« جهاد اقتصادی » برنامه بلند مدت یا استراتژی عملیاتی؟
نویسنده : دکتر محمد جلیلی*
جهاد اقتصادی از جهات مختلف باید مورد توجه قرار گیرد. جهاد اقتصادی از این جهت که مبتنی بر اصول دینی و اعتقادی است، از منظر فرهنگی قابل بحث است و از این جهت که حوزه‌ی اقتصادی به عنوان هدف و غایت آن در نظر گرفته شده، در حوزه‌ی مباحث اقتصادی مورد توجه اقتصاددانان و مدیران اقتصادی قرار می‌گیرد.
یکی از جهات بسیار مهم در جهاد اقتصادی، منظر و وجهه‌ی مدیریتی آن است. به نظر نگارنده و مبتنی بر اصول علمی دانش مدیریت، جهاد اقتصادی به دلایل مختلف یک برنامه‌ی عملیاتی و مبتنی بر استراتژی‌های عملیاتی محسوب می‌گردد که البته این برنامه‌ی عملیاتی در صورت تکرار در سال‌های مختلف می‌تواند صبغه‌ی بلند مدت و استراتژیک نیز پیدا نماید.
برنامه‌ی عملیاتی یا اصطلاحاً «برنامه و بودجه‌ی سالیانه» مهم‌ترین ابزار مدیریتی محسوب می‌گردد و یکی از موضوعات کلیدی در حوزه‌ی مدیریت هم در مباحث تئوریک و علمی و هم در مباحث کاربردی و اجرایی است. دو دلیل اصلی برای جنبه‌ی عملیاتی بودن جهاد اقتصادی مبتنی بر اصول علم مدیریت به شرح زیر قابل ارایه می‌باشد:
1- وجود زمان‌بندی سالیانه؛
2- لزوم تغییر تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها برای حرکت فراتر از حالت طبیعی و عادی؛
1- وجود زمان‌بندی سالیانه:
یک دوره‌ی زمانی مشخص و معین (سال1390) برای تحقق جهاد اقتصادی مشخص شده است. در ادبیات علمی مدیریت، برنامه‌های سالیانه جزو برنامه‌های عملیاتی طبقه‌بندی می‌شوند. از این منظر جهاد اقتصادی یک استراتژی عملیاتی است نه یک طرح بلند مدت که البته این برنامه‌ی عملیاتی می‌تواند برای سال‌های متمادی تکرار گردد. نقطه‌ی آغاز اجرای یک برنامه‌ی عملیاتی سالیانه دقیقاً ساعت‌ها و روزهای آغازین همان سال می‌باشد. از این رو جهاد اقتصادی در عمل می‌بایست از ابتدای سال 1390 آغاز شده باشد.
بنابراین تمامی سازمان‌ها و نهادهای مسؤول در کشور و همه‌ی افرادی که در فعالیت‌های اقتصادی به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارند، لازم است به جای پرداختن به بحث‌های صرفاً تئوریک و بیان ضرورت‌ها، با قید فوریت در برنامه‌های روزمره بازنگری نموده و مؤلفه‌هایی برای حرکت جهادی خود تعبیه نمایند. کاهش یا صرفه‌جویی در زمان اجرای برنامه و فعالیت‌های روزمره یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها می‌باشد که در ادامه توضیح بیش‌تری در مورد آن ارایه می‌گردد.
نوآوری در اجرای طرح‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، توجه به معیار ارزش افزوده‌ی اقتصادی (Economic Value Added) در ارزیابی عملکرد، بودجه‌بندی عملیاتی یا مبتنی بر عملکرد (Performance-based budgeting) و سایر ابزارها و تکنیک‌های مدیریتی نیز در تحقق جهاد اقتصادی می‌توانند حایز اهمیت باشند.
