وقتي کليه شما اعتصاب مي‌کند...
نارسايي کليوي در گفتگو با دکتر محمدرضا نوروزي
عوامل ارثي مانند تنگي و انسداد مجاري ادراري، نقص متابوليکي و يا هر گونه اشکال در سوخت و ساز بدن مي‌تواند باعث افزايش مواد سمي در بدن، به ويژه در کودکان، شده و سبب نارسايي کليه‌ها شود. عوامل اکتسابي مانند جراحت‌ها و بيماري‌هاي مجاري ادراري، عفونت‌ها و به ويژه سنگ کليه نيز از علل شايع نارسايي کليه هستند که با اجراي برنامه‌هاي آموزشي و درماني مي‌توان به راحتي از بروز آنها جلوگيري کرد. در گفتگو با دکتر محمدرضا نوروزي، جراح و متخصص بيماري‌هاي کليه و مجاري ادراري و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران، به راه‌هاي پيشگيري از اين مشکل و تشخيص زودهنگام مشکلاتي که به آن منجر مي‌شود، پرداخته‌ايم.
آقاي دکتر! براي اينکه با نارسايي کليه آشنا شويم احتمالا ضرورت دارد که در ابتدا مختصري از شرح وظايف کليه‌ها بدانيم. درست است؟
بله، کليه‌ها دو عضوي هستند که در پشت و نيمه فوقاني شکم قرار دارند. نقش کليه‌ها اين است که مواد زايد بدن و موادي که حاصل از سوخت و ساز بدن است و در آب حل مي‌شود را از بدن خارج کنند. پس کارکرد مهم کليه‌ها دفع مواد زايد از طريق ادرار است و اين مسير، مسير پر پيچ و خمي است و حدود 20 درصد خون بدن در هر لحظه در داخل کليه‌ها جريان دارد و کليه موظف است اين مواد زايد را از خون گرفته و مجددا خون تميز را به داخل رگ‌ها برگرداند. در واقع اين مواد در داخل مسيري قرار مي‌گيرند که اين مسير حالت يک صافي را دارد. اين صافي برخي از مواد را که به درد بدن مي‌خورد را بازجذب مي‌کند و مواد زايد باقيمانده را از داخل خودش و از مسيرهاي پر پيچ و خم عبور مي‌دهد. در اين مسيرهاي پرپيچ و خم بعضي از مواد به آن اضافه مي‌شود و بعضي از مواد که براي بدن لازم است مجددا جذب يا بازجذب مي‌شوند و در نهايت با مقدار متناسبي از مايع در داخل جايي از کليه که به آن لگنچه کليه مي‌گويند، جمع مي‌شود. سپس از داخل حالبها به صورت قطره قطره حرکت کرده و به داخل مثانه مي‌ريزد و سپس فرد احساس ادرار کرده و آن را دفع مي‌کند.
اين مواد زايد چه چيزهايي هستند؟
مواد زايد بسته به حجم مايعي که با آن حرکت مي‌کنند، متفاوت هستند. حتما شنيده‌ايد افرادي را که مي‌گويند ادرارم زرد، غليظ يا پررنگ شده و حتي مي‌سوزاند. مفهوم‌اش اين است که مواد زايد با حجم کمي مايع دفع مي‌شوند و گاهي اوقات نيز برعکس است؛ يعني افراد مايعات فراواني مي‌نوشند و حجم مايع بدن زياد شده و ادرار رقيق و سفيد رنگ است و مواد زايد با حجم بيشتري از مايع دفع مي‌شوند اما به هر حال آنچه که مهم است اين است که ما موادي را که محصول نهايي مواد خارجي است مثل غذاهايي که مي‌خوريم يا حتي مواد زايدي که حاصل از بافت‌هاي بدن است، دفع مي‌کنيم زيرا بافت‌هاي بدن پير مي‌شوند، سلول‌هاي‌شان از بين مي‌روند و موادي را ترشح مي‌کنند که در داخل بدن استفاده مي‌شود و مابقي آن مي‌ماند، يعني مواد چه داخلي باشند و چه خارجي مي‌توانند از طريق اين مکانيزم دفع شوند.
