آیا الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت همان جهاد اقتصادی است؟
نویسنده : دکتر عبدالمجید شیخی*
اصولاً چه رابطهای بین طراحی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و جهاد اقتصادی وجود دارد؟...دکتر عبدالمجید شیخی استاد اقتصاد دانشگاه در تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته و 5 نکته را در این باره متذکر شده است.
با نام گذاری سال 1390 به سال «جهاد اقتصادی» توسط مقام معظم رهبری(حفظه الله تعالی) دفتر و مرحله‌ی جدی تری درباره‌ی لزوم توجه به راهبردهای اصلی طراحی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باز شده است.
با طرح بیانات ایشان در دیدار از مجتمع عظیم عسلویه در اوایل فروردین، ابعاد این نام گذاری حکیمانه بهتر برای اهل فکر روشن می‌شود. ایشان در آن اجتماع فرمودند:
«جهاد اقتصادى، صرفاً تلاش اقتصادى نیست. جهاد یک بارِ معنایى ویژه‌اى دارد. هر تلاشى را نمی‌شود گفت، جهاد. در جهاد، حضور و رویارویى با دشمن، مفروض است. انسان یک تلاشى می‌کند، دشمنى در مقابل او نیست؛ این جهاد نیست. اما یک وقت شما می‌خواهید یک تلاشى را انجام دهید، که به‌خصوص یک دشمنى سینه به سینه‌ى شما ایستاده است؛ این می‌شود جهاد. ممکن است یک وقت این جهاد به شکل قتال باشد، ممکن است جهاد مالى باشد، ممکن است جهاد علمى باشد، ممکن است جهاد فنى باشد؛ همه‌ى این‌ها جهاد است؛ انواع و اقسام جهاد و مبارزه است. اگر بخواهیم در ادبیات امروز ما براى «جهاد» معادلى پیدا کنیم، می‌شود «مبارزه». جهاد اقتصادى، یعنى «مبارزه‌ى اقتصادى»
اگر به تأکیدهای ایشان نیز درباره‌ی لزوم طراحی الگوی ـ اسلامی ایرانی پیشرفت نیز توجه شود می‌توان از نتایج بهتری بهره‌مند شد. ایشان در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع الگوی اسلامی ـ ایرانیپیشرفت در تاریخ 13 آذر 1389 که با شرکت جمعی ازاندیشمندان، شخصیت‌های علمی و مذهبی، اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، حوزه‌ی علمیه و پژوهشگاه‌ها و جمعی از فضلای حوزوی و صاحب‌نظران برگزار شد، فرمودند:
ظرف مجموعه‌ی اهداف و سیاست‌ها و راهبردها برای پیشرفت نظام مقدس اسلامی در شرایط حساس کنونی جهان و(بنا به اذعان بسیاری از بزرگان ما) درآستانه‌ی ظهور منجی عالم بشریت(عجل‌الله‌تعالی) باید الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باشد.
«در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، هدف‌ها مشخص می‌شود اما راهبردها ممکن است به تناسب شرایط زمان دچار تغییر و اصلاح شوند که این مسأله، نشان دهنده‌ی انعطاف پذیری الگو است.» همین‌طور در تبیین اجزای چهارگانه‌یتعبیر «الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت» کلمه‌ی الگو را «نقشه‌ی جامع» معنا کردند و افزودند: «بدون نقشه‌ی جامع، هم‌چون برخی مسایل فرهنگی یا اقتصادی 30 سال گذشته، دچار حرکت‌های گاه متناقض خواهیم شد.»
در تشریح عرصه‌های الگوی پیشرفت، به چهار عرصه‌ی فکر، علم، زندگی و معنویت اشاره کردند و افزودند: «الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت به گونه‌ای تدوین شود که جامعه را به سمت جامعه‌ای متفکر سوق دهد و جوشیدن فکر و «اندیشه ورزی» به حقیقتی نمایان در جامعه تبدیل شود.» در عرصه‌ی علم خاطر نشان کردند: «نوآوری و حرکت خوب موجود در زمینه‌ی استقلال علمی باید با شتاب و قوت بیشتر ادامه یابد و راه‌های پیشرفت همه جانبه، عمیق و بنیانی علمی، در الگو مشخص شود.» توجه به مسایل و خطوط اصلی زندگی مانند امنیت، عدالت، رفاه، آزادی، حکومت، استقلال و عزت ملی را در بحث الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، ضروری دانستند و افزودند: «در این الگو باید به عرصه‌ی زندگی، توجه کافی شود.
