خيال انديشي و رد حقيقت

تاملي در نقد كتاب «چريك هاي فدايي خلق»
 

مقدمه
 

گفت هر مردي كه باشد بدگمان
نشنود او راست را با صد نشان

هر دروني كه خيال انديش شد
چون دليل آري خيالش بيش شد

بيش از يك سال است كه از انتشار كتاب «چريك هاي فدايي خلق: از نخستين كنش ها تا بهمن 1357» مي گذرد. در اين مدت سازمان هاي مختلف منشعب از چريك هاي فدايي، برخي اعضاي سابق و لاحق اين سازمان و تني چند از علاقه مندان، هر يك به فراخور درك خود از محتواي كتاب، اطلاع از رويدادها و بهره مندي از ادب به نقد آن پرداخته و نسبت به آن واكنش نشان دادند. اين نقدها، عموما در سايت هاي مربوط و يا نزديك به «فدايي» ها و تعدادي نيز در يكصد و دومين شماره نشريه آرش كه در فرانسه و به همت آقاي پرويز قليچ خاني منتشر مي شود، انتشار يافته است. بر خود فرض مي دانم از همه آنان، چه كساني كه به منظور «تدقيق» و چه آنان كه به نيت تخريب درباره كتاب سخن گفته اند تشكر نمايم، زيرا از همه آنان آموختم كه بايد با وسواس و دقت هرچه بيشتر سخن بگويم. اميد است چنين باشد.
 

حيطه موضوعي نقدها
 

پيش از پرداختن به اين نقدها تذكر دو نكته را لازم مي دانم.
1. نقدهاي صورت گرفته، صرف نظر از دشنام هاي آن، در بعضي موضوعات مشترك اند. بنابراين، موارد مشترك را يك جا پاسخ مي گويم و بقيه موارد را به تفكيك. طبيعي است كه در اين پاسخ به اهم موارد توجه خواهم كرد،‌ زيرا پرداختن به بند بند نقدها خارج از حوصله و ملال آور خواهد بود. سعي كرده ام به اختصار سخن بگويم. اين اختصارگويي، ممكن است براي كساني كه كتاب را و يا نقدها را مطالعه نكرده اند،‌ اندكي مبهم باشد، از اين بابت پوزش مي طلبم.
2. از همه موارد بي پايه لاجرم در مي گذرم. مثلاً ادعا شده است چون جنبش چپ در حال اعتلاء است (بيانيه مشترك دو سازمان، فريبرز سنجري، اصغر ايزدي، هايده مغيثي، نقي حميديان) پس حكومت براي از اعتبار انداختن آن به انتشار اين كتاب مبادرت ورزيده است. با اين استدلال اگر در سال 1369 كتاب دو جلدي ظهور و سقوط سلطنت پهلوي، توسط موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي انتشار يافت، ناشي از نگراني حكومت از «برآمد» سلطنت پهلوي بوده است و يا اگر در سال 1377 زندگينامه سياسي مظفر بقايي توسط همين موسسه انتشار يافت باز در نتيجه نگراني از «برآمد» حزب زحمتكشان بوده است. و اگر يك سال پيش از انتشار كتاب «چريك هاي فدايي» كتاب «ساواك» با تكيه بر اسناد انتشار يافت حتماً ناشي از نگراني حكومت از اعتلاء ساواك بوده است! اكنون حكومت هم زمان بايد نگران برآمد «ساواك» و «چريك هاي فدايي» باشد. پس شايسته تر آن است كه از اين سنخ سخنان درگذريم.
پيش از همه، تقريباً با فاصله اندكي از انتشار كتاب، آقاي فرخ نگهدار دبير اول پيشين سازمان فدائيان خلق ايران- اكثريت- نظرات خود را توسط دوستي براي اينجانب ارسال كردند. مدتي بعد ايشان همان متن را با مقداري داخل و تصرف و تغيير كه احتمالاً در نتيجه گفت و گو با «ده ها تن از خوانندگان» بوده است، منتشر مي سازند.
ايشان مي نويسند: « اولين سئوالي كه براي اكثريت قريب به اتفاق خوانندگان مطرح بود اين بود كه هدف حكومت از انتشار اين كتاب چيست؟» اين سئوال توسط ديگران نيز مطرح و براي آن پاسخي هم ارائه شده است. شايد انتظار بي موردي نباشد كه «فدائي ها» پس از عمري كار سياسي و در آستانه پيرانه سري بايد تا به حال آموخته باشند كه كند و كاو در انگيزه و نيت نويسنده نه ممكن است و نه مطلوب.
كاويدن نيت نويسنده در نقد كتاب ره به جايي نمي برد. آنان در برابر متني قرار دارند كه مدعيست تلاش كرده است تا «سيمايي» از چريك هاي فدايي ترسيم سازد. بنابراين بايد اين متن مورد نقادي قرار گيرد. صرف نظر از اين كه نويسنده آن كيست و چه نيات «نيك و بدي» در سر پرورانده است، مي توان همه متن را جزء به جزء در بوته نقد نهاد و عيار و خلوص آن را تعيين نمود و حتي آن را مردود شمرد، ولي نمي توان از راه نيت خواني به درستي و نادرستي متن حكم كرد.

اوج گيري يا افول مبارزه مسلحانه
 

آقاي نگهدار مي كوشند نشان دهند كه ميل به مبارزه مسلحانه و قهر در سازمان چريك هاي فدايي خلق تدريجاً رنگ مي باخت و جاي خود را به كار «سياسي» مي سپرد. نظريات جزني، آرام آرام جايگزين نظريه مسعود احمدزاده مي شد، بنابراين در نقد نظر نويسنده مي نويسند: «اهميت بزرگ اشاعه و غلبه نظريات جزني در سازمان، كه از اوايل سال 53 به بعد رخ داد، مشخصاً در محدود كردن ميزان تكيه بر قهر بود.» هيأت سياسي سازمان فدائيان خلق ايران- اكثريت- و كميته مركزي سازمان اتحاد فدائيان خلق ايران در بيانيه مشترك خود مي نويسند: «القاء ديگر كتاب اينكه، هر چه از عمر حركت چريكي مي گذشت، گويا نظامي گري در آن تشديد مي شده است. اين ادعا هيچ سنخيتي با واقعيت ندارد و كاملاً خلاف مسير طي شده توسط جنبش چريكي است.»
آقاي عبدالرحيم پور نيز مي نويسند: «از مقطع اوايل سال 1354 به بعد، مبارزه مسلحانه، ديگر مفهوم و معنا و نقشي كه در سال 1350 تا 1352 در سازمان پيدا كرده بود، نداشت.» (آرش ش 102)
البته ايشان روشن نمي سازند كه از آن پس مبارزه مسلحانه چه مفهوم و معنا و نقشي داشته است ولي اين مطالب در حالي اظهار مي شود كه آقاي عبدالرحيم پور در ادامه اطلاع ديگري به دست مي دهند: «در فاصله اي كه آقاي نادري كار سازمان را پايان يافته اعلام مي كند (بعد از ضربات 55 تا انقلاب) فقط يكي از تيم هاي سازمان 10 فقره عمليات موفق» داشته است. به گمان اينجانب اين اظهار آقاي عبدالرحيم پور با مطالب آقاي نگهدار و بيانيه مشترك ناسازگار است. به عبارت ديگر حسب اظهار آقاي عبدالرحيم پور «نظامي گري» تا آستانه انقلاب همچنان در سازمان غلبه داشته است مگر آنكه تأويل و تفسير ديگري از نظامي گري و يا «عمليات» بدست دهيم. ضمن آن كه آقاي نگهدار تأكيد دارند كه غلبه نظريات جزني از اوايل "سال 53" به بعد رخ داد. آيا با اين داوري ايشان مي توان موافق بود در حالي كه در همان سال 53 ده عمليات نظامي روي داد و تا سال 54 نيز ادامه يافت؟ آقاي نگهدار حتماً توجه دارند كه رسوخ نظرات جزني در سازمان كند و بطئي بود و حتي فراگير نيز نشد و عده اي بر مخالفت با آن پاي مي فشردند.

ملاحظه كاري در نقد
 

در كتاب، نقش آقاي مهدي سامع را در لو رفتن عمليات سياهكل نشان داده ام و اضافه كرده ام كه نه كسي توضيح داد و نه كسي توضيح خواست كه چرا غفور حسن پور، اعدام شد، ولي آقاي مهدي سامع كه نقشي چون او در گروه داشت و به رغم دستگيري هم زمان جان به در برد، قدر ديد و بر صدر نشست. اكنون آقاي نگهدار مي نويسند من در مورد «قضاوت زندانيان و سازمان» درباره مهدي سامع اشتباه كرده ام. به عبارت ديگر آقاي نگهدار مي گويند كه بر خلاف نظر من آقاي مهدي سامع مقبوليتي در سازمان و در ميان زندانيان نداشت. از همين رو، پس از انقلاب هنگامي كه صلاحيت مهدي سامع براي عضويت در سازمان مورد بحث واقع شد با اشاره به نقش او در ماجراي سياهكل اين صلاحيت با اما و اگرهايي توأم بود، ولي بهتر بود آقاي نگهدار كه در تلاش است «بر برخي از نادانسته ها و كج دانسته ها و كدورت هاي حقايق و حوادث نسل خود نور افكند»، قضاوت زندانيان و سازمان را به تمامي درباره وي باز مي گفت. زيرا تنها در اين صورت است كه حقايق آشكار خواهد گرديد. وقتي آقاي نگهدار چنين با احتياط و ملاحظه درباره جريانات سخن مي گويند هيچ گاه نمي توان انتظار داشت آن طور كه ادعا مي كنند، نگاهي انتقادي به عملكرد سازمان داشته باشند.

