ميزگرد تخصصي با موضوع: نقد مرمت پل تاريخي خواجو
اشاره:
در همين راستا بنا به دعوت سازمان نظام مهندسي جلسه اي در روز دوشنبه مورخ 88/5/26 با حضور جمعي از متخصصان و کارشناسان تشکيل گرديد و موضوع به بحث گذاشته شد. اگرچه قرار بود متن پياده شده ي اين ميزگرد، در اولين شماره ي ماهنامه، بعد از ميزگرد، چاپ شود اما به دليل ضرورت چاپ و انتشار چند ويژه نامه ي مهم (از جمله ويژه نامه ي زاينده رود) چاپ متن مذاکرات ميزگرد با تأخير مواجه و به اين شماره موکول گرديد که متن کامل آن ذيلاً از نظر خوانندگان ارجمند مي گذرد.
اگرچه اکنون عمليات اجرايي مرمت اين پل تاريخي تقريباً به اتمام رسيده و جريان آب نيز خوشبختانه در زاينده رود جاري مي باشد، اما ازآنجا که به دليل وجود ده ها بناي ارزشمند تاريخي در شهر اصفهان و ضرورت حفظ و نگهداري از آن ها، انجام عمليات مرمتي درآينده نيز الزامي مي باشد، متن مذاکرات اين ميزگرد تخصصي مي تواند دست اندرکاران اجرايي پروژه هاي مرمتي را با اشکالات مطرح شده آشنا نموده و زمينه اي را فراهم سازد تا انشاء الله مرمت هاي آتي، فاقد اشکالات و نواقص مورد اشاره در مذاکرات ميزگرد باشد.
اعضاي حاضر در جلسه ي ميزگرد به ترتيب حروف الفبا:
- مسعود آقاجاني اصفهاني، کارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي و عضو تيم اجرايي پروژه
- حشمت الله انتخابي، مدير عامل جمعيت دوستداران محيط زيست
- حامد ايمان طلب، کارشناس ارشد مرمت مشاور سازمان ميراث فرهنگي استان و عضو تيم اجرايي پروژه
- عبدالله جبل عاملي، دکتراي معماري، رييس اسبق سازمان ميراث فرهنگي استان و عضو هيأت علمي دانشگاه
- مهرداد حجازي دکتراي سازه و مرمت عضو هيأت علمي دانشگاه اصفهان
- داريوش حيدري، مهندس عمران، دانشجوي دکتراي مرمت بنا، عضو هيأت علمي دانشگاه هنر اصفهان و عضو تيم اجرايي پروژه
- عليرضا خواجويي، مهندس معمار وکارشناس ارشدسازمان ميراث فرهنگي
- مهدي رازاني، دانشجوي کارشناسي ارشد مرمت بناهاي تاريخي
- شاهين سپنتا، دکتري، روزنامه نگاري و مدير عامل کانون گسترش فرهنگ ايران
- عباس صنيع زاده، دکتراي شهرسازي، سر دبير ماهنامه ي دانش نما و عضو هيأت علمي دانشگاه
- غلامحسين عسکري، مهندس عمران، رييس سازمان نظام مهندسي ساختمان استان اصفهان
- مرتضي فرشته نژاد، مهندس معمار و مرمت گر، کارشناس بازنشسته ي سازمان ميراث فرهنگي
- مريم قاسمي، دکتراي معماري، عضو هيأت علمي دانشگاه
- تقي ملک احمدي، مهندس معمار، نايب رييس وقت سازمان نظام مهندسي استان اصفهان
- احمد منتظر، مهندس معمار و مرمت گر، مدرس دانشگاه و رييس اسبق سازمان ميراث فرهنگي استان
- علي محمد معطري، مهندس معمار و کارشناس مرمت بناهاي تاريخي، مسئول مستقيم سازمان نوسازي و بهسازي استان اصفهان در پروژه
- مجيد رضا نقيه، مهندس عمران، عضو هيأت مديره ي وقت سازمان نظام مهندسي استان اصفهان
مشروح مذاکرات ميزگرد تخصصي
در بخش اول ميزگرد، مهندس حامد ايمان طلب، مشاور دفتر معاونت ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي گردشگري اصفهان، به عنوان يکي از مهندسان مجري اين پروژه بانمايش تصاويري از تاريخچه ي مرمت هايي که در سال هاي گذشته درپل خواجو صورت گرفته به ارائه ي گزارشي از نحوه ي مرمت فعلي پل پرداخت و به حاضران اطمينان داد که کليه ي مراحل مرمت با دقت، ظرافت و رعايت اصول فني صورت گرفته تا بدون کم ترين آسيب به بناي پل خواجو، ارزش هاي معماري و تاريخي آن حفظ شود، وي در سخنانش به عملياتي همچون تثبيت حوضچه ي آرامش، ترميم گوم هاي شکسته در زير رمپ، تعويض سنگ پله ها به روش کدگذاري، سم زدايي ريشه هاي گياهان رشد کرده روي پله ها، تخليه ي بندکشي هاي حجيم قبلي، لقمه گذاري در بند سنگ ها و تعويض بند کشي آجرهاي سقف برخي از تاق نماها اشاره کرد. وي در ادامه ي توضيحات خود، دليل تعجيل در کار را فشار آب منطقه اي مبني بر باز کردن آب زاينده رود ونزديک شدن زمان برگشت بودجه ي 200 ميليوني که به اين کار اختصاص داده شده بود، اعلام کرد.
دکتر حجازي، استاد دانشگاه در ابتدا با طرح پرسشي از مجريان طرح، بحث را آغاز نموده و گفت: پرسش من اين است که طرح مرمت پل خواجو در کدام مرجع فني تصويب شده است؟ به نظر مي رسد که اولويت اصلي، هزينه کردن اعتبارات مازاد استاني در حدود 200 ميليون تومان بوده که بايد ظرف مدت کوتاهي هزينه مي شد. براي انجام پروژه اي همچون پل خواجو که در سطج جهاني اهميت دارد بايد از افرادي استفاده مي شد که در حد يک پروژه جهاني باشند، اما اين گونه نبوده و همچنين به نظر مي رسد که براي انجام پروژه اي به اين مهمي، طراحي از قبل آماده نشده است.
دکتر جبل عاملي، رييس اسبق سازمان ميراث فرهنگي اصفهان نيز به عنوان يکي از کارشناسان با سابقه ي ميراث گفت: پل خواجو يک بناي تاريخي در يک شهر تاريخي است، شهر تاريخي اصفهان به طور کلي مورد بي مهري و بي توجهي قرار گرفته است و حال يک بناي تاريخي آن در حساسيت هاي خاصي که برايش وجود دارد، مرمت شده است. ضمن تشکر از توجه سازمان نظام مهندسي به اين گونه موضوعات و اميد به ادامه ي چنين جلساتي، تقاضا مي کنم، سعي شود اين جلسات قبل از اجراي پروژه ها و قبل از ايجاد حساسيت ها برگزار گردد. تا به حال حوادث و تغييرات زيادي براي بناهاي تاريخي اين شهر رخ داده است؛ تعداد زيادي از خانه هاي تاريخي تخريب و بافت شهر تاريخي متروکه شده است. همه ي اين ها آسيب هايي است که به شهر تاريخي وارد شده و مي شود و جاي آن دارد که حساسيت ها نسبت به اين گونه موضوعات بيش تر رشد کند وبه نوعي ما بيش تر به مسائل شهر تاريخي اصفهان بپردازيم که البته شايد پرداختن به مسأله پل خواجو آغاز ميموني براي اين کار باشد.
