برنامه غذايي در بيماري هاي التهابي روده(2)
نويسنده: دکتر احمدرضا درستي
در ادامه مطالب گفته شده در شماره قبل، به بررسي تغذيه درماني در بيماران مبتلا به IBD( بيماري هاي التهابي روده) مي پردازيم:
اشخاص مبتلا به IBD به علت عوارض بيماري و حتي به خاطر عوارض ناشي از درمان، در معرض افزايش خطر مشکلات تغذيه اي هستند، بنابراين اولين هدف، بهبود و حفظ وضعيت تغذيه اي بيمار است. براي نيل به اين هدف، ممکن است از غذاها، مکمل هاي رژيمي و ريزمغذي ها و تغذيه وريدي و روده اي استفاده شود. رژيم غذايي و نوع مکمل هاي مورد استفاده ممکن است در طي دوره هاي ايجاد موقتي و عود بيماري تغيير کند. اشخاص مبتلا به IBD اغلب نسبت به عوارض خفيف يا شديد بيماري معدي- روده اي و همچنين نسبت به انتخاب غذاي مناسب و روش تغذيه دچار سردرگمي هستند. گرچه آموزش، شکل اصلي و کليدي درمان است، بيماران اغلب در نتيجه راهنمايي هاي متفاوت رسانه هاي گروهي مختلف و دست اندرکاران مراقبت هاي بهداشتي، سر در گم مي شوند.
رژيم غذايي مناسب و مواد مغذي ويژه مي توانند در حفظ و يا فراهم کردن شرايط مناسب( ولو موقتي) درمان بيماري نقش داشته باشند. توانايي تغذيه وريدي يا روده اي جهت ايجاد تسکين موقتي در IBD، سال هاي متعددي مورد بحث بوده و هنوز توافق جمعي حاصل نشده است. استفاده از رژيم هاي کم باقيمانده و يا کم فيبر مي تواند بار ميکروبي کولون را کاهش داده و در نتيجه احتمال بروز التهابات را کاهش دهد.
مطالعات علمي متعدد عموماً نشان داده اند که :
1- استراحت روده با استفاده از تغذيه وريدي عمدتاً براي تسکين يافتن ناراحتي گوارشي ضروري نيست.
2- تغذيه روده اي مي تواند روش حمايت تغذيه اي مناسب تري باشد.
محلول هاي وريدي در دسترس، هنوز به مناسبي تغذيه خوراکي نيستند، اما تغذيه وريدي ممکن است براي بهبود وضعيت تغذيه بيماران مبتلا به انسداد، فيستول ها، بيماري حاد و در شرايطي که بخش عمده اي از سيستم معدي- روده اي با جراحي برداشته شده، لازم باشد.
خود سوء تغذيه، عملکرد هضم و جذب را به مخاطره مي اندازد و مي تواند نفوذپذيري سيستم معدي- روده اي را به مواد التهابي بالقوه افزايش دهد. اسهال به ويژه مي تواند از دست دادن ذخاير پتاسيم، روي و سلنيوم را تشديد کند. احتياجات انرژي بيماران مبتلا به IBD به ميزان زيادي افزايش نمي يابد( مگر اين که افزايش وزن لازم باشد)، اما نياز به پروتئين به ويژه در طي مراحل بيماري مي تواند تا 50 درصد افزايش يابد. ممکن است براي جايگزيني ذخاير يا براي حفظ ذخايري که به دليل سوء هضم، سوء جذب، تأثير متقابل دارو و مواد مغذي و يا عدم مصرف يک رژيم غذايي کامل ايجاد شده اند، مکمل ويتامين ها، مواد معدني و عناصر کمياب ضروري باشد.