خب، بعد از اين مقدمه، لطفا براي‌مان بگوييد نارسايي کليه چگونه ايجاد مي‌شود؟
اگر به هر علتي، آسيبي به بافت‌هاي داخلي کليه برسد و صافي کليه نتواند عملکرد مناسب داشته باشد يا خون کافي به داخل کليه نرسد و يا مواد زايد به هر علتي نتواند دفع شود، بافت کليه و قسمتي که نقش اين پاک‌سازي را بر عهده دارد، دچار آسيب شده و سلول‌هاي آن به تدريج مي‌ميرند، طوري که در بعضي از قسمت‌ها ديگر جايگزين هم نمي‌شوند در نتيجه مواد زايد در بدن انباشته مي‌شوند و در اثر انباشته شدن اين مواد، مواد نيتروژن‌دار، اوره و موادي که نشانه پسمانده‌هاي کارکرد بدن هستند در خون بالا مي‌رود و از آنجا که اين مواد سمي هستند، مي‌توانند به قسمت‌هاي مختلف بدن مانند مغز، کبد و ... آسيب وارد کنند و در نتيجه بيمار علايمي همچون خواب‌آلودگي و بي‌حالي دارد و حتي ممکن است به کما برود.
پس نارسايي کليه، اختلال عملکرد کليه‌ها در زمينه پاک‌سازي مواد زايد از داخل بدن است؟
بله! اما جالب است بدانيد خداوند به ما نعمت داده و دو تا کليه براي ما گذاشته و نه تنها يک کليه، بلکه حتي بخشي از يک کليه هم مي‌تواند کارکرد بدن را کنترل کند؛ يعني اگر يک کليه از بدن خارج شود، کليه ديگر با بزرگ کردن سلول‌هايش، همه کار بدن را بر عهده مي‌گيرد و جالب اينکه ممکن است يک کليه وجود داشته باشد و فقط بخشي از آن سالم باشد اما همان بخش سالم هم مي‌تواند کارکرد بدن را کنترل کرده و مواد زايد را دفع کند.
مهم‌ترين علت‌هاي بروز نارسايي کليه چه چيزهايي هستند؟
در واقع، علل و عواملي که موجب آسيب به کليه مي‌شوند را به دو گروه تقسيم مي‌کنيم. يکي بيماري‌هايي هستند که به صورت اوليه در داخل کليه به وجود مي‌آيند، يعني خود نسج کليه دچار آسيب و التهاب مي‌شود مثل بيماري گلومرولونفريت. گلومرول بافتي است که در داخل کليه نقش صافي را بر عهده دارد. گاهي اوقات اين بافت به طور خود به خود و در اثر اختلالات خودايمني دچار التهاب مي‌شود و اگر اين التهاب درمان نشود، در درازمدت مي‌تواند بافت را از بين ببرد. گاهي عفونت‌ها در آن نقش دارند. عفونت مي‌تواند داخل کليه شده و در آنجا جايگزين شود. اين جايگزيني سبب التهاب شده و در نتيجه کليه آسيب مي‌بيند. به اين مشکل، پيلونفريت يا عفونت‌هاي کليه مي‌گويند که معمولا بيماران با درد پهلو و تب و لرز مراجعه مي‌کنند و ما در داخل ادرارشان عفونت را مي‌بينيم. برخي از بيماري‌ها هم به صورت مادرزادي کليه‌ها را درگير مي‌کند. به طور مثال، کليه در دوران جنيني رشد خوبي نداشته است. برخي از عوامل هم ثانويه به يک بيماري ديگر هستند. مثلا يک بيماري عمومي مانند لوپوس داخل بدن وجود دارد و اين بيماري کليه‌ها را هم درگير مي‌کند. اين گونه بيماري‌ها معمولا غيرقابل پيشگيري هستند اما برخي از بيماري‌ها هستند (مثل سنگ کليه) که ما مي‌توانيم آنها را درمان کنيم و در صورت درمان نشدن آنها، کليه‌هاي ما آسيب مي‌بينند. وجود سنگ در کليه سبب مي‌شود راه کليه بسته شده و ادرار خوب تخليه نشود، در نتيجه ادرار به نسج کليه فشار وارد مي‌کند و فشار معکوس ايجاد مي‌شود. بنابراين خون‌رساني به کليه کم شده و کم‌کم سلول‌هايي که داخل کليه هستند به دليل کمبود خون دچار آسيب مي‌شوند. عامل ديگر ريفلاکس در دوران نوزادي و کودکي است، يعني ادرار به علل مختلف از سمت مثانه به کليه پس زده مي‌شود. اين علل مي‌تواند به دليل مختل بودن سيستم عصبي مثانه يا مختل بودن سيستم مقاومت حالبها در داخل مثانه باشد، در نتيجه هنگامي که کودک مي‌خواهد ادرار کند به جاي آنکه ادرارش خارج شود مقدار زيادي از آن به سمت کليه‌ها حرکت کرده و همان فشار معکوس را ايجاد مي‌کند. در نتيجه مي‌تواند به سلول‌هاي کليه آسيب وارد کند. برخي علل هم هستند که به صورت ثانويه مي‌توانند به کليه آسيب بزنند. به عنوان مثال دو بيماري خيلي شايع که در جوامع بشري در حال گسترش است و به کليه‌ها آسيب جدي مي‌زند بيماري ديابت يا افزايش قندخون و ديگري افزايش فشارخون است، يعني فشارخون‌هايي که مزمن هستند و جالب است که بدانيد در برخي از اين بيماري‌ها هم پرفشاري خون مي‌تواند موجب آسيب به کليه شود و هم برعکس نارسايي‌هاي کليه مي‌توانند پرفشاري خون ايجاد کنند. در واقع در يکي دو دهه اخير اين دو بيماري از علل اصلي نارسايي کليه بوده‌اند.