شكنجه و اعتبار اعتراف ها و اسناد
 

آقاي نگهدار مي نويسند: «اعتراف زير شكنجه هرگز ملاك حقيقت نيست» و استناد به آن غير اخلاقي است.
تقريباً همه كساني كه به نقد كتاب پرداخته اند تأكيد دارند «ورقه هاي بازجويي كه زير تازش تازيانه ها نوشته و امضا شده اند نه اعتبار تاريخي و نه اعتبار حقوقي دارند» (بيانيه مشترك دو سازمان). آقاي فريبرز سنجري نيز نوشته اند: «استناد به اعترافاتي كه در زير شكنجه اخذ شده، عملي غير انساني، غير اخلاقي و فاقد هر گونه وجاهت حقوقي و قانوني است.» خانم زينت ميرهاشمي مي نويسد: «محمود نادري كار ساواك را يافتن حقيقت مي داند اما به اين سئوال جواب نداده است كه يك چريك فدايي كه در هنگام دستگيري به هيچ دنياي ديگري جز همين دنيا اعتقاد ندارد و قرص سيانورش را مي خورد تا زير شكنجه اطلاعات ندهد، يعني جانش را آگاهانه فدا مي كند چگونه مي تواند داوطلبانه و بدون فشار و شكنجه حقيقت را در اختيار بازجويانش بگذارد؟» آقاي محمدرضا شالگوني براي بي اعتبار ساختن اسناد مي نويسند: «بي طرفي درباره شكنجه، با هر توجيهي كه باشد خواه ناخواه، همدستي با شكنجه گران است... تصادفي نيست كه در تمام كتاب از توحش شكنجه گران ساواك و حتي از شكنجه تقريباً سخني به ميان نمي آيد. به علاوه آنها مي دانند كه هر سخني درباره شكنجه لااقل تا حدي اعتبار اطلاعات موجود در اسناد ساواك را زير سئوال خواهد برد.» آقاي اصغر ايزدي مي نويسد: «نويسنده اما از بيان اين حقيقت كه اين اسناد در زير بازجويي و شكنجه تهيه شده ابا دارد و به جاي واژه بازجويي از «در شرايط خاص» نام مي برد... حتي اگر يك زنداني كاملاً حقيقت را بازگو كرده باشد چون در فضاي ترس و ارعاب و شكنجه اظهار شده فاقد هر گونه سنديت براي تاريخ نويس است.» آقاي نقي حميديان مي نويسد: «به گمان من اين كتاب به دليل اين كه بر اسناد مجرمانه ساواك تهيه گرديده از بنياد مجرمانه است.» همچنين ديگران نيز كمابيش به اين موضوع اشاره كرده اند. بنابراين من بايد نظر خود را در مورد «شكنجه» و «اعتبار اسناد» روشن سازم.
1. درباره شكنجه به گونه اي سخن گفته شده است كه گويا من آن را به كلي انكار كرده ام؛ در حالي كه چنين نيست. از ساواك و كميته مشترك انتظاري جز داغ و درفش و شكنجه هاي سبعانه نبود و در اين باره نيز بسيار گفته و نوشته شده است و تكرار آنها در اينجا بي مورد بود زيرا موضوع كتاب «چريك هاي فدايي خلق» مي باشد و قطعاً نمي توان در صدر و ذيل هر سند و هر بازجويي وجود شكنجه را يادآور شد و تأكيد نمود كه اين اعترافات در زير شكنجه صورت گرفته است.
2. گفته شده است اعترافات زير شكنجه فاقد وجاهت قانوني و حقوقي است و در محاكم نيز اين نوع اعترافات پذيرفته نيست. اولاً بهترين گواه بر درستي مندرجات بازجويي ها همين نقدهايي است كه نوشته شده است- بدان خواهيم پرداخت- ثانياً جالب است كه تقريباً تمامي نقدنويسان محترم ضمن بي اعتبار خواندن بازجويي ها، نمي توانند اشتياق خود را براي دستيابي به اين اسناد پنهان دارند و از «شل شدن قفل هاي آويزان بر در اسناد تاريخي» استقبال مي كنند و حتي نگارش تاريخچه سازمان متبوع خود را منوط به بهره گرفتن از اين اسناد ساخته اند. آنان فقط از دستيابي موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي بر اسناد گله مند و ناخرسند هستند. ثالثاً منتقدين ادعا مي كنند كه چون بازجويي ها در زير شكنجه نوشته شده است پس بي اعتبار است. بايد پرسيد كه مقصود از شكنجه چيست؟ آيا مراد آزار و اذيت هايي است كه بر جسم و پيكر يك اسير وارد مي شود؟ اگر مقصود اين باشد آنگاه بايد روشن كنيم كه چگونه ممكن است در چنين حالتي ده ها صفحه گاه با خطي خوش و خوانا و بدون قلم خوردگي و حشو و زوايد و با بيان تمامي جزئيات و در جلسات متعدد مطلب نوشت؟ بنابراين، همه بازجويي ها در زير شكنجه به معناي متداول آن انجام نپذيرفته است. برخي از آقايان مانند آقاي اصغر ايزدي براي گريز از اين پرسش مي نويسد: «حتي اگر يك زنداني كاملاً حقيقت را بازگو كرده باشد چون در فضاي ترس و ارعاب و شكنجه اظهار شده فاقد هر گونه سنديت براي تاريخ نويسي است.» استدلال ايشان بسيار عجيب است. حتي بيان حقيقت در فضاي ترس هيچ گونه سنديتي ندارد. آقاي محمدرضا شالگوني بيش از ديگران براي بي اعتبار ساختن بازجويي ها تلاش كرده است. از اين رو راه افراط پيموده و مثال هاي نامعمول و نامعقول ارائه كرده است. مثلاً‌مي نويسند: «هر مبارز گرفتار ... گاهي مجبور مي شود خود را حتي طرفدار رژيم جا بزند؛ و يا حتي با لخن تأييدآميزي از رهبر يا رهبران رژيم سخن بگويد.»
سخن ايشان را اجمالاً مي توان پذيرفت ولي بهتر بود ايشان مثال هاي عيني تر و واقعي تري ارائه مي كردند. آقاي شالگوني بايد نشان دهند كه من در كجا از چنين اسنادي استفاده كرده ام. اگر مقصودشان نامه عباس سوركي به رياست ساواك است گمان نمي كنم نياز به استدلال باشد تا دريابد نويسنده كه در صفحات بعدي به تلاش هاي وي براي تشكيل يك گروه مسلح اشاره دارد نمي تواند آن نامه را نشانه اي از ضعف او در برابر رياست ساواك قلمداد كند. اما اگر مراد ايشان اسناد مربوط به نابدل و فلكي است كه در ضمايم آمده است من هيچ گونه داوري درباره آنها ندارم. هم مي تواند تلاشي باشد براي رهيدن از مرگ، كه در جاي خود مي تواند مستحسن نيز باشد، هم مي تواند ناشي از تغيير نگاه آنان به سودمندي مبارزه مسلحانه تفسير گردد.
آقاي شالگوني ضمن آن كه موضوعات نسبتاً درستي را در مورد بازجويي زير شكنجه به معناي متداول آن بيان مي كند ولي به بازجويي هاي پس از سپري شدن شكنجه- تأكيد مي كنم به معناي متداول آن- هيچ اشاره اي ندارند. همه استدلال ايشان معطوف است به «همان 24 يا 48 ساعت اول». ايشان به درستي بيان مي كنند در «اوراق بازجويي ها هر اطلاعات داده شده توسط فرد زير بازجويي ضرورتاً به معناي اطلاعات تازه براي بازجو نيست» و در ادامه مي نويسند: «در اوراق آخرين جلسات بازجويي هر فردي ممكن است با كروكي روابط افراد مختلف، فهرستي از نام ها، تك نويسي ها درباره افراد مختلف، يا تاريخچه شكل گيري گروه روبرو بشويم. ولي از هيچ يك از اينها نمي شود نتيجه گرفت كه فرد مورد نظر در تاريخ نوشتن اين اوراق، اطلاعات تازه يا با ارزشي به بازجو مي داده است.»
من مي پذيرم كه اطلاعات متهم در "زمان مقرر" چه 48 ساعت، چه 24 ساعت و چه 6 ساعت مي تواند گمراه كننده و "اطلاعات فريب" باشد. آيا از اين سخن مي توانيم نتيجه بگيريم كه پس همه اطلاعات مندرج در بازجويي ها در طول دوران محكوميت اطلاعات فريب است؟ قطعا چنين نيست به عنوان مثال توجه كنيد به بازجويي هاي "مردان جنگل". آيا اطلاعاتي كه آنان در بازجويي ها ارائه كردند كه حاوي شرايط بسيار توان فرسا و دشوار آنان در كوهستان بود "يكسره اطلاعات فريب" است؟ آيا آنان مسيرهاي ديگري پيمودند؟ آيا درگيري شان با دشمن به نحو ديگري بوده است؟ دستگير شدن شان چطور؟ بنابراين راهي نيست جز اين كه بپذيريم بازجويي مگر در موارد شاذ با حقيقت همراه است. به راستي نمي دانم كه آقاي شالگوني در صدد اثبات چيست؟!

حقيقت، نقد اسناد و پرخاشگري سازمان يافته
 

صرف نظر از آقاي شالگوني كه باب بحث در اين باره را گشوده اند ديگران ترجيح داده اند بدون بحث و گفت و گو استفاده و استناد به اسناد را محكوم كنند در حالي كه بايد توجه داشته باشند براي رد و اثبات هر نظريه اي:

دلايل قوي بايد و معنوي
نه رگ هاي گردن به حجت قوي

آنان احساسات و پرخاش گري را جاي استدلال نشانده اند در حالي كه بايد خلاف نظر مرا به اثبات مي رساندند و ثابت مي كردند كه ساواك هيچ نيازي و تلاشي براي يافتن حقيقت نداشت. در صورت اثبات چنين گزاره اي با اين پرسش مواجه مي شويم كه چرا متهمين ده ها و گاه صدها برگ مطلب مي نوشتند؟ آنان چه اصراري داشتند اين مطالب را كه مورد نياز ساواك نيز نبوده است با دقت هر چه تمام تر و با توصيف جزئيات براي بازجويان بنويسند؟ چاره اي نيست جز آن كه بپذيريم ساواك براي تأمين اهداف قطعاً ضد انساني، ضد ملي و سركوب گرانه خود مجبور بوده است براي يافتن حقيقت تلاش كند. حتي اگر هميشه اين تلاش ها با موفقيت نيز همراه نمي شده است. ساواك و كميته مشترك ضد خرابكاري با پديده هاي موهومي مبارزه نمي كردند. آنان خواهي، نخواهي ناگزير بودند كه بدانند كه گروه هاي مخالف شان كيستند و چه مي گويند. از اين روست كه ناقدين سياست دو گانه اي در برابر اسناد پيش گرفته اند. آنان از برخي اسناد مندرج در كتاب عليه رقيب و حتي عليه نويسنده و يا به سود اين و آن چريك استفاده مي كنند، ولي از تأييد مجموع آنها امتناع مي ورزند. آنان هنوز گرماي بوسه هاي داغ رودباري و نوروزي را با تمام وجود حس مي كنند، ولي انتقاد رودباري از حميد اشرف را بر نمي تابند.
آقاي نقي حميديان دو وجه براي اسناد قايل است. وجوه مثبت و وجوه مبهم، انحرافي و نادرست. ايشان برخي از وجوه مثبت را بر مي شمارد و سپس به وجوه مبهم، انحرافي و نادرست پرداخته و مي نويسد: «آنان (متهمان) كوشش مي كردند از علايق خود به زندگي، تحصيل و شغل خوب و درآمد بالا و سكس و غيره حرف بزنند.» ايشان نيز مانند آقاي شالگوني براي اثبات مدعاي خود راه افراط و اغراق مي پيمايد. نه در اسناد كتاب از اين موضوعات يعني از علاقه به زندگي و سكس سخني به ميان آمده است و نه در مابقي اسنادي كه از آنان استفاده نشده است. حتي بازجويي خود ايشان نيز تقريباً از اين نوع «علايق» تهي است. ايشان و آقاي شالگوني براي آنكه به خوانندگان بقبولانند كه اسناد عاري از اعتبار است مواردي را مطرح مي كنند كه اساساً موضوعيت ندارد و سالبه به انتفاء موضوع است. آقاي نقي حميديان مي نويسند: «حال با كتابي روبرو مي شويم كه نويسندگان آن، چنان از اسناد سخن مي گويند كه تو گويي اسناد آن چنان حتي مي توانند روح و جان همه رويدادها و روندها را توضيح دهند.» وي اضافه مي كند: «به گمان من بخش بزرگي از محتويات اين اسناد، حاوي دروغ و جعل اطلاعات گمراه كننده، اضافه گويي هاي منحرف كننده، سناريوهاي از پيش ساخته شده و ضد و نقيض گويي هاي ظريف و زيركانه است.»
آقاي حميديان مي دانند من ادعا نكردم كه اسناد موجود مي توانند «روح و جان همه روندها و رويدادها» را توضيح دهند، از اين رو از ديگران خواستم كه در تكميل اين اثر بكوشند. اما با كلي گويي نيز نمي توان ادعاي خود را به كرسي نشاند و گفت بخش بزرگي از اين اسناد حاوي دروغ و جعل اطلاعات گمراه كننده است. آقاي حميديان مي توانند همه نقدها را مطالعه كنند آنگاه گواهي خواهند داد كه داوري ايشان از سر علم و اطلاع نبوده است و ناقدين جز چند مورد كم اهميت نكته اي نيفزوده اند. متأسفانه فرهنگ سياسي آقايان دو سويه دارد. يك سوي آن مطلق گرايي است و سوي ديگر كلي گويي. ناقدين محترم در تكريم سازمان متبوع خود مطلق گرا هستند و در نقد كتاب كلي گو.
 

برداشت هاي ذهني و خيانت
 

«چريك هاي فدايي خلق» يا همان گروه چند نفره موسوم به اشرف دهقاني همچنين آقايان محمدرضا شالگوني، اصغر ايزدي و قربانعلي عبدالرحيم پور ادعا كرده اند كه اينجانب مسعود احمدزاده را خائن خوانده ام. اين آشكارا يك اتهام است زيرا كه من هيچ گاه او را خائن نخوانده ام. من در مقام يك گزارشگر تلاش كرده ام از داوري بپرهيزم. تعيين خدمت و خيانت چريك ها از جمله مسعود احمدزاده به عهده مردم و به عهده تاريخ است. ضمن آن كه هر گونه مبارزه عليه ستم، بي عدالتي و وابستگي را واجد ارزش هاي انساني مي دانم. آنچه كه من نشانه گرفته ام و اكنون ناقدين مي كوشند با جنجال آفريني و اتهام زني بدان پاسخ ندهند معيارهاي معوجي است كه آنان براي تعيين خدمت و خيانت، وضع و مقرر كرده اند. اتفاقاً همين معيارهاي معوج است كه صرف نظر از نيت واضعين آن مي تواند جنايت بيافريند. چنان كه آفريد. سخن من اين نيست كه چرا مسعود احمدزاده، در جلسه پنجم بازجويي تلفن خانه چنگيز قبادي و همسرش را افشا كرده است. بلكه سخن من اين است كه چرا او با آن كه مي دانست قبادي و مهرنوش ابراهيمي متواري هستند و ساواك هنوز به آنان دست نيافته است تأييد كرد كه عكس هاي به دست آمده در خانه متعلق به «جواخيم و همسرش» است. در اينجا اصلاً «زمان مقرر» مطرح نيست بلكه سودمندي اين اطلاعات براي ساواك مطرح است. نمي توان از پاسخ گريخت و گفت: «ولي چنگيز قبادي در تاريخ 50/7/8 در جاي ديگر و بي ارتباط با اين منزل درگير و كشته شد.» اگر فرضا گشت هاي شكار ساواك با در دست داشتن عكس آن دو آنان را در خيابان شناسايي و شكار مي كرد، آن گاه چه پاسخي براي ارائه داشتيم؟
نادري اين هوشياري را داشت تا براي تأمين نيتي كه آقايان ادعا مي كنند؛ بر تاريخ اين بازجويي تأكيد نكند و يا آن را حذف كند ولي چنين نكرد چون چنان نيتي نداشت.
اگر گفته شود كه «شكنجه هاي وحشيانه» تاب و توان او را براي مقاومت ربوده بود و ناگزير لب به سخن گشود مي توان گفت تاب و توان افراد متفاوت است. كسي زودتر و كسي ديرتر از تاب و توان خواهد افتاد. پس نه ابراهيم سروآزاد خائن است و نه مناف فلكي و نه حتي نوشيروان پور كه خود را مرد اين ميدان نديد و راه عافيت برگزيرد. نتيجه اين معيارهاي نادرست چه بود؟ آيا جز نهادينه كردن خشونت؟ و خائن و خادم خواندن ديگران با معيارهايي كه بنياد آن بر باد است؟ البته آقاي عبدالرحيم پور با انتقاد از اطلاق «لفظ خيانت» به كساني كه در «زير شكنجه حرف زده بودند» ادعا مي كنند «اين برداشت هاي ذهني بعدها اصلاح شد. ميزان مقاومت را از دو روز به 24 ساعت بعد به 12 ساعت و بعد به 6 ساعت فرو كاستيم.»