2- لزوم تغییر تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها برای حرکت فراتر از حالت طبیعی و عادی:
آن‌چه که در صحبت‌های رهبری معظم انقلاب بر آن تأکید شده است، لزوم «حرکت جهشی و مجاهدانه» است. «... از مسؤولان کشور، چه در دولت، چه در مجلس، چه در بخش‌های دیگری که مربوط به مسایل اقتصادی می‌شود و هم‌چنین از ملت عزیزمان انتظار دارم که در عرصه‌ی اقتصادی با حرکتِ جهادگونه کار کنند، مجاهدت کنند. حرکت طبیعی کافی نیست؛ باید در این میدان، حرکت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم...».
در این بخش از صحبت‌های ایشان، یکی دیگر از ویژگی‌های برنامه و استراتژی عملیاتی مورد تأکید قرار گرفته است. برنامه‌های عملیاتی (Action plans)، طرح‌های مشخصی هستند که برای پیاده سازی برنامه‌ها و استراتژی‌های بلند مدت طراحی شده‌اند و در یک چارچوب زمانی مشخص در طی یک سال محقق می‌گردند. در برنامه‌های عملیاتی، علاوه بر زمان‌بندی اجرا، ابزارها و تکنیک‌های مربوط نیز مشخص شده است.
اجرای برنامه‌های عملیاتی در چارچوب برنامه‌ی زمان‌بندی شده و با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های موجود به‌طور قطع و یقین، «حرکت طبیعی» محسوب می‌شود. بنابراین مفهوم حرکت جهادگونه و جهشی، وقتی قابل تحقق می‌باشد که برنامه‌ی زمان‌بندی عادی موجود در برنامه‌های عملیاتی (بودجه‌ی سال 1390) مورد توجه جدی مسؤولان و متولیان هر بخش از بودجه قرار گرفته و تلاش و مساعی مدیران به کاهش زمان معطوف گردد.
با عنایت به این‌که معمولاً زمان‌بندی‌های موجود در برنامه‌ها متناسب با حرکت و فعالیت‌های عادی طراحی می‌شوند، لذا کاهش زمان در یک برنامه‌ی سالیانه، صرفاً در قالب حرکت جهاد گونه امکان‌پذیر است. در برخی موارد کاهش زمان از راه نوآوری و به‌کارگیری تکنیک‌ها و ابزارهای نوین امکان‌پذیر است.
بخش علمی و نخبگان کشور نیز باید در این جهاد اقتصادی ایفای نقش نموده و دولت را در طراحی و به‌کارگیری ابزارهای جدید یاری نمایند. نقش مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه بسیار حیاتی است. در چارچوب «حرکت طبیعی» دولت صرفاً باید در محدوده‌ی مشخص شده در برنامه و بودجه‌ی سال 1390 حرکت کند.
بنابراین امکان بروز نوآوری در بودجه‌های سالیانه به دلیل خاصیت انعطاف‌پذیر نبودن بودجه معمولاً بسیار کم است. از این رو مجلس شورای اسلامی نیز باید با یک حرکت جهادی، (خارج از روال طبیعی و متداول)، زمینه‌ی تحقق این امر را فراهم آورد. مفهوم «BeyondBudgeting» یا اصطلاحاً فراسوی بودجه‌بندی در ادبیات علمی مدیریت بیش از 15 سال است که رایج شده است.
بر اساس این مفهوم، در صورت وجود 12 اصل در بودجه، می‌توان آن را از حالت ایستایی و غیر قابل انعطاف خارج نموده و به‌صورت یک برنامه‌ی عملیاتی پویا، منعطف و به عبارتی فراسوی بودجه‌بندی سوق داد. به نظر نگارنده، توجه به این اصل در بودجه‌ی سال 1390 شرط بسیار ضروری و به عبارتی پیش نیازی اساسی برای تحقق «جهاد اقتصادی» محسوب می‌شود.*
یکی از جهات بسیار مهم در جهاد اقتصادی، منظر و وجهه‌ی مدیریتی آن است. به نظر نگارنده و مبتنی بر اصول علمی دانش مدیریت، جهاد اقتصادی به دلایل مختلف یک برنامه‌ی عملیاتی و مبتنی بر استراتژی‌های عملیاتی محسوب می‌گردد که البته این برنامه‌ی عملیاتی در صورت تکرار در سال‌های مختلف می‌تواند صبغه‌ی بلند مدت و استراتژیک نیز پیدا نماید.