دکتر جبل عاملي، بعد از اين که در مورد روند مرمت پل خواجو از گذشته تاکنون توضيحات کاملي داد، گفت: در مرمت اخير، آن چنان که با تصاوير تشريح کردند، يک اصل مهم را ناديده انگاشته اند، يعني تمام اين روش هاي اجرايي ازآسيب شناسي تا اجرا مورد تأييد است، ولي بايد پذيرفت که تا حدودي در اين زمينه تعجيل کرده اند، دخالت در بناهاي تاريخي و مرمت آن بايد با صبر و حوصله بسيار انجام گيرد، در اين مورد نمي توان بدون برنامه ريزي و با عجله کار کرد، مثلاً در فاصله ي بين برچيدن همه ي سنگ ها و بازسازي دوباره ي آن ها، حساسيت هايي ايجاد شد، مطبوعات، راديو، تلويزيون و کارشناسان از تهران، همگي واکنش نشان دادند و به محل پل آمدند، اين مرحله چند روز تا يک هفته طول کشيد، تمام اين اقدامات با تعجيل انجام شد.
دکتر جبل عاملي در ادامه ي اظهارات خود افزود: با همه ي اشکالاتي که به کار گرفته شده، من از انجام اين کار خوشحالم، خوشحالم که جوانان علاقه مند در اين زمينه قدم گذاشتند، مسئوليت آن را پذيرفتند، ولي بايد فن شناسي موضوعي اين کار را آموزش ديد، متأسفانه در اين مورد کتابي به زبان فارسي نيست. ولي اين کار را مي توان از طريق تجربه در حين انجام کار ياد گرفت و در اين مورد افراد متخصص پرورش داد. اقدامات انجام شده نياز به تکنولوژي امروزي دارد؛ در منشورهاي بين المللي گفته مي شود، اگر تکنيک هاي قديمي جواب نداد، بايد از تکنيک هاي روز استفاده کرد ولي در نهايت، بايد پيرمرد را همچون پيرمرد معالجه کرد، نمي توانيم جراحي اش کنيم و چروک هايش را برداريم و او را به حالت امروزي درآوريم. اين جزء اصول نيست. ولي به هر حال اگر در يک مرحله، تعجيلي هم دراين کار صورت گرفت، خوشبختانه متوقف شد و آقايان هم متوجه شدند که بايد به همين روشي که گفته شد، کار را ادامه دهند. بنده شخصاً به عنوان يک اصفهاني از همه کساني که در زمينه ي حفظ و نگه داري و مرمت ميراث فرهنگي و انتقاد بر آن نقش داشتند، تشکر مي کنم و اميدوارم که هر روز کارها بهتر شود ونه تنها به اثري که شهرت جهاني دارد، بلکه نسبت به همه ي بناها و موضوعات تاريخي اصفهان و در مجموع شهر اصفهان که داراي شهرت جهاني است، حساسيت داشته باشيم.
مهندس فرشته نژاد، در مورد بازتاب مرمت اخير در رسانه هاي خارج کشور گفت: به نظر من بازتاب کار اشتباه در رسانه هاي مختلف به ضرر ماست اما انعکاس واکنش و اعتراض نسبت به اين کار اشتباه براي ما مفيد هم هست. ما در صندوق خانه يمان کار نمي کنيم، پل خواجو است که شهرت جهاني دارد. راه رفتن روي اين پل براي هزاران نفر اهميت دارد، هزاران چشم به اين پل خيره شده و هر کاري را که روي اين پل انجام گيرد، منعکس مي کند. هر يک از مردم اين شهر يک کارشناس ميراث فرهنگي است. اين تجربه را طي 30، 40 سال خدمت به اين مملکت به دست آوردم، در حين انجام کار، گاه به ما ايرادهايي مي گيرند که هرگز کارشناسان و کارشناسان ارشد مرمت، متوجه آن نيستند.
وي ادامه داد: انتظار داشتيم بعد از اين همه ايراد گرفتن، حداقل يک روز کار تعطيل مي شد، ولي نه تنها تعطيل نشد، بلکه دوستان به سرعت کار مي کردند. صحنه ي ديگري که من خيلي اتفاقي ديدم، شخص سنگ تراشي بود که سنگ بزرگي را، فرزکاي مي کرد؛ دور سنگ را با فرز مي بريد و بعد آن را مي تراشيد. گوشه هاي سنگي را که از 300 الي 350 يا 400 سال پيش حفظ شده بود، مي تراشيد. وقتي از ايشان پرسيدم اگر اين سنگ متعلق به همين پله هاست چرا آن را مي تراشيد؟ بعد از تراش آن را کجا کار مي گذاريد؟ گفت: «سنگ صاف نيست، به خوبي جا نمي گيرد، ما مجبوريم آن را بتراشيم و بالاخره آن را جايي قرار مي دهيم». البته اين در خصوص لقمه گذاري که آقاي مهندس فرمودند نيست. چون من نحوه ي لقمه گذاري را نديدم. ولي واقعاً دوستان سنگ ها را شماره گذاري کرده اند، پس حرف هاي اين سنگ تراش را چگونه توضيح مي دهند؟ مي دانند که سنگ متعلق به پل است اما نمي دانند که آن را بايد کجا قرار دهند.
مهندس فرشته نژاد گفت: علم مرمت روند خاصي دارد، ابتدا بايد بناي آسيب ديده را شناسايي، يک رولوه ي دقيق کارشناسانه تهيه کنند، در تهيه ي رولوه، گاه بايد محاسبات در حد يک دهم و يک پنجم دقيق باشد، اين کاري است که امروزه در همه ي کشورهاي پيشرفته انجام مي گيرد. ما اين بحث را از ايتاليايي هاي آموختيم؛ از مرحوم دکتر شيرازي بعد ازاتمام تحصيلاتشان در ايتاليا و بازگشت به ايران؛ دکتر شيرازي ما را به شکلي تربيت کردند که علم مرمت و حفظ آثار را به عنوان يک اعتقاد قبول داشتيم و به آن پايبند بوديم. حتي اگر لازم بود از خودمان هزينه مي کرديم تا خلاف ضوابط مرمت نشود. ما انتظار داريم که جوانان امروزي نيز به همين صورت عمل کنند و در همين حد پايبند باشند. اما آن چه ما مشاهده کرديم خلاف آن را ثابت کرد، مشت نمونه خروار است. اگر تمام مراحل کار به اين شکل عمل شده است، درست نيست.
از ديگر کارشناسان حاضر دراين جلسه، مهندس ملک احمدي بود که در اين مورد گفت در گذشته نسبت به ميراث فرهنگي و ابنيه ي تاريخي اصفهان بي توجه بودند. متأسفانه در سال هاي اخير نيز دولت وسازمان هاي مربوط، اقدامات لازم را در اين مورد انجام نمي دهند. اميدواريم اين جلسه که به همت سازمان نظام مهندسي تشکيل شد و صحبت هاي کارشناسي که دوستان ارائه دادند، به شکلي انعکاس يابد و توجه مسئوولان را نيز به اين موضوع جلب کند. منتهي رسم ناپسندي در اصفهان وجود دارد که بايد آن را از خود دور کنيم؛ و آن اين است که صبر مي کنيم تا کاري انجام شود، به نتيجه ي نامطلوبي که رسيد، اعتراض مي کنيم. من فکر مي کنم همه ي ما به نوعي مسئوليم، بايد قبل از شروع کار اين مسائل را مطرح کنيم، چنين جلسه اي بايد قبل از مرمت پل خواجو برگزار مي شد. متأسفانه اين بار تا روزي که آن چادر برپا و مرمت آغاز شد، ما اطلاعي نداشتيم، ولي دوستاني که هم اکنون در بخش هاي مختلف مثل سازمان نوسازي يا ميراث فرهنگي، شهرداري يا هر کسي که در اين مورد مسئوليتي بر عهده دارد، بايد يک سازمان مثل نظام مهندسي را محور قرار دهند، طرح را در اين سازمان مطرح کنند تا جلسه اي تشکيل شود و اساتيد اين فن گرد هم آيند. از تجربه هاي اساتيد، از تجربه ي کشورهاي ديگر استفاده شود، بعد از بحث و تبادل نظر به نتيجه برسند و سپس در اين مورد اقدام کنند.