رهبر انقلاب اسلامی، معنویت را چهارمین و مهم‌ترین عرصه‌ای دانستند که در کار پیچیده – دقیق و بلندمدت تدوین الگوی ـ اسلامی ایرانی پیشرفت، باید به آن توجه شود؛ چرا که معنویت، روح پیشرفت واقعی در همه‌ی زمینه‌ها و مسایل است.
رهبر انقلاب اسلامی، زندگی بشر در دوران ظهور امام عصر(عجل‌الله‌تعالی) را نمونه‌ی کامل زندگی انسانی خواندند و خاطر نشان کردند: «بشر با تاریخ چند هزار ساله‌ی خود، هم‌چنان در پیچ و خم‌های زندگی به سر می‌برد و در زمان ظهور حضرت حجت، به بزرگراه پیشرفت حقیقی می‌رسد که البته باید به طور مستمر در این زمینه تلاش کرد.»
با عنایت به رهنمودهای بالا توجه به نکات زیر (در حد بضاعت این نوشتار) در طراحی راهبردهای اقتصادی کشور بسیار ضروری است.
الف) این‌که ظرف مجموعه‌ی اهداف و سیاست‌ها و راهبردها برای پیشرفت نظام مقدس اسلامی در شرایط حساس کنونی جهان و(بنا به اذعان بسیاری از بزرگان ما) درآستانه‌ی ظهور منجی عالم بشریت(عجل‌الله‌تعالی) باید الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باشد. بنابراین تدوین این الگو خود یک تکلیف بزرگ و نیازمند یک جهاد اقتصادی و علمی بزرگی است.
در این جهاد اقتصادی مسأله‌ی عدالت به‌خصوص عدالت اقتصادی و فرصت‌های برابر در ظرف الگوی اسلامی ـ ایرانی، بزرگ‌ترین شاخص موفقیت این الگو بودن برای دنیای چشم به راه منجی و الگو ساختن برای انسجام و مسیر پیشرفت و تعالی این مجموعه به ودیعه گذاشته‌ی الهی است.
ب) گرچه با تأخیر ولی کم کم آثار الگو بودن کشور ما برای دنیای استضعاف به‌خصوص ملل مسلمان آشکار شده است. استکبار در طول سه دهه‌ی گذشته تلاش کرده تا این الگو معرفی نشود و مرتب این حرکت زمینه ساز ظهور را سرکوب کرده است. اکنون در شرایط حاضر راهبرد حرکت در مسیر صحیح با پشتوانه‌ی تجربه‌ی بیش از سه دهه پس از انقلاب عظیم اسلامی فرا راه اندیشمندان، «جهاد اقتصادی» یا مبارزه برای وصول جهشی به اهداف منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، ملی و فرا ملی، زمان حاضر و فرا زمانی است.
ج) در طول سه دهه‌ی گذشته دشمن در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی، فرهنگی و علمی با تمام عِدّه و عُدّه‌ی خود به مقابله‌ی بی‌رحمانه علیه ما برخاسته است. هرکدام از این ابعاد ملازم هم‌دیگراند. زیرا دشمن در تمام این جبهه‌ها حضور دارد. تلاش دشمن به زانو در آوردن ما در عرصه‌های مختلف، ایجاد وابستگی و دراز کردن دست نیاز ما به طرف آن‌ها و نمایش شکست این «الگویِ زمینه سازِ ظهور» بوده است. حضرت امام خمینی(ره) چه خوب این راهبرد دشمن را تشخیص داده‌اند. ایشان بارها بر لزوم خودکفایی و خود اتکایی در عرصه‌های مختلف تأکید کرده‌اند. خوشبختانه در عرصه‌های مختلف کم و بیش این راهبرد درک شده است؛ به عنوان مثال در عرصه‌ی اقتصاد ذکر «شاخص صرفه جویی ارزی» در ارزیابی آثار اجرای طرح‌های اقتصادی نمادی از توجه به اهمیت وابستگی زدایی و «شاخصی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی» فراتر از یک شاخص یک بعدی است. در انتخاب شاخص‌های این حرکت عظیم باید با دید بازتر و فراتر نگریست. در این پیکارِ «وابستگی زدایی» به‌خصوص در عرصه‌ی اقتصادی و به‌ویژه با ابزار علم و فن‌آوری نباید تنها با معیارهای تک بعدی محک زد. بلکه در اجرای این تکالیف باید به موقعیت و مرجعیت نظام اسلامی در قالب منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، ملی و فرا ملی و فرا زمانی اندیشید. لذا علاوه بر شاخص‌های مرسوم و استاندارد، شاخص‌های ارزیابی برنامه‌های کلان باید با رویکرد جهاد اقتصادی بازنگری و تنظیم شوند.