در طي دوره هاي حاد و شديد بيماري، رژيم براي هر بيمار به طور ويژه طراحي مي شود. يک رژيم با حداقل باقيمانده که قندهاي کم جذب و اسمولاريته بالا را محدود کرده، ولي فيبر زيادي تأمين مي کند، ممکن است در ابتدا براي کاهش اسهال استفاده شود. در طي مراحل حاد يا مزمن بيماري، ممکن است التهاب يا زخم به انسداد بخشي از روده منجر شود و در اين حالت، فيبر رژيم غذايي بايد به مقادير ناچيز و محدود باشد تا ذراتي را که بايد از لومن باريک شده عبور نمايد، محدود کند. تغذيه کم و مکرر ممکن است بهتر از وعده هاي بزرگ تحمل شود و مقادير کم مکمل هاي خوراکي مايع ايزوتونيک مي توانند در برگرداندن دريافت به حالت اوليه، بدون تحريک دستگاه گوارشي و ايجاد علائم، مفيد باشند. در مواردي که احتمال سوء جذب چربي وجود دارد، مکمل هاي غذايي تهيه شده با MCT مي توانند از نظر افزايش کالري دريافتي و رساندن مواد مغذي محلول در چربي به بدن، با ارزش باشند.
اين نکته که آيا فاکتورهاي رژيم غذايي موجب تشديد ناگهاني علائم بيماري مي شوند، روشن نيست، اما معمولاً قبل از تشديد ناگهاني علائم بيماري، عواملي مانند افزايش دريافت ساکاروز( يا قند معمولي)، فقدان مصرف ميوه ها و سبزي ها، دريافت پايين فيبر غذايي و تغيير نسبت اسيدهاي چرب امگا-6 به امگا-3، دخيل مي باشند.
در تعداد کمي از بيماران، آلرژي هاي خاص غذايي ممکن است وجود داشته باشد. نقش اين فاکتورها روشن نيست، اما مي توانند نشانگر رژيم با کيفيت پايين باشند که حساسيت کلي سيستم معدي- روده اي به فرايند بيماري را افزايش داده اند. اصلاح رژيم غذايي، استفاده از فرمولاي تغذيه اي حاوي اسيدهاي چرب امگا-3، اسيدهاي آمينه ويژه( مثل گلوتامين) و آنتي اکسيدان ها، و استفاده از فيبرهاي قابل تخمير( پره بيوتيک ها يا پروبيوتيک ها)، از جمله استراتژي هاي درماني بيماري هاي سيستم معدي- روده اي هستند که تاکنون ارزيابي شده اند.
بيماران در زندگي روزمره ممکن است متناوباً گرفتاري هاي مختلف ناشي از بيماري مانند انسداد بخش هايي از روده، استفراغ، درد شکمي، تجمع گاز در روده و يا اسهال را داشته باشند. بيماران مي توانند ياد بگيرند که در شرايط آروغ زدن يا اسهال، غذاها را محدود کنند يا اگر گمان مي کنند که بخشي از روده شان مسدود شده، فيبر به ويژه ذرات بزرگ را محدود نمايند. به آنها مي توان آموزش داد که چگونه دريافت چربي هاي امگا-3 را با انتخاب غذاها و مکمل هاي مناسب، به خاطر اثر ضد التهابي ارزشمندشان، افزايش دهند.
غذاهاي پروبيوتيک( مثل اليگوساکاريدها، فيبرهاي قابل تخمير و نشاسته هاي مقاوم) مي توانند به عنوان منبع سوخت براي فلوراي کولون به کار روند و منجر به تغيير فلور ميکروبي و افزايش توليد SCFAs شوند. فلوراي تغيير يافته و SCFAs توليد شده نيز مي توانند خود به کاهش فرآيند التهابي به ويژه در کوليت اولسراتيو کمک کنند.