برنامه‌ی عملیاتی یا اصطلاحاً «برنامه و بودجه‌ی سالیانه» مهم‌ترین ابزار مدیریتی محسوب می‌گردد و یکی از موضوعات کلیدی در حوزه‌ی مدیریت هم در مباحث تئوریک و علمی و هم در مباحث کاربردی و اجرایی است. دو دلیل اصلی برای جنبه‌ی عملیاتی بودن جهاد اقتصادی مبتنی بر اصول علم مدیریت به شرح زیر قابل ارایه می‌باشد:
1- وجود زمان‌بندی سالیانه؛
2- لزوم تغییر تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها برای حرکت فراتر از حالت طبیعی و عادی؛
1- وجود زمان‌بندی سالیانه:
یک دوره‌ی زمانی مشخص و معین (سال1390) برای تحقق جهاد اقتصادی مشخص شده است. در ادبیات علمی مدیریت، برنامه‌های سالیانه جزو برنامه‌های عملیاتی طبقه‌بندی می‌شوند. از این منظر جهاد اقتصادی یک استراتژی عملیاتی است نه یک طرح بلند مدت که البته این برنامه‌ی عملیاتی می‌تواند برای سال‌های متمادی تکرار گردد. نقطه‌ی آغاز اجرای یک برنامه‌ی عملیاتی سالیانه دقیقاً ساعت‌ها و روزهای آغازین همان سال می‌باشد. از این رو جهاد اقتصادی در عمل می‌بایست از ابتدای سال 1390 آغاز شده باشد.
بنابراین تمامی سازمان‌ها و نهادهای مسؤول در کشور و همه‌ی افرادی که در فعالیت‌های اقتصادی به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارند، لازم است به جای پرداختن به بحث‌های صرفاً تئوریک و بیان ضرورت‌ها، با قید فوریت در برنامه‌های روزمره بازنگری نموده و مؤلفه‌هایی برای حرکت جهادی خود تعبیه نمایند. کاهش یا صرفه‌جویی در زمان اجرای برنامه و فعالیت‌های روزمره یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها می‌باشد که در ادامه توضیح بیش‌تری در مورد آن ارایه می‌گردد.
نوآوری در اجرای طرح‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، توجه به معیار ارزش افزوده‌ی اقتصادی (Economic Value Added) در ارزیابی عملکرد، بودجه‌بندی عملیاتی یا مبتنی بر عملکرد (Performance-based budgeting) و سایر ابزارها و تکنیک‌های مدیریتی نیز در تحقق جهاد اقتصادی می‌توانند حایز اهمیت باشند.
2- لزوم تغییر تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها برای حرکت فراتر از حالت طبیعی و عادی:
آن‌چه که در صحبت‌های رهبری معظم انقلاب بر آن تأکید شده است، لزوم «حرکت جهشی و مجاهدانه» است. «... از مسؤولان کشور، چه در دولت، چه در مجلس، چه در بخش‌های دیگری که مربوط به مسایل اقتصادی می‌شود و هم‌چنین از ملت عزیزمان انتظار دارم که در عرصه‌ی اقتصادی با حرکتِ جهادگونه کار کنند، مجاهدت کنند. حرکت طبیعی کافی نیست؛ باید در این میدان، حرکت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم...».
در این بخش از صحبت‌های ایشان، یکی دیگر از ویژگی‌های برنامه و استراتژی عملیاتی مورد تأکید قرار گرفته است. برنامه‌های عملیاتی (Action plans)، طرح‌های مشخصی هستند که برای پیاده سازی برنامه‌ها و استراتژی‌های بلند مدت طراحی شده‌اند و در یک چارچوب زمانی مشخص در طی یک سال محقق می‌گردند. در برنامه‌های عملیاