اخلاق انقلابي و رفتار سياسي شهید حاج عماد مغنيه

گفت و گو با حجت الاسلام شيخ حسان سويدان، روحاني برجسته لبنان

درآمد
 

تاريخ سراسر حماسه حزب اللّه و جنبش مقاومت اسلامي لبنان سرشار از فداكاري ها و ايثارگري هاي جوانان سلحشوري است كه در گمنامي مبارزه كردند و مظلومانه به درجه رفيع شهادت نائل آمدند. اين مبارزه غرور آفرين كه با رهنمودهاي پيامبر گونه امام خميني(ره) شكل گرفت همچون درختان كاج در كوه هاي استوار لبنان در برابر شديدترين تند بادها و توفان مقاومت كرد و افسانه ها و اسطوره هاي پوچ رژيم صهيونيستي را يكي پس از ديگري فرو ريخت. اين مبارزه خستگي ناپذير كه با خون مردان بزرگي همچون شهيد راغب حرب و شهيد سيدعباس موسوي و شهيد حاج عماد مغنيه آبياري شده به راه خود تا بسته شدن طومار اشغالگران و جنايتكاران در منطقه ادامه مي دهد. حجت الاسلام و المسلمين شيخ حسان سودان استاد حوزه علميه قم در این گفت و گو طرح هاي رهايي بخش فرامنطقه اي فرمانده شهيد مقاومت اسلامي لبنان را تشريح كرده است.

اين گفت و گو را با بحث درباره خاندان مغنيه آغاز مي كنيم. خاندان مغنيه كيست و تاكنون چه مردان بزرگي تقديم جامعه اسلامي كرده است؟
 

بسم اللّه الرحمن الرحيم. حاج عماد مغنيه، يا حاج رضوان، يكي از جوانان مسلمان و انقلابي جبل عامل لبنان بود. او در يك محيط اجتماعي مذهبي و در خانواده متعهد به رعايت احكام اسلامي و موازين شرعي تولد و پرورش يافت. خانواده او هم مانند بسياري از خانواده هاي جبل عامل به علت مشكلات اقتصادي كه دامنگير مردم جنوب لبنان بود به بخش جنوبي بيروت «ضاحيه» مهاجرت كرد. يكي از عوامل شكل دهنده شخصيت حاج عماد مغنيه، خانواده او بود. پدرش حاج فايز مغنيه و مادرش «ام عماد» از انسان هاي صبور و مقاوم و فداكار لبناني هستند. فداكاري و ايثار اين خانواده در راه خدا و در راه ميهن براي هيچ كسي پوشيده نيست. اين خانواده قبل از حاج عماد دو فرزند ديگر خود را بنام هاي فؤاد و جهاد در راه اسلام و در راه آزادي ميهن تقديم كرده است.
عامل دوم که در شكل گيري شخصيت حاج عماد مغنيه نقش اساسي داشته وابستگي او به خاندان معروف و برجسته «مغنيه» است. اين خاندان يكي از خاندان هاي متدين و مذهبي جبل عامل جنوب لبنان مي باشد. علماي مقدس و بزرگي از اين خاندان برانگيخته شدند. مرحوم شيخ حسين مغنيه(ره) يكي از علماي عارف و سالك جنوب لبنان بوده كه حدود نيم قرن پيش زندگي مي كرده و مردم از وجود او بركت مي گرفتند. زيرا شيخ حسين مغنيه به استقامت و قداست شهرت داشت، و علماي بزرگ آن مرحله نيز او را مقدس مي شمردند.
از سوي ديگر شهيد حاج عماد مغنيه در دوران حيات علامه شيخ محمدجواد مغنيه يكي از علماي بزرگ خاندان مغنيه زندگي مي كرده است. شيخ محمدجواد يكي از علماي بزرگ و قضات شرع سرشناس و معاصر لبنان به شمار مي رفته است. ايشان يكي از مبلغان رسالت اسلام و رهنمايان بزرگ مردم جنوب بوده و تاليفات بسيار ارزشمندي در زمينه هاي فقه، علوم اسلامي و تاريخ اسلام و غيره از ايشان باقي مانده است. مرحوم محمدجواد مغنيه به منظور گسترش آگاهي ميان جوانان و اقشار گوناگون مسلمان لبنان دهها كتاب به سبك ساده نوشته است. شايد بتوان ايشان را «مرتضي مطهري» لبنان توصيف كرد. شهيد مرتضي مطهري از مردان نابغه و كم نظير و همسنجي ايشان با محمدجواد مغنيه امكان پذير نيست ولي علامه شيخ محمدجواد مغنيه در فضاي آن روز لبنان، انديشه اسلامي را از سرچشمه و متون تاريخي استخراج كرد و به سبك ساده در اختيار عموم مسلمانان لبنان قرار داد تا همه اقشار از آن بهره مند شوند.
در جمهوري اسلامي ايران، شهيد مرتضي مطهري افكار عرفاني و فلسفي و علمي را بازنگري و تجزيه و تحليل كرد و به اقشار گوناگون جامعه، به ويژه روشنفكران و دانشجويان انتقال داد. ولي در لبنان شيخ محمدجواد مغنيه، انديشه هاي اعتقادي و فقهي و احكام اسلامي را نوآوري كرد، و به سبك ساده و عوام پسند به مردم ارائه داد.

