تعريف زخم بستر:
زخم بستر که به طور دقيق تر «زخم فشاري» ناميده مي شود، ناحيه ي آسيب ديده ي پوست و بافت زير آن است که به علت فشار مداوم روي آن ايجاد مي شود. اين آسيب معمولاً در افرادي که به طور طولاني مدت در بستر خوابيده اند يا طولاني مدت روي ويلچر نشسته اند ايجاد مي شود. علت اين آسيب قطع گردش خون به نواحي آسيب پذير بدن، مثل پوست باسن ها، استخوان لگن و پوست ناحيه پاشنه ي پاها مي باشد. عدم خون رساني کافي در اين نواحي، باعث ايجاد بافت مرده مي شود. گرچه بيماراني که فلج هستند، بيشتر در معرض خطر مي باشند، اما هر فردي که طولاني مدت بستري شود يا به هر علت از ويلچر استفاده کند، يا توانايي تغيير و جابه جايي بدن خود را نداشته باشد، در معرض خطر زخم بستر مي باشد. زخم هاي بستر مي توانند به طور سريع پيشرفت کنند و اغلب ترميم آنها مشکل مي باشد.
علل ايجاد زخم بستر:
زخم هاي بستر معمولاً ناشي از فشار مدوام روي ناحيه اي از بدن مي باشد. بيشتر در نواحي ايجاد مي شود كه حمايت عضلاني يا بافت چربي وجود ندارد و پوست نزديك به استخوان قرار مي گيرد مثل ستون فقرات، استخوان كوكسيكس، نشانه ها، ران ها، پاشنه هاي پاها و آرنج ها. چون پوست و بافت زير آن بين استخوان و سطح تحت فشار مثل زمين يا ويلچر فشرده مي شود، جريان خون در اين ناحيه محدود مي شود. اين عارضه باعث كاهش اكسيژن رساني و مواد تغذيه اي ديگر به بافت شده و به مرور باعث مرگ بافت مي شود. در بعضي از بيماران عامل فشار كه باعث اختلال در خون رساني مي شود، از عواملي ايجاد مي شود كه قابل تصور نيست مثل وجود مرزهاي ضخيم و محكم در پارچه هاي فاستوني، وجود خرده هاي نان در بستر، وجود چين خوردگي در ملافه ها و لباس ها، وجود كجي در صندلي يا ويلچر، وجود تعريق كه مي تواند پوست را نرم كرده و باعث آسيب پذيري بيشتر محل شود.
علل ديگر زخم هاي بستر شامل:
1- سايش: جابجايي مداوم باعث جلوگيري از ايجاد زخم بستر مي شود، اما وجود سايش كه به صورت جابجايي آرام از يك نقطه به نقطه ي ديگر همراه با كشش پوست روي زمين اتفاق مي افتد، مي تواند عامل مستعدكننده براي ايجاد زخم بستر مي باشد.
2- لغزش: اين حالت وقتي اتفاق مي افتد كه در موقع جابجايي، پوست از يك سمت و استخوان زير آن از سمت ديگر حركت مي كند. لغزش به سمت پايين در بستر يا روي صندلي يا بلند كردن سر بيش از 30 درجه مي تواند باعث ايجاد لغزش شود. لغزش باعث ايجاد كشش و شكاف در ديواره سلولي و عروق خوني نازك مي شود. اگر در اين نواحي پوست نازك و حالت شكننده داشته باشد، احتمال آسيب را بيشتر مي كند.
عوارض زخم بستر:
شايعترين عوارض زخم بستر شامل
1- عفونت پوستي حاد (سلوليت):
با علائم درد، قرمزي و تورم مي تواند تظاهر كند. عفونت هاي پوستي مي تواند باعث عفونت هاي خون و مغز شود كه اين عوارض تهديد كننده ي حيات هستند.
2- عفونتهاي استخوان و مفاصل:
هنگامي كه زخم هاي بستر عميق باشند و به سطح استخوان و مفاصل رسيده باشند مي توانند باعث عفونت استخوان و مفاصل شوند. اين عفونت ها باعث آسيب غضروف در طي چند روز مي شوند. در صورتي كه عفونت هاي استخواني ممكن است در طي چند سال باعث آسيب استخوان شوند. اين عفونت باعث مرگ استخوان شده و اختلال حركتي در مفاصل و اندام ها را بدتر مي كند.
