بدعهد بود که يار درويشي را		خود را ز شراب کبر مدهوش کند
فرزانه رضاي نفس رعنا نکند		در حال توانگري فراموش کند
ابريق اگر آب تا به گردن نکني		تا خيره نگردد و تمنا نکند
آن گل که هنوز نو به دست آمده بود		بيرون شدن از لوله تقاضا نکند
بيچاره بسي اميد در خاطر داشت		نشکفته تمام باد قهرش بربود
افسوس بر آن دل که سماعش نربود		اميد دراز و عمر کوتاه چه سود؟
بيگانه ز عشق را حرامست سماع		سنگست و حديث عشق با سنگ چه سود؟
با گل به مثل چو خار مي‌بايد بود		زيرا که نيايد بجز از سوخته دود
خواهي که سخن ز پرده بيرون نرود		با دشمن، دوست‌وار مي‌بايد بود
در در نظر و گهر در انبار بود		در پرده روزگار مي‌بايد بود
يار آن يار است که در بلا يار بود		آنجا همه کس يار وفادار بود
. . .		\N
تا ماه برآيد و ثريا برود		داد طرب از عمر بده تا برود
چندانکه نماز چاشت از ما برود		ور خواب گران شود بخسبيم به صبح
وين حال به صورتي دگر خواهد بود		درياب کزين جهان گذر خواهد بود
دست ملک‌الموت زبر خواهد بود		گر خو همه خلق زيردستان تواند
دلتنگ مشو که دوست مي‌فرمايد		گر تير جفاي دشمنان مي‌آيد
آن کيست که دل نهاد و فارغ بنشست		بر يار ذليل هر ملامت کيد
گو ميخ مزن که خيمه مي‌بايد کند		پنداشت که مهلتي و تأخيري هست
تدبير صواب از دل خوش بايد جست		گو رخت منه که بار مي‌بايد بست
شمشير قوي نيايد از بازوي سست		سرمايه‌ي عافيت کفافست نخست
آن کس که خطاي خويش بيند که رواست		يعني ز دل شکسته تدبير درست
آن روي نمايدش که در طينت اوست		تقرير مکن صواب نزدش که خطاست
گر در همه شهر يک سر نيشترست		آيينه‌ي کج جمال ننمايد راست
با اين همه راستي که ميزان دارد		در پاي کسي رود که درويش ترست
گر خود ز عبادت استخواني در پوست		ميلش طرفي بود که آن بيشترست
گر بر سر پيکان برود طالب دوست		زشتست اگر اعتقاد بندي که نکوست
تا يک سر مويي از تو هستي باقيست		حقا که هنوز منت دوست بروست
گفتي بت پندار شکستم رستم		انديشه‌ي کار بت‌پرستي باقيست
بالاي قضاي رفته فرماني نيست		آن بت که ز پندار شکستي باقيست
امروز که عهد تست نيکويي کن		چون درد اجل گرفت درماني نيست
ماهي اميد عمرم از شست برفت		کاين ده همه وقت از آن دهقاني نيست
عمري که ازو دمي به جاني ارزد		بيفايده عمرم چو شب مست برفت
دادار که بر ما در قسمت بگشاد		افسوس که رايگانم از دست برفت
آن که نداد از سببي خالي نيست		بنياد جهان چنانکه بايست نهاد
نه هر که زمانه کار او دربندد		دانست سرو به خر نمي‌بايد داد
بسيار کسا که اندرونش چون رعد		فرياد و جزع بر آسمان پيوندد
اي قدر بلند آسمان پيش تو خرد		مي‌نالد و چون برق لبش مي‌خندد
دشمن چه کري کند که خونش ريزي		گوي ظفر از هر که جهان خواهي برد
شاها سم اسبت آسمان مي‌سپرد		از چشم عنايتش بينداز که مرد
ليکن تو جهان فضل و جود و هنري		از کيد حسود و چشم بد غم نخورد
ظلم از دل و دست ملک نيرو ببرد		اسبي نتواند هر که کند او ببرد
گر تقويت ملک بري ملک بري		عادل ز زمانه نام نيکو ببرد
از مي طرب افزايد و مردي خيزد		ور تو نکني هر که کند او ببرد
در باده‌ي سرخ پيچ و در روي سپيد		وز طبع گيا خشکي و سردي خيزد
نادان همه جا با همه کس آميزد		کز خوردن سبزه، روي زردي خيزد
با مردم زشت نام همراه مباش		چون غرقه به هر چه ديد دست آويزد
هر کس که درست قول و پيمان باشد		کز صحبت ديگدان سياهي خيزد
وان خبث که در طبيعت ثعبانست		او را چه غم از شحنه و سلطان باشد
هر دولت و مکنت که قضا مي‌بخشد		او را به از ان نيست که پنهان باشد
بخشنده نه از کيسه‌ي ما مي‌بخشد		در وهم نيايد که چرا مي‌بخشد
بس چون تو ملک زمانه بر تخت نشاند		ملک آن خداست تا کرا مي‌بخشد
از جمله بماند و دور گيتي به تو داد		هر يک به مراد خويشتن ملکي راند
نه هر که ستم بر دگري بتواند		درياب که از تو هم چنين خواهد ماند
پيداست که امر و نهي تا کي ماند		بيباک چنانکه مي‌رود مي‌راند
مردان همه عمر پاره بردوخته‌اند		ناچار زمانه داد خود بستاند