تعبير گانگستريسم
 

در اينجا نمي خواهم متعرض اين بحث شوم و نتيجه بگيرم كه مطابق سخنان آقاي عبدالرحيم پور «اعترافات زير شكنجه» مقرون به صحت است و حظي از حقيقت برده است. و البته به راست و دروغ اين ادعاي آقاي عبدالرحيم پور نيز كاري ندارم بلكه فقط به همان «برداشت ذهني» و معيارهاي معوج است كه كار دارم و آنها را معيوب و منشأ بسياري رفتارهاي غير انساني مي دانم. اين «برداشت هاي ذهني» و معيارهاي معوج است كه لاجرم سر از گانگستريسم در مي آورد. تقريباً همه آقايان از اطلاق واژه «گانگستريسم» به برخي اقدامات چريك ها برآشفته شده اند. مي پذيرم كه اين تعبيري بسيار تند است. ولي آشكار است كه من اين واژه را از عباس جمشيدي رودباري به عاريت گرفتم و بر خلاف آنچه كه ادعا شده است «آقاي نادري و يارانش، سازمان چريك هاي فدايي خلق ايران را، سازمان گانگسترها اعلام مي كنند»، تأكيد مي كنم كه اين نيز دروغي آشكار است و البته با‌ آقاي عبدالرحيم پور همداستانم كه اگر جمشيدي رودباري «در انتقاد از آن عمل رفيق خود» از اين واژه استفاده نكرده بود واقعاً نمي دانستم از چه واژه اي بايد براي توصيف قتل هاي بي معنا- قتل دو كارمند اداره كار، قتل افسر راهنمايي و رانندگي، قتل سرباز محافظ بانك و در حال فرار و ... استفاده مي كردم. جالب اينجاست كه آقاي عبدالرحيم پور انتقاد از اين رفتارها را انحصاري مي دانند. اگر جمشيدي رودباري انتقاد مي كند پسنديده است و نشاني است از فاصله داشتن با گانگستريسم، ولي اگر نادري به رفتارهايي از اين قبيل انتقاد كند مي توان آن را با دروغ آلود و زبان به دشنام گشود.

الهام پذيري و تقليد اشكال مبارزه
 

آقاي حميديان مي گويند كه اينجانب نوشته ام «انگيزه شروع مبارزه مسلحانه به كلي وارداتي است.» ايشان حتماً توجه دارند كه انگيزه مبارزه را نمي توان تقليد كرد ولي شكل و شيوه را مي توان. البته الهام گرفتن از مبارزات ديگران در ديگر جوامع نه تنها نكوهيده نيست بلكه گاه اجتناب ناپذير و حتي پسنديده است. هر مبارزه اي در هر دوره اي از تاريخ عليه ظلم و ستم براي هميشه مي تواند براي عده اي الهام بخش و شورآفرين باشد. اما تقليد بدون توجه به ويژگي هاي تاريخي و فرهنگي و اقليمي و بدون محاسبه توان و ظرفيت دو سوي مبارزه همان نتيجه اي را در بر خواهد داشت كه اكنون آقاي حميديان بنويسد: «من در اينجا نه مدافع مشي مسلحانه چريكي هستم و نه در اين نوشته قصد دارم به دفاع از آن حتي در آن سالها برخيزم! مبارزه مسلحانه در يك دهه پاياني رژيم شاه به موفقيت دست نيافت.» و آقاي عبدالرحيم پور نيز تأكيد كند: « لازم مي دانم يادآوري كنم ساليان درازي است كه من مبارزه مسلحانه به قرائت هاي گوناگون و متفاوت، از قرائت رفيق پويان تا قرائت رفيق بيژن جزني و حتي قرائت حزب توده ايران را براي آن زمان و آن شرايط و براي اين زمان و شرايط كنوني جامعه درست و مناسب نمي دانم.»
اگر مبارزه مسلحانه در آن زمان و آن شرايط اصيل، بومي و پاسخ به نياز زمانه بود چرا اكنون بايد از آن برائت جست؟ اگر قرار باشد هر پاسخي به نياز زمانه، بعدها بي حاصل دانسته شود و مورد انكار قرار گيرد و طرد شود بنابراين هيچ گاه به هيچ نياز زمانه پاسخي داده نخواهد شد. اگر منتقدان نيك بنگرند در خواهند يافت كه اين برائت جويي شان ناشي از ناسازگار يافتن روش مسلحانه «در آن زمان و آن شرايط» مي باشد كه اين ناسازگاري فقط مي تواند به واسطه تقليدي بودن آن روش حاصل شده باشد. ملاحظه كنيد كه صفايي فراهاني پس از حمله به پاسگاه سياهكل مي گويد: در دهات تبليغ كنيم تا نيرو بگيريم. آيا اين همه بيگانگي با جامعه پذيرفتني است؟ آيا زماني كه صفايي فراهاني در جست و جوي كانوني براي شورش بود نگاه او معطوف به جامعه روستايي ايران بود يا به كوه هاي سيرامايسترا؟
چندان مهم نيست كه آيا مبارزه مسلحانه در مبارزه عليه ديكتاتوري موفق بود يا خير؟ بلكه انطباق و سازگاري آن با جامعه ايران واجد اهميت است. من مبارزه مسلحانه را شورآفرين و جاذب دانسته ام. اصولاً‌ هر گونه مبارزه عليه بيداد و ستمگري، احترام برانگيز و فداكارانه است ولي تقليدي بودن آن قابل دفاع نيست.
البته بد نيست خانم زينت ميرهاشمي نيز توجه داشته باشند كه اين فقط نادري نيست كه نمره مقبولي به جنبش مسلحانه در نبرد عليه ديكتاتوري نمي دهد بلكه برخي از دوستان سابق ايشان نيز مانند آقاي حميديان و آقاي عبدالرحيم پور هم از دادن نمره قابل قبول امتناع مي ورزند.
در اين جا بايد نگاه از منظر يك پژوهشگر را از نگاه يك كنشگر جدا كرد. همه كساني كه در نقد خود نگاهي پرخاش جويانه را واتابيده اند، از منظر كنشگري كه به رغم فاصله گيري نظري، هنوز نتوانسته از تعلقات عاطفي خود دوري كند، سخن گفته اند.

رابطه و وابستگي
 

برخي از منتقدين به عدم وابستگي سازمان به ديگر كشورها تأكيد ورزيده و با استناد به اظهارات آقاي حسن ماسالي مي نويسند كه حميد اشرف از «مطالبات شوروي سخت برآشفته شده بود» و نوشت: «به آنها بگوييد ما جاسوس نيستيم.» البته معلوم است كه مستندات من نامه اي است كه در پرونده حميد اشرف مضبوط است. مي توان به مانند «چريك هاي فدايي خلق» يا همان گروه موسوم به اشرف دهقاني آن را جعلي دانست و خيال خود را راحت كرد. اين گروه براي اثبات جعلي بودن اين دو نامه مي نويسد: «سازمان چريك هاي فدايي خلق در همان زمان در اعلاميه اي كه در دوم خردادماه 1355 منتشر كرد واقعي بودن آن نامه ها را تكذيب و بر جعلي بودن آنها تأكيد ورزيد.»
روشن است كه نمي توان صرفاً‌ بر پايه اعلاميه سازمان در آن روز بر جعلي بودن آن دو نامه گواهي داد. ضمن آن كه مفاد آن دو نامه اكنون تأييد شده است. من نمي دانم كتاب آقاي حسن ماسالي در چه سالي انتشار يافته ولي به هر حال حاوي مطالبي است داير بر تلاش سازمان براي ارتباط گيري با شوروي. بنابراين نامه منسوب به حميد اشرف نمي تواند جعلي باشد. زيرا در صورت جعلي دانستن آن اين پرسش مطرح مي شود كه ساواك بر حسب چه شواهد و قرائني نامه اي جعل كرده است كه ساليان بعد مضمون آن توسط آقايان ماسالي، مهدي خان بابا تهراني و ميراث داران چريك ها اجمالاً تأييد مي شود. در اين صورت اگر نامه را جعلي ندانيم بايد گفت كه «در برابر نص نمي توان اجتهاد كرد.» اين نامه نشان مي دهد كه حميد اشرف در برابر دريافت آن «صدهزار آفبش امپرياليستي» حاضر است از نام خليج فارس و خوزستان به نفع وام دهنده كوتاه بيايد و حتي وعده دهد كه اطلاعاتي از ارتش ضد خلقي را در اختيار آنان قرار خواهد داد. به اظهار آقاي بهروز خليق آقاي ماسالي مي نويسد: «تا آنجايي كه من در جريان اين تماس بودم...» به عبارت ديگر آقاي ماسالي تصريح دارند خيلي در جريان اين تماس ها نبوده است. پس نمي توان با مردود دانستن مفاد نامه، نظريات آقاي ماسالي را كه خيلي در جريان نبودند قطعي دانست. ضمن آن كه آقاي ماسالي نيز مي نويسد: «رهبران سازمان به رابطين سازمان در خارج از كشور دستور داده بودند كه محرمانه با شوروي تماس بگيرند.» اكنون اين ناقدين هستند كه بايد پاسخ دهند كه اين تماس به چه منظوري صورت گرفت. آيا حميد اشرف چنان ساده انگار و خوش خيال بود كه تصور مي كرد مي تواند رابطه اي يك جانبه با اتحاد جماهير شوروي برقرار كند و فقط از آنان پول و جنگ افزار بگيرد؟ آيا حميد اشرف نمي دانست كه حزب توده نيز گام به گام در اين ورطه پاي نهاد؟ آيا حميد اشرف و ديگر رهبران سازمان نمي ديدند كه اتحاد جماهير شوروي با ده ها حزب برادر و صدها جنبش آزاديبخش چه مي كند كه چنين براي «تماس محرمانه» با آن اشتياق نشان مي دادند؟
دست نوشته ديگر منسوب به حميد اشرف همان نامه اي است كه به تصفيه هاي درون سازماني اشاره دارد. گروه موسوم به اشرف دهقاني آن را نيز جعلي مي دانند و براي اثبات مدعاي خود مي نويسند: «در يك جاي نامه عبارت دوست شهيد نوروزي را به كار برده اند.» در حالي كه «ما ياران خود را هميشه و به طور مطلق با واژه رفيق خطاب مي كنيم.» اما مفاد اين نامه نيز توسط آقاي عبدالرحيم پور تأييد شده است. (بدان خواهيم پرداخت)
آيا اكنون آقاي بهروز خليق تأييد مي كنند كه نامه ها واقعي است؟ و يا آنكه هنوز در واقعي بودن آنها ابهام دارند؟