وي افزود: مرمت اخير کار خوبي است، اما ايراداتي دارد که دوستان به آن اشاره کردند و انشاء الله اصلاح شود. البته بايد دوستاني را که در اين مورد قدم بر مي دارند تشويق کنيم؛ زيرا کار سختي است، نه به لحاظ فيزيک کاري، بلکه به لحاظ بازتاب هاي داخلي و خارجي. دوستان را تشويق کنيم تا نظرات خود را مطرح کنند، البته قبل از دست زدن به هر کاري به جمع آوري نظرات بپردازند و از حاصل آن استفاده کنند.
حشمت الله انتخابي، به عنوان يکي از دوستداران شهر تاريخي اصفهان گفت: من تصور مي کنم که مرمت بايد در برداشت اوليه و مطالعات کاملاً کلي يک اثر ديده شود، همان طور که گفتند مستند سازي شود و رولوه آن را تهيه کنند، اما در هنگام اجرا بايد مرحله به مرحله کار شود؛ يعني به جاي اين که يک دفعه با بيل مکانيکي يا لودر بخواهند بستر را بردارند و سنگ هاي آن را جابه جا کنند، به دنبال سنگ هايي باشند که شايد بيش تر از اين غلتيده و خيلي پايين تر از دهانه پل قرار گرفته باشند؛ ممکن است بعضي از سنگ هاي پل خواجو، براثر سيل تا پانصدمتر پايين تر هم رفته باشد. اين که شما مي فرماييد: ما اندکي پايين تر از حوضچه ي آرامش قبلي را بررسي کرديم. من معتقدم که شما بايد آن سنگ ها را قطعه، قطعه وارسي کنيد، نبايد اين ها را با بيل مکانيکي جابه جا کرد.
باز در همين سنگ شکسته هايي که اين پايين ريخته ايد، من در يک تکه سنگ گوشه هايي از خط صحيفه ي جوهري مشاهده کردم. عکس هاي آن موجود است. من فکر مي کنم اين سنگي نيست که ما بخواهيم براي پر کردن يک سطح ازآن استفاده کنيم.
به هر کدام ازاين سنگ هايي که نشانه يا نوشته اي دارد، بايد به عنوان يک سنگ قيمتي و ارزشمند نگاه کرد. ازاين که به عنوان توده اي از مصالح به اين ها نگاه شود، واقعاً نگرانم. دوستان اظهار مي دارند که سنگ ها شماره گذاري شده بود، کاش اين طور باشد، به نظر من در مورد پله ها، کار بايد مرحله به مرحله انجام مي شد، زيرا شما اطلاعات محدودي در سنگ تراشي داشتيد، قبول دارم که فرصت کمي داشتيد، اما بايد هنگام جايگزيني سنگ ها با دقت و يکي يکي عمل مي کرديد.
وي افزود: اصفهاني ها خيلي دل سوز آثار تاريخي شهرشان هستند. عکس هايي دارم از چهره ي نگران مردمي که بالاي پل ايستاده اند و به کارهايي که اين پايين انجام مي شود، نگاه مي کند. مردم نگران مي شوند که با اين عروس معماري ايران چه کار مي کنند. اصلاً مردم، از به کار بردن لفظ نوسازي به جاي مرمت مي ترسند. شايد ديده باشيد گاهي عروس را طوري آرايش مي کند که با آن عروسي که شما مي شناختيد، خيلي فرق مي کند. نگرانم که روزي فرا رسد که ديگر سنگ هاي پل خواجو را نشناسيم. همان طور که گفته شد، در مرمت سال هاي 1317 يا 1313 بعضي از آن سنگ هايي که در پل ها کار شده، سنگ قبرهاي ما قبل صفوي است، يعني ضخامت اين سنگ ها بيش تر و طول آن ها شايد تا 2 متر باشد، پهناي آن ها نيز از سنگ هاي صفويه کم تر است. در رديف اول و دوم پله هاي جنوبي، سنگ هاي با ارزشي مي بينيم که روي اين سنگ ها، نقش دهان و چشم و حوضچه هاي آبي، هنوزوجود دارد و اين ها سنت هاي ماقبل صفوي را نشان مي دهند؛ اين ها وصله هاي زيباي اين پل بودند، همه را با هم، پايين پل ريختند و به جاي آن سنگ نو گذاشتند.
مهندس منتظر، رييس اسبق سازمان ميراث فرهنگي استان، در ادامه ي اين ميزگرد نظرات خود را در قالب چند سوال مطرح کرد و گفت: اولين سوال من در مورد تابلويي است که در محل پل خواجو نصب شده و نشان مي دهد مجري طرح، سازمان بهسازي و نوسازي و کارفرما ميراث فرهنگي است. مرمت اثري که جزء ميراث فرهنگي است، چرا بايد توسط سازمان بهسازي و نوسازي انجام شود؟
به ياد دارم زماني که آقاي ملک مدني شهردار اصفهان بودند، براي مرمت تالارتيموري، چنين تابلويي نصب شده بود. اولين تابلويي بود که کارفرما، ميراث فرهنگي و پيمان کار يا مجري، شهرداري اصفهان بود. آن روز بهانه اين بود که تالار تيموري متعلق به شهرداري است و چون شهرداري بودجه خرج مي کند، پس اجراي اين کار را نيز بايد خودش بر عهده گيرد. در آن زمان هم، کليه ي کارشناسان ميراث، در سطح کارشناسي ارشد، دکتري و استاديار بودند. خلاصه، بحث تا زمان روي کار آمدن بنده، به عنوان مسوؤل ميراث فرهنگي، ادامه داشت و زماني که من اين مسئوليت را پذيرفتم، تابلوها برداشته شد. در دقيقه ي نود قرار شد ما با آقاي جمشيدي (شهردار وقت منطقه)، به صورت مشترک، مرمت رامپ جنوبي پل خواجو را بر عهده بگيريم. من از ايشان خواستم به عنوان شهرداري، بودجه صرف کنند، اما کارهاي کارشناسي و تخصصي را به عهده ي ما که ميراث فرهنگي هستيم و مسوؤليت داريم، بگذارند و ايشان قبول کردند. آقاي دکتر جبل عاملي خاطرشان هست که اين پل با مشارکت دکتر شيرازي، دکتر جبل عاملي، آقاي جمشيدي و بنده مرمت شد. آقاي جمشيدي ضمن تأمين منابع مالي، فقط نخاله هايي را که ما از پل جمع مي کرديم، با ماشين شهرداري بيرون مي بردند، که کمک بزرگي براي پيش برد کار بود. حال که نگاه مي کنيم، همه مردم و هم مسئولان ازآن کار راضي بودند.
در مورد مرمت اخير نوظهورتر اين است که بودجه اين کار را خود ميراث فرهنگي پرداخت کرده است. به نظر من يکي از اساسي ترين موضوعاتي که نظام مهندسي بايد بررسي کند، اين که چرا کارفرما، ميراث فرهنگي و مجري سازمان نوسازي و بهسازي با بودجه ي ميراث فرهنگي است؟ اين همه کارشناس جوان دارد چرا جذب نمي کند؟ حتي اگر هزينه ي اين کار اماني باشد، باز هم بايد کار در چهارچوب ميراث فرهنگجي و کارشناسان اين سازمان انجام مي شد.
من تصور مي کنم بايد يک اتاق اطلاعات هم داشته باشيم تا پاسخ گوي دوستان و کارشناسان باشد، ظاهراً هر دفعه يک نفر در مورد کار اطلاعات متفاوت از ديگري مي دهد. در مصاحبه ها گفته شد که پنج پيمان کار مختلف، براي پنج پله به کار گرفته اند؛ يعني نوع مسابقه در مرمت پل خواجو، به بهانه ي باز شدن آب. طبق اطلاعات ما آب در مهرماه باز مي شود. دومين بهانه، برگشت بودجه در تيرماه، من فکر مي کنم دليل تعجيل دوستان بيش تر اين بوده است تا باز شدن آب، زيرا مثلاً مرمت پله ها هيچ ربطي به آب ندارد.