عدم تحمل غذا در بيماران مبتلا به IBD شايع است، اما بيماران به غذاهاي متفاوتي( هر بيمار به غذاي خاص) واکنش نشان مي دهند. ممکن است غذاها همواره و در همه زمان ها مشکل ساز نباشند. گاهي اوقات به بيماران توصيه مي شود غذاهايي که گمان مي رود منجر به عدم تحمل شوند را به سادگي حذف کنند. به هر حال، اغلب بيمار به طور فزاينده اي نااميد مي شود، چون رژيم غذايي بيشتر و بيشتر محدود مي گردد، ولي علائم ممکن است برطرف نشود. تشخيص واکنش هاي آلرژيک معدي- روده اي به غذاها، يک فرآيند سخت و طاقت فرسا است. بيمار بايد خود مايل باشد که از يک رژيم آمينواسيدي يا يک رژيم خيلي محدود( که شامل سه يا چهار نوع غذا است) استفاده کند و در هر زمان فقط يکي از غذاهاي مشکوک را به آن اضافه نمايد. براساس علائم مرتبط با افزودن و حذف نوبتي غذاها، آلرژي تعيين مي شود. آنتي بادي هاي در گردش که در قبال پروتئين هاي غذايي توليد مي شوند، به عنوان يک علامت آلرژي در نظر گرفته شده اند، گرچه ممکن است به جاي اينکه علامت آلرژي موضعي معدي- روده اي باشند، علامت افزايش نفوذپذيري باشند.
احتمالاً همان غذاهايي که دائماً در يک جمعيت سالم و طبيعي مسؤول علايم معدي- روده اي( گاز، نفخ و اسهال) هستند، موجب بروز همان علائم( و يا به شکل شديدتر) در بيماران مبتلا به مراحل خفيف IBD يا آنهايي که بيماري شان تسکين يافته است، مي شوند. بيماران، اطلاعات تغذيه اي را از منابع متنوعي دريافت مي کنند، ولي اطلاعات گاهي اوقات نادرست و يا اغراق آميز است، يا ممکن است فقط به وضعيت يک فرد خاص مربوط باشد.
ارائه کنندگان مراقبت هاي بهداشتي مي توانند در شناسايي نقش غذاها در آشفتگي هاي طبيعي روزانه معدي- روده اي و نقش غذاها در IBD به بيماران کمک کنند و به آنها آموزش دهند که چگونه اطلاعات تغذيه اي معتبر را از ادعاهاي ثابت نشده و اغراق آميز تشخيص دهند.مشارکت بيماران در مقابله با بيماري شان نه تنها مي تواند به کاهش علائم بيماري کمک کند، بلکه مي تواند موجب کاهش اضطراب مرتبط با بيماري نيز بشود.
منبع:دنياي تغذيه، شماره 101.
اشخاص مبتلا به IBD به علت عوارض بيماري و حتي به خاطر عوارض ناشي از درمان، در معرض افزايش خطر مشکلات تغذيه اي هستند، بنابراين اولين هدف، بهبود و حفظ وضعيت تغذيه اي بيمار است. براي نيل به اين هدف، ممکن است از غذاها، مکمل هاي رژيمي و ريزمغذي ها و تغذيه وريدي و روده اي استفاده شود. رژيم غذايي و نوع مکمل هاي مورد استفاده ممکن است در طي دوره هاي ايجاد موقتي و عود بيماري تغيير کند. اشخاص مبتلا به IBD اغلب نسبت به عوارض خفيف يا شديد بيماري معدي- روده اي و همچنين نسبت به انتخاب غذاي مناسب و روش تغذيه دچار سردرگمي هستند. گرچه آموزش، شکل اصلي و کليدي درمان است، بيماران اغلب در نتيجه راهنمايي هاي متفاوت رسانه هاي گروهي مختلف و دست اندرکاران مراقبت هاي بهداشتي، سر در گم مي شوند.
رژيم غذايي مناسب و مواد مغذي ويژه مي توانند در حفظ و يا فراهم کردن شرايط مناسب( ولو موقتي) درمان بيماري نقش داشته باشند. توانايي تغذيه وريدي يا روده اي جهت ايجاد تسکين موقتي در IBD، سال هاي متعددي مورد بحث بوده و هنوز توافق جمعي حاصل نشده است. استفاده از رژيم هاي کم باقيمانده و يا کم فيبر مي تواند بار ميکروبي کولون را کاهش داده و در نتيجه احتمال بروز التهابات را کاهش دهد.
مطالعات علمي متعدد عموماً نشان داده اند که :
1- استراحت روده با استفاده از تغذيه وريدي عمدتاً براي تسکين يافتن ناراحتي گوارشي ضروري نيست.