ابهام در نحوه دستگيري فاطمه سعيدي
 

صرف نظر از موارد مشترك در نقدهاي صورت گرفته اما برخي مطالب به موضوعات خاص مي پردازند كه در ادامه تلاش مي كنيم بدان ها پاسخ دهيم.
از اولين فحش نامه هايي كه انتشار يافت كه اتفاقاً مورد استقبال آقايان شالگوني، مهدي سامع، اصغر ايزدي،‌ عباس هاشمي و عبدالرحيم پور واقع شد، نامه سرگشاده فاطمه سعيدي است با عنوان «براي فرزندان من اشك تمساح نريزيد.» اين نامه كه احتمالاً به قلم خانم اشرف دهقاني و يا آقاي فريبرز سنجري است، شاهكاري است از اخلاق و ادب و مچ گيري. فعلاً از پرداختن به كشته شدن دو فرزند ايشان در مي گذرم و فقط به نحوه دستگير شدن ايشان و موضوعي كه از جانب من مطرح شده است مي پردازم. من در صفحه 478 با اشاره به مراجعت خانم سعيدي به اتفاق شعاعيان به منزلي كه احتمالاً لو رفته بود نوشته ام «فاطمه سعيدي نحوه دستگير شدن خود را بارها در بازجويي هاي مختلف بي كم و كاست تكرار مي كند.» و تأكيد كرده ام «او هيچ انگيزه اي براي خلاف گويي و وارونه نمودن ماجراي دستگيري خود نداشته است.»
خانم فاطمه سعيدي اينك مي نويسد: «بلي، شكنجه گران ساواك ناچار بودند همه آنچه كه من در مورد نحوه دستگير شدن خود به آنها مي گويم را بپذيرند و تصور كنند كه من حقيقت را به آنها گفته ام. اما آيا واقعيت به همانگونه بود كه من براي آنها تكرار مي كردم؟» و سپس ادعا مي كنند كه بر خلاف نظر من در نحوه دستگيري خود حقيقت را به بازجويان ساواك نگفته است. فقط مي توان متأسف بود؛ نه براي خانم سعيدي بلكه براي كساني كه ادعاهايشان گوش فلك را كر كرده است اما از درك يك موضوع كوچك عاجزند: دستگير شده، نحوه دستگيري خود را به دستگير كننده دروغ مي گويد.
واقعالً كه شاهكار است. فرضاً كه چنين باشد، خب، اين خلاف گويي چه سودي دارد؟ نمي توان از خانم سعيدي انتظار داشت كه «در اين دوران پيري و كهولت» كتاب را خوانده باشند و موضوعي را كه مطرح كرده ام درك كرده باشند. اما آيا آقاياني كه از اين سخنان استقبال كرده و به وجد آمده اند متوجه موضوع شده اند يا خير؟ موضوع بسيار ساده است. نوشته ام كه در دستگيري خانم فاطمه سعيدي دو روايت در دست است. يكي روايت مصطفي شعاعيان كه مدعي است فاطمه سعيدي به همراه علي اكبر جعفري براي كسب اطلاع از سلامت يكي از خانه ها بدانجا رفت و دستگير شد و علي اكبر جعفري نيز بر خلاف وعده اي كه كرده بود هيچ اقدامي براي استخلاص او نكرد و روايت ديگر روايت خانم فاطمه سعيدي است كه در بازجويي هاي مكرر خود مي گويد به اتفاق مصطفي شعاعيان به سوي آن خانه رفته است و در حوالي خانه مورد نظر شعاعيان با تعيين قراري از او جدا شد و خانم فاطمه سعيدي لحظاتي بعد، به هنگام مراجعه به خانه دستگير شد. ايشان و كساني كه اين بيانيه را براي وي نوشته اند ظاهراً متوجه موضوع نشده اند و يا تجاهل كرده اند. بنابراين روشن نمي سازند كه بالاخره خانم فاطمه سعيدي با شعاعيان به سوي آن خانه رفته است يا با علي اكبر جعفري؟ زيرا هر يك از اين روايت ها پيامدهايي دارد كه در كتاب بدان پرداخته ام.

بازجويي و دستخط
 

آقاي فريبرز سنجري و همچنين گروهشان در بيانيه هاي جداگانه به بعضي مطالب اشاراتي كرده اند از جمله نوشته اند «برگي كه به عنوان بازجويي رفيق بهروز دهقاني ارائه شده كاملاً جعلي بوده و تقلبي بودن آن اظهر من الشمس است.» زيرا كه دستخط مندرج در آن برگه با دستخط هاي بر جاي مانده از بهروز دهقاني متفاوت است. اين كشف ويژه اي نيست كه آقاي سنجري و گروهشان به آن نايل آمده اند زيرا كاملاً آشكار است كه دستخط سئوال كننده و دستخط جواب دهنده يكي است. اما اگر چون دستخط متعلق به بهروز دهقاني نيست پس لاجرم جعلي است، اجاره مي خواهم كه يك مورد ديگر از اين جعليات! را خود به اطلاع برسانم. در صفحه 215 نوشته ام به علت گلوله اي كه به دست راست فرهودي خورد... . اگر به عكس او نيز دقت شود معلوم است كه يكي از دستان او كه همان دست راست باشد به گردن آويخته است. اصولاً عموم افراد راست دست هستند و فرهودي نيز در ميان اين عموم بود و در نتيجه فرهودي نمي توانست خود بازجويي اش را بنويسد بنابراين همه آنچه كه از قول فرهودي آمده است تماماً جعلي است! و يا اصولاً فرهودي هيچگونه بازجويي نشده است. اما خير! هر گاه متهم بنا به دليلي نمي توانست بنويسد بازجو، هم سئوال را مي نوشت و هم جواب را.

توهم بهره برداري ابزاري از سند
 

آقاي سنجري مي نويسد: به نيت خراب كردن حسن پور در بخش اسناد، سندي از بازجويي او آورده ام كه در آن شاه را اعليحضرت همايوني خوانده است. ظاهراً آقاي سنجري كتاب را نخوانده اند. من نوشته ام كه تا چند روز ساواك از فعاليت هاي پنهاني حسن پور بي اطلاع بود و سئوالاتي كه از وي مي شد بي ارتباط با فعاليت هاي پنهانش بود و اين سند را نيز به عنوان شاهد اظهار خود آورده ام. اما اكنون آقاي سنجري با نيت خواني نتيجه ديگري مي گيرد. ديگر ايرادات آقاي سنجري نيز از همين نوع است. بنابراين بهتر آن است كه از آنها بگذريم. ايشان درباره حسن فرجودي نيز نكات تأمل برانگيزي مطرح كرده اند كه بدان خواهيم پرداخت. ولي بهتر بود ايشان روشن مي ساختند كه چرا نام حسن توسلي در ميان كشته شدگان سازمان آنان به چشم نمي خورد؟ و خانم دهقاني از وي چه اطلاعي دارند؟
خانم زينت ميرهاشمي در آرش نوشته اند نادري مردسالار و ضد زن است چون از قول ابوالحسن شايگان نوشته است كه آگاهي تئوريك افسرالسادات حسيني نزديك به صفر بوده است. با اين استدلال بايد گفت مرضيه تهيدست شفيع (شمسي) نيز مردسالار و ضدزن است! زيرا كه خود در كنگره اول سازمان گفت كه «توانايي تئوريك چنداني» نداشته است! (كتاب كنگره، ص 53) نادري مردسالار و ضد زن است چون خانم ميرهاشمي و آقاي سامع هيچ دليلي براي آن اقامه نمي كنند.

سامع و رابط سياهكل رود
 

آقاي مهدي سامع نيز در آرش مطالبي نوشته اند. ايشان با هوشمندي كه به تردستي بي شباهت نيست سعي كرده اند در درستي اسناد شبهه ايجاد كنند. ايشان با اشاره به بازجويي 8 بهمن خود كه نام حميد اشرف را افشا مي سازد مي نويسند: «هدف اين جعل در بازجويي اين است كه گويا من كه در روز 22 آذر 1349 پس از سه ماه آزادي از زندان دوباره دستگير شدم در تاريخ 8 بهمن 1349 نام حميد اشرف را براي بازجويان افشا كرده ام. اما اين دروغ وقتي روشن مي شود كه به صفحه 188 و 189 كتاب مراجعه كنيم. در اين صفحه نامه اي از شيخ الاسلامي رئيس ساواك رشت كه در تاريخ 15 بهمن 1349 براي اداره كل سوم ساواك نوشته شده چاپ شده است. در ماده 5 اين نامه نوشته شده از مهدي سامع درباره مشخصات رابط سياهكل رود تحقيق و با نتايج تحقيقات از رديف چهار چنانچه امروز دستگير شده در ظرف روز جاري ابلاغ فرمايند. بنابراين در تاريخ 15 بهمن هنوز ساواك اطلاعي از مشخصات رابط شهر با كوه كه رفيق حميد اشرف بود نداشت.» ايشان سپس نتيجه مي گيرد «در تاريخ 15 بهمن 1349 ساواك هنوز از مشخصات، اسم مستعار، علايم مشخصه و علايم شناسايي رفيق حميد اشرف اطلاعي نداشت و ذكر نام حميد اشرف در صفحه 184 از قول من همان «اشتباه كوچك» است كه سند سازان را رسوا مي كند.»
روشن است كه آقاي سامع در 8 بهمن ماه سال 1349 از حميد اشرف سخن گفته و نام او را افشا كرده است و نه از «عباس» رابط سياهكل رود. بنابراين همان طور كه آقاي سامع خود اذعان دارند «در تاريخ 15 بهمن هنوز ساواك اطلاعي از مشخصات رابط شهر با كوه كه رفيق حميد اشرف بود نداشت.» كاملاً صحيح است و ما نيز تصديق مي كنيم. اما ساواك در پانزدهم بهمن طبق بند 2 نامه شيخ الاسلامي مي دانست كه «عباس رابط اصلي با گيلان» است. تأكيد مي كنم كه عباس و نه حميد اشرف و طبق بند 5 همين نامه خواسته شده است كه از مهدي سامع درباره مشخصات رابط سياهكل رود تحقيق نمايند. بنابراين تا اين لحظه ساواك مي داند كه شخصي به نام عباس رابط اصلي گيلان است ولي نمي داند كه اين عباس همان حميد اشرف است كه سامع در هشتم همان ماه درباره او سخن گفته است. ضمناً ساواك مشخصات «رابط سياهكل رود» را از مهدي سامع مي خواهد. اين نامه حتي روشن نمي كند كه آيا شيخ الاسلامي در لحظه مخابره خبر مي دانسته است كه عباس يعني «رابط اصلي گيلان» همان «رابط سياهكل رود» است يا خير؟
بعداً و به همت آقاي سامع براي ساواك روشن شد كه عباس همان حميد اشرف است!
حتي اگر فرض را بر اين استوار سازيم كه در پانزدهم بهمن ساواك مي دانسته است كه «رابط اصلي گيلان» و يا «رابط سياهكل رود» همان حميد اشرف است درخواست عطارپور و شيخ الاسلامي از اداره كل سوم براي انجام تحقيق از مهدي سامع درباره «عباس» باز هم به كار آقاي سامع نمي آيد زيرا همان گونه كه در كتاب ملاحظه كرديم حميد اشرف در سال تحصيلي 49 در دانشكده ثبت نام كرد. بنابراين ساواك هنوز اطلاعات دقيق شامل علائم مشخصه و علائم شناسايي از حميد اشرف و يا عباس در اختيار نداشت. بنابراين طبيعي بود كه از سامع خواسته شود تا اين مشخصات را در اختيارشان بگذارد.
آقاي سامع همچنين يك رندي كوچك ديگري نيز مرتكب شده است. ايشان مي نويسد: «هدف اين جعل در بازجويي اين است كه گويا من در روز 23 آذر 1349 پس از سه ماه آزادي از زندان دوباره دستگير شدم...» ايشان در 23 آذر «گويا» دستگير نشدند بلكه حتماً دستگير شدند!
آقاي سامع اكنون بذر شبهه مي كارند تا بعداً محصول خود را درو كنند.