3- عفونتهاي بافت اطراف عضلات و فاشيا:
اين عفونت بسيار خطرناك بوده و به طور سريع مي تواند پيشرفت كند و باعث آسيب لايه هاي عضلاني و بافت اطراف مي شود. علائم اوليه؛ عفونتهاي بافت اطراف عضلات شامل تب، درد و تورم شديد مي باشد. بدون درمان، اين عفونت در عرض 12- 24 ساعت باعث مرگ مي شود.
4- عفونت گاز گانگرن (نكروز عضلات):
عارضه اي نادر و بسيار خطرناك كه به طور ناگهاني اتفاق مي افتد. در اين حالت نكروز عضلات به طور سريع و حتي در طي چند دقيقه پيشرفت مي كند. عامل اين عفونت يك نوع ميكروب است كه با توليد سم باعث تخريب سريع عضلات مي شود.
5- عفونت خون:
از عوارض خطرناك ناشي از پيشرفت زخم بستر، پخش ميكروبها در جريان خون و بدنبال آن در سرتاسر بدن مي باشد كه باعث شوك يا نارسايي اعضاي بدن مثل كليه مي شود.
6- سرطان:
زخم بستر مي تواند باعث پيشرفت سرطان در سلولهاي پوستي آسيب ديده شود.
روش هاي جلوگيري از زخم بستر:
در زخم بستر پيشگيري آسانتر از درمان است اما اين به اين معني نيست كه جلوگيري آسان مي باشد. با وجود مراقبت هاي دقيق ممكن است باز هم زخم بستر رخ دهد، اما بسيار كم است. اولين قدم در پيشگيري از زخم بستر، هماهنگي دقيق با پرستار و پزشك معالج است تا برنامه اي طراحي شود كه بيمار و مراقبين او بتواند به خوبي انجام دهند. اساس اين برنامه شامل جابجا كردن مرتب و مناسب بيمار، حفاظت دقيق از پوست و تغذيه ي مناسب مي باشد.
1- جابجا كردن بيمار:
جابجا كردن هم بايد به طور مداوم و مناسب (حالت كشيدن بيمار روي زمين يا صندلي و به صورت لغزاندن نباشد) انجام گيرد. براي شكل گيري زخم بستر، حتي مدت كوتاهي بي حركتي (چند ساعت) روي ويلچر يا در بستر كافي است. به همين علت بايد هر 30- 15 دقيقه (حداقل يك بار در دو ساعت) اين جابجايي مناسب انجام شود (حتي در موقع شب) اگر بيمار خودش نمي تواند حركت كند، بايد مراقبين بيمار اين جابجايي مناسب را براي وي انجام دهند.
چند نكته در خوابيدن بيمار بايد مد نظر باشد:
1- عدم خوابيدن مستقيم بيمار روي استخوان هاي لگن و در يك زاويه 30 درجه روي استخوان دراز بكشد.
2- حفاظت مناسب از ساق ها: موقعي كه بيمار روي كمر مي خوابد يك فوم يا متكا زير ساق هاي وي (از وسط ساق تا مچ پا) قرار داده شود. اين متكا نبايد مستقيم زير زانو باشد، چون باعث كاهش خون رساني به ساق پا مي شود.
3- زانو و مچ پا تماس مستقيم با زمين نداشته باشند، يك متكاي كوچك استفاده شود.
4- سر بيمار بيش از 30 درجه بالا آورده نشود. اگر سر بيمار بيش از 30 درجه بالا آورده شود، احتمال آسيب هاي سايشي و لغزشي روي پوست سر وجود دارد. اگر موقع غذا خوردن نياز شود كه سر بيمار بيش از 30 درجه بالا آورده شود، يك متكاي كوچك در زير لگن و شانه ي بيمار به عنوان گوه قرار داده شود تا هم ترازي سر و بدن حفظ شود.
5- استفاده از تشك مواج: تشكهاي مواج مي تواند از آب، ژل، هوا يا فوم درست شده باشد. به علت تفاوت در هزينه و اثربخشي آنها بهتر است با پزشك در انتخاب تشك مناسب مشورت شود. ويلچرهاي با فشار كم باعث توزيع فشار در محل نشيمنگاه مي شود و موجب مي شوند كه فرد به مدت طولاني به راحتي بنشيند و احساس آرامش بيشتري كند. اگر بيمار داراي ويلچر نباشد، بيمار خودش يا به كمك مراقبش بايد هر 30- 15 دقيقه جابجا شود. اگر بيمار توانايي حركت كافي در قسمت فوقاني بدن را داشته باشد، مي تواند ويلچر را به جلو هل دهد و بدنش را با فشار بازوهايش روي ويلچر بلند كند. همه ويلچرها نيازمند متكاهايي هستند كه هم احساس راحتي مي دهند و هم باعث كاهش فشار مي شوند. متكاهايي كه در دسترس شامل فوم، ژل و متكاهايي پر از هوا يا آب مي باشند. با اينكه باعث كاهش فشار مستقيم مي شوند، اما باعث جلوگيري از زخم بستر نمي شوند و نياز به جابه جايي موقعيت نشستن بيمار روي ويلچر است.