شهيد عماد مغنيه تا چه اندازه از بزرگان خانواده مغنيه متأثر بود؟
 

حاج فايز مغنيه، پدر شهيد عماد مغنيه يكي از عموزاده هاي شيخ محمدجواد مغنيه است كه در منطقه جبل عامل مي زيسته است. لذا انديشه ها و افكار علماي بزرگ خاندان مغنيه نيز در انديشه و تبلور فكري حاج رضوان تراوش كرده است. از سوي ديگر جنوب لبنان در دوران جواني حاج عماد مغنيه، شاهد يك جنبش بزرگ فكري بوده كه امام سيد عبدالحسين شرف الدين(ره) آغازگر آن بوده است. در دوران حيات امام شرف الدين، هنوز حاج عماد مغنيه متولد نشده بود، ولي به آثار و دستاوردهاي فكري و اجتماعي ايشان در جبل عامل دسترسي پيدا كرد. مي توان گفت كه امام شرف الدين با فعاليت هاي سياسي و اجتماعي خود يكي از علماي بزرگ پايه گذاران مقاومت در جنوب لبنان در نيم قرن گذشته بوده است. مرحوم شرف الدين يكي از عالمان ديني است كه همزمان در برابر استعمارگران فرانسه و طرح برپايي رژيم صهيونيستي در فلسطين مقاومت كرد.

بفرماييد علت گرايش حاج عماد به مقاومت فلسطين چه بوده است؟ آيا اين گرايش نتيجه اثرگذاري علماي آن مرحله لبنان بوده است؟
 