وي با اشاره به بخشي از مرمت پل خواجو، جهت ايجاد حوضچه ي آرامش گفت: ايجاد حوضچه ي آرامش دخالت در معماري پل محسوب مي شود از حرکت طبيعي آب و اکسيژن جلوگيري مي کند که تأثيرمنفي روي اکوسيستم محيط دارد. پس اين جا حوضچه ي آرامش مشکلي نداشته؛ به خصوص که در طول تاريخ حوضچه ي آرامش، مخزن بسياري از سنگ هاي تخريب شده، بوده است؛ يعني بسياري از سنگ هاي آن، سنگ هاي ساساني، سنگ هاي نهصد ساله، هفتصد ساله و چهارصد ساله ي صفويه و بعد از آن است. حتي وقتي پل تخريب شده، سنگ ها در اين جا زير آب جمع شده اند.
نکته ي ديگر اين که در مصاحبه ها گفته شده که يک مخزن سنگ در مقابل پل کشف کرده اند، کشفي وجود نداشت. اين سنگ ها در طول تاريخ در اثر آب شکستگي دراين محل جمع شده اند. ما حق نداريم که با بولدوزر روي آن حرکت کنيم و آن ها را خرد کنيم. اين نحوه ي برخورد با سنگ هايي که بعضي از آنها مربوط به دوره ديلميان مي شود، درست نيست. من عکس هايي تهيه کرده ام که نشان مي دهد گوشه هاي سنگ و خط نوشته ها به صورت کامل از بين رفته گاه تراش سنگ تا کنار علامتي که صفويه روي سنگ گذاشته، پيش آمده؛ با وجود اين که، اين علامت ها معمولاً در وسط سنگ قرار دارد، علامت را از بين برده اند؛ سنگ تاريخي اگر تخريب هم شود بايد آن را مرمت کرد. اگر نمي توانستند سنگ هاي پل خواجو را براي آزمايش و مرمت به آزمايشگاه ببرند، حداقل اين کار را در محل انجام مي دادند. تکه هاي فرسوده را به هم مي چسباندند، بعضي از اين سنگ ها، موزه اي است، بايد دقيقاً شناسايي و برنامه ريزي جداگانه اي براي آن ها شود.
مهندس منتظرافزود: موضوع مهم ديگر در اين جا نيروي انساني است، من تصور مي کنم، همه ي نيروي انساني کارآمد و با سابقه در اين کار حذف شده اند. اگر قصد جوان گرايي داشته اند، بهتر بود به دليل اهميت و حساسيت کار، در کنار اين جوانان از استادکارهاي بازنشسته، استفاده مي کردند. به سازمان نظام مهندسي هم پيشنهاد مي کنم يک گروه تخصصي مرمت تشکيل دهد، زيرا ظاهراً سازمان، مرمت را در خط معماري، ساختمان، نقشه برداري و حتي رشته هاي ديگر به رسميت نمي شناسد.
دکتر سپنتا، روزنامه نگار و پژوهش گر ميراث فرهنگي نير درادامه ي ميزگرد گفت: پرسشي که تاکنون پاسخ داده نشده اين که چرا خود سازمان ميراث فرهنگي با وجود کارشناسان متعددي که دراختيار دارد، کار اجراي پروژه هاي ترميمي را بر عهده نمي گيرد و کار را به شهرداري واگذار مي کند؟ دومين نکته اين است که چرا با وجود همه ي اين اعتراض هايي که طي اين مدت شده، کتيبه هاي تاريخي هنوز در بستر رودخانه رها شده و جمع آوري نمي شوند؟
دکتر سپنتا در بخش ديگري از سخنان خود به کارگاه فني اين پروژه اشاره کرد و گفت: متأسفانه کارگاهي که براي ساماندهي اين پروژه پيش بيني شده، چرا خودش ساماني ندارد. افراد با لباس هاي متفاوت دراين کارگاه به سر مي برند؛ چند گوني روي داربست ها بسته شده است و هيچ نظم و ترتيبي که باعث ايجاد امنيت رواني براي مردم شود در اين مکان حکم فرما نيست و مردم حس مي کنند، اين کار به دست عده اي غير متخصص اجرا مي شود. بهتر است در آن تابلوي نصب شده يا تابلويي جداگانه، شناسنامه اي از مسئولان، سرپرستان، کارشناسان و استادکاران اين پروژه ارائه دهند و کليه ي دست اندرکاران از لباس هاي هم شکل استفاده کنند. اگرامکان دارد به شکل اصولي اطراف اين فضا را محصور کنند. نکته ي ديگر اين که اگر واقعاً روند کار، يک روند منطقي و علمي بود، چرا از اطلاع رساني دقيق امتناع ورزيدند؟ چرا کارشناسان ميراث فرهنگي از مصاحبه با رسانه ها منع شدند؟ چرا هر وقت ما به آن ها مراجعه کرديم، گفت: ما اجازه نداريم در اين مورد اظهار نظر کنيم؟ در صورتي که اگر کارها درست و منطقي انجام مي شد. از خبرنگاران استقبال هم مي کردند. حال ممکن است هر خبرنگاري از زاويه ي ديد خود، به موضوع نگاه کند، قرار نيست همه کار را تأييد کنند. دوستان مي توانستند با برگزاري يک ن شست خبري، اطلاعاتي از روند کار در اختيار همه قرار دهند.
وي در بخش ديگري از سخنان خود گفت: از نگاه من به عنوان يک ناظر، روند مرمت پل به دو قسمت تقسيم شد، يکي قبل از اعتراضات و ديگري بعد ازآن، واقعاً قبل از اعتراضات، کار روندي شتاب زده داشت، کليه ي سنگ هاي پله ها جمع آوري و به پايين پل انتقال داده شد تا بعدها ترميم شوند؛ ولي بعد از اعتراضات که در حال حاضر شاهد آنيم، سنگ ها شماره گذاري شدند، به ترتيب شماره ي پله ها، يکي يکي به بالا انتقال داده مي شوند.
دکتر حجازي، استاد دانشگاه هنراصفهان: توجه داشته باشيد که هدف ما از تشکيل اين جلسه رسيدن به يک نقطه ي عطف است تا اگر کار ايرادي دارد رفع کنيم وکار را ادامه دهيم. در خصوص پيشنهاد تشکيل گروه تخصصي مرمت به نظر من بهتر است که اين گروه، مستقل از هر گروه ديگري تشکيل شود. من در سال 85 که عضو کميته ي آموزش بودم، پيشنهاد تشکيل چنين کميته اي را با جزئيات کامل به معماران دادم.