2- تغذيه روده اي مي تواند روش حمايت تغذيه اي مناسب تري باشد.
محلول هاي وريدي در دسترس، هنوز به مناسبي تغذيه خوراکي نيستند، اما تغذيه وريدي ممکن است براي بهبود وضعيت تغذيه بيماران مبتلا به انسداد، فيستول ها، بيماري حاد و در شرايطي که بخش عمده اي از سيستم معدي- روده اي با جراحي برداشته شده، لازم باشد.
خود سوء تغذيه، عملکرد هضم و جذب را به مخاطره مي اندازد و مي تواند نفوذپذيري سيستم معدي- روده اي را به مواد التهابي بالقوه افزايش دهد. اسهال به ويژه مي تواند از دست دادن ذخاير پتاسيم، روي و سلنيوم را تشديد کند. احتياجات انرژي بيماران مبتلا به IBD به ميزان زيادي افزايش نمي يابد( مگر اين که افزايش وزن لازم باشد)، اما نياز به پروتئين به ويژه در طي مراحل بيماري مي تواند تا 50 درصد افزايش يابد. ممکن است براي جايگزيني ذخاير يا براي حفظ ذخايري که به دليل سوء هضم، سوء جذب، تأثير متقابل دارو و مواد مغذي و يا عدم مصرف يک رژيم غذايي کامل ايجاد شده اند، مکمل ويتامين ها، مواد معدني و عناصر کمياب ضروري باشد.
در طي دوره هاي حاد و شديد بيماري، رژيم براي هر بيمار به طور ويژه طراحي مي شود. يک رژيم با حداقل باقيمانده که قندهاي کم جذب و اسمولاريته بالا را محدود کرده، ولي فيبر زيادي تأمين مي کند، ممکن است در ابتدا براي کاهش اسهال استفاده شود. در طي مراحل حاد يا مزمن بيماري، ممکن است التهاب يا زخم به انسداد بخشي از روده منجر شود و در اين حالت، فيبر رژيم غذايي بايد به مقادير ناچيز و محدود باشد تا ذراتي را که بايد از لومن باريک شده عبور نمايد، محدود کند. تغذيه کم و مکرر ممکن است بهتر از وعده هاي بزرگ تحمل شود و مقادير کم مکمل هاي خوراکي مايع ايزوتونيک مي توانند در برگرداندن دريافت به حالت اوليه، بدون تحريک دستگاه گوارشي و ايجاد علائم، مفيد باشند. در مواردي که احتمال سوء جذب چربي وجود دارد، مکمل هاي غذايي تهيه شده با MCT مي توانند از نظر افزايش کالري دريافتي و رساندن مواد مغذي محلول در چربي به بدن، با ارزش باشند.
اين نکته که آيا فاکتورهاي رژيم غذايي موجب تشديد ناگهاني علائم بيماري مي شوند، روشن نيست، اما معمولاً قبل از تشديد ناگهاني علائم بيماري، عواملي مانند افزايش دريافت ساکاروز( يا قند معمولي)، فقدان مصرف ميوه ها و سبزي ها، دريافت پايين فيبر غذايي و تغيير نسبت اسيدهاي چرب امگا-6 به امگا-3، دخيل مي باشند.
در تعداد کمي از بيماران، آلرژي هاي خاص غذايي ممکن است وجود داشته باشد. نقش اين فاکتورها روشن نيست، اما مي توانند نشانگر رژيم با کيفيت پايين باشند که حساسيت کلي سيستم معدي- روده اي به فرايند بيماري را افزايش داده اند. اصلاح رژيم غذايي، استفاده از فرمولاي تغذيه اي حاوي اسيدهاي چرب امگا-3، اسيدهاي آمينه ويژه( مثل گلوتامين) و آنتي اکسيدان ها، و استفاده از فيبرهاي قابل تخمير( پره بيوتيک ها يا پروبيوتيک ها)، از جمله استراتژي هاي درماني بيماري هاي سيستم معدي- روده اي هستند که تاکنون ارزيابي شده اند.