شهيد حاج عماد مغنيه از دوران جواني از نبوغ فكري و استعداد فطري برخوردار بود. از برادران كه از او شناخت كافي دارند، نقل كرده اند كه حاج رضوان به انديشيدن و تأمل عشق مي ورزيد، گرايشات ديني او فراتر از تربيت خانوادگي او بود. او مانند مردم مؤمن و متعهد جبل عامل به عقايد و باورهاي ديني خود احترام مي گذاشت. خانواده حاج عماد مغنيه ميهن دوستي و تدين و تعهد به موازين شرعي و عشق به اسلام و خاندان اهل بيت(ع) را از دوران كودكي به او تزريق كرده بودند. اين تربيت خانوادگي موجب شد كه حاج عماد از سن بلوغ نسبت به مسائل بي عدالتي و تجاوز به حقوق ديگران شناخت پيدا كند، و با آن به مقابله بپردازد. حاج عماد در كنار عشق به مقاومت و جهاد به گسترش فرهنگ و انديشه اسلامي هم توجه داشت. مي كوشيد جوانان انقلابي را با مسائل فكري و اعتقادي اسلام آگاه كند.
نقل كرده اند كه حاج عماد در دوران جواني پس از پيوستن به جنبش فتح كتاب هاي «اقتصاد ما» و «فلسفه ما» كه از آثار برجسته و گرانبهاي شهيد آيت اللّه سيد محمدباقر صدر مي باشد خريداري و به افراد گوناگون هديه مي كرد، تا از اين طريق نوآوري اقتصاد و فلسفه اسلامي را به ديگران معرفي كند. جوانان متدين لبناني در آن مرحله از داشتن تشكيلات منظم و منسجم محروم بودند. كساني كه در لبنان فعاليت قوي داشتند، احزاب كمونيست و سازمان هاي چپگرا و سازمان آزادي بخش فلسطين بودند. در چنين فضاي آلوده اگر جوانان متدين خواسته باشند با ظلم و تجاوزگري مقاومت كنند، ناچار بودند با احزاب و سازمان هاي ياد شده ارتباط برقرار كنند. لذا اولين بار كه كتاب هاي شهيد صدر انتشار يافت، حاج عماد مغنيه تعدادي از اين كتاب ها را خريداري و به دوستان چپگراي خود هديه كرد. اين كار در آن مرحله و در آن شرايط خيلي ارزشمند بود. حاج عماد به جوانان مسلمان شيعه و سني كه به احزاب و سازمان هاي ماركسيست و سوسياليست پيوسته بودند مي گفت شما مسلمان هستيد. چرا به اين احزاب پيوسته ايد. اگر مي خواهيد مقاومت كنيد و فلسطين و مسجدالاقصي را آزاد كنيد به آغوش اسلام بازگرديد. اين آيين حياتبخش اسلام است كه مي تواند اهداف تان را تأمين كند. شنيده ام كه حاج عماد توانسته بود بسياري از طرفداران احزاب كمونيست را هدايت كند، و اكنون اين افراد موقعيت خاصي در فرماندهي مقاومت اسلامي لبنان دارند.
اما چرا حاج عماد مغنيه به جنبش مقاومت فلسطين پيوست؟ براي پاسخ به اين پرسش بايد گفت كه پيوستن حاج عماد مغنيه به مقاومت فلسطين دو علت داشت. اولاً آرمان فلسطين در آن مرحله از قداست خاصي برخوردار بود. زيرا قضيه فلسطين از سال 1948 تاكنون در اولويت اهداف و آرمان هاي مسلمانان قرار دارد. صهيونيست ها كه بدترين دشمنان خدا هستند، اين سرزمين را اشغال كرده اند. فلسطين سرزمين وحي و عروج پيامبر است، و اولين قبله مسلمانان در آن قرار دارد. در پي اشغال اين سرزمين بيشتر علماي جهان اسلام به ويژه مراجع تقليد تشييع واكنش نشان دادند. علماي پيرو مكتب اهل بيت(ع) در مخالفت با اشغال سرزمين فلسطين پيشگام بودند. آيت اللّه العظمي سيد محسن حكيم(ره)، مرجع تقليد وقت شيعيان جهان، با صدور فتواي مشهوري، پرداخت حقوق شرعي به انقلابيون فلسطيني را تجويز كرد. در پي اين فتوا بسياري از افراد مؤمن حقوق شرعيه و سهم امام شان را به مقاومت فلسطين تقديم مي كردند.
امام خميني (ره) نيز در آغاز حركت انقلابي شان در حمايت از آرمان فلسطين چند فتواي مهم صادر كردند. اين مرد بزرگ كه براي سرنگوني رژيم پهلوي مبارزه كرد پشتيباني از ملت فلسطين را هرگز فراموش نكرده بود. طبيعي است كه يك انسان متدين همچون حاج عماد مغنيه و بسياري از برادران همرزم او همچون حاج علي ذيب(ابوحسن سلامه) و ديگران به صفوف مقاومت فلسطين بپيوندند. البته فراموش نكنيم كه قداست قضيه فلسطين مهمتر از اشتباهات و عملكردهاي غلط برخي متوليان فلسطيني است. قداست آرمان فلسطين به حاج عماد مغنيه انگيزه داد تا بر مبناي عقايد و باورهاي ديني خود به انقلابيون فلسطين بپيوندند. بنابراين پيوستن اينگونه افراد به جنبش مقاومت فلسطين بر مبناي وظيفه ديني و اخلاقي و انجام مسئوليت شرعي طبق فتاوي مراجع بزرگ تقليد بوده است.
در مرحله قبل از اشغال جنوب لبنان، يك تشكيلاتي انقلابي منظم كه بتواند در برابر فزون خواهي رژيم صهيونيستي بايستد و فلسطين را آزاد كند، وجود نداشت. و اين جوانان مؤمن و انقلابي لبناني ناچار بودند به جنبش همگاني و عمومي مقاومت فلسطين بپيوندند، ولي حاج عماد به محض اينكه گم شده واقعي خود را يافت، به مقاومت اسلامي و حزب اللّه كه زير پرچم اسلام و ايمان مبارزه مي كند پيوست. من نمي گويم كه حاج عماد جهت گيري و موقعيت خود را تغيير داد. خير... جهت گيري او چه در جنبش فتح و چه در حزب اللّه مشخص و يكسان بود. با وجودي كه با ياسر عرفات مرد شماره يك انقلاب فلسطين روابط دوستانه و نزديك داشت، ولي هنگامي كه پرچم اسلام به دست حزب اللّه لبنان افراشته شد، بيدرنگ به اين پرچم پيوست، و تا آخر حيات هم اين پرچم را در دست داشت.
از سوي ديگر سازمان آزادي بخش فلسطين از طريق حاج عماد مغنيه و ابوحسن سلامه كمك هاي مالي فراواني ميان انقلابيون لبناني و غيرلبناني توزيع مي كرد. ولي تاكنون يك مورد سوءاستفاده از اين اموال نقدي و يا خيانت در امانت در حق حاج عماد ثبت نشده است. هنگامي كه تصميم گرفت از صفوف مقاومت فلسطين كناره گيري كند، و به صف مقاومت لبنان بپيوندد، ابتدا اين تصميم را با رهبران انقلاب فلسطين در ميان گذاشت و به آنان گفت كه من انساني مؤمن و متدين هستم و براساس اعتقادات ديني به مقاومت فلسطين پيوسته ام، ولي اكنون تصميم گرفته ام زير پرچم مقاومت اسلامي لبنان مبارزه كنم.