شبهاني كه واحدي پور طرح مي كند
 

آقاي ايرج واحدي پور مطالب نسبتاً سودمندي در آرش نوشته اند. ايشان مي نويسد كه من در صفحه 65 زمان آشنايي جزني و سوركي را در اواسط سال 45 قيد كرده ام. اما چنين نيست. در سطر آغازين آن صفحه نوشته ام در تاريخ 43/11/1 منبع ساواك با كد 654 گزارش مي دهد .... سپس با شرح گزارش افزوده ام كه ساواك از آن پس تحريكات سوركي را زير نظر داشت و چند سطر بعد نوشته ام: «پس از اين قضاياست كه سوركي توسط ظريفي به جزني معرفي مي شود.»
بنابراين تاكنون از زمان آشنايي جزني و سوركي سخني نگفته ام و چند سطر بعد در ادامه مي افزايم «به اين ترتيب، در اواسط سال 45 با اينكه در جلسات نظر مساعدي در مورد همكاري با سوركي وجود نداشت مقرر شد كه جزني به همراه ظريفي ملاقاتي با سوركي ...»
من از ملاقات جزني با سوركي در اواسط سال 45 براي بررسي وضعيت او جهت عضو گيري سخن گفته ام و نه از آشنايي آن دو. گرچه همچنان زمان آشنايي آن دو محل اختلاف است. مايل نيستم بگويم آقاي واحدي پور تعمداً موضوع را بد فهميده اند بلكه مي گويم ايشان تأمل لازم را نداشته اند، به اضافه اندكي تعجيل در پاسخگويي.
آقاي واحدي پور با اشاره به موضوع عزيز سرمدي مي نويسند: «بيژن جزني به من گفت كه او و رفقايش تصميم گرفته اند خودشان را در چشم دشمن در لباس هاي ديگري نشان دهند كه توجه از آنها دور شود. دو نفر را اسم برد كه يكي عزيز سرمدي بود كه قرار بود در نقش يك قاچاقچي جلوه كند... . يعني رفيقي با مصالح سازماني نقش لومپني به عهده بگيرد.» اين موضوع را كاملاً‌ مي پذيرم ولي آقاي واحدي پور بايد توجه داشته باشند كه سياست فريب دشمن زماني مي تواند موثر واقع شود كه افراد يا خارج از زندان باشند تا ساواك نسبت به آنان حساسيتي نداشته باشد و يا آن كه در جلسات ابتدايي بازجويي باشند تا بدين وسيله ساواك را اغفال و اغوا كنند، ولي هنگامي كه افراد به فعاليت هاي سياسي خود اعتراف مي كنند ديگر اين نوع اعترافات چه سودي برايشان مي تواند داشته باشد؟ آيا باز مي تواند ساواك را اغفال كند؟ ضمناً بايد توجه داشت كه در اين مورد خاص جزني بدون روشن ساختن موضوع از «اتهام زشت» سخن مي گويد و عزيز سرمدي، خود به سفر تفريحي و بازداشت پس از آن اشاره دارد.
آقاي واحدي پور مي گويند كه خيلي از اتهاماتي كه در كتاب به حسن پور و مهدي سامع نسبت داده شده ايشان از شخص ديگري به نحو ديگري شنيده است. اولاً آقاي واحدي پور نمي نويسند كه آن شخص ديگر چه كسي بوده است و نحوه ديگر كدام بوده است. اگر مقصود همان است كه آورده اند نمي دانم روايت ايشان با روايت كتاب چه تفاوتي دارد. در صفحه 178 نوشته ام ابوالحسن خطيب، مهدي فرودسي و مسعود نوابخش در 16 آذر دستگير شدند و متعاقب اعترافات آنان سامع و حسن پور نيز دستگير شدند و مابقي قضايا.
آقاي واحدي پور نيز تلاش مي كند تا با طرح برخي مطالب كم اهميت در درستي اسناد شبهه ايجاد كند. ولي پانزده صفحه از كتاب مربوط است به اسنادي درباره تشكيلات تهران و دستگيري ضياء ظريفي و مشعوف كلانتري و ... آقاي واحدي پور نه تنها يك جمله در نادرست بودن اين اسناد سخن نگفته اند بلكه حتي روايت ايشان با محتواي اسناد هيچ تناقضي ندارد. البته انتظار بود كه ايشان در مورد شبهه اينجانب درباره كمك شهرياري به خروج صفايي فراهاني و صفاري آشتياني مستدل سخن مي گفتند ولي ترجيح دادند كه درباره آن سكوت كنند.

معيارهاي تشخيص حقيقت در نظر ايزدي
 

آقاي اصغر ايزدي صرف نظر از مطلبي كه در آرش نوشتند گفت و گويي نيز با راديو همبستگي انجام دادند كه بسيار شنيدني است. ايشان در اين گفت و گو خود را ناچار مي يابند تا يكي به نعل بكوبند و يكي به ميخ. از اين رو اسناد بازجويي را آميخته اي از حقيقت و غير حقيقت مي دانند. ولي ديگر روشن نمي سازند كه معيار تشخيص حقيقت و غير حقيقت چيست؟ ايشان در اين گفت و گو با تأييد مندرجات كتاب در مورد خود مي گويند: «همان جا [در كتاب] هيچ نكته اي عليه شخص من ندارد.» از آنجا كه به قول خانم الاهه بقراط «يافتن حقيقت، هدف نيست.» پرسشگر راديو همبستگي ديگر نيازي نمي بيند كه بپرسد: چگونه است در مورد شما حقيقت را گفته است اما در مورد ديگران نه؟!
آقاي ايزدي در پاسخ به اين پرسش مصاحبه گر كه چه «راه كارهايي براي پيشگيري از نوشتن چنين كتاب هاي جعلي» پيشنهاد مي دهد، مي گويد: «مهم ترين مسئله كه وجود دارد دسترسي به اسناد آن دوره است؛ اسناد اطلاعاتي و امنيتي رژيم شاه است؛ اسناد ساواك است؛ اسناد و اطلاعات بايد در اختيار پژوهشگران قرار گيرد تا بر مبناي آن اسناد يك تاريخچه نوشته شود. اسناد مخفي است، در اختيار پژوهشگران قرار ندارد. بنابراين يك منبع مهم تاريخ نويسي واقعي گم است و طبعاً نمي توان يك سيماي واقعي را بدون داشتن چنين اسناد و مداركي ارائه دهيم.»
خوانندگان محترم توجه دارند كه اين سخنان را نادري نمي گويد بلكه اظهارات آقاي ايزدي در گفت و گو با راديو همبستگي و در مقام منتقد كتاب است. ايشان نيز بر اين باور بود كه سيماي واقعي چريك ها را بدون در اختيار داشتن اسناد امنيتي نمي توان نگاشت. گويا آقاي ايزدي به هنگام اين مصاحبه نمي دانست كه چه مي گويد و پيامدهاي سخنش چيست. از اين رو نياز به زمان درازي نبود كه ايشان تجديدنظر كند و در مجله آرش بنويسد: «حتي اگر يك زنداني كاملاً حقيقت را بازگو كرده باشد، چون در فضاي ترس و ارعاب و شكنجه اظهار شده فاقد هر گونه سنديت براي تاريخ نويسي است.» آقاي اصغر ايزدي هم در مصاحبه با راديو همبستگي و هم در مجله آرش از جنايت و لكه هاي سياه در تاريخ چريك هاي فدايي خلق سخن مي گويد و از ميراث داران فدايي مي خواهد كه «تك تك موارد قتل هاي درون سازماني» شناسايي و محكوم گردد. گرچه ايشان از سلك چريك هاي فدايي خارج شده است ولي اين خروج از مسئوليت ايشان براي افشاي اين لكه هاي سياه و جنايات نمي كاهد.

چريك ها و دانش تئوريك
 

با برخي از نقدهاي آقاي نقي حميديان آشنا شديم. ايشان نكات ديگري نيز در نقد كتاب نوشته اند. مثلاً در رد كم دانشي چريك ها مي نويسند: «... بقيه عموماً از همان آغاز خود را بي اطلاع از روابط تشكيلاتي، كم سواد، يا بي اطلاع از مسائل سياسي و اجتماعي و حتي ساده لوح و نظاير اين ها معرفي مي كردند. كمتر كسي بود كه به روشني و حتي با فشار، ميزان مطالعات سياسي و حد آگاهي و شناخت خود را بيان كند. تقريباً همه متهمان، آن چند كتابي را كه در پيش گفتار كتاب نامشان آورده شده به عنوان كتاب هاي مورد مطالعه خود نوشته اند. اين يك تاكتيك عادي و بديهي بود.» ايشان در صفحات بعد مي نويسند: «وي [نادري] مي كوشد چريك هاي فدايي خلق را از هر گونه دانش و معلوماتي تهي نشان دهد تا هر گونه ارزش و اعتبار فكري و سياسي نيز برايشان باقي نماند!»
ايشان در ادامه به شرح و بسط اين نظر خود مي پردازند تا خلاف ادعاي نادري را نشان دهند. تصور مي كنم كه آقاي عبدالرحيم پور كه زماني در شوراي رهبري سازمان بودند و علي القاعده بيش از آقاي حميديان از سطح تئوريك غالب اعضاي سازمان با اطلاع مي باشند با نظر من موافق هستند و نه با نظر آقاي حميديان از سطح تئوريك غالب اعضاي سازمان با اطلاع مي باشند با نظر من موافق هستند و نه با نظر آقاي حميديان. ايشان در سخنراني خود در نخستين كنگره سازمان مي گويند: «ما ماركسيست- لنينيست بوديم ولي درست به همان اندازه مادر من كه مسلمان است! كاش ما آثار ماركس و اين ها را مي خوانديم. اگر مي خوانديم، اين قدر خرابكاري نمي كرديم. يكي انسان چگونه غول شد را خوانده بود و فكر مي كرد ماركسيست است. بچه هاي ما كتاب هاي جزني را مي خواندند و مي گفتند چون جزني ماركسيست است و چون قضايا را ماركسيستي تحليل مي كند پس ما هم ماركسيست هستيم. رفقا! اين عين حقايق است.» (كتاب كنگره، ص 28)
آقاي حميديان اكنون چه مي گويند؟ اين اعترافات در زير تازش كدام تازيانه صورت گرفته است؟ « چون جزني ماركسيست است پس ما هم ماركسيست هستيم!!» اميدواريم آقاي حميديان نگويند هر كس نظر خود را دارد. آن نظر من بود و اين نيز نظر عبدالرحيم پور، زيرا در اين صورت كار بسيار خراب مي شود.
آقاي حميديان انتقاد كرده اند كه چرا من ديگر منابع از جمله كتاب ايشان را نديده ام. متأسفانه برخي منابع در اختيار من نبود. سپاسگزار خواهم بود اگر براي من ارسال كنند. اما در برخي نيز فقط خودشيفتگي و اغراق يافتم. اتفاقاً در يك مورد كه به مأخذ چريك ها استناد كردم آن نيز اشتباه از آب درآمد! من با اعتماد و استناد به نشريه كار- ارگان اكثريت- نوشتم كه فرزاد دادگر كشته شده است، اما بعدها برايم معلوم گرديد كه ايشان نيز جزء منشعبين بود كه به حزب توده پيوست.

وضع سازمان در آستانه انقلاب
 

نقد آقاي قربانعلي عبدالرحيم پور گذشته از نكاتي كه تا كنون بدان ها اشاره كرديم حاوي مطالب بسيار با اهميت ديگري نيز هست. ايشان مي نويسند: «نويسنده كوشش مي كند سازمان را در سال 1356 و 1357 به يك سازمان منزوي و از نفس افتاده اي كه سراپا زير نفوذ و كنترل سازمان امنيت بود فروبكاهد. اما بر خلاف ادعاي او، واقعيت اين است كه سازمان در سال 1356 و اواسط سال 1357... به بزرگ ترين جريان سياسي كشور بدل شده و در يك قدمي تبديل شدن به يك حزب سياسي بزرگ و پر نفوذ در كشور قرار داشت.»
ايشان در صفحه بعد همين مطلب را تكرار كرده و مي نويسند: «سال 1357-1356 بر خلاف ادعاي نويسندگان كتاب، سال ايزوله شدن سازمان چريك هاي فدايي خلق ايران نبود بلكه درست بر عكس سال گسترش ارتباطات و ارتقاع [ارتقاء] سازمان در جهت ياد شده بود.»
آقاي عبدالرحيم پور همين مضمون را در چند جاي ديگر تكرار مي كنند از جمله با اشاره به چندين مورد عمليات موفق بعد از ضربات 55 مي افزايند كه نادري فقط به يك مورد اشاره و «ترجيح مي دهد براي اثبات ادعاي خود مبني بر تمام شدن كار سازمان بعد از سال 55 در مورد بقيه سكوت كند.» آقاي عبدالرحيم پور در صفحات پيشين نوشته است: «تحريف و وارونه سازي رويدادهاي گذشته، رفتاري غير قابل دفاع، ضد علمي و غير اخلاقي است.» البته با اين ادبيات اغراق آميز چريك ها ناآشنا نيستيم ولي گويا آقاي عبدالرحيم پور فراموش كرده اند كه در كنگره اول سازمان گفته اند: «رفقا! مي رفتم و به رفقا مي گفتم كه سازماني در كار نيست،‌ باور نمي كردند. مي گفتم سازمان بدبخت چيزي ندارد، باور نمي كردند. رفيق بهروز دو روز بود كه از زندان آزاد شده بود. سوار موتور شديم. گفتم بيا به سازمان برويم كه هيچ چيز نداريم... مي آمدند و مي ديدند كه راست مي گويم و چيزي نداريم.» (كتاب كنگره، ص 27)
اين فقط آقاي عبدالرحيم پور نيست كه چنين اعتراف مي كند بلكه آقاي فرج الله ممبيني در همان كنگره مي گويند: «در سال 1356 مجموعه نيروي سازمان پر عظمت چريك ها را اگر جمع مي كرديد به زحمت نصف اين رديف (اشاره به يك رديف از نمايندگان) را پر مي كردند. تا نيمه سال 57، آنچه از سازمان مانده بود كمتر از ده تيم بود كه مسئوليت آن بر دوش سه چهار نفر از اعضاي معمولي و كم تجربه سازمان افتاده بود.» (كتاب كنگره، ص 16)
نيازي نيست يادآور شويم كه آن ادعاها كجا و اين اعترافات كجا؟