ابتلا به اين مشکل چه علايمي به همراه دارد؟
به علت جمع شدن مواد زايد در بدن، علايمي مانند خارش به دليل بالا رفتن اوره، بي‌حالي و سستي، فراموشي، کاهش تمايلات جنسي، تهوع مداوم، خسته بودن، ورم اندام‌ها و بدن که يکي از اصلي‌ترين علايم است، وجود دارد. در نارسايي شديد که کليه نمي‌تواند آب و مواد زايد را دفع کند، آب در داخل بدن مانده و سبب ورم پاها، دست‌ها و صورت مي‌شود و در نتيجه وزن هم افزايش پيدا مي‌کند.
براي پيشگيري از آن چه بايد کرد؟
ببينيد؛ کليه خيلي دير نارسا مي‌شود و يکي از مواردي که ما بايد در پيشگيري توجه کنيم اين است که افراد در سير بروز نارسايي کليه، زود متوجه مشکل‌شان بشوند. مي‌توان بعضي از بيماري‌ها را که در ايجاد نارسايي کليه نقش دارد، سريع درمان کرد. به عنوان مثال، فشارخون و بيماري قند را بايد کنترل کرد تا به جايي نرسند که نارسايي کليه ايجاد کنند و همچنين مصرف نمک، آب و پروتئين را هم در رژيم‌مان بايد تنظيم کنيم تا دچار مشکل نشويم.
منبع:www.salamat.com
عوامل ارثي مانند تنگي و انسداد مجاري ادراري، نقص متابوليکي و يا هر گونه اشکال در سوخت و ساز بدن مي‌تواند باعث افزايش مواد سمي در بدن، به ويژه در کودکان، شده و سبب نارسايي کليه‌ها شود. عوامل اکتسابي مانند جراحت‌ها و بيماري‌هاي مجاري ادراري، عفونت‌ها و به ويژه سنگ کليه نيز از علل شايع نارسايي کليه هستند که با اجراي برنامه‌هاي آموزشي و درماني مي‌توان به راحتي از بروز آنها جلوگيري کرد. در گفتگو با دکتر محمدرضا نوروزي، جراح و متخصص بيماري‌هاي کليه و مجاري ادراري و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران، به راه‌هاي پيشگيري از اين مشکل و تشخيص زودهنگام مشکلاتي که به آن منجر مي‌شود، پرداخته‌ايم.
آقاي دکتر! براي اينکه با نارسايي کليه آشنا شويم احتمالا ضرورت دارد که در ابتدا مختصري از شرح وظايف کليه‌ها بدانيم. درست است؟
بله، کليه‌ها دو عضوي هستند که در پشت و نيمه فوقاني شکم قرار دارند. نقش کليه‌ها اين است که مواد زايد بدن و موادي که حاصل از سوخت و ساز بدن است و در آب حل مي‌شود را از بدن خارج کنند. پس کارکرد مهم کليه‌ها دفع مواد زايد از طريق ادرار است و اين مسير، مسير پر پيچ و خمي است و حدود 20 درصد خون بدن در هر لحظه در داخل کليه‌ها جريان دارد و کليه موظف است اين مواد زايد را از خون گرفته و مجددا خون تميز را به داخل رگ‌ها برگرداند. در واقع اين مواد در داخل مسيري قرار مي‌گيرند که اين مسير حالت يک صافي را دارد. اين صافي برخي از مواد را که به درد بدن مي‌خورد را بازجذب مي‌کند و مواد زايد باقيمانده را از داخل خودش و از مسيرهاي پر پيچ و خم عبور مي‌دهد. در اين مسيرهاي پرپيچ و خم بعضي از مواد به آن اضافه مي‌شود و بعضي از مواد که براي بدن لازم است مجددا جذب يا بازجذب مي‌شوند و در نهايت با مقدار متناسبي از مايع در داخل جايي از کليه که به آن لگنچه کليه مي‌گويند، جمع مي‌شود. سپس از داخل حالبها به صورت قطره قطره حرکت کرده و به داخل مثانه مي‌ريزد و سپس فرد احساس ادرار کرده و آن را دفع مي‌کند.