همان گونه كه مي دانيد در آن برهه هزاران جوان از طايفه شيعه و طايفه اهل تسنن لبنان به جنبش مقاومت فلسطين و احزاب سياسي لبنان پيوستند، ولي تاكنون ديده نشده كه يكي از آنان مانند حاج عماد مغنيه پيشگام و پيشتاز بوده باشد... دليل اين چيست؟
 

اين نتيجه ويژگي هاي ارزشمند و ابعاد استثنايي شخصيت حاج رضوان بوده است. او مقاومت را با جان و خون خود پذيرفته بود. مقاومت را نه به عنوان يک حرفه، بلکه به عنوان يک آرمان و هدف مقدس انتخاب کرده بود. حاج رضوان در اين مسير صادقانه و مخلصانه گام برداشت و تحت تاثير زرق و برق هاي مادي و شهرت پرستي قرار نگرفت. در حالي که در آن شرايط افراد بسياري فريب ثروت و شهرت را خورده و به فساد و تباهي کشيده شدند. در آن مرحله کمک هاي مالي بيشماري به سوي جنبش مقاومت فلسطين سرازير مي شد. اين کمک هاي بي حد و حساب بسياري از رهبران اين جنبش را به تباهي کشاند. بسياري افراد هم خائن و فرصت طلب از آب درآمدند، و از پشت به آرمان فلسطين خنجر زدند. بسياري از عمليات تروريستي که توسط کوماندوهاي اسرائيلي در مرکز بيروت پايتخت آن روز مقاومت فلسطين انجام گرفت، در نتيجه خيانت برخي افراد فرصت طلب و فريب خورده فلسطيني اتفاق افتاد. اين در حالي است که حاج عماد مغنيه فوق العاده امانتدار و زيرک و هوشمند بود.

گفته شده که حاج عماد مغنيه مدتي هم در حوزه علميه علامه سيد محمدحسين فضل الله در بيروت درس خوانده است...
 