بيماران در زندگي روزمره ممکن است متناوباً گرفتاري هاي مختلف ناشي از بيماري مانند انسداد بخش هايي از روده، استفراغ، درد شکمي، تجمع گاز در روده و يا اسهال را داشته باشند. بيماران مي توانند ياد بگيرند که در شرايط آروغ زدن يا اسهال، غذاها را محدود کنند يا اگر گمان مي کنند که بخشي از روده شان مسدود شده، فيبر به ويژه ذرات بزرگ را محدود نمايند. به آنها مي توان آموزش داد که چگونه دريافت چربي هاي امگا-3 را با انتخاب غذاها و مکمل هاي مناسب، به خاطر اثر ضد التهابي ارزشمندشان، افزايش دهند.
غذاهاي پروبيوتيک( مثل اليگوساکاريدها، فيبرهاي قابل تخمير و نشاسته هاي مقاوم) مي توانند به عنوان منبع سوخت براي فلوراي کولون به کار روند و منجر به تغيير فلور ميکروبي و افزايش توليد SCFAs شوند. فلوراي تغيير يافته و SCFAs توليد شده نيز مي توانند خود به کاهش فرآيند التهابي به ويژه در کوليت اولسراتيو کمک کنند.
عدم تحمل غذا در بيماران مبتلا به IBD شايع است، اما بيماران به غذاهاي متفاوتي( هر بيمار به غذاي خاص) واکنش نشان مي دهند. ممکن است غذاها همواره و در همه زمان ها مشکل ساز نباشند. گاهي اوقات به بيماران توصيه مي شود غذاهايي که گمان مي رود منجر به عدم تحمل شوند را به سادگي حذف کنند. به هر حال، اغلب بيمار به طور فزاينده اي نااميد مي شود، چون رژيم غذايي بيشتر و بيشتر محدود مي گردد، ولي علائم ممکن است برطرف نشود. تشخيص واکنش هاي آلرژيک معدي- روده اي به غذاها، يک فرآيند سخت و طاقت فرسا است. بيمار بايد خود مايل باشد که از يک رژيم آمينواسيدي يا يک رژيم خيلي محدود( که شامل سه يا چهار نوع غذا است) استفاده کند و در هر زمان فقط يکي از غذاهاي مشکوک را به آن اضافه نمايد. براساس علائم مرتبط با افزودن و حذف نوبتي غذاها، آلرژي تعيين مي شود. آنتي بادي هاي در گردش که در قبال پروتئين هاي غذايي توليد مي شوند، به عنوان يک علامت آلرژي در نظر گرفته شده اند، گرچه ممکن است به جاي اينکه علامت آلرژي موضعي معدي- روده اي باشند، علامت افزايش نفوذپذيري باشند.
احتمالاً همان غذاهايي که دائماً در يک جمعيت سالم و طبيعي مسؤول علايم معدي- روده اي( گاز، نفخ و اسهال) هستند، موجب بروز همان علائم( و يا به شکل شديدتر) در بيماران مبتلا به مراحل خفيف IBD يا آنهايي که بيماري شان تسکين يافته است، مي شوند. بيماران، اطلاعات تغذيه اي را از منابع متنوعي دريافت مي کنند، ولي اطلاعات گاهي اوقات نادرست و يا اغراق آميز است، يا ممکن است فقط به وضعيت يک فرد خاص مربوط باشد.
ارائه کنندگان مراقبت هاي بهداشتي مي توانند در شناسايي نقش غذاها در آشفتگي هاي طبيعي روزانه معدي- روده اي و نقش غذاها در IBD به بيماران کمک کنند و به آنها آموزش دهند که چگونه اطلاعات تغذيه اي معتبر را از ادعاهاي ثابت نشده و اغراق آميز تشخيص دهند.مشارکت بيماران در مقابله با بيماري شان نه تنها مي تواند به کاهش علائم بيماري کمک کند، بلکه مي تواند موجب کاهش اضطراب مرتبط با بيماري نيز بشود.
منبع:دنياي تغذيه، شماره 101.
/ج