آيا فدائيان مي توانند از گذشته خود انتقاد كنند؟
 

آقاي عبدالرحيم پور مي نويسند: «فدائيان خلق ايران سال هاي درازي است كه اصل انتقاد و ديالوگ و گفت و شنود را به روش برخورد در بيرون و درون خود بدل كرده اند.» بسيار عالي است. فداييان آماده اند كه از خود انتقاد كنند و آن را بدون «تحريف و وارونه سازي» در معرض داوري قرار دهند. اما چه اتفاقي افتاده كه فداييان چنين تصميمي گرفته اند زيرا كه به قول آقاي بهزاد كريمي: «در جنبش ما هرگز هيچ رهبري با شجاعت و شهامت از خود انتقاد نكرده است.» (كتاب كنگره، ص 20)
براي ما مهم تر از اين كه چه اتفاقي افتاده كه فدائيان مي خواهند از خود انتقاد كنند، اين پرسش است كه آيا آنان مي توانند چنين كنند؟ بسيار بعيد است. زيرا آقاي عبدالرحيم پور مي گويد:
«رفيقت به چشمت نگاه مي كند و دروغ مي گويد.» (كتاب كنگره، ص 28) وقتي فداييان در چشم يكديگر نگاه مي كنند و دروغ مي گويند آيا مي توان از آنان انتظار داشت كه بدون تحريف و دروغ با مردم سخن بگويند؟ هرگز! البته به اين كشف تئوريك آقاي عبدالرحيم پور نيز كاري نداريم كه همه اين دروغ ها و رذالت ها و جنايت ها را مربوط به «فرهنگ قرون وسطايي» مي داند.
آقاي عبدالرحيم پور «تحريف و وارونه سازي» رويدادهاي گذشته را « غير اخلاقي» مي خوانند و همچنين ادعا مي كنند كه از روند نقد افكار و اعمال خود خرسند هستند و از آن استقبال مي كنند. بسيار خوب. بنابراين شايسته است ايشان به استقبال سخنان آقاي عباس هاشمي [هاشم] بروند. آقاي عباس هاشمي در نامه اي سرگشاده به خانم مريم سطوت به تاريخ پنج شنبه 10 بهمن 1387 ايشان را به نگارش خاطرات خود خصوصاً در دوره اقامت در شوروي تشويق مي كند و مي نويسد: «قسمت مهاجرت به شوروي و رفتار رهبران با برخي اعضاي مسئله دار كه موجب پريشاني، خودكشي و بيماري هاي رواني علاج ناپذير شده اند و يا ضد كمونيست شده اند بنويس... از آپارات تشكيلاتي تان، از دسته بندي ها، قدرت طلبي ها و خشونتي كه عليه مخالفين باند رهبري اعمال مي شد بنويس.» من متوجه نشدم آپارات به چه معناست. گمان مي كنم مقصود ايشان آپارتايد باشد اما اين ادعاهاي آقاي عباس هاشمي يا راست است يا دروغ. اگر دروغ باشد پس بايد گفت واي به حال سازماني كه رهبران آن- گرچه از شاخه هاي مختلف- يكديگر را به بدترين اتهامات مي آلايند و باز بايد گفت كه اعترافات در فضاي ترس و شكنجه هزاران بار راست تر از اظهارات خارج از فضاي ترس است. چون در فضاي ترس، بيم آشكار شدن دروغ مي رود، ولي در فضاي غير ترس، چنين بيمي وجود ندارد و مدعي از هفت دولت آزاد است. اما اگر راست باشد آقاي عبدالرحيم پور كه از روند نقد افكار و اعمال فداييان استقبال مي كند بايد پيش از آن كه ديرتر شود و ديگران دست به قلم ببرند خود به شرح اين ماجراها بپردازند. آيا اكنون آقاي حميديان و ديگر منتقدين در مي يابند كه چرا من به منابع چريك ها كمتر اهميت داده ام؟

بررسي موردي يك استدلال جالب
 

آقاي عبدالرحيم پور با جالب توصيف كردن استدلال اينجانب در مورد دروغين خواندن ادعاي آقاي محمدرضا دبيري فرد- حيدر- مبني بر ارتباط ايشان با سازمان از اوايل دهه پنجاه مي نويسند: «بر خلاف ادعا و اتهام بي بنياد نويسنده كتاب، محمد دبيري فرد (حيدر) با سازمان ارتباط داشته است. سازمان حيدر را به خارج اعزام كرده بود. حيدر وسط تابستان 1357 همراه دو تن به ايران برگشتند.» حق با آقاي عبدالرحيم پور است. مسلماً نمي توان انتظار داشت كه علي دبيري فرد و خانم سولماز دبيري فرد در مورد فعاليت هاي اين برادر خود سخني بگويند، زيرا ممكن است واقعاً بي اطلاع بوده باشند. اما چند موضوع بايد روشن شود.
1. چگونه است كه به رغم همه ضربات كه چريك ها در طي سال هاي 50 الي 53 خوردند هيچ گونه ردي از ارتباط محمدرضا دبيري فرد با سازمان به دست نيامد؟ نه در بازجويي ها از او سخني به ميان مي آمد و نه ارتباطات او قطع مي شد؟
2. وقتي كه سازمان براي مخفي كردن سمپات هاي خود شتاب مي كرد چگونه ممكن است كه يك عضو و يا سمپات چند سال زندگي علني داشته باشد؟
3. مي دانيم كه ساواك و يا كميته مشترك براي دست يافتن به يك عضو متواري، اعضاء خانواده او را خصوصاً عضوي كه در مظان همكاري با سازمان مي توانسته واقع شود،‌ كنترل مي كرد. در اسناد مربوط به اورانوس پورحسن ديديم كه ساواك براي يافتن وي مدتي برادرش بيژن را تحت مراقبت قرار داد. چگونه است كه ساواك براي يافتن علي دبيري فرد، برادر او را تحت مراقبت قرار نداد و اگر داد، به هيچ نتيجه اي نرسيد؟
4. آقاي عبدالرحيم پور نه تنها روشن نمي سازد كه آقاي محمدرضا دبيري فرد از چه زماني با سازمان در ارتباط بوده است،‌ بلكه حتي روشن نمي سازد كه ايشان در چه سالي مخفي و در چه سالي از ايران خارج شده است؟ اين موضوع مي تواند داراي اهميت باشد. من از چند تن از چريك ها خواستم كه اين موضوع را روشن سازند ولي متأسفانه جواب روشني دريافت نكردم.

سرنوشت نامعلوم فرجودي و سعادتي
 

آقاي عبدالرحيم پور همچنين از حسن فرجودي نيز سخن مي گويد. درباره فرجودي دو تن سخن گفته اند. يكي آقاي فريبرز سنجري كه در آن دوران در زندان بوده است. بنابراين نمي توانسته چندان اطلاع دقيقي داشته باشد و ديگري آقاي عبدالرحيم پور. آقاي عبدالرحيم پور بر خلاف آقاي محمد دبيري فرد از كشته شدن فرجودي «در زير شكنجه بدون آن كه سخني بگويد»، حرفي نمي زند زيرا با بخشي از اعترافات فرجودي مواجه شده است، ايشان درباره سرانجام فرجودي نيز سخن نمي گويد. بنابراين به برخي سوءظن ها دامن مي زند. من براي اطلاع از سرانجام او تلاش هايي كرده ام. تا كنون موفقيتي حاصل نشده است. نه تنها درباره او بلكه درباره غلامحسن سعادتي نيز. چريك ها ادعا مي كنند كه سعادتي در سال 55 كشته شده است. اما چنين نيست. سعادتي در سال 1351 تحت تبليغ تورج اشتري تلخستاني واقع مي شود. در سال 1353 در سفري كه به زادگاه خود بروجرد داشت از طريق محمدرضا احمدي طباطبايي با محمود خرم آبادي كه متواري بود ملاقات و آمادگي خود را براي همكاري اعلام مي كند. چند روز بعد مجدداً در ارتباط با تورج اشتري قرار مي گيرد. اشتري او را به خانه تكي خود مي برد و مدتي بعد نيز در ارتباط با كيومرث سنجري قرار مي گيرد. سپس مأمور مي شود تا به گرگان برود. در آنجا با سعيدي بيدختي، علي اكبر جعفري، پاشاكي و مسرور فرهنگ آشنا مي شود. پس از ضربه خوردن تيم گرگان، به تهران بازگشته و مدتي تحت مسئوليت نسترن آل آقا فعاليت مي كرد. وي در اواخر سال 1354 مسئوليت خانه تيمي واقع در خيابان ملك، سمنگان را عهده دار بود. ابوالحسن شايگان در مورد او مي نويسد: «اولين بار من سعادتي را در خانه خيابان ملك، سمنگان ديدم. او مسئول تيم آن خانه بود... او وقتي در خانه بود يا كيومرث سنجري (به نام مستعار مهدي) به او كليشه سازي و چاپ ياد مي داد يا اينكه مشغول پلي كپي مي شد... بهزاد اميري دوان و حميد آريان نيز به طور چشم بسته در آن خانه بودند كه به جز سعادتي و نسترن آل آقا ديگر كسي از افراد تيم آنها را نمي ديدند. افراد تيم عبارت بودند از : 1. حميد اكرامي 2. افسر السادات حسيني 3. مردي به نام مستعار عباس (كه در وحيديه در ارتباط با علي رحيمي علي آبادي كشته شد) 4. كيومرث سنجري. سعادتي كه نام مستعار او در تيم مجتبي بود...»
پس از ضربه به خانه مهرآباد جنوبي، ‌ارتباطات او قطع مي شود. در تاريخ 1355/6/4 در جاده شاهي- بابل در حالي كه رانندگي اتومبيل پيكان سرمه اي رنگي را به عهده داشت و فرد ديگري نيز همراه او بود با اتومبيل ديگري تصادف مي كند. فرد همراه او مي گريزد و سعادتي كه مجروح شده بود بازداشت و براي معالجه به بيمارستان شاهپور بابل اعزام مي گردد.
نياز به زمان درازي نيست تا او به همكاري ترغيب شود. سعادتي از زندان آزاد مي شود و در چند ملاقات با تورج اشتري حضور مي يابد: «مشاراليه پس از آزادي از زندان ضمن برقراري ارتباط با تورج اشتري تلخستاني و ديگران توانسته اعتمادشان را به طور كامل جلب نمايد تا جايي كه اخيراً به او پيشنهاد نموده اند به طور غير مجاز از مرز افغانستان خارج و از آن طريق به فلسطين و يمن برود تا ضمن آمادگي كامل و ديدن دوره هاي چريكي مجدداً در سال هاي آتي به كشور مراجعه نمايد تا بتوانند از وجودش براي تعليم ديدن افراد مبتدي استفاده نمايند.»
متأسفانه اين گزارش فاقد تاريخ است. بنابراين نمي دانيم آيا اين گزارش تقدم دارد يا گزارش 56/2/9. برابر با گزارش مورخه 56/2/9 سعادتي در ساعت 12 روز قبل با تورج اشتري تلخستاني طبق قرار قبلي در انتهاي خيابان جيحون ملاقات و گفت و گو مي كنند. پس از آن ديگر هيچ گونه اطلاعي از سعادتي در دست نيست. من نمي توانم باور كنم كه ساواك براي فريفتن خود و يا پرونده سازي براي تاريخ، اسنادي را جعل كرده باشد. بنابراين آقاي عبدالرحيم پور كه تنها بازمانده شوراي رهبري در آن سالهاست شايد بتوانند موضوع را روشن سازند. اگر انگشت اتهام به سوي چريك ها نشانه رفته است فقط به خاطر رفتاري است كه آنان با مسعود بطحايي پس از انقلاب داشتند. در كتاب با نام مسعود بطحايي آشنا شديم. وي جزء گروه فلسطين بود. در زندان تن به همكاري داد. پس از انقلاب چريك ها او را در ستاد خيابان دهكده به محاكمه كشيدند و قصد جانش را داشتند ولي با پادرمياني چند تن از توده اي ها و يادآوري اين نكته كه حزب توده هنوز از بابت تصفيه هاي دروني بدنام است، چريك ها از خون او در مي گذرند. بطحايي سپس به خارج رفت و در انزوا مرد.