اين مواد زايد چه چيزهايي هستند؟
مواد زايد بسته به حجم مايعي که با آن حرکت مي‌کنند، متفاوت هستند. حتما شنيده‌ايد افرادي را که مي‌گويند ادرارم زرد، غليظ يا پررنگ شده و حتي مي‌سوزاند. مفهوم‌اش اين است که مواد زايد با حجم کمي مايع دفع مي‌شوند و گاهي اوقات نيز برعکس است؛ يعني افراد مايعات فراواني مي‌نوشند و حجم مايع بدن زياد شده و ادرار رقيق و سفيد رنگ است و مواد زايد با حجم بيشتري از مايع دفع مي‌شوند اما به هر حال آنچه که مهم است اين است که ما موادي را که محصول نهايي مواد خارجي است مثل غذاهايي که مي‌خوريم يا حتي مواد زايدي که حاصل از بافت‌هاي بدن است، دفع مي‌کنيم زيرا بافت‌هاي بدن پير مي‌شوند، سلول‌هاي‌شان از بين مي‌روند و موادي را ترشح مي‌کنند که در داخل بدن استفاده مي‌شود و مابقي آن مي‌ماند، يعني مواد چه داخلي باشند و چه خارجي مي‌توانند از طريق اين مکانيزم دفع شوند.
خب، بعد از اين مقدمه، لطفا براي‌مان بگوييد نارسايي کليه چگونه ايجاد مي‌شود؟
اگر به هر علتي، آسيبي به بافت‌هاي داخلي کليه برسد و صافي کليه نتواند عملکرد مناسب داشته باشد يا خون کافي به داخل کليه نرسد و يا مواد زايد به هر علتي نتواند دفع شود، بافت کليه و قسمتي که نقش اين پاک‌سازي را بر عهده دارد، دچار آسيب شده و سلول‌هاي آن به تدريج مي‌ميرند، طوري که در بعضي از قسمت‌ها ديگر جايگزين هم نمي‌شوند در نتيجه مواد زايد در بدن انباشته مي‌شوند و در اثر انباشته شدن اين مواد، مواد نيتروژن‌دار، اوره و موادي که نشانه پسمانده‌هاي کارکرد بدن هستند در خون بالا مي‌رود و از آنجا که اين مواد سمي هستند، مي‌توانند به قسمت‌هاي مختلف بدن مانند مغز، کبد و ... آسيب وارد کنند و در نتيجه بيمار علايمي همچون خواب‌آلودگي و بي‌حالي دارد و حتي ممکن است به کما برود.
پس نارسايي کليه، اختلال عملکرد کليه‌ها در زمينه پاک‌سازي مواد زايد از داخل بدن است؟
بله! اما جالب است بدانيد خداوند به ما نعمت داده و دو تا کليه براي ما گذاشته و نه تنها يک کليه، بلکه حتي بخشي از يک کليه هم مي‌تواند کارکرد بدن را کنترل کند؛ يعني اگر يک کليه از بدن خارج شود، کليه ديگر با بزرگ کردن سلول‌هايش، همه کار بدن را بر عهده مي‌گيرد و جالب اينکه ممکن است يک کليه وجود داشته باشد و فقط بخشي از آن سالم باشد اما همان بخش سالم هم مي‌تواند کارکرد بدن را کنترل کرده و مواد زايد را دفع کند.