از بهانه هاي دوستان براي تعجيل در اجراي پروژه، جاري شدن آب در بستر زاينده رود است، طبق اظهارات مهندس شيشه فروش اين کار در مهرماه انجام مي گيرد، با تعامل ساده اي اين مسأله قابل حل بود. موضوع حوضچه ي آرامش موضوعي عمراني يا هيدروليکي نيست؛ کاري که مهندسان مشاور اين پروژه انجام داده اند، بايد در مراحل آخر اجرا مي شد. زماني که من مشاور سازمان نوسازي و بهسازي بودم، شما از افرادي بوديد که نسبت به دخالت مهندسان عمران در مرمت پل خواجو اعتراض داشتيد. اطلاع داريد که در مرمت آن زمان، از سيمان استفاده شد، همين کار مشکلات فراواني ايجاد کرد. آيا ملاتي که شما در اين دوره به کار برديد، سيماني است؟ ما در حال آزمايش ملات قبلي هستيم، نسبت ها را بايد کاملاً رعايت کرد. البته اين کار ساده اي نيست؛ خود من همراه زنده ياد شيرازي، بعد از زلزله ي بم، مرمت حجره ي کوچکي از ارگ بم را برعهده گرفتيم. چند روز که همه سرگردان بوديم که اين حجره را چگونه بايد مرمت کرد. شخصي مثل دکتر شيرازي در اين مورد مستأصل بود. بعد از چهار يا پنج سال، هفته ي پيش، جلسه اي در تهران برگزار شد و با همکاران به نتايج شگرفي رسيديم. انتظار نداريم که در کارهايي مثل مرمت، يک روزه به جواب رسيد و دوستان کار بسيار مفيد و شجاعانه اي انجام دادند، من هنوز نمي توانم در مورد آن خشتي که پنج سال با تمام متخصصان روي آن کار کرديم، نظر نهايي بدهم. در ضمن مطمئنم، اگر يک گروه ايتاليايي مرمت پل خواجو را بر عهده گيرد، قطعاً کم تر از دو سال نمي تواند کار را پايان دهد.
دکتر حجازي درادامه گفت: نکته ي ديگر اين که طبق اطلاعات ما طرح در شوراي عالي سازمان ميراث فرهنگي تصويب نشده است، در اين صورت چگونه اين کار مي توانست مورد تصويب و تأييد سازمان قرار گيرد؟ همان طور که آقاي دکتر منتظر اشاره کردند، بايد حد ومرز تخصص و مجري بودن را بين سازمان ميراث و سازمان نوسازي و بهسازي مشخص کنيم. بعضي دوستان فقط تخصص عمران دارند و هيچ آشنايي با کار مرمت ندارند. انشاء الله بنده و همکاران، با هدف پشتيباني از دوستان در خدمت طرح خواهيم بود تا اشکالات برطرف شودو طرح در مسير درست ادامه يابد.
مهندس عليرضا خواجويي، کارشناس ميراث فرهنگي در ادامه ي اين جلسه گفت: من مسئول مستقيم سازمان در خصوص مرمت پل خواجو نيستم و اصلاً از اين موضوع اطلاع نداشتم. صحبت هاي اساتيد را شنيديم؛ آري شهر تاريخي در حال تخريب است؛ چهارباغ را خراب مي کنند و به زودي چيزي از آن باقي نخواهد ماند؛ براي کارخانه ي دخانيات تصميم جديدي گرفته اند؛ بلند مرتبه سازي هاي اطراف زاينده رود ادامه دارد؛ به بهانه ي احياي ميدان عتيق، قصد داريم دو طبقه پاساژ زيرآن احداث کنيم؛ حمام خسرو آغا را خراب مي کنيم؛ نمي دانم منشاء اين همه آشفتگي کجاست؟ رودخانه که خشکيد، ساختمان هايش به تدريج غير مسکوني مي شود؛ مي گويند همه افسرده شده اند، بله، همه افسرده اند. اصفهان است و زاينده رودش. اصفهان است و پل هاي تاريخي اش. چقدر مردم براي حفظ آن ها تلاش کردند؛ زماني آقاي بهشتيان جلوي پل مي خوابد تا تانک هاي ارتش براي رژه از روي پل عبور نکنند، اما هم اکنون براي ايجاد کردن رمپ هاي جنوبي، بيل مکانيکي تا ورودي پل پيش مي آيد تا مردم حساسيت نشان دادند و مسئولان مجبور شدند از اين کار خودداري کنند؛ درمورد رامپ شمالي نيز همين کار انجام شده بود ولي به دليل برگزاري کنفرانس اپک در اصفهان کار کمي بهتر انجام شد؛ فکر مي کنم از ارزش هاي ميراث فرهنگي کشورمان آگاه نيستيم وگرنه آنتن هاي مخابراتي را دقيقاً وسط شاه دژ قرار نمي داديم و روي حصار دومش، آن تله کابين هاي دست دوم را نصب نمي کرديم تا هم اثر را خراب کنيم و هم مردم را سه ساعت بالاي آن جا نگه داريم.
مهندس خواجويي، در بخش ديگري از بيانات خود اظهار داشت: به نظر من ميراث فرهنگي يا هر سازماني که به جاي ميراث تصميم مي گيرد، بايد پاسخ گو باشد. دوستان صحبت هايي در مورد آسيب شناسي پل خواجو کردند، چه چيز را شناسايي کرديد؟ کدام يک از امکانات جديد را براي آسيب شناسي به کار گرفتيد؟ آيا واقعاً اين پل ارزش شناسايي دقيق را نداشت؟ نه تنها با امکانات جديد بلکه ازامکانات سنتي هم استفاده نکرديم. اين کار بسيار غيرکارشناسي و عجولانه انجام گرفت؛ همان طور که گفته شد، 200 ميليون تومان بودجه به ميراث اختصاص داده شد، زمان مشخصي هم براي مصرف آن، تعيين کردند، حال به هر شکلي، البته فقط اين مورد نيست، در موارد ديگري نيز به همين صورت عمل مي شود. اين به دليل توجه نکردن ما به ميراث فرهنگي است. چرا نبايد شرايط پژوهش و کار علمي و درست را براي ميراث فرهنگي کنيم؟
دکتر مريم قاسمي نيز در بخش ديگري از اين ميزگرد تخصصي گفت: متأسفانه سازمان ميراث فرهنگي در انجام پروژه هاي مرمتي براي پيش گيري از آسيب هاي احتمالي ناشي از حوادث غير مترقبه، مثل زلزله پيش بيني لازم را انجام نمي دهد و صرفاً به مرمت ظاهري مي پردازد و اين سؤال مطرح است که آيا برنامه اي داريم که آثار تاريخ به سرنوشت ارگ بم دچار نشوند؟
مهندس غلامحسين عسکري، رييس سازمان نظام مهندسي، درگوشه اي از بيانات خود، ضمن تأييد پيشنهاد ايجاد گروه تخصصي مرمت گفت: ما دراين زمينه ها فعال هستيم، از شما هم دعوت مي کنيم، ما را دراين زمينه ياري کنيد. الان در بخش عمران، بدون هيچ محدوديتي 9 زيرگروه داريم، گروه تخصصي معماري هم تشکيل داديم، که يکي از زير گروه هاي آن مي تواند مرمت به شرطي که متخصصان امر خودشان پيش قدم شوند.
وي افزود: درسال هاي اخير نسبت به مرمت آثار تاريخي حساسيت هايي به وجود آمده است و به تبع آن انتقاداتي نيز بيان مي شود و کساني که شجاعت حضور دراين صحنه ها را دارند، حال بايد انتقاد پذير باشند، تا اين انتقادات باعث بهبود و اصلاح روش آن ها شود. البته روند انتقادات نيز بايد در جهت ارتقاي امور باشد.
آقاي مهدي رازاني، کارشناس مرمت هم در خصوص وضعيت پل خواجو تأکيد نمود: بعضي از اين اقدامات قابل جبران است، يعني همين سنگ هايي را که با سنگ هاي قديمي عوض شده اند (يا درظاهر اين چنين به نظر مي آيد)، جابه جا کنند و سنگ هاي قديمي به جاي آن قرار دهند که حداقل ظاهر بنا حفظ شود. در ضمن من خدمت دوستان همکار و دوستان جوان با ذوق عرض کنم که آن چه باعث نگراني اذهان عمومي شد، شتاب اوليه ي شما در انجام اين کار بود. اين تجربه را از پيران اين جلسه بپذيريد که قدم گذاشتن در زمينه هاي مرمت نياز به حوصله دارد.