بستگان نزديک حاج عماد نقل کرده اند که او در کنار فعاليت هاي مبارزاتي و انقلابي علاقه داشته به مسائل ديني و فقهي هم آشنا شود. ميل نداشته مانند روحانيون و طلاب علوم ديني تحصيلات حوزوي را تا نهايت ادامه دهد. او بر اين باور بود که يک فرد انقلابي بايد از همه مسائل سياسي، عقيدتي، ديني و نظامي آگاهي داشته باشد. لذا در سن جواني در برخي دوره هاي آموزش عقايد شرکت کرد تا با احکام فقهي «رساله هاي عملي» آشنا شود. زيرا اين رساله ها، احکام اسلام را در زمينه هاي جهاد، جنگ، صلح و همه مسائل عبادي و حياتي و اجتماعي مشخص کرده اند.

در قرن گذشته افرادي مانند حاج عماد در جبل عامل بروز کرده اند؟
 

ترديدي نيست که در تاريخ صد ساله اخير جبل عامل انقلابيون بزرگي برانگيخته شدند. «ادهم خنجر» و «صادق حمزه» از چهره هاي انقلابي و سرشناس جبل عامل هستند که بر ضد استعمار فرانسه مقاومت کردند. اکنون نبيه بري رئيس مجلس لبنان تالار اجتماعات و ملاقات هاي خود را در جنوب لبنان به نام ادهم خنجر نامگذاري کرده است. ولي با صراحت به شما بگويم که موافق همسنجي مرحوم حاج عماد مغنيه با ساير انقلابيون جبل عامل نيستم. بي ترديد برادران مخلص و فداکار فراواني در مقاومت اسلامي وارث حاج عماد هستند که استعداد و توان و شايستگي آنان کمتر از حاج عماد نيست، و راه او را ادامه مي دهند. زيرا حاج عماد بنيانگذار و متولي طرح مقاومتي همه جانبه و فراگير در خاورميانه بود. حرکتي که حاج عماد آغاز کرد از مرزهاي لبنان فراتر رفت و معادلات جهاني و منطقه اي را دگرگون ساخت. او با دهها تن از شخصيت هاي سياسي، انقلابي و فکري جهان عرب و جهان اسلام روابط و همکاري داشت. حاج عماد فقط يک شخصيت مقاوم نبود، ابعاد شخصيت او فراتر از مقاومت اسلامي لبنان و فلسطين بود. او بنيانگذار راهکاري بود که به ياري خداوند متعال به آزادسازي فلسطين منتهي خواهد شد. در لبنان حاج عماد را فرمانده دو پيروزي(پيروزي سال 2000 و پيروزي سال 2006) توصيف مي کنند. ولي من او را فرمانده پيروزي هاي پي در پي که به کمک حقتعالي در آينده تحقق خواهد يافت مي خوانم.

قواي استکباري 25 سال حاج عماد را تحت تعقيب قرار داده و سرانجام او را به شهادت رساندند. ولي اين قدرت ها هرگز به جنايات خود در لبنان و فلسطين و عراق و افغانستان اشاره نمي کنند. اين دوگانگي را چگونه تفسير مي کنيد؟
 

قدرت هاي استکباري فقط به منافع شخصي شان مي انديشند. برخورد دوگانه رهبران و سران قدرت هاي استکباري با مسائل جهاني يک امر طبيعي است. اين قدرت ها حتي از جنايات مزدوران و دست نشاندگان خود در 95 درصد کشورهاي جهان چشم پوشي مي کنند. زيرا اين جنايات به نفع اين قدرت ها ارتکاب مي شود. گاهي از اين جنايت ها هم ستايش مي کنند. به طور مثال نگاه کنيد به جنايات سال گذشته صهيونيست ها در نوار غزه، قدرت هاي استکباري تا چه اندازه اين جنايات را تاييد کرده اند؟ براي دادگاه بين المللي و سازمان ملل ثابت شد که رژيم صهيونيستي در غزه مرتکب جنايات وحشتناک شده است ولي قدرت هاي استکباري در برابر آن سکوت اختيار کرده اند. زيرا اسرائيل اهداف و خواسته هاي آنان را تامين مي کند. ولي اگر يکي از رزمندگان مقاومت در فلسطين و لبنان به يک حرکت مشروع و قانوني دست بزند و از سرزمين خود به دفاع برخيزد به شدت او را محکوم مي کنند. شعارهاي حقوق بشر قدرت هاي استکباري همه شعارهاي توخالي است.