تصفيه هاي درون سازماني
 

آقاي عبدالرحيم پور از «تراژدي حميد و اسد» بسيار غمگين و با اندوه سخن مي گويند. از فشار اندوه، زبان در كام ايشان نمي چرخد و قلم ايشان از تازش و نفس مي افتد. آقاي عبدالرحيم پور مي نويسند كه عازم ديدار حميد اشرف بود و در ميان راه گلرخ مهدوي را سوار بر وانت باري ديد كه راننده اش يثربي بود. پس از اشك و آه فراوان زانوي غم در بغل مي گيرد «به گلرخ، به يثربي مي گويم اين پيام را به حميد برسانيد. كدام پيام را؟ با اشاره، از اسد و عبدالله سخن مي گويم. به او بگوييد مردم مي گويند: تهمتن، چرا؟ چون شد اين كار زشت؟» آقاي عبدالرحيم پور بابت آن تصفيه ها و از جانب حميد اشرف و ديگران پوزش مي طلبد: «تهمتن همراه سرداران سربدار- حسن نوروزي، خشايار سنجري، يوسف زركار، احمد غلاميان (هادي) و سيامك اسديان به سوي مادران داغديده و مردم رنج ديده ايران مي روند در برابرشان زانو مي زنند و طلب بخشايش مي كنند.»
اولاً مي دانيم نام «اسد» به عنوان يكي از افراد تصفيه شده و نام نوروزي، سنجري و زركاري به عنوان تصفيه كننده در نامه منسوب به حميد اشرف آمده است. بر خلاف آنچه كه ديگران مي گويند اكنون آقاي عبدالرحيم پور آن نامه را تأييد مي كند. ثانياً انتظار مي رفت كه آقاي عبدالرحيم پور هويت اسد را روشن سازند. آيا او همان «علي اكبر هدايت تبار نخ كلائي» است يا كس ديگر؟ هدايت تبار از اوايل بهمن سال 51 مخفي شد. يكي از چريك ها به من گفت كه «هدايت تبار» توسط علي اكبر جعفري كشته شد. بنابراين علي القاعده، آن دو نبايد يكي باشند. هويت اسد هنوز روشن نيست.
آقاي عبدالرحيم پور مي گويد كه سر قرار حميد اشرف مي رفته است ولي نمي دانيم چرا از گلرخ مهدوي و يثربي خواسته است تا پيام وي را به او برسانند؟ آيا خود اين شجاعت را نداشت تا از خون بناحق ريخته شده اي دفاع كند؟ و يا آن كه از جان خود بيمناك بود؟
آقاي عبدالرحيم پور ادامه مي دهد كه پس از جدا شدن از گلرخ مهدوي و يثربي به «خانه حسين، گيله مرد بزرگ لاهيجاني» مي رود. ايشان ظاهراً فراموش كرده اند كه به ملاقات حميد اشرف مي رفته است. پس آن ملاقات چه شد؟ آيا آن دو تن را به جاي خود سر قرار اشرف فرستاد؟ آيا او مي توانسته است قرار خود با حميد اشرف را براي آنها فاش سازد؟ آيا همه قرارهاي سازمان چنين بي اهميت بود كه مي توان آن را از ياد برد و سر قرار حاضر نشد؟ مگر قرار چريك، ناموس چريك نبود؟ آقاي عبدالرحيم پور مي گويد: «با اشاره از اسد و عبدالله سخن مي گويم.» آيا مقصود ايشان عبدالله پنجه شاهي است؟ در اين صورت اين پريشان گويي ها براي چيست؟ مي دانيم كه «عبدالله» در زمان حميد اشرف تصفيه نشد بلكه به گفته‌ آقاي مهدي فتاپور، عبدالله پنجه شاهي در سال 56 يعني در زماني كه آقاي عبدالرحيم پور در شوراي رهبري بود كشته شد. چگونه است كه ايشان اكنون خون او را به گردن حميد اشرف مي اندازد؟ آيا اين كار جوانمردانه و اخلاقي است؟ آقاي عبدالرحيم پور براي بي اطلاع نشان دادن خود چنان از قتل عبدالله پنجه شاهي سخن مي گويند كه گويي اين قتل كار «محفلي خودسر» در سازمان پانزده- بيست نفره چريك ها بوده است.
جالب اينجاست كه عضو رهبري سازمان از قتل هاي درون سازماني سخن مي گويد ولي آقاي شالگوني هنوز اين تصفيه ها را شايعات مي خواند! اين نيز از عجايب روزگار است، و بالاخره آن كه چرا تهمتن و سرداران همراه او بايد فقط از بابت ريخته شدن دو خون از مادران داغديده و مردم رنج ديده ايران پوزش بخواهند؟ آيا در نظر آقاي عبدالرحيم پور مردم به دو دسته خودي و غير خودي تقسيم مي شوند؟ در اين صورت حقوق شهروندي كجا رفت؟ آيا صرف نظر از شهرياري، فرسيو، نيك طبع و ناهيدي، همه كساني كه توسط چريك ها كشته شدند به خاطر آن كه غير خودي بودند ريخته شدن خونشان روا بود؟ آقاي عبدالرحيم پور! من نيز با جنابعالي موافقم: «زبان هر كسي نشان دهنده دنياي دروني اوست.»
در اينجا بايد اين نكته را بيفزايم كه آقاي پيمان وهابزاده در مقاله اي با عنوان «هنوز هم وقت دانستن حقيقت نيست؟» به هنگام بحث درباره تصفيه هاي درون سازماني با استناد به كتاب مي نويسد: «در مورد بازجويي نيز مي توان به تك نويسي حميدرضا نعيمي مطرح شده در كتاب چريك هاي فدايي خلق اشاره كرد كه در آن نامي از تصفيه اسد (نام مستعار) برده شده است.» بنابراين لازم است در اينجا تأكيد كنم كه حميدرضا نعيمي برغاني هيچگاه از تصفيه «اسد» سخن نگفته بلكه او از قول خشايار سنجري از فردي به نام اسد كه رابط سنجري با سازمان بوده و در همان روزها كشته شده بود نام برده است. از هويت «اسد» و چگونگي كشته شدن او فعلاً هيچ اطلاعي در دست نيست. ما حتي نمي دانيم آيا اين «اسد» همان «اسد»ي است كه حميد اشرف در نامه خود به تصفيه او اشاره دارد يا خير؟
آقاي وهابزاده قضاوت شتابزده اي نيز كرده اند. ايشان براي آن كه اثبات كنند «اين كتاب نمي تواند اساس يك مطالعه علمي قرار گيرد» مي نويسند: « كتاب چريك هاي فدايي خلق كشته شدن حامدي را بر اساس پرونده ساواك در 1353/2/28 در خانه تيمي رشت اعلام مي كند كه تاريخ آن درست نيست.» معلوم نيست چرا اين پژوهشگر «تيزبين» در حالي كه اسناد مربوط به ضربه خانه تيمي رشت را كه مربوط به سال 1355 است در كتاب مشاهده مي نمايند به فراست در نمي يابد كه درج سال 1353 فقط يك اشتباه در حروفچيني بوده است و بس و نمي توان با تعميم آن قضاوتي منصفانه مبني بر مطالعه علمي و يا غير علمي كتاب ارائه كرد. عجيب است كه ايشان «چند اشتباه در گزارش رخدادها و فاكت ها» را در « كار تاريخنگاري ناگزير» مي دانند ولي بي دقتي در تصحيح حروفچيني را بر نمي تابند.

دشنام براي تقرب به رفقا
 

اما در اين ميان اظهارات آقاي جمشيد طاهري پور بسيار جالب است. ايشان برگ هايي از دفتر زندگي خود را با عنوان «رويداد سياهكل، نابالغي خودخواسته» با كتاب مستند ساخته اند. جالب اينجاست كه ايشان درباره «شوخ چشمي» عباس جمشيدي رودباري يعني همان مطلبي كه جمشيدي رودباري خود در زير شكنجه اعتراف كرده است، سخن مي گويد و آن را تأييد مي كند، اما براي آن كه به تأييد مندرجات كتاب متهم نشود قربتاً الي الله دشنامي هم نثار نويسنده مي كند.

كالبد شكافي مستندات يك رفتار هولناك
 

دستور كشتن فرد مجروح براي نجات سازمان
 

اكنون وقت آن است كه به آن «رفتار هولناك» و كشته شدن آن دو كودك توسط حميد اشرف بپردازيم. بايد اعتراف كنم تنها بخشي از نقدهاي صورت گرفته كه براي اينجانب گوارا آمد همين اعتراض همگاني به آن رفتار هولناك بوده است،‌ اگرچه استدلال هاي آن بسيار نااميد كننده بود. اين اعتراضات نشان مي دهد كه ناقدين در هولناك بودن آن رفتار حداقل در ظاهر با من هم رأي مي باشند. رفتاري كه زماني مي توانست نشان از تعهد به «دستور تشكيلاتي» باشد، اكنون مورد انكار و نفرت واقع مي شود. اميدوارم آنچه كه موجب شده است همه چريك ها در برابر بيان اين مسئله موضع بگيرند فقط «صغرسن» قربانيان نبوده باشد. مي دانيم كشتن فرد مجروح يك قانون پذيرفته شده و تخلف ناپذير بود، ولي متأسفانه قانون گذار روشن نكرد كه چه كساني و در چه رده سني مشمول اين قانون مي شوند. بنابراين شايد نتوان به حميد اشرف خرده گرفت كه چرا قانون حاكم بر سازمان را فرمان برد. ما از قانون سخن مي گوييم و نه از رويه. البته اين رويه ها هستند كه گاه به قوانين مبدل مي شوند. هنگامي كه حميد اشرف مسلسل خود را به سوي شيرين معاضد كه از ناحيه پا مجروح بود گرفت و گفت: تو را بكشم يا مي تواني بگريزي؟ هنگامي كه حسب اعتراف آقاي عباس هاشمي، حسيني حق نواز، با شليك دو گلوله علي اكبر جعفري را كه مجروح بود از پاي درآورد، اينها رويه هايي بودند كه به قانون تبديل شده بود. اين قانون ديگر تخلف ناپذير بود.
چريك هاي فدايي در جزوه «بررسي درگيري ها، ضربات و حوادث در دوره 6 ماهه» با بررسي درگيري خيابان هاي مشهد در 17 مرداد 54 كه ضمن آن غلام بانژاد در درگيري كشته شده و عابد رشتچي در حين فرار سيانور مي خورد، آورده است: «رفقا بايد رفيق سيانور خورده را كه ديگر قادر به حركت نبود با تير مي زدند زيرا احتمال داشت كه زنده به دست دشمن اسير شود.» (صص 6و7)
همين جزوه در شرح درگيري پايگاه گرگان مي نويسد: «سه تن از رفقا علي رغم نداشتن طرح دفاعي به شكلي عالي عمل كرده و پس از به آتش كشيدن پايگاه و پرتاب نارنجك از در عقب خارج مي شوند. رفيق مسرور فرهنگ با شليك دشمن بر زمين مي افتد و رفيق بي سلاحي كه تازه وارد تيم شده بود، مسلسل را برداشته پس از زدن رفيق فرهنگ به همراه رفيق دختر از محاصره خارج و خود را از منطقه خارج مي كنند.» ( ص 13).