د) در این جهاد اقتصادی مسأله‌ی عدالت به‌خصوص عدالت اقتصادی و فرصت‌های برابر در ظرف الگوی اسلامی ـ ایرانی، بزرگ‌ترین شاخص موفقیت این الگو بودن برای دنیای چشم به راه منجی و الگو ساختن برای انسجام و مسیر پیشرفت و تعالی این مجموعه به ودیعه گذاشته‌ی الهی است. بنابراین طبق فرمایش معظم له «عدالت به عنوان یکی از ارکان اصلی است؛ عدالت، معیار حق و باطل و ملاک مشروعیت یا عدم مشروعیت حکومت‌ها است.» اگر بخواهیم در این جهاد دفاعی موفق باشیم باید مردم و حاکمیت عزم خود را با شاخص گسترش عدالت جزم نمایند. پیشرفت و رشد اقتصادی زمانی مطلوب است که همگام با شاخص بهبودی توزیع درآمد، ثروت و فرصت‌ها در کنار مبارزه با مفاسد اقتصادی، سلطه طلبی ، اسراف و تبذیر باشد.
هـ) الگوی اسلامی ـ ایرانی یک برنامه شامل «عرصه‌ی فکر، علم، زندگی و معنویت و توجه به مسایل و خطوط اصلی زندگی مانند امنیت، عدالت، رفاه، آزادی، حکومت، استقلال و عزت ملی است.» به دلیل حضور همه جانبه‌ی دشمن، جهاد اقتصادی نیز جهاد در تمامی عرصه‌ها است. بنابراین در عرصه‌ی برنامه ریزی و طراحی الگو انطباق جهاد اقتصادی و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت خود نیازمند توجه ویژه‌ای است. و...*
با نام گذاری سال 1390 به سال «جهاد اقتصادی» توسط مقام معظم رهبری(حفظه الله تعالی) دفتر و مرحله‌ی جدی تری درباره‌ی لزوم توجه به راهبردهای اصلی طراحی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باز شده است.
با طرح بیانات ایشان در دیدار از مجتمع عظیم عسلویه در اوایل فروردین، ابعاد این نام گذاری حکیمانه بهتر برای اهل فکر روشن می‌شود. ایشان در آن اجتماع فرمودند:
«جهاد اقتصادى، صرفاً تلاش اقتصادى نیست. جهاد یک بارِ معنایى ویژه‌اى دارد. هر تلاشى را نمی‌شود گفت، جهاد. در جهاد، حضور و رویارویى با دشمن، مفروض است. انسان یک تلاشى می‌کند، دشمنى در مقابل او نیست؛ این جهاد نیست. اما یک وقت شما می‌خواهید یک تلاشى را انجام دهید، که به‌خصوص یک دشمنى سینه به سینه‌ى شما ایستاده است؛ این می‌شود جهاد. ممکن است یک وقت این جهاد به شکل قتال باشد، ممکن است جهاد مالى باشد، ممکن است جهاد علمى باشد، ممکن است جهاد فنى باشد؛ همه‌ى این‌ها جهاد است؛ انواع و اقسام جهاد و مبارزه است. اگر بخواهیم در ادبیات امروز ما براى «جهاد» معادلى پیدا کنیم، می‌شود «مبارزه». جهاد اقتصادى، یعنى «مبارزه‌ى اقتصادى»
اگر به تأکیدهای ایشان نیز درباره‌ی لزوم طراحی الگوی ـ اسلامی ایرانی پیشرفت نیز توجه شود می‌توان از نتایج بهتری بهره‌مند شد. ایشان در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع الگوی اسلامی ـ ایرانیپیشرفت در تاریخ 13 آذر 1389 که با شرکت جمعی ازاندیشمندان، شخصیت‌های علمی و مذهبی، اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، حوزه‌ی علمیه و پژوهشگاه‌ها و جمعی از فضلای حوزوی و صاحب‌نظران برگزار شد، فرمودند:
ظرف مجموعه‌ی اهداف و سیاست‌ها و راهبردها برای پیشرفت نظام مقدس اسلامی در شرایط حساس کنونی جهان و(بنا به اذعان بسیاری از بزرگان ما) درآستانه‌ی ظهور منجی عالم بشریت(عجل‌الله‌تعالی) باید الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باشد.
