اهداف و عوارض شيمي درماني

شيمي درماني يعني درمان با مواد شميايي. ابتدا از اين عبارت فقط براي درمان عفونت ها استفاده مي شد، چون آنتي بيوتيک ها نيز مواد شيميايي هستند، اما در اين جا منظور از شيمي درماني درمان دارويي سرطان هاست.
داروهاي شيمي درماني موجب جلوگيري از رشد سلول ها (cytostatic effect) يا از بين رفتن آن ها (cytotoxiceffect) مي شوند و بيشتر روي سلول هايي که در حال تکثير و رشد هستند اثر مي گذارند. به اين دليل ما شاهد عوارض متعددي هستيم که دليل آن تاثير اين داروها روي سلول هاي سالم بدن است. اوايل شيمي درماني، فقط در درمان سرطان هاي خون به کاربرد داشت. اما روز به روز داروهاي جديدتري در دسترس قرار گرفتند و تحولي در درمان ساير سرطان هاي به وجود آوردند. درمان سرطان ها و بخصوص تومورهاي توپر (solid tumors) که بخش عمده اين بيماري و حدود 95 درصد آن را تشکيل مي دهد، نياز به همکاري عميق ميان رشته هاي جراحي، راديوتراپي و مديکال آنکولوژي (سرطان شناسي) دارد. در سه حالت در تومورهاي تو پر نياز به شيمي درماني وجود دارد.

شيمي درماني القايي (neoadjuvant)
 

زماني که تومور پيشرفته باشد و عمل جراحي به طور کامل امکان پذير نباشد شيمي درماني القايي انجام مي گيرد. هدف از اين شمي درماني کوچک کردن تومور يا کاهش مرحله است تا جراح بتواند تومور را عمل کند. از اين روش گاهي به همراه راديوتراپي براي درمان سرطان هاي مختلف مانند سرطان هاي پستان، ريه، معده و... استفاده مي شود.

شيمي درماني کمکي (djuvant)
 

پس از عمل جراحي، براي اين که امکان عود مجدد سرطان به حداقل برسد، استفاده از چند دوره شيمي درماني کمکي در برخي از سرطان ها مانند سرطان پستان، روده ي بزرگ، ريه و ... توصيه مي شود.

شيمي درماني تسکيني (palliative)
 

در بسياري از بيماران، بيماري در هنگام تشخيص پيشرفته است و متاستازهاي دور دست وجود دارد، به همين منظور درمان اين نوع سرطان ها حايز اهميت خاصي است. شيمي درماني تسکيني نه تنها سبب طول عمر در برخي بيماران مي شود، بلکه علايم بيماري آن ها را در بسياري از مواقع بهبود مي بخشد و باعث ارتقاي کيفيت زندگي شان مي شود. داروهاي شيمي درماني اغلب درون وريدي تزريق مي شوند. در مراکزي از پروسه ي شيمي درماني استفاده مي شود که تسهيلات و امکانات حمايتي لازم در کنار بيمار موجود باشد، دوز داروهاي شيمي درماني، به جاي وزن بدن عموماً بر اساس مساحت سطح بدن (BSA) محاسبه مي شود. نوموگرام جهت تعيين مساحت بدن از طريق قد و وزن (به طور مثال مساحت سطح بدن يک فرد با قد 170 سانتي متر و وزن هفتاد کيلوگرم، 1/8 متر مربع است.) بدست مي آيد.

عوارض جانبي داروهاي شيمي درماني
 

1-عوارض هماتولوژيک و سرکوب ايمني
خطرناک ترين عارضه ي بسياري از داروهاي شيمي درماني، عوارض خوني آن ها بوده که شايع ترين شکل آن کاهش گلبول هاي سفيد همراه با خطر بالاي عفونت است؛ اگرچه کاهش پلاکت ها و خونريزي ناشي از داروها نيز ممکن است تهديد کننده ي حيات بيمار باشد.
2-عوارض گوارشي
بي اشتهايي، تهوع و استفراغ از جمله شايع ترين و زجرآورترين عوارض حاد تعداد زيادي از داروهاي شيمي درماني است. براي چنين عوارضي مي توان از داروهاي ضدتهوع استفاده کرد که با توجه به دسته بندي فارماکولوژيکي و اثر بخشي، آن ها را طبقه بندي مي کنند، مهم ترين اين دسته هاي دارويي، آنتاگونيست هاي سروتونين (مثل اوندانسترون و گرانيسترون) هستند که تحول عظيمي در درمان اين عوارض در پانزده سال اخير به وجود آورده اند. موکوزيت، اسهال و گاهي يبوست نيز جزو عوارض گوارشي است که گاه پس از شيمي درماني مشاهده مي شود.
3-واکنش هاي پوستي (ريزش مو)
ريزش مو شايع ترين عارضه جانبي جلدي شيمي درماني است و اثرات شديد رواني بر بيمار مي گذارد. ريزش مو تقريباً هميشه برگشت پذير است و با تاخير چند هفته يي، موها دوباره رشد مي کنند.
4-عوارض قلبي
5-واکنش هاي عروقي و افزايش حساسيت
6-عوارض عصبي
7-عوارض ادراري- تناسلي
8-بدخيمي ثانويه
9-عوارض جنسي و گونادي
10-درد عضلاني
داروهاي شيمي درماني بايد زماني تجوير شوند که پزشک از بيماري و وضعيت روحي و جسمي بيمار اطلاعات کافي داشته باشد.
منبع:نشريه 7 روز زندگي، شماره 105