فرداي قيامت به گناه ايشان را		قوتي به هزار حيله اندوخته‌اند
هرکس به نصيب خويش خواهند رسيد		چون يار عزيز مي‌پسندد شايد
گر بختوري مراد خود خواهي يافت		هرگز ندهند جاي پاکان به پليد
درويش که حلقه‌ي دري زد يک بار		ور بخت بدي سزاي خود خواهي ديد
دل تنگ مکن که بر تو مي‌نالد زار		ديگر غم او مخور که درها بسيار
از دست مده طريق احسان پدر		هر کو به يکي گفت بگويد به هزار
جان پدرت از ان جهان مي‌گويد		تا بر بخوري ز ملک و فرمان پدر
گر آدميي باده‌ي گلرنگ بخور		زنهار خلاف من مکن جان پدر
گر بنگ خوري چو سنگ ماني بر جاي		بر ناله‌ي ناي و نغمه‌ي چنگ بخور
چون خيل تو صد باشد و خصم تو هزار		يکباره چو بنگ مي‌خوري سنگ بخور
تا بتواني برآور از خصم دمار		خود را به هلاک مي‌سپاري هش دار
چون زهره‌ي شيران بدرد ناله‌ي کوس		چون جنگ نداني آشتي عيب مدار
با آنکه خصومت نتوان کرد بساز		بر باد مده جان گرامي به فسوس
سودي نکند فراخناي بر و دوش		دستي که به دندان نتوان برد ببوس
گاو از من و تو فراختر دارد چشم		گر آدميي عقل و هنرپرور و هوش
اي صاحب مال، فضل کن بر درويش		پيل از من و تو بزرگتر دارد گوش
نيکويي کن که مردم نيک‌انديش		گر فضل خداي مي‌شناسي بر خويش
بوي بغلت مي‌رود از پارس به کيش		از دولت بختش همه نيک آيد پيش
و استاد تو را از بغل گنده خويش		همسايه به جان آمد و بيگانه و خويش
تا دل ز مراعات جهان برکندم		بوي تو چو مشک و زعفران باشد پيش
هر چند که نو آمده‌ام از سر ذوق		صد نعمت را به منتي نپسندم
چون ما و شما مقارب يکدگريم		بر کهنه جهان چون گل نو مي‌خندم
اي خواجه تو عيب من مگو تا من نيز		به زان نبود که پرده‌ي هم ندريم
تنها ز همه خلق و نهان مي‌گريم		عيب تو نگويم که يک از يک بتريم
طفل از پي مرغ رفته چون گريه کند		چشم از غم دل به آسمان مي‌گريم
بشنو به ارادت سخن پير کهن		بر عمر گذشته همچنان مي‌گريم
خواهي که کسي را نرسد بر تو سخن		تا کار جهان را تو بداني سر و بن
امروز که دستگاه داري و توان		تو خود بنگر آنچه نه نيکوست مکن
پيش از تو از آن دگري بود جهان		بيخي که بر سعادت آرد بنشان
با زنده‌دلان نشين و صادق نفسان		بعد از تو از آن دگري باشد هان
خواهي که بر از ملک سليمان بخوري		حق دشمن خود مکن به تعليم کسان
روزي دو سه شد که بنده ننواخته‌اي		آزار به اندرون موري مرسان
زان مي‌ترسم که دشمنان انديشند		انديشه به ذکر وي نپرداخته‌ايم
اي يار کجايي که در آغوش نه‌اي		کز چشم عنايتم بينداخته‌اي
اي سر روان و راحت نفس و روان		و امشب بر ما نشسته چون دوش نه‌اي
گر کان فضائلي وگر دريايي		هر چند که غايبي فراموش نه‌اي
ور با همه عيبها کريم آسايي		بي‌راحت خلق باد مي‌پيمايي
گر سنگ همه لعل بدخشان بودي		عيبت هنرست و زشتيت زيبايي
گر در همه چاهي آب حيوان بودي		پس قيمت سنگ و لعل يکسان بودي
فردا که به نامه‌ي سيه درنگري		دريافتنش بر همه آسان بودي
بفروخته دين به دنيي از بيخبري		بس دست تحسر که به دندان ببري
گويند که دوش شحنگان تتري		يوسف که به ده درم فروشي چه خري؟
امروز به آويختنش مي‌بردند		دزدي بگرفتند به صد حيله‌گري
آيين برادري و شرط ياري		مي‌گفت رها کن که گريبان ندري
آنست که گر خلاف شايسته روم		آن نيست که عيب من هنر پنداري
تا کي به جمال و مال دنيا نازي		از غايت دوستيم دشمن داري
اي دير نشسته وقت آنست که جاي		آمد گه آنکه راه عقبي سازي
اي غايب چشم و حاضر دل چوني؟		يک چند به نوخاستگان پردازي
يک بار نگويي به رفيقان وداع		وي شاخ گل شکفته در گل چوني؟
در مرد چو بد نگه کني زن بيني		کاخر تو در آن اول منزل چوني؟
نقش خود تست هر چه در من بيني		حق باطل و نيکخواه دشمن بيني
تا دل به غرور نفس شيطان ندهي		با شمع درآ که خانه روشن بيني
الا که ذخيره‌ي قيامت بنهي		کز شاخ بدي کس نخورد بار بهي
الا که ذخيره‌ي قيامت بنهي		ور نه نشود اسه پر از ديگ تهي

شايد که نسوزند که خود سوخته‌اند

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته