سفر به ژرفاي آسمان با دابسوني هاي غول پيکر
نويسنده: مزدک مطهري
تلسکوپ هاي بازتابي نيوتني معمولاً با دو استقرار اصلي ارايه مي شوند: بر پايه استوايي يا بر پايه سمت-ارتفاعي دابسوني. تلسکوپ دابسوني، که به ابتکار منجم آماتور و تلسکوپ ساز معروف امريکايي جان دابسون حدود 50 سال پيش به جامعه نجوم معرفي شد، اکنون پرطرفدارترين نوع تلسکوپ آماتوري در جهان است. علت آن امکان داشتن تلسکوپ بزرگ براي ديدن ژرفاي آسمان با هزينه اي بسيار کمتر نسبت به تلسکوپ هاي سوار بر پايه هاي استوايي است. بسياري از کشف هايي که منجمان آماتور انجام داده اند، مانند پيدا کردن دنباله دارهاي جديد يا کشف ابرنواخترها، با تلسکوپ هاي دابسوني بزرگ انجام شده است. تلسکوپ هاي دابسوني نخستين بار در سال 1384 از سوي موسسه و فروشگاه آسمان شب به جامعه نجوم آماتوري ايران معرفي شدند(نجوم، شماره 150، صفحه 42) و خيلي زود به ابزار رايج منجمان آماتور ايراني در شب هاي رصدي و رقابت هاي نجومي مانند ماراتن مسيه تبديل شدند.
در اين مقاله قصد دارم دو تلسکوپ دابسوني غول پيکر با ساختار لوله باز را به شما معرفي کنم؛ تلسکوپ 16 اينچي(40 سانتيمتري) کارخانه ميد(MEADE) و مدل 12 اينچي(30 سانتي متري) کارخانه اسکاي واچر(SKYWATCHER). دابسوني هاي برنده مسابقه ي نسبت اندازه به قيمت اند و تنها راه داشتن چنين تلسکوپ هاي غول پيکري با کمترين هزينه اند. ابتدا از 16 اينچي ميد شروع مي کنم. قلب اين تلسکوپ، يعني همان آينه سهمي 16 اينچي آن، بسيار با کيفيت ساخته شده است. در آزمون ستاره اي که انجام دادم، تقريباً عاري از خطاهاي اپتيکي رايج بود. مشتري و زحل به راستي با شکوه ديده مي شدند. در کتاب هاي متداول رصد آسمان معمولاً گفته مي شود که نيوتني هاي با نسبت کانوني کم(معروف به تلسکوپ هاي سريع) مناسب رصد سيارات نيستند، اما در سال هاي اخير با ساخت نگهدارنده هاي آينه اصلي با دقتي بسيار بيشتر و همچنين ساختن آينه هايي دقيق تر مي توان از نيوتني هاي با نسبت کانوني کم، انتظار تصاويري بسيار با کيفيت حتي در رصد سيارات داشت. در لحظاتي که شرايط ديد بهبود پيدا مي کرد رصد مشتري و زحل به راستي هيجان انگيز بود. همچنين اين غول 16 اينچي در نشان دادن اجرام ژرفاي آسمان هم سنگ تمام گذاشت. از درون شهر آلوده اي مانند تهران، باز هم اين تلسکوپ مي تواند شما را سال ها سرگرم و هيجان زده نگه دارد و بدون شک در بيرون از شهر مي توان با آن به سراغ هزاران جرم ژرفاي آسمان رفت.با چنين تلسکوپي مي توان رصد دنباله دارها را مدت کوتاهي پس از کشف شان آغاز کرد يا حتي با رصدهاي پيگير در کشف آنها سهيم شد. ديدن خوشه کروي با تلسکوپ 16 اينچي تجربه اي است که شما را ميخکوب مي کند؛ توده اي از هزاران هزار نگين درخشان که اوج شکوه کيهان را نمايش مي دهند.
از اپتيک اين غول اپتيکي بسيار راضي بودم. همچنين ساختار مکانيکي آن نيز بسيار عالي بود. حرکت در هر دو محور بسيار نرم و بدون لرزش انجام مي شد. کانوني کننده يا فکوسر بسيار نرم و عالي حرکت مي کرد. همچنين تلسکوپ در طول شب از حالت هم خطي اپتيکي خارج نشد. البته به علت لوله باز بودن اين تلسکوپ لازم است که پس از نصب تلسکوپ از هم خطي اپتيکي آن مطمئن شويم که البته با وجود هم خط کننده هاي ليزري انجام اين کار در کمتر از چند دقيقه ممکن است.