وي افزود: در بازديدي که من از پروژه داشتم، مشاهده کردم برخي سنگ هاي مرمتي داراي رگه هاي پوکي هستند و اين امر باعث نفوذ بيش ترآب در آن ها مي گردد. امکان دارد بعد از باز شدن آب، جذب آب در پوکي ها و تخلخل هاي ناهمگون در طي فصل سرما سنگ ها را دچار مشکل يخ زدگي که ناشي از افزايش و تغييرحجم آب در هنگام يخ زدن است، گرداند. عمل يخ زدگي عامل مهمي براي تخريب و فرسودگي است. توجه به نکاتي از قبيل درجه تخلخل سنگ ها و ميزان نفوذپذيري آنها در مقابل آب و محل قرار گيري آنها در سازه اهميت دارد.
در بخش پاياني ميزگرد مهندس حيدري، مدرس دانشگاه و مشاور سازمان ميراث فرهنگي استان، در مقام پاسخ به انتقادات و نظرات مطرح شده گفت: با وجود اين که من جز گروه مجري نيستم، فقط به چند نکته اشاره مي کنم، اول اين که املاي نانوشته غلط ندارد، اگر مسئوليت ادامه ي اين کار بر عهده ي دوستان قرار گيرد، باز هم مي توان ايراداتي گرفت. چرا؟ چون گاه نارسايي در کار براثر کمبود دانش علمي است و گاه به دليل اطاعت نکردن عوامل اجرايي، مثل کارگر، بنا و ... نکته ي دوم، اين است که آيا مرمت هاي گذشته که دوستان به آن پرداختند، ايرادي نداشته است؟ دوستان فقط سير تاريخي اين کارها را نشان دادند، البته صراحتاً به کارهاي دکتر شيرازي ايراداتي گرفته شد، درجايي که با امکانات مالي و توانمندي هاي آن زمان، واقعاً کار بزرگي انجام داده اند. در مورد مرمت هم همان طور که دوستان تلويحاً اشاره کردند، نظر قطعي وجود ندارد؛ نمي توان مرمتي را مورد تأييد همه ي دوران بدانيم، زيرا هر چند سال يک بار، شيوه ها تغيير مي کند. حتي درهمين زمان نگرش ها متفاوت است؛ اگر همين جلسه را در تهران يا شيراز برگزار کنيم، به نتايج ديگري مي رسيم.
نکته ي سوم در مورد رولوه ي پل است، همان طور که مي دانيد از اين پل رولوه هاي متعددي تهيه کرده اند، از سياحان تا نيروهاي متخصص، بد نيست بدانيد که بنده هم به اتفاق دوست عزيزم، آقاي مهندس ملک احمدي، زيرنظرآقاي دکتر شيرازي (با آن حساسيتي که ايشان داشتند)، در طي ده ماه توانستيم از اين پل يک رولوه تهيه کنيم، پس رولوه ها مختلف است.
نکته ي چهارم در مورد سنگ قبرهايي است که از زير خاک پيدا شد، تا آن جايي که من اطلاع دارم، تعدادي به دفتر فرهنگي تخت فولاد و تعدادي به باغ موزه ي چهلستون انتقال داده شد. نکته ي پنجم در مورد حذف نيروهاي با سابقه؛ که ايراد به جا و صحيحي است، منتهي دراين مورد مديران ميراث فرهنگي بايد پاسخ گو باشند نه مجريان.
وي در مورد تثبيت حوضچه ي آرامش گفت: درست است که حوضچه ي آرامش باعث کم شدن سرعت آب و توقف بيش از حد آن، در اين محوطه باعث رشد جلبک هاي سبز و ايجاد منظره اي زشت در آن مي شود و به گفته ي دوستان اکوسيستم طبيعي را به هم مي زند، اما پرش هيدروليکي و انرژي آزاد شده ي آن باعث حفره اي درپايين دست آن شده بود. حفره اي که عمق آن به اندازه اي است که يک انسان مي تواند به شکل نشسته در آن جاي گيرد.
در نتيجه ما براي جلوگيري از اين پديده، تصميم گرفتيم حوضچه ي آرامش را تثبيت کنيم. به همين دليل سازمان نوسازي و سازمان ميراث فرهنگي از مهندسان مشاور زايندآب (از شرکت هاي مطرح در زمينه ي سد سازي سيستم هاي انتقال آب و طراحي دريچه هاي آرامش و غيره)، دعوت کردند تا در اين زمينه به نتيجه برسند، آن ها نيز تثيت حوضچه ي آرامش را راه حل مسأله دانستند.
مهندس حيدري در پايان سخنان خود، ضمن تأييد پيشنهاد تشکيل گروه تخصصي مرمت گفت. از بزرگ ترين دست آوردهاي اين جلسه همين پيشنهاد بود. مرمت، يک رشته ي ميان رشته اي است؛ بنده با رشته ي سازه وارد شدم، جناب آقاي مهندس ملک احمدي با رشته ي معماري و دوستان ديگر از رشته ي مرمت. حال اگر ما در دنياي شغلي مان بخواهيم کار مرمت بکنيم، بنده مهر پروانه ي عمرانم را مي زنم، جناب مهندس هم مهر پروانه ي معماري شان را مي زنند. متأسفانه حساسيتي که براي نظارت، محاسبه و غيره وجود دارد، در مورد خود مرمت وجود ندارد. کسي نمي پرسد که براين مرمت کدام مرمت گر مهر تأييد زد و اين موضوعي است که جناب آقاي مهندس عسکري بايد در سطح کلان، در سطح کشور، پي گيري کنند و مسير جديدي برايمان باز شود. پروانه ي مرمت، مهر مرمت گر براي کار مشخص کنند.
موضوعي را به عنوان پايان صحبتم عرض کنم، من در بندرعباس دوستي دارم که نه روزنامه نگار است، نه نويسنده و نه مهندس ساختمان، نه مهندس معمار، او يک دامپزشک است. اين قضايا را در روزنامه و غيره خوانده بود، مخصوصاً از بندرعباس به اصفهان آمده بود که ببيند براي پل خواجو چه اتفاقي افتاده است؛ در عشق مراتبي هست؛ جناب مرحوم بهشتي جلوي رديف تانک مي خوابد؛ يکي از اين وقت شب اين جا مي نشيند؛ يکي از بندرعباس به اين جا مي آيد تا ببيند چه خبراست؛ حال فکر مي کنم، من آدمي نيستم که جلوي تانک بخوابم اما به هر صورت عاشق پل هستم. منتهي همان دوستي که عرض کردم، وقتي قدم مي زديم و داشتيم پل را مي ديديم، سوالي از من پرسيد: «که آيا اين دلسوختگاني که ناراحت شده اند، صحبت کردند، سنگ اين جا را به سينه زدند، از قبل هم کاري کرده بودند که حساسيت را زياد کنند؟ مثلاً در همين سايت ها، مقاله اي در مورد پل خواجو يا مرمت آن بنويسند؟» گفتم: «تا آن جا که من مي دانم نه، شايد هم هست و من نديدم». در همين جلسه، يکي از دوستان، گفتند که بعد ازاين که کاري اجرا مي شود، اعتراضات و انتقادات شروع مي شود. چه بهتراست که اين انتقادات را به عنوان توصيه عنوان کنيم. همين الان اگر بررسي کنيد، سي و سه پل و پل جويي مشکل دارند. چه بهتراست از اين جلسات باز هم تشکيل دهيم، دراين مورد مقاله ها و نقدهاي فني، در سايت هاي مختلف بنويسيم تا مسئولان را حساس کنيم. عجولانه کار را به تيرماه، زمان برگشت بودجه، که نه فرصت مطالعه داشته باشيم، نه فرصت آزمايش، موکول نکنيم.