«در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، هدف‌ها مشخص می‌شود اما راهبردها ممکن است به تناسب شرایط زمان دچار تغییر و اصلاح شوند که این مسأله، نشان دهنده‌ی انعطاف پذیری الگو است.» همین‌طور در تبیین اجزای چهارگانه‌یتعبیر «الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت» کلمه‌ی الگو را «نقشه‌ی جامع» معنا کردند و افزودند: «بدون نقشه‌ی جامع، هم‌چون برخی مسایل فرهنگی یا اقتصادی 30 سال گذشته، دچار حرکت‌های گاه متناقض خواهیم شد.»
در تشریح عرصه‌های الگوی پیشرفت، به چهار عرصه‌ی فکر، علم، زندگی و معنویت اشاره کردند و افزودند: «الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت به گونه‌ای تدوین شود که جامعه را به سمت جامعه‌ای متفکر سوق دهد و جوشیدن فکر و «اندیشه ورزی» به حقیقتی نمایان در جامعه تبدیل شود.» در عرصه‌ی علم خاطر نشان کردند: «نوآوری و حرکت خوب موجود در زمینه‌ی استقلال علمی باید با شتاب و قوت بیشتر ادامه یابد و راه‌های پیشرفت همه جانبه، عمیق و بنیانی علمی، در الگو مشخص شود.» توجه به مسایل و خطوط اصلی زندگی مانند امنیت، عدالت، رفاه، آزادی، حکومت، استقلال و عزت ملی را در بحث الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، ضروری دانستند و افزودند: «در این الگو باید به عرصه‌ی زندگی، توجه کافی شود.
رهبر انقلاب اسلامی، معنویت را چهارمین و مهم‌ترین عرصه‌ای دانستند که در کار پیچیده – دقیق و بلندمدت تدوین الگوی ـ اسلامی ایرانی پیشرفت، باید به آن توجه شود؛ چرا که معنویت، روح پیشرفت واقعی در همه‌ی زمینه‌ها و مسایل است.
رهبر انقلاب اسلامی، زندگی بشر در دوران ظهور امام عصر(عجل‌الله‌تعالی) را نمونه‌ی کامل زندگی انسانی خواندند و خاطر نشان کردند: «بشر با تاریخ چند هزار ساله‌ی خود، هم‌چنان در پیچ و خم‌های زندگی به سر می‌برد و در زمان ظهور حضرت حجت، به بزرگراه پیشرفت حقیقی می‌رسد که البته باید به طور مستمر در این زمینه تلاش کرد.»
با عنایت به رهنمودهای بالا توجه به نکات زیر (در حد بضاعت این نوشتار) در طراحی راهبردهای اقتصادی کشور بسیار ضروری است.
الف) این‌که ظرف مجموعه‌ی اهداف و سیاست‌ها و راهبردها برای پیشرفت نظام مقدس اسلامی در شرایط حساس کنونی جهان و(بنا به اذعان بسیاری از بزرگان ما) درآستانه‌ی ظهور منجی عالم بشریت(عجل‌الله‌تعالی) باید الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باشد. بنابراین تدوین این الگو خود یک تکلیف بزرگ و نیازمند یک جهاد اقتصادی و علمی بزرگی است.
در این جهاد اقتصادی مسأله‌ی عدالت به‌خصوص عدالت اقتصادی و فرصت‌های برابر در ظرف الگوی اسلامی ـ ایرانی، بزرگ‌ترین شاخص موفقیت این الگو بودن برای دنیای چشم به راه منجی و الگو ساختن برای انسجام و مسیر پیشرفت و تعالی این مجموعه به ودیعه گذاشته‌ی الهی است.
