انديشه هاي بي کران و تابناک
نويسنده:سيد مهدي سلطاني رناني
شهيد علي اکبر اژه اي از جمله قرآن پژوهان به نامي است که با نگاه ژرف و عميق خويش به مباحث قرآني موجب گسترش فرهنگ قرآني ، و نيز مباني تربيتي و معنوي آن گرديده است .از جمله مهمترين مباني قرآني که اساس زندگي بشري را تشکيل مي دهد و آن شهيد قرآن پژوه ، به جايگاه قرآني و ويژگي هاي انسان هاي برخوردار از آن اشاره نموده ،ايمان مي باشد.
شهيد اژه اي ايمان را به معني باور و اطمينان کامل نسبت به عقيده ،مکتب ،مرام و حتي شخص يا نظريه اي خاص به طور ريشه اي که در حرکات و سکنات فرد رسوخ کرده ،دانسته است و راه گسترش آن را در وجود، همراهي باورها با شناخت دقيق، آگاهي و استوار بر تحقيق مي داند.(1)
به نظر ايشان، ايمان نقطه مقابل کفر و گرايش معنوي است و بر ايدئولوژي منطقي و غيرانکاري مبتني است.(2)در مفهوم اصطلاحي نيز اعتقاد به خداوند و مکتب الهي را شامل مي شود و شناخت و شکل از مفاهيم پايه اي و بنيادي آن است .وي در اين مسير، انسان را از عوامل زيربنايي و محرک شناخت دانسته و معتقد است که او بايد به عنوان موجودي متفکر از جهان بيني عميق الهي برخوردار گردد و شناخت راستيني از جهان، خود و خدا داشته باشد تا به ماديگري و سطحي نگري دچار نشود.(3)
در اين مرحله اساسي، تفقه ، برهان هاي ايده آل هستي(نظم و عليت) و هدايت را از ابزارهاي مهم قرآني در تثبيت ايمان معرفي نموده و مي گويد: ايمان قرآني دقيقاً براساس شناخت ژرف جهان و جهان شناسي علمي استوار است ،نه براساس احساس، عاطفه ،جهل و ترس که برخي ناآگاهانه و يا ناجوانمردانه به ايمان مذهبي و اسلامي نسبت مي دهند که اين نسبت ناشي از دو نشناختن است :
1)قرآن ؛2)رابطه ايمان قرآني با مومنين فعلي (4)شهيد بزرگوار و قرآن پژوه معاصر علي اکبر اژه اي (ره) مباني قرآني ايمان را چنين برمي شمرد:
1-مطالعه و شناخت عميق جهان هستي.
2-گرايش حقيقي به آفريدگار جهان
3-هدفمند دانستن جهان هستي(5)و برخورداري از ترس علمي از آتش الهي نه ترس جاهلانه(6)
4-ياد و ذکر حقيقي خداوند در همه لحظات و مواقع زندگي و در همه حالات .(7)
مهمترين ويژگي هاي مومنين در مکتب قرآن از ديدگاه آن شهيد فرهيخته نيز عبارت از موارد ذيل است:
1)کفر به طاغوت و راه هاي ضد خدايي و عدم هماهنگي با شيطان و همکاران او در عقيده و عمل.(8)
2)وحدت آفريني و پرهيز از جدال و تفرقه و تلاش مستمر در تبلور وحدت اجتماعي و عقيدتي در جامعه اسلامي .(9)
3)پايداري در راه برقراري عدالت اجتماعي و الگويي برجسته بودن در اين مسير مطابق سيره و هدف پيامبران .(10)
4)شناخت مقتضيات زمان، به طوري که براي رشد ،توسعه و بساط ايدئولوژي الهي به «هجرت» اقدام مي نمايد. هجرتي اصولي ،هماهنگ و حساب شده تا دو نتيجه اساسي بگيرد:
الف.ضعف نيروي دشمن
ب.گسترش و بسط قدرت ايدئولوژي الهي و به تعبيري نشر فرهنگ خدايي.(11)
5)شناخت وظيفه روز و به انجام رساندن آن و دوري از سستي و تنبلي.