مهندس معطري، يکي ديگر از دست اندرکاران اجرايي، درادامه ي بخش پاسخ گويي گفت: من مواردي را يادداشت کردم که در موردشان توضيح مي دهم. آقاي مهندس منتظر تعدادي سؤال مطرح کردند که يکي از آن ها را آقاي مهندس حيدري پاسخ دادند. مطلب اول بحث تابلو، مجري و پيمان کار است که دراين مورد مديران بايد پاسخ گو باشند. موضوع بعدي اين که چرا با کارشناسان مشورت نکرديم و پاسخ گوي بعضي سؤالات نبوديد، تنها نامه اي به امضاي دکتر حجت به دست ما رسيد که اظهار نگراني کرده بودند، ما هم درپاسخ روال کار را توضيح داديم و خواستيم اگر کارشناسي را مي فرستند به ما اطلاع دهند تا در خدمتشان باشيم، متأسفانه آن نامه ها الان نزد من نيست. اين تنها اقدامي بود که تا قبل از اين، ما شاهد آن بوديم.
مطلب بعد اعتراض دوستان به تعويض سنگ هاي آسيب ديده و تراش دادن آن هاست. بايد عرض کنم در حين کار با نمونه سنگ هايي برخورد مي شد که بخشي از سنگ اين قدر فرسودگي داشت که با يک جابه جايي از بين مي رفت، حالا اين سنگ را بايد به صورت وصله اي مرمت کرد يا بخش هاي کاملاً فرسوده را کنار گذاشت و از همان بخش باقي مانده، استفاده کرد. ما دقيقاً همين کار را کرده ايم، نه اين که به عمد سنگ را تا اين اندازه بتراشيم تا به گوشه اي از سنگ برسيم. البته در اين مورد نظرات متفاوت است، بعضي معتقدند که بايد براي سنگ بخش جديدي را بگذاريم که به همان عرض، طول و ابعاد مشخص برسيم، يا اين که از همان بخش باقي مانده ي سالم استفاده کنيم. من يک مطلب را توضيح دهيم، سنگ هايي هست که حدود 10 سال پيش عوض شده اند و اندازه ي کنوني آن حتي از قبل هم کوچک تر بود (عکس ها و سندهايش موجود است)، ما اين سنگ ها را عوض کرديم و به جاي آن سنگ نو گذاشتيم. يعني سنگ هاي چند سال پيش را عوض کرديم نه سنگ هاي اصلي را.
چرا آقايان بر عکس سؤال مي کنند، ما دو استادکار داريم يکي سنگ تراش و ديگري سنگ وادار، دوستان از چه کسي سؤال کرده اند، براي اين طرح مهندس ناظر با چهار کارشناس در دفتر مستقر هستند، همان طور که با عشق و علاقه سؤالات رهگذران را جواب مي دادند، پاسخ گوي شما نيز بودند. من بارها، در جلسات مختلف توضيح داده ام که سنگ تراش، فقط سنگ را مي تراشد، و اين سنگ واداراست که آن را وا مي دارد. ما از مرحله به مرحله ي کار گزارش روزانه داريم، از دستورات مدير پروژه، مهندس ناظر، کارشناس مرمت و همه ي کساني که از پل بازديد کردند.
وي اظهار داشت: مي گويند دور محوطه را حصار مي کشيدند، من مخالفم! اين کار باعث مي شد بعضي ها فکر کنند، چه اتفاقي دارد مي افتد. دوستان گفتند که ما جواب خبرنگاران را نداده ايم، يک خبرنگار پيدا کنيد که ما جوابش را نداده باشيم. حتي من ايستادم، در مورد سبک هاي معماري قبل از اسلام تا بعد از اسلام توضيح دادم. همه ي حضار، استاد من هستند و من افتخار مي کنم که عمري درکنارشان بوده ام. آقاي دکتر جبل عاملي، از تعصب من در اين زمينه آگاهند، مي دانند که من بيرون از سازمان، در بسياري از زمينه ها از ايشان نظر خواهي کردم؛ از آقاي مهندس خواجويي در مورد قلعه ي شاه دژ نظرخواستم؛ در مورد پل خواجو نيز مي خواستم با آقاي مهندس منتظر مشورت کنيم که متأسفانه ايشان افتخار ندادند.
وي ادامه داد: بعد ازاعتراضات رسانه اي، ما دو هفته کارگاه را تعطيل کرديم؛ با آقايان مهندس، از محل هاي مختلف عکس گرفتيم؛ همه ي اين کارها را به صورت مستند، صورت جلسه کرديم؛ خودم شخصاً با آقاي مهندس اميني تماس گرفتم و خواهش کردم ماشيني براي انتقال تعدادي سنگ به ميراث فرهنگي دراختيار ما قرار دهند، تعدادي از اين سنگها را به چهلستون تحويل داديم.
در خصوص پيمان کار، آقايان گفتند، ما از نيروهاي خبره استفاده نکرده ايم، در جايي که ما از استادکارهاي خبره اي که خود آقايان معرفي کردند، استفاده کرديم. براي اين که سرعت کار را زياد کنيم، تعداد نفرات استادکارمان را هم زياد کرديم. بعد هم اين که من به جرأت مي گويم، حتي يک سنگ را خودم به شخصه روزي ده بار به استادکارها سفارش کردم که حتي يک تيشه روي آن نخورد. بله، بعضي از سنگ ها از زير تخريب شده بود، ما مجبور بوديم اين ها را لقمه گذاري کنيم؛ صاف کرديم و درست کرديم. بعضي از استادکارهايي که زير دست استادکارهاي مجرب بودند متأسفانه از دستورات سرپيچي مي کردند.
وي در مورد استفاده از بيل مکانيکي گفت: بيل مکانيکي، هيچ گونه آسيب و صدمه اي به بستر پل وارد نکرد، همه ي صدمات از قبل بود، حتي 17 تخته سنگ در بستر گم شده که اگر بيل مشکلي براي بستر به وجود آورده، سنگ هاي آن را چه کرده است؟ سنگ ها اصلاً جزو آسيب شناسي بودند. ما فقط 17 سنگ با 60 سانتي متر پهنا، 20 سانتي متر ضخامت و 2 متر طول، به جاي 17 سنگ گم شده، درخواست داده ايم و کار گذاشتيم.
در مورد ملات بايد گفت: ما سعي کرديم از مصالحي استفاده کنيم که آسيب هاي وارده را جبران کند. در مورد ملات مورد استفاده نيز ما از 4 سال پيش اين را آزمايش کرديم، نسبت آن سه تا شش شيرآهک با يک سيمان و 9 ماسه سيمان بوده است. من خودم به دنبال آگاهي از آخرين روش هاي مرمتم.
در پايان اين ميزگرد تخصصي، دکتر عباس صنيع زاده، سردبير ماهنامه ي دانش نما، به عنوان جمع بندي جلسه گفت: واقعيت اين است که ما در سازمان نظام مهندسي و مجله ي «دانش نما» رسالتي بر عهده داريم، به همين دليل دراين نوع امور دخالت کرده، به جمع آوري نظرات کارشناسي مي پردازيم و قضاوت را به عهده ي خوانندگان مجله مي گذاريم.
اولين موضوع اين است که هيچ کس در اصل مرمت ترديدي نداشت و همه معتقد هستيم که براي تطويل عمر بناهاي تاريخي، مرمت، اصل ضروري است. نکته ي ديگر که هم بر آن اتفاق نظر داشتيم اين که به دليل مشکلات بعدي که ورود به اين عرصه در پي خواهد داشت، شجاعت اين کار، قابل قدرداني است و بايد برآن ارج نهيم. از مجموعه ي اتفاقاتي که افتاده، اشکالاتي به شرح زيربه نظر جمع رسيد:
* کار بسياربا عجله و شتاب زده شروع شد و اين کار، براي مرمت يک بناي تاريخي صحيح نبود. ما مي توانستيم اين دويست ميليون تومان را با تنظيم صورت جلسه اي در استانداري، حفظ کنيم و با طمأنينه وارد اينکار شويم. در هر صورت همه مي پذيرفتند که مرمت يک پل تاريخي، با يک بناي معمولي فرق مي کند. من شخصاً به دليل کار مديريتي که بر عهده دارم، خبر دارم که چنين صورت جلسه اي براي کارهاي ديگر در استان ما امضا شده و پول محفوظ مانده است. بنابراين در اين مورد نيز اين کار امکان پذير بود.