ب) گرچه با تأخیر ولی کم کم آثار الگو بودن کشور ما برای دنیای استضعاف به‌خصوص ملل مسلمان آشکار شده است. استکبار در طول سه دهه‌ی گذشته تلاش کرده تا این الگو معرفی نشود و مرتب این حرکت زمینه ساز ظهور را سرکوب کرده است. اکنون در شرایط حاضر راهبرد حرکت در مسیر صحیح با پشتوانه‌ی تجربه‌ی بیش از سه دهه پس از انقلاب عظیم اسلامی فرا راه اندیشمندان، «جهاد اقتصادی» یا مبارزه برای وصول جهشی به اهداف منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، ملی و فرا ملی، زمان حاضر و فرا زمانی است.
ج) در طول سه دهه‌ی گذشته دشمن در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی، فرهنگی و علمی با تمام عِدّه و عُدّه‌ی خود به مقابله‌ی بی‌رحمانه علیه ما برخاسته است. هرکدام از این ابعاد ملازم هم‌دیگراند. زیرا دشمن در تمام این جبهه‌ها حضور دارد. تلاش دشمن به زانو در آوردن ما در عرصه‌های مختلف، ایجاد وابستگی و دراز کردن دست نیاز ما به طرف آن‌ها و نمایش شکست این «الگویِ زمینه سازِ ظهور» بوده است. حضرت امام خمینی(ره) چه خوب این راهبرد دشمن را تشخیص داده‌اند. ایشان بارها بر لزوم خودکفایی و خود اتکایی در عرصه‌های مختلف تأکید کرده‌اند. خوشبختانه در عرصه‌های مختلف کم و بیش این راهبرد درک شده است؛ به عنوان مثال در عرصه‌ی اقتصاد ذکر «شاخص صرفه جویی ارزی» در ارزیابی آثار اجرای طرح‌های اقتصادی نمادی از توجه به اهمیت وابستگی زدایی و «شاخصی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی» فراتر از یک شاخص یک بعدی است. در انتخاب شاخص‌های این حرکت عظیم باید با دید بازتر و فراتر نگریست. در این پیکارِ «وابستگی زدایی» به‌خصوص در عرصه‌ی اقتصادی و به‌ویژه با ابزار علم و فن‌آوری نباید تنها با معیارهای تک بعدی محک زد. بلکه در اجرای این تکالیف باید به موقعیت و مرجعیت نظام اسلامی در قالب منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، ملی و فرا ملی و فرا زمانی اندیشید. لذا علاوه بر شاخص‌های مرسوم و استاندارد، شاخص‌های ارزیابی برنامه‌های کلان باید با رویکرد جهاد اقتصادی بازنگری و تنظیم شوند.
د) در این جهاد اقتصادی مسأله‌ی عدالت به‌خصوص عدالت اقتصادی و فرصت‌های برابر در ظرف الگوی اسلامی ـ ایرانی، بزرگ‌ترین شاخص موفقیت این الگو بودن برای دنیای چشم به راه منجی و الگو ساختن برای انسجام و مسیر پیشرفت و تعالی این مجموعه به ودیعه گذاشته‌ی الهی است. بنابراین طبق فرمایش معظم له «عدالت به عنوان یکی از ارکان اصلی است؛ عدالت، معیار حق و باطل و ملاک مشروعیت یا عدم مشروعیت حکومت‌ها است.» اگر بخواهیم در این جهاد دفاعی موفق باشیم باید مردم و حاکمیت عزم خود را با شاخص گسترش عدالت جزم نمایند. پیشرفت و رشد اقتصادی زمانی مطلوب است که همگام با شاخص بهبودی توزیع درآمد، ثروت و فرصت‌ها در کنار مبارزه با مفاسد اقتصادی، سلطه طلبی ، اسراف و تبذیر باشد.
هـ) الگوی اسلامی ـ ایرانی یک برنامه شامل «عرصه‌ی فکر، علم، زندگی و معنویت و توجه به مسایل و خطوط اصلی زندگی مانند امنیت، عدالت، رفاه، آزادی، حکومت، استقلال و عزت ملی است.» به دلیل حضور همه جانبه‌ی دشمن، جهاد اقتصادی نیز جهاد در تمامی عرصه‌ها است. بنابراین در عرصه‌ی برنامه ریزی و طراحی الگو انطباق جهاد اقتصادی و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت خود نیازمند توجه ویژه‌ای است. و...*
پي‌نوشت‌ها:
* کارشناس اقتصادی و عضو هیأت علمی دانشگاه
/ج
.jpg "حجاب مقدم است یا اقتصاد مردم؟")