6)عدم ترس از حرکت جهادي و موضع گيري اصولي و دقيق نسبت به ايدئولوژي هاي غيرالهي.(12)
7)انسان مومن براساس شناخت دقيق و استواري که از خود،جامعه و تاريخ و نيز موقعيت هاي گوناگون خويش پيدا مي کند،حرکت خويش را جهت مي بخشد و متناسب با نيازها ،اوضاع و احوال زماني و مکاني ضروري ترين و اصولي ترين راه و شيوه را در اجراي اصول عقيدتي اش به کار مي گيرد و آنجا که کاري فوري و ضروري تر است هرگز به عمل ساده تر و کم اثرتر اقدام نمي کند.
8)اهل انفاق بودن؛ زيرا در راه برقراري حق و عدل و نظام خدايي گذشت و فداکاري دارد و از آنچه که در امکان دارد در اين مسير مي گذرد؛ حتي جان خويش.(13)
9)آزاد انديش است ؛بدين معنا که براساس اعتقاد راستيني که به عملي و عقلي بودن راه خويش دارد در برابر عقايد، مفاهيم و نظريات ديگران حالتي روشن و گويا دارد و با بررسي دقيق و علمي و نيز مطابق اصول اساسي تفکر صحيح راه ها و عقايد خوب را مي پذيرد و از مفاهيم و نظريات منحط، خرافي، ضد علمي و ضد تکاملي دوري مي جويد و راه را بر هر گونه تعصبات جاهلانه ،خرافي و غير ايده آل مي بندد.(14)
10)انسان مومن ، متعهد و مسئول است و پيمان و تعهد او در برابر نظام آفرينش، خود ،جامعه و طبيعت پيرامون، ناشي از يک پيمان و تعهد ،مسئوليتي همه جانبه و شامل اتمام ابعاد فکري، عقيدتي ،اخلاقي ، اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي ،تاريخي دارد.(15)
شهيد اژه اي ايمان را به معني باور و اطمينان کامل نسبت به عقيده ،مکتب ،مرام و حتي شخص يا نظريه اي خاص به طور ريشه اي که در حرکات و سکنات فرد رسوخ کرده ،دانسته است و راه گسترش آن را در وجود، همراهي باورها با شناخت دقيق، آگاهي و استوار بر تحقيق مي داند.(1)
به نظر ايشان، ايمان نقطه مقابل کفر و گرايش معنوي است و بر ايدئولوژي منطقي و غيرانکاري مبتني است.(2)در مفهوم اصطلاحي نيز اعتقاد به خداوند و مکتب الهي را شامل مي شود و شناخت و شکل از مفاهيم پايه اي و بنيادي آن است .وي در اين مسير، انسان را از عوامل زيربنايي و محرک شناخت دانسته و معتقد است که او بايد به عنوان موجودي متفکر از جهان بيني عميق الهي برخوردار گردد و شناخت راستيني از جهان، خود و خدا داشته باشد تا به ماديگري و سطحي نگري دچار نشود.(3)
در اين مرحله اساسي، تفقه ، برهان هاي ايده آل هستي(نظم و عليت) و هدايت را از ابزارهاي مهم قرآني در تثبيت ايمان معرفي نموده و مي گويد: ايمان قرآني دقيقاً براساس شناخت ژرف جهان و جهان شناسي علمي استوار است ،نه براساس احساس، عاطفه ،جهل و ترس که برخي ناآگاهانه و يا ناجوانمردانه به ايمان مذهبي و اسلامي نسبت مي دهند که اين نسبت ناشي از دو نشناختن است :
1)قرآن ؛2)رابطه ايمان قرآني با مومنين فعلي (4)شهيد بزرگوار و قرآن پژوه معاصر علي اکبر اژه اي (ره) مباني قرآني ايمان را چنين برمي شمرد:
1-مطالعه و شناخت عميق جهان هستي.