به بخشي از ويژگي هاي حاج عماد اشاره کرديد. بفرماييد که مهمترين و شاخص ترين نشانه و امتياز او چيست؟
 

برادراني که در آخرين روزهاي حيات حاج عماد مغنيه در سوريه همراه او بوده اند، براي من نقل کرده اند که ايشان هر شب هنگام سحر به زيارت مرقد حضرت رقيه(س) مي رفته است. يکي از فرماندهان سپاه پاسداران نيز نقل کرده زماني که در سوريه به سر مي برده و هر سحرگاه که به زيارت مرقد حضرت رقيه(س) مي رفته حاج عماد را در حال نماز و نيايش مي ديده است. بنابراين تدين و پايبندي به اصول اعتقادي يکي از مهمترين ويژگي هاي حاج عماد مغنيه بوده است. او همواره به تکليف شرعي عمل مي کرده است.
حاج عماد بعد از مسئله تدين چند ويژگي ديگري هم داشت که عبارتند از: ويژگي اول نبوغ فوق العاده در زمينه هاي برنامه ريزي و مهندسي نظامي: حاج عماد در زمينه مهندسي و سازماندهي نظامي، طرح هايي بکر ارائه مي داد که هيچ کس پيش از او چنين طرح هايي ارائه نکرده بود. بسياري از فرماندهان و کارشناسان نظامي در جمهوري اسلامي و برخي از کشورهاي اسلامي گفته اند که حاج عماد در طرح مسائل جديد نظامي بي نظير بوده است.
ويژگي دوم قدرت شخصيت: حاج عماد در مسئله زهد و پرهيزکاري فوق العاده استثنايي بود به گونه اي که تا آخرين روز حياتش خانه شخصي در اختيار نداشت. اين در حالي است که براي خانه دار شدن بسياري از برادران جنبش مقاومت تلاش به عمل مي آورد، و مي کوشيد مشکلات و نيازهاي اجتماعي آنان را برطرف کند. با وجودي که همه گونه امکاناتي در اختيار او گذاشته بودند، ولي فوق العاده زاهد و قانع بود. همانگونه که پيشتر اشاره کردم زماني که در جنبش مقاومت فلسطين حضور داشت و امکانات مالي فراواني در اختيار او بود ولي به اين امکانات هيچ گونه چشم داشتي نداشت.
ويژگي سوم تواضع حاج عماد بود: او از رفتار سرور خود اميرمؤمنان علي بن ابيطالب(ع) پيروي مي کرد، و در برخورد با رزمندگان مقاومت بسيار فروتن بود. هرگز خود را برتر از ديگران نمي دانست. ولي در برابر کساني که در مسائل ديني و مقاومت سهل انگاري مي کردند و دچار لغزش مي شدند سرسختي نشان مي داد و قاطعانه برخورد مي کرد. در زمينه حفظ نظم و انضباط به هيچ وجه با رزمندگان مسامحه نمي کرد.

گفته شده که حاج عماد براي تحصيل علوم ديني مدتي هم به قم آمد. در اين زمينه چه اطلاعاتي داريد؟
 

آمدن حاج عماد به قم براي اينکه مانند ساير طلاب همه وقت خود را صرف تحصيل علوم و معارف حوزوي کند نبود. ولي او مانند بسياري از رهبران مقاومت اسلامي و حزب الله بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به ايران مي آمد و از تجربيات انقلاب اسلامي درس هاي زيادي مي آموخت. هنگامي که شخصيت هاي بزرگ نظام جمهوري اسلامي نبوغ فکري و استعدادهاي بالقوه حاج عماد مغنيه را شناختند شايسته دانستند که او را به ايران دعوت کنند و استعدادهاي او را پرورش و بارور کنند.

آيا زماني که حاج عماد به ايران آمد، آقاي نصرالله هم سرگرم تحصيل در حوزه علميه قم بود.
 

آري... مدت زمان کوتاهي که آقاي سيدحسن نصرالله دبيرکل حزب الله براي تحصيل به حوزه علميه قم آمد، شهيد عماد مغنيه نيز به ايران رفت و آمد داشت و گاهي با آقاي نصرالله هم ديدار و گفت و گو مي کرد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 49