بي سبب نيست که اين تلسکوپ چند سال پيش يکي از محصولات برگزيده مجله اسکاي اند تلسکوپ انتخاب شده بود. بدون شک با بودجه اي حدود سه و نيم ميليون تومان تلسکوپي از اين قوي تر نمي توان خريد. براي مقايسه، بهاي تلسکوپ 16 اينچي ميد با ساختار اشميت-کاسگرين و پايه مجهز به ردياب رايانه اي، که در رصدخانه هاي آموزشي-دانشگاهي استفاده مي شود، در ايران حدود 25 ميليون تومان است، يعني 7 برابر قيمت اين تلسکوپ دابسوني! توان گردآوري نور اين تلسکوپ حدود 4600 برابر چشم انسان است و زير آسماني با حد قدر 6 با آن مي توان ستاره هايي تا قدر 15/5 را ديد. يعني حتي رصد پلوتون نيز از قدر حدود 14 بار اين تلسکوپ ممکن است. هنوز با اين تلسکوپ زير آسمان تاريک بيرون از شهر رصد نکرده ام اما حتي تصور اين که چه منظره اي از خوشه کهکشان هاي سنبله نشانم مي دهد برايم هيجان انگيز است.
تلسکوپ ديگري که به سراغ آن رفتم، تلسکوپ 12 اينچي لوله باز اسکاي واچر بود که با قيمت يک ميليون و دويست هزار تومان در مدل کلاسيک و يک ميليون و هفتصد هزار تومان با موتور ردياب(مدل Auto Track) ازسوي نمايندگي اسکاي واچر در ايران(موسسه آسمان شب) ارايه مي شوند. مدلي را که مجهز به موتور ردياب بود انتخاب کردم. توان گرد آوري نور اين تلسکوپ حدود 2600 برابر چشم انسان است و با آن زير آسماني با حد قدر، 6 مي توان ستاره هاي کم نور تا قدر 14 را ديد. اپتيک اين تلسکوپ عالي بود. به راستي از آينه اي با اين قيمت چنين کيفيت اپتيکي انتظار نداشتم، پس از اين که تلسکوپ به خوبي هم دما شد آينه تلسکوپ از آزمون ستاره اي سربلند بيرون آمد.
سيارات واقعاً ديدني بودند. ستارگان نقطه ديده مي شوند و رصد واقعاً لذت بخش بود. خطاي گيسو(کما) که ماهيت ذاتي تلسکوپ هاي نيوتني با نسبت کانوني کم است خود را نشان مي داد که البته نقص اين تلسکوپ خاص محسوب نمي شود و در همه آينه هاي نيوتني وجود دارد و اختلال چنداني در رصد ايجاد نمي کند بلکه بيشتر در کار عکاسي نجومي به چشم مي آيد. اين مشکل را مي توان با افزودن قطعه اي اپتيکي به نام تصحيح کننده خطاي گيسو(يا Coma Corrector) تقريباً برطرف کرد. فکوسر بسيار عالي و نرم حرکت مي کرد. همچنين حرکت هر دو محور پايه دابسوني بسيار نرم و عالي بود.
پس از تست کردن خود تلسکوپ به سراغ دستگاه ردياب آن رفتم. در هر دو محور از يک موتور براي رديابي و يک انکودر براي محاسبه ميزان گردش محور استفاده شده است. اگر کنترل گر دستي رديابي را به اين استقرار متصل کنيد، تلسکوپي با ردياب خودکار داريد و اگر کنترل گر دستي جست و جوي خودکار نصب کنيد، تلسکوپ شما قابليت GOTO پيدا مي کند؛ به همين سادگي. نکته بسيار جالب اين است که در هر دو حالت رديابي خودکار و جستجوي خودکار حتي مي توان تلسکوپ را به طور دستي حرکت داد بدون اينکه از تنظيم قطبي خارج بشود. وجود انکودر اين امکان را ميسر مي کند. اين تلسکوپ نيز تلسکوپي بسيار ارزشمند است. اپتيک و مکانيک آن عالي است و امکان انتخاب رديابي خودکار يا جست و جوي خود کار فقط با تعويض کنترل گر دستي وجود دارد. لوله تاشو اين تلسکوپ امکان حمل و نقل راحت آن را فراهم مي کند.