* ظاهراً قبل از شروع عمليات اجرايي، دو کار مقدماتي، يعني شناسايي وآسيب شناسي با فرصت و دقت کافي لازم انجام نشده است و لازم بود که قبل از اجراي اين کار، به اين دو اصل مهم اهميت بيش تري داده مي شد.
* لازم بود، طرح مرمتي اين بناي مهم، در يک مرجع رسمي مطرح مي شد و در همان مرجع مثل شوراي فني ميراث فرهنگي در تهران يا اصفهان به تصويب مي رسيد. به جاي اين که در محل پل و در حين اجرا، تصميم بگيريم يا امروز جزئيات را عوض کنيم، شايسته تر بود که در اين مورد طرح مصوبي وجود مي داشت.
* در اجراي کار ظاهراً از توان و مشاوره ي کارشناسان مجرب، با تجربه ي ملي و جهاني استفاده نشده است. بهتر بود که همراه شهامت جواني، از تجربه ي پيشکسوتان هم استفاده مي کرديم و به نظر مي رسد، اگر ما از توان هاي خوبي که در خصوص اين نوع کار داريم و چهره هاي ارزنده اي که در شهر و کشورمان حضور دارند، به عنوان مشاور استفاده مي کرديم، براي تقويت کار و دفاع از پروژه بهتر بود.
* ظاهراً کارگاه مرمتي از ترتيبات و استانداردهاي لازم برخوردار نبوده است و بهتر بود کارگاه مرمت يک اثر جهاني، مرتب تر، منضبط تر و داراي استانداردهاي جهاني مي بود.
* متأسفانه از اطلاع راني دقيق و شفاف به هر علتي پرهيز شده و کار از شفافيت لازم برخوردار نبوده است چه بهتر بود که قبل از اين که کار را رسانه اي کنند، خودمان از همان ابتدا کار را رسانه اي مي کرديم، به مردم ايران و جهان اعلام مي کرديم که ما وارد اين عرصه ي مهم شده ايم و با شهامت هم دفاع مي کرديم.
* شايد تأکيد بر نوسازيدر اين پروژه باعث شد تا دوستان را به اين نتيجه برساند که اين کار حتي درحداقلي هم که انجام شده، بهتر بود انجام نمي شد.
* اگر اين کار به جاي روال معمولي کارفرما و پيمان کار با آن تابلوي خاص، روند منطقي تري را زير نظر ميراث فرهنگي، با حضور کارشناسان با تجربه و با توان نيروهاي جوان و مستعد انجام مي شد، براي اين کار زيبنده تر بود. در هر صورت اين چند مورد، اشکالاتي بود که در خلال جلسه به آن اشاره شد.
و اما چند پيشنهاد براي ادامه ي پروژه، يکي اين که در ادامه ي کار حتماً از خدمات مشاوره اي کارشناسان ارشد و ورزيده در سطح ملي و استان استفاده کنيم؛ کار را با طمأنينه ي بيش تري انجام دهيم؛ کارگاه را منضبط تر و بهتر کنيم؛ بهتراطلاع رساني کنيم؛ اشکالاتي را که احياناً در مرحله ي اول ايجاد شده و قابل برگشت است، اصلاحشان کنيم؛ اصل را بر استفاده از مصالح موجود قرار دهيم به جاي اين که از سنگ هاي نو و يا از مصالح نو استفاده کنيم.
در پايان اين ميزگرد مهندس عسکري ضمن تشکر از همه ي حضار براي شرکت در اين جلسه و مفيد ارزيابي کردن همه ي بحث ها گفت: من از دوستان ميراث فرهنگي خواهش مي کنم، پيام ما را به مديران برسانند. لازم است که ما براي اثبات بعضي از صحبت هايمان، سر پروژه هم حاضر شويم، بازديدي از محل داشته باشيم، مسأله را بررسي کنيم و کاري کنيم که دوستان بتوانند به کارشان ادامه دهند، منتهي زير نظراستادان مجرب تر و آشنا به رمز و رموز تعميرات و مرمت آثار باستاني، تا اثر از بين نرود. بحث جاگذاري سنگ و نوع ملات را تا جايي ادامه ندهيم که اصل اثراز بين برود، بهتر است کاري انجام دهيم که کم توجهي هايي را که نسبت به آثار تاريخي روا داشته اند، جبران کنيم، اگر کسي املاي غلطي نوشت، به او کمک کنيم تا کم تراشتباه داشته باشد.
بيانيه ي سازمان نظام مهندس ساختمان استان اصفهان در رابطه با روند مرمت پل تاريخي خواجو
در اين نشست تخصصي که متخصصان و صاحبنظران نام آشنايي، همچون دکتر عبداله جبل عاملي، مهندس احمد منتظر، دکتر مريم قاسمي، مهندس تقي ملک احمدي، مهندس عليرضا خواجويي، حشمت الله انتخابي، دکتر شاهين سپنتا، محمد رحيم اخوت، مهندس مرتضي فرشته نژاد، مهندس مجيد رضا نقيه و ... درآن حضورداشتند، تني چند از دست اندرکاران اجراو نظارت پروژه ي مرمت پل خواجو (مهندس حامد ايمان طلب، مهندس داريوش حيدري، مهندس آقاجاني، مهندس معطري) به تشريح جزئيات و مراحل مرمت ياد شده پرداختند و درادامه، حاضران در نشست دغدغه ها، ابهامات و اعتراض هاي صورت گرفته را به صورت مفصل طرح و بررسي کردند.
در ادامه ي اين ميزگرد تخصصي موارد زير به عنوان بيانيه اعلام گرديد:
1- مرمت اصولي، مستمر و منطبق با مفاد کنوانسيون هاي جهاني در راستاي حفظ و نگهداري از مواريث تاريخي و انتقال صحيح و سالم آن ها به نسل هاي آينده مورد تأکيد قرار داشته و هرگونه تلاش نهادها و سازمان هاي ذيربط در اين رابطه مورد تقدير مي باشد. هم چنين حضور فعال کارشناسان جوان در عرصه ي مرمت بناهاي تاريخي شهر اصفهان در کنار کارشناسان مجرب و با سابقه نيز به فال نيک گرفته مي شود.
2- در روند مرمت پل تاريخي خواجو که طي چند ماه گذشته زير نظر سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان اصفهان و توسط سازمان نوسازي و بهسازي شهرداري اصفهان صورت پديرفته و هم اکنون نيز در دست انجام مي باشد، اشکالاتي به شرح زير مشهود گرديده است:
الف) تعجيل بيش ازحد در انجام فعاليت هاي مرمتي جهت جذب به موقع اعتبار ابلاغ شده.
ب) عدم به کارگيري «فن شناسي مورد نياز» در مرمت اين بناي تاريخي توسط دست اندرکاران اجرايي.
ج) عدم برخورداري پروژه از طرح مرمتي مصوب مراجع ذي صلاح.
د) عدم استفاده از توان کارشناسان خبره و با تجربه در مرمت پل تاريخي خواجو.
ه) عدم اطلاع رساني دقيق، شفاف و به موقع مسئولان به افکار عمومي.
و) اصرار بيش از حد مسئولان اجرايي به نوسازي و استفاده از سنگ هاي نو به جاي سنگ هاي قديمي و اوليه.
ر) عدم برخورداري کارگاه مرمتي از انضباط و استانداردهاي لازم.
در پايان ميزگرد تخصصي پيشنهاد نمود مسئولان اجرايي در ادامه ي عمليات مرمت پل تاريخي خواجو به تذکرات فوق توجه داشته، حتي الامکان سعي نمايند اشکالات و نواقص را درادامه ي کار برطرف نمايند.
منبع: نشريه دانش نما، شماره 176-178