2- مشاهده پوست:
مشاهدات روزانه پوست از نظر زخم بستر قسمتي از برنامه پيشگيري مي باشد. حداقل روزانه يك بار بايد پوست به طور مستقيم يا در صورت نياز به كمك آيينه از نظر وجود زخم بستر بررسي شود. بعضي از متخصصين آزمايش پوست را 2 بار در روز يا با هر بار جابجايي توصيه مي كنند. اگر بيمار قادر به انجام اين كار نباشد بايد به كمك مراقبش اين كار انجام شود. اگر بيمار در بستر خوابيده است، محلهايي كه بايد دقيقاً بررسي شود شامل لگن، ستون فقرات، قسمت پايين كمر، شانه ها، آرنج ها، پاشنه ها مي باشد.
موقعي كه بيمار روي ويلچر است، محلهايي كه بايد بيشتر دقت شود شمال باسن ها، استخوان دنبالچه، قسمت پايين كمر، ساق ها، پاشنه ها و كف پاها مي باشد. علائم هشداردهنده در اين معاينات شامل وجود آسيب پوستي يا علائم عفونت، مثل ترشحات از زخم به خصوص داراي بوي بد و افزايش حساسيت، قرمزي و گرمي در پوست اطراف زخم مي باشد كه نياز فوري در مراجعه به پزشك را نشان دهد.
3- تغذيه:
يك رژيم غذايي مناسب عامل پيشگيري از آسيب پوستي و كمك كننده در ترميم زخم مي باشد. متأسفانه در اغلب بيماراني كه دچار زخم هاي بستر هستند، سوء تغذيه وجود دارد. اگر بيمار ضعيف و ناتوان مي باشد يا تحت جراحي قرار گرفت يا دچار فلج مي باشد ممكن است بي اشتهايي و كاهش مصرف غذا باعث اختلالات فيزيكي در بيمار شود. بنابراين نياز به مصرف كافي كالري، پروتئين ها، ويتامين ها و مواد غذايي مكمل مي باشد. يك رژيم غذايي مناسب مي تواند با كمترين هزينه باعث برآورده شدن نيازهاي تغذيه اي شود. در اين برنامه ي تغذيه اي چند نكته بايد مدنظر باشد:
1- استفاده از وعده هاي غذايي كوچك (ميان وعده)
2- استفاده از وعده غذايي در زمان هايي كه بهترين شرايط وجود دارد. بسياري از مطالعات نشان داده اند كه بسياري از مردم در موقع صبح بيشترين اشتها را دارند.
3- محدوديت مصرف مايعات در طي خوردن غذا: مايعات باعث پر كردن معده مي شود و باعث جلوگيري از خوردن غذاهاي با كالري بيشتر مي شود. بهترين زمان براي نوشيدن مايعات 60- 30 دقيقه قبل يا بعد از غذا مي باشد. توجه اينكه در كل نبايد نوشيدن مايعات را محدود كرد. چون مايعات باعث نرم شدن و انعطاف پذيري پوست مي شود.
4- وعده هاي غذايي مايع: اگر بلع (خوردن) بيمار مشكل است، استفاده از رژيم هاي غذايي مايع مثل سوپ، غذاهاي مكمل مايعي كه پروتيئن و كالري را تأمين مي كند مد نظر باشد.
5- تأمين پروتئين لازم: اگر بيمار قادر به تهيه گوشت براي فراهم كردن پروتيئن بدن نباشد، غذاهاي پر پروتئين مثل سويا، بادام زميني، ماست و فرني مد نظر باشد. لوبيا، باقلا و گردو منابع خوبي براي تأمين پروتئين هستند، ولي هضم سختي دارد.
6- داشتن وضعيت مناسب و راحت هنگام غذا خوردن
7- عدم عجله كردن در خوردن غذا
8- تغييرات در شيوه زندگي
منبع: نشريه از نو شماره 4