2-گرايش حقيقي به آفريدگار جهان
3-هدفمند دانستن جهان هستي(5)و برخورداري از ترس علمي از آتش الهي نه ترس جاهلانه(6)
4-ياد و ذکر حقيقي خداوند در همه لحظات و مواقع زندگي و در همه حالات .(7)
مهمترين ويژگي هاي مومنين در مکتب قرآن از ديدگاه آن شهيد فرهيخته نيز عبارت از موارد ذيل است:
1)کفر به طاغوت و راه هاي ضد خدايي و عدم هماهنگي با شيطان و همکاران او در عقيده و عمل.(8)
2)وحدت آفريني و پرهيز از جدال و تفرقه و تلاش مستمر در تبلور وحدت اجتماعي و عقيدتي در جامعه اسلامي .(9)
3)پايداري در راه برقراري عدالت اجتماعي و الگويي برجسته بودن در اين مسير مطابق سيره و هدف پيامبران .(10)
4)شناخت مقتضيات زمان، به طوري که براي رشد ،توسعه و بساط ايدئولوژي الهي به «هجرت» اقدام مي نمايد. هجرتي اصولي ،هماهنگ و حساب شده تا دو نتيجه اساسي بگيرد:
الف.ضعف نيروي دشمن
ب.گسترش و بسط قدرت ايدئولوژي الهي و به تعبيري نشر فرهنگ خدايي.(11)
5)شناخت وظيفه روز و به انجام رساندن آن و دوري از سستي و تنبلي.
6)عدم ترس از حرکت جهادي و موضع گيري اصولي و دقيق نسبت به ايدئولوژي هاي غيرالهي.(12)
7)انسان مومن براساس شناخت دقيق و استواري که از خود،جامعه و تاريخ و نيز موقعيت هاي گوناگون خويش پيدا مي کند،حرکت خويش را جهت مي بخشد و متناسب با نيازها ،اوضاع و احوال زماني و مکاني ضروري ترين و اصولي ترين راه و شيوه را در اجراي اصول عقيدتي اش به کار مي گيرد و آنجا که کاري فوري و ضروري تر است هرگز به عمل ساده تر و کم اثرتر اقدام نمي کند.
8)اهل انفاق بودن؛ زيرا در راه برقراري حق و عدل و نظام خدايي گذشت و فداکاري دارد و از آنچه که در امکان دارد در اين مسير مي گذرد؛ حتي جان خويش.(13)
9)آزاد انديش است ؛بدين معنا که براساس اعتقاد راستيني که به عملي و عقلي بودن راه خويش دارد در برابر عقايد، مفاهيم و نظريات ديگران حالتي روشن و گويا دارد و با بررسي دقيق و علمي و نيز مطابق اصول اساسي تفکر صحيح راه ها و عقايد خوب را مي پذيرد و از مفاهيم و نظريات منحط، خرافي، ضد علمي و ضد تکاملي دوري مي جويد و راه را بر هر گونه تعصبات جاهلانه ،خرافي و غير ايده آل مي بندد.(14)
10)انسان مومن ، متعهد و مسئول است و پيمان و تعهد او در برابر نظام آفرينش، خود ،جامعه و طبيعت پيرامون، ناشي از يک پيمان و تعهد ،مسئوليتي همه جانبه و شامل اتمام ابعاد فکري، عقيدتي ،اخلاقي ، اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي ،تاريخي دارد.(15)
پي نوشت:
1- ر.ک:ايمان از ديدگاه قرآن، شهيد علي اکبراژه اي (ره)،ص 9
2- همان ،ص 10
3- همان، صص 14-12
4- همان ،ص17
5- سوره آل عمران ،آيات 190 و191
6- سوره فاطر ،آيه 28؛ ر.ک:ايمان از ديدگاه قرآن ، ص 18،
7 - سوره آل عمران ،آيه 191
8- «من يکفر بالطاغوت و يومن با...» سوره بقره، آيه 256، نيز سوره ممتحنه ،آيه 4
9 .«واعتصموا بحبل ا... جميعاً ولاتفرقوا»سوره آل عمران، آيه 103؛نيز سوره نساء،آيه 156
10- ر.ک:قرآن کريم ،سوره مائده ،آيه 7 ؛نساء 135، حديد 25،نيز ر.ک:ايمان از ديدگاه قرآن،ص 21
11 .ر.ک:ايمان از ديدگاه قرآن،ص 21
12 .ر.ک : همان،ص 22؛نيز قرآن کريم (سوره آل عمران، آيه 139)13- سوره بقره ،آيه 254
14- سوره زمر؛آيه 18 و سوره نساء آيه 141
15- سوره نساء ،آيه 58 ؛اسراء ، 34؛مومنون ،8 و معارج 32؛نيز ر.ک:ايمان از ديدگاه قرآن،صص 27-25.