اين دو تلسکوپ غول پيکر آرزوي منجمان آماتور براي داشتن تلسکوپ هاي قوي با کمترين بودجه را فراهم مي کنند. افراد يا مراکزي که علاقمندند، پيش از اقدام به خريد، اين تلسکوپ ها را ببينند مي توانند در نمايشگاه دائمي تلسکوپ موسسه آسمان شب از هر دو مدل 16 اينچي و 12 اينچي معرفي شده بازديد کنند.
منبع: نجوم، شماره 197.
در اين مقاله قصد دارم دو تلسکوپ دابسوني غول پيکر با ساختار لوله باز را به شما معرفي کنم؛ تلسکوپ 16 اينچي(40 سانتيمتري) کارخانه ميد(MEADE) و مدل 12 اينچي(30 سانتي متري) کارخانه اسکاي واچر(SKYWATCHER). دابسوني هاي برنده مسابقه ي نسبت اندازه به قيمت اند و تنها راه داشتن چنين تلسکوپ هاي غول پيکري با کمترين هزينه اند. ابتدا از 16 اينچي ميد شروع مي کنم. قلب اين تلسکوپ، يعني همان آينه سهمي 16 اينچي آن، بسيار با کيفيت ساخته شده است. در آزمون ستاره اي که انجام دادم، تقريباً عاري از خطاهاي اپتيکي رايج بود. مشتري و زحل به راستي با شکوه ديده مي شدند. در کتاب هاي متداول رصد آسمان معمولاً گفته مي شود که نيوتني هاي با نسبت کانوني کم(معروف به تلسکوپ هاي سريع) مناسب رصد سيارات نيستند، اما در سال هاي اخير با ساخت نگهدارنده هاي آينه اصلي با دقتي بسيار بيشتر و همچنين ساختن آينه هايي دقيق تر مي توان از نيوتني هاي با نسبت کانوني کم، انتظار تصاويري بسيار با کيفيت حتي در رصد سيارات داشت. در لحظاتي که شرايط ديد بهبود پيدا مي کرد رصد مشتري و زحل به راستي هيجان انگيز بود. همچنين اين غول 16 اينچي در نشان دادن اجرام ژرفاي آسمان هم سنگ تمام گذاشت. از درون شهر آلوده اي مانند تهران، باز هم اين تلسکوپ مي تواند شما را سال ها سرگرم و هيجان زده نگه دارد و بدون شک در بيرون از شهر مي توان با آن به سراغ هزاران جرم ژرفاي آسمان رفت.با چنين تلسکوپي مي توان رصد دنباله دارها را مدت کوتاهي پس از کشف شان آغاز کرد يا حتي با رصدهاي پيگير در کشف آنها سهيم شد. ديدن خوشه کروي با تلسکوپ 16 اينچي تجربه اي است که شما را ميخکوب مي کند؛ توده اي از هزاران هزار نگين درخشان که اوج شکوه کيهان را نمايش مي دهند.
از اپتيک اين غول اپتيکي بسيار راضي بودم. همچنين ساختار مکانيکي آن نيز بسيار عالي بود. حرکت در هر دو محور بسيار نرم و بدون لرزش انجام مي شد. کانوني کننده يا فکوسر بسيار نرم و عالي حرکت مي کرد. همچنين تلسکوپ در طول شب از حالت هم خطي اپتيکي خارج نشد. البته به علت لوله باز بودن اين تلسکوپ لازم است که پس از نصب تلسکوپ از هم خطي اپتيکي آن مطمئن شويم که البته با وجود هم خط کننده هاي ليزري انجام اين کار در کمتر از چند دقيقه ممکن است.