خشونت سازماني و ملاحظات غير تاريخي
 

آيا به راستي چريك هاي فدايي از اين موارد بي اطلاع هستند كه پذيرش آن رفتار هولناك برايشان دشوار است؟ همه جزوات آموزشي چريك ها بر كشتن فرد مجروح تأكيد و اصرار مي ورزند. آيا حميد اشرف مي توانست خارج از اين مقررات و چارچوب عمل كند؟ اگر امروز همه چريك ها در برابر بيان آن رفتار موضع مي گيرند فقط به دليل بار عاطفي آن به علت كودك بودن ناصر و ارژنگ است، ‌نه براي آن كه آن رفتارها را از اساس غلط بدانند. از اين روست كه همه ناقدين، سند و مآخذ آن ادعا را خواسته اند. از نظر من فرقي نيست بين كشتن مسرور فرهنگ و كشتن آن دو كودك. هر دو غير انساني است ولي ظاهراً منتقدان كتاب هنوز تفاوتي بين آن دو قائل هستند. آقاي فرخ نگهدار حرمت رفيق را نگه مي دارد و بر مهربان بودن حميد اشرف گواهي مي دهد. نمي خواهم بحث پيشين را تكرار كنم و بگويم كه مهرباني و يا قساوت موضوعي است و قوانين حاكم بر سازمان موضوعي ديگر. هنگامي كه حميد اشرف مسلسل را به سوي شيرين معاضد گرفت و به او گفت «بزنمت يا مي گريزي» مهربان بود يا قسي؟ و يا فقط دستور تشكيلات را به موقع اجرا مي گذارد؟ از آقاي نگهدار بايد پرسيد آيا ايشان همه پديده ها را چون خصايل و صفات آدمي ثابت و پايدار مي دانند؟ گمان نمي كنم چنين باشد. حتماً ايشان نيز مانند آقاي عبدالرحيم پور اعتقاد دارند: «چريك هاي فدايي به آن نگرش فلسفي و انديشه سياسي غربي (ماركسيسم) تعلق خاطر داشتند كه انسان را، جامعه انساني را و هر آنچه كه به رابطه ميان انسان و جامعه و طبيعت مربوط بود و هست را، پديده هاي مدام تغييريابنده و دگرگون شونده مي شناسد.» شناختي كه آقاي نگهدار از حميد اشرف دارند مربوط است به دوران نوجواني و اوايل جواني او. بنابراين ممكن است كه در تلاطم روزگار و فشارهاي ناشي از زندگي چريكي، برخي صفات، جايگزين بعضي صفات ديگر شوند. گذشته از آن خانم مريم سطوت در بخش هفتم خاطرات داستان واره خود مي نويسد كه روزي صبا بيژن زاده و حسين چوخاچي به تيم آنان مي روند و درباره بروز نظراتي در رد مشي مسلحانه در سازمان گفت و گو مي كنند و نواري را براي شنيدن در اختيار آنان مي گذارند. اين نوار محتوي گفت و گوي سه نفر از مسئولين سازمان (فرجودي، چوخاچي و هوشمند) با دو نفر از منشعبين است (حسين قلمبر و فاطمه ايزدي). «در نوار خيلي روي روابط غلط درون سازمان تأكيد شده بود و به حميد اشرف به عنوان آدمي خشن و فرصت طلب اشاره شده بود.» نكته اي كه مانع از آن شد كه خانم سطوت با دقت به نوار گوش دهند «حملات تند شخصي معترضين به رهبران كشته شده سازمان به خصوص حميد اشرف بود.» اميدوارم منتقدان نگويند كه خانم سطوت داستان نوشته است و اعتباري ندارد. منتقدان حتماً تأييد مي فرمايند كه خشونت مورد نظر كه منشعبين در حميد اشرف سراغ داشتند متوجه مشاركت او در ترور فرسيو و نيك طبع نيست، بلكه بايد جست و جو كرد تا دريافت كه خشونت مورد نظر آنان چه بوده است. خانم فاطمه ايزدي در قيد حيات هستند. عمرشان دراز باد. خانم سطوت مي توانند از ايشان درباره محتواي نوار و خشونت حميد اشرف جويا شوند، شايد ايشان به ياد داشته باشند.

شجاعت اعتراف
 

گفتيم كه استدلال منتقدان براي نادرست جلوه دادن ادعاي من بسيار نااميدكننده است. من نوشته ام حميد اشرف اين شجاعت را نداشت كه واقعه را در جزوه «پاره اي از تجربيات جنگ چريكي شهري در ايران» ثبت كند.
آقاي شالگوني نتيجه مي گيرد: «يعني مي پذيرند كه حميد اشرف منكر قتل آن دو كودك بوده است. ناچار بايد بپذيرم كه اگر هاتف غيبي حقيقت ماجرا را خبر نداده باشد...» ديگران نيز بدين نحو سخن مي گويند. آقاي شالگوني حتماً توجه دارند كه ننوشتن با انكار كردن دو مقوله كاملاً از هم جداست. اما موضوع بسيار ساده است. من نوشتم كه حميد اشرف اين واقعه را در «پاره اي از تجربيات» ننوشت. طبيعي است كه او نمي توانست چنين كند زيرا «پاره اي از تجربيات» فقط در يك جلد منتشر شد و جلد دومي نداشت و آخرين عمليات مندرج در آن مربوط است به سال 1353. در حالي كه حمله به خانه تيمي خيابان خيام در سال 55 روي داد. اما آيا اين كه اين واقعه در پاره اي از تجربيات نيامده به معناي آن است كه در هيچ منبع ديگري نيز نيامده است و هيچ شاهد ديگري بر آن گواهي نمي دهد؟
شايد اين انتظار بي مورد باشد كه از آقاي نادر زركاري خواسته شود در اين باره سخن بگويند. ايشان جزو منشعبين بود. سپس به حزب توده پيوست و اكنون «جمهوري خواه» هستند. آقاي زركاري در نيمه تيرماه سال 57 به هنگام پخش اعلاميه در اصفهان دستگير شد و به زندان رفت. او اين خبر را با خود به زندان برد. ايشان اين خبر را از بازجوها نشنيده بود بلكه از منابع خارج از زندان شنيده بود. اگر ايشان فراموش كرده باشند كه اين خبر را در زندان به چه كساني منتقل كردند من مي توانم كمكشان كنم.
آقاي فرخ نگهدار بر خلاف ديگران جسارت به خرج داده و نيمي از واقعه را باز مي گويند. ايشان مي نويسند: «بعد از انقلاب، اطلاعات چريك ها، به نقل از حميد، حاكي از مرگ يكي و زخمي شدن [ديگري؟] بر اثر نارنجك اندازي ساواك به درون خانه بوده است.»
اولاً آيا حميد اشرف همه درگيري هاي خود را به تفصيل براي ديگران بازگفته است يا آن كه اين درگيري استثناء بوده است؟ اگر بپذيريم كه حميد اشرف شرح درگيري هاي خود را براي ديگران باز مي گفته است پس ديگر نياز به هاتف غيبي و جن و پري نيست تا اين واقعه را به امانت براي ما گذاشته باشند. ولي اگر استثنائاً اين واقعه را بازگفته، ‌اين درگيري واجد چه ويژگي بوده است كه آن را براي ديگران نقل كرده است؟ اگر آقاي نگهدار به علت آن كه در زندان بوده، نمي داند كه «دستور تشكيلاتي» درباره زخمي نيمه جان چه بوده، حتماً آقايان عباس هاشمي و عبدالرحيم پور مي دانند. آقاي عباس هاشمي يك مورد آن را در آرش براي ما روايت كرده است و من نيز به نقل از نشريات چريك ها چند مورد آن را آورده ام.
شايد بتوان از برخي پذيرفت كه از كشته شدن آن دو كودك توسط حميد اشرف بي اطلاع باشند، ولي قطعاً از آقاي عبدالرحيم پور پذيرفتني نيست. زيرا كه ايشان پس از كشته شدن حميد اشرف جزو شوراي رهبري بودند و علي القاعده بر انتشار همه نشريات درون سازماني نظارت داشتند.

مثل برگ خزان
 

ديگر بيش از اين نيازي نيست تا استدلال كنيم كه حداقل چند تن از آقايان مي دانند ولي كتمان مي كنند. پس بهتر است ببينيم در نشريه داخلي شماره 22 دي ماه 1355 چريك ها صفحات 35 الي 39 آن رفتار هولناك از زبان حميد اشرف چگونه نقل شده است: «رفيق اين طور تعريف مي كرد: صبح خيلي زود حدود ساعت 4 بود كه رفيق مسئول پاس مرا از خواب بيدار كرد و با خونسردي گفت: رفيق مثل اين كه محاصره شده ايم. با بلندگو چيزهايي مي گويند. از جايم بلند شدم و گوش دادم. صداي بلندگو مي آمد كه از خانه هاي خود بيرون نياييد. گفتم نبايد در رابطه با ما باشد. حتماً اين نزديكي ها پايگاه ديگري هم هست. چون ما مورد مشكوكي نداشتيم. متعاقب اين حرفم به سرعت به طرف در رفتم و آنرا كمي باز كردم و از قسمت پايين آن به كوچه نگاه كردم كه در همان لحظه تيري از جلوي صورتم رد شد و به در نشست. به سرعت به طرف اتاق برگشتم. از اين لحظه به بعد نارنج [ك] بود كه به حياط پرتاب مي شد و صداي انفجار و مسلسل آني قطع نمي شد. پايگاه از سه طرف محاصره شده بود. سمتي كه ما در طرح دفاعي براي فرار انتخاب كرده بوديم شديداً محاصره بود و نمي شد از آن سمت خارج شد. رفيق پاشاكي دو صفر را زد و رفقاي ديگر سري صفر را در حمام سوزاندند و مقداري نيز دود غليظي سالن را گرفته بود و قسمتي از سالن هم پر از شعله هاي آتش بود. ما از طرف خانه به طرف آنها تيراندازي مي كرديم و سري ها را مي سوزانديم. صاحب خانه كه پيرزني بود با وحشت از پله ها پايين آمده و مي گفت آقاي مهدوي چه شده، چه شده. من بهش گفتم مادر جنگه بيا برو توي اتاق. بعد عروسش در حاليكه بچه اش را بغل كرده بود با وحشت و داد و فرياد از پله ها پايين آمد كه چي شده چرا اينجوري مي كنند. من گفتم نترسيد جنگه بياين برين توي اتاق و روي زمين دراز بكشيد كه آنها به سرعت به اتاقي كه من اشاره كردم رفتند و آنجا ماندند. صداي نارنج [ك] و مسلسل آني قطع نمي شد. به رفيق ناصر شايگان گويا تكه اي نارنج [ك] خورده بود و كنار آتش افتاده بود و ناله مي كرد. يك رفيق دختر نيز مثل اينكه تير خورده بود و كنار آتش افتاده بود كه به طرفشان تيراندازي كردم و شهيد شدند. رفيق ارژنگ نيز بعد از اينها شهيد شد. به رفقا پاشاكي و رفيق دختر گفتم من يك نارنج [ك] به كوچه مي اندازم، بلافاصله پشت سر من بياييد، نارنجك را به كوچه پرتاب كردم و بلافاصله رفيق پاشاكي و بعد من و بعد رفيق دختر از پايگاه خارج شديم. [ از اينجا به بعد از سرنوشت اين دختر هيچ صحبتي نشده است]. رفيق پاشاكي از ديوار مقابل درب پايگاه بالا رفت و من پشت سر او. من نمي توانستم خود را بالا بكشم و مدتي همان طور آويزان ماندم. وضعيت بسيار ناجوري بود و مدام به طرفمان تيراندازي مي شد. نهايت سعي خودم را كردم و به زور خود را بالا كشيدم. در اين موقع رفيق پاشاكي گفت مسلسل من گير كرده... من مسلسل كمري ام را به او دادم بدون اينكه متوجه بشوم فشنگ هايش در حال تمام شدن است. من كلاشينكف به دستم بود ولي اوايل با مسلسل كمري ام هم تيراندازي كرده بودم و خشاب هاي اضافي اش هم به كمر خودم بود. بلافاصله به كوچه پريديم. من يك دفعه با حدود 20 نفر مسلسل به دست كه به طرفم نشانه رفته بودند مواجه شدم كه به سرعت گلن گدن زدم (گير كرده بود) آنها از حالت من ثانيه اي ماتشان برد و به هم فشرده تر شدند كه بطرفشان رگبار بستم مثل برگ خزان به زمين ريختند. درست مثل فيلم ها شده بود. از سمت عقب سر هم به طرفمان تيراندازي مي شد كه به رفيق پاشاكي خورد و رفيق پاشاكي افتاد. گويا فشنگ مسلسل او تمام شده بود. ديدم اگر برگردم و تير خلاص به رفيق بزنم احتمال تير خوردن خودم خيلي زياد است. از اين كار منصرف شدم. در آن لحظات در رابطه با نقش خودم در سازمان سعي مي كردم خودم را نجات بدهم كه به نظرم درستش هم همين بود. در همين جا تيري به پايم خورد كه يك دفعه احساس كردم قدرتم كم شد ولي مي توانستم بدوم. به سرعت مي دويدم و به سمت كساني كه تعقيبم مي كردند و از اطراف تيراندازي مي كردند، تيراندازي مي كردم...»
بدين ترتيب راوي از قتل ناصر توسط حميد اشرف حكايت مي كند و اگر من مبتني بر اين روايت از كشته شدن هر دو كودك توسط حميد اشرف سخن گفته ام فقط بر اساس گواهي پزشكي قانوني است كه مرگ هر دو را ناشي از شليك به جمجمه اعلام كرده است.
در اين جا اضافه مي كنم كه سازمان پزشكي قانوني در برگه مربوطه نام ارژنگ را به اشتباه ابوالحسن ذكر كرده است.
در خاتمه لازم مي دانم يادآورم شوم كه دغدغه من باز پس گيري همه مدال هاي افتخاري كه چريك ها بر سينه حميد اشرف نصب كرده اند نيست. زيرا اين به خود آنان مربوط است بلكه آنچه كه براي من اهميت داشته و دارد نقد روش هاي غير انساني است كه در لفاف بهروزي انسان «و آرمان هاي عميق نوع دوستانه و ميهن پرستانه و رهايي و خوشبختي زحمتكشان» پنهان مانده است.
كلام آخر اينكه مي توان بار ديگر و اين بار با آرامش و بدور از «بدگماني و خيال انديشي» كتاب را مطالعه كرد و به نقد آن همت گمارد.

تو گنه بر من منه، كژمژ مبين
من ز بد بيزارم و از حرص و كين

منبع: فصلنامه مطالعات تاريخي- ش 24