مهم‌ترين علت‌هاي بروز نارسايي کليه چه چيزهايي هستند؟
در واقع، علل و عواملي که موجب آسيب به کليه مي‌شوند را به دو گروه تقسيم مي‌کنيم. يکي بيماري‌هايي هستند که به صورت اوليه در داخل کليه به وجود مي‌آيند، يعني خود نسج کليه دچار آسيب و التهاب مي‌شود مثل بيماري گلومرولونفريت. گلومرول بافتي است که در داخل کليه نقش صافي را بر عهده دارد. گاهي اوقات اين بافت به طور خود به خود و در اثر اختلالات خودايمني دچار التهاب مي‌شود و اگر اين التهاب درمان نشود، در درازمدت مي‌تواند بافت را از بين ببرد. گاهي عفونت‌ها در آن نقش دارند. عفونت مي‌تواند داخل کليه شده و در آنجا جايگزين شود. اين جايگزيني سبب التهاب شده و در نتيجه کليه آسيب مي‌بيند. به اين مشکل، پيلونفريت يا عفونت‌هاي کليه مي‌گويند که معمولا بيماران با درد پهلو و تب و لرز مراجعه مي‌کنند و ما در داخل ادرارشان عفونت را مي‌بينيم. برخي از بيماري‌ها هم به صورت مادرزادي کليه‌ها را درگير مي‌کند. به طور مثال، کليه در دوران جنيني رشد خوبي نداشته است. برخي از عوامل هم ثانويه به يک بيماري ديگر هستند. مثلا يک بيماري عمومي مانند لوپوس داخل بدن وجود دارد و اين بيماري کليه‌ها را هم درگير مي‌کند. اين گونه بيماري‌ها معمولا غيرقابل پيشگيري هستند اما برخي از بيماري‌ها هستند (مثل سنگ کليه) که ما مي‌توانيم آنها را درمان کنيم و در صورت درمان نشدن آنها، کليه‌هاي ما آسيب مي‌بينند. وجود سنگ در کليه سبب مي‌شود راه کليه بسته شده و ادرار خوب تخليه نشود، در نتيجه ادرار به نسج کليه فشار وارد مي‌کند و فشار معکوس ايجاد مي‌شود. بنابراين خون‌رساني به کليه کم شده و کم‌کم سلول‌هايي که داخل کليه هستند به دليل کمبود خون دچار آسيب مي‌شوند. عامل ديگر ريفلاکس در دوران نوزادي و کودکي است، يعني ادرار به علل مختلف از سمت مثانه به کليه پس زده مي‌شود. اين علل مي‌تواند به دليل مختل بودن سيستم عصبي مثانه يا مختل بودن سيستم مقاومت حالبها در داخل مثانه باشد، در نتيجه هنگامي که کودک مي‌خواهد ادرار کند به جاي آنکه ادرارش خارج شود مقدار زيادي از آن به سمت کليه‌ها حرکت کرده و همان فشار معکوس را ايجاد مي‌کند. در نتيجه مي‌تواند به سلول‌هاي کليه آسيب وارد کند. برخي علل هم هستند که به صورت ثانويه مي‌توانند به کليه آسيب بزنند. به عنوان مثال دو بيماري خيلي شايع که در جوامع بشري در حال گسترش است و به کليه‌ها آسيب جدي مي‌زند بيماري ديابت يا افزايش قندخون و ديگري افزايش فشارخون است، يعني فشارخون‌هايي که مزمن هستند و جالب است که بدانيد در برخي از اين بيماري‌ها هم پرفشاري خون مي‌تواند موجب آسيب به کليه شود و هم برعکس نارسايي‌هاي کليه مي‌توانند پرفشاري خون ايجاد کنند. در واقع در يکي دو دهه اخير اين دو بيماري از علل اصلي نارسايي کليه بوده‌اند.
ابتلا به اين مشکل چه علايمي به همراه دارد؟
به علت جمع شدن مواد زايد در بدن، علايمي مانند خارش به دليل بالا رفتن اوره، بي‌حالي و سستي، فراموشي، کاهش تمايلات جنسي، تهوع مداوم، خسته بودن، ورم اندام‌ها و بدن که يکي از اصلي‌ترين علايم است، وجود دارد. در نارسايي شديد که کليه نمي‌تواند آب و مواد زايد را دفع کند، آب در داخل بدن مانده و سبب ورم پاها، دست‌ها و صورت مي‌شود و در نتيجه وزن هم افزايش پيدا مي‌کند.
براي پيشگيري از آن چه بايد کرد؟
ببينيد؛ کليه خيلي دير نارسا مي‌شود و يکي از مواردي که ما بايد در پيشگيري توجه کنيم اين است که افراد در سير بروز نارسايي کليه، زود متوجه مشکل‌شان بشوند. مي‌توان بعضي از بيماري‌ها را که در ايجاد نارسايي کليه نقش دارد، سريع درمان کرد. به عنوان مثال، فشارخون و بيماري قند را بايد کنترل کرد تا به جايي نرسند که نارسايي کليه ايجاد کنند و همچنين مصرف نمک، آب و پروتئين را هم در رژيم‌مان بايد تنظيم کنيم تا دچار مشکل نشويم.
منبع:www.salamat.com