بي سبب نيست که اين تلسکوپ چند سال پيش يکي از محصولات برگزيده مجله اسکاي اند تلسکوپ انتخاب شده بود. بدون شک با بودجه اي حدود سه و نيم ميليون تومان تلسکوپي از اين قوي تر نمي توان خريد. براي مقايسه، بهاي تلسکوپ 16 اينچي ميد با ساختار اشميت-کاسگرين و پايه مجهز به ردياب رايانه اي، که در رصدخانه هاي آموزشي-دانشگاهي استفاده مي شود، در ايران حدود 25 ميليون تومان است، يعني 7 برابر قيمت اين تلسکوپ دابسوني! توان گردآوري نور اين تلسکوپ حدود 4600 برابر چشم انسان است و زير آسماني با حد قدر 6 با آن مي توان ستاره هايي تا قدر 15/5 را ديد. يعني حتي رصد پلوتون نيز از قدر حدود 14 بار اين تلسکوپ ممکن است. هنوز با اين تلسکوپ زير آسمان تاريک بيرون از شهر رصد نکرده ام اما حتي تصور اين که چه منظره اي از خوشه کهکشان هاي سنبله نشانم مي دهد برايم هيجان انگيز است.
تلسکوپ ديگري که به سراغ آن رفتم، تلسکوپ 12 اينچي لوله باز اسکاي واچر بود که با قيمت يک ميليون و دويست هزار تومان در مدل کلاسيک و يک ميليون و هفتصد هزار تومان با موتور ردياب(مدل Auto Track) ازسوي نمايندگي اسکاي واچر در ايران(موسسه آسمان شب) ارايه مي شوند. مدلي را که مجهز به موتور ردياب بود انتخاب کردم. توان گرد آوري نور اين تلسکوپ حدود 2600 برابر چشم انسان است و با آن زير آسماني با حد قدر، 6 مي توان ستاره هاي کم نور تا قدر 14 را ديد. اپتيک اين تلسکوپ عالي بود. به راستي از آينه اي با اين قيمت چنين کيفيت اپتيکي انتظار نداشتم، پس از اين که تلسکوپ به خوبي هم دما شد آينه تلسکوپ از آزمون ستاره اي سربلند بيرون آمد.
سيارات واقعاً ديدني بودند. ستارگان نقطه ديده مي شوند و رصد واقعاً لذت بخش بود. خطاي گيسو(کما) که ماهيت ذاتي تلسکوپ هاي نيوتني با نسبت کانوني کم است خود را نشان مي داد که البته نقص اين تلسکوپ خاص محسوب نمي شود و در همه آينه هاي نيوتني وجود دارد و اختلال چنداني در رصد ايجاد نمي کند بلکه بيشتر در کار عکاسي نجومي به چشم مي آيد. اين مشکل را مي توان با افزودن قطعه اي اپتيکي به نام تصحيح کننده خطاي گيسو(يا Coma Corrector) تقريباً برطرف کرد. فکوسر بسيار عالي و نرم حرکت مي کرد. همچنين حرکت هر دو محور پايه دابسوني بسيار نرم و عالي بود.
پس از تست کردن خود تلسکوپ به سراغ دستگاه ردياب آن رفتم. در هر دو محور از يک موتور براي رديابي و يک انکودر براي محاسبه ميزان گردش محور استفاده شده است. اگر کنترل گر دستي رديابي را به اين استقرار متصل کنيد، تلسکوپي با ردياب خودکار داريد و اگر کنترل گر دستي جست و جوي خودکار نصب کنيد، تلسکوپ شما قابليت GOTO پيدا مي کند؛ به همين سادگي. نکته بسيار جالب اين است که در هر دو حالت رديابي خودکار و جستجوي خودکار حتي مي توان تلسکوپ را به طور دستي حرکت داد بدون اينکه از تنظيم قطبي خارج بشود. وجود انکودر اين امکان را ميسر مي کند. اين تلسکوپ نيز تلسکوپي بسيار ارزشمند است. اپتيک و مکانيک آن عالي است و امکان انتخاب رديابي خودکار يا جست و جوي خود کار فقط با تعويض کنترل گر دستي وجود دارد. لوله تاشو اين تلسکوپ امکان حمل و نقل راحت آن را فراهم مي کند.
اين دو تلسکوپ غول پيکر آرزوي منجمان آماتور براي داشتن تلسکوپ هاي قوي با کمترين بودجه را فراهم مي کنند. افراد يا مراکزي که علاقمندند، پيش از اقدام به خريد، اين تلسکوپ ها را ببينند مي توانند در نمايشگاه دائمي تلسکوپ موسسه آسمان شب از هر دو مدل 16 اينچي و 12 اينچي معرفي شده بازديد کنند.
منبع: نجوم، شماره 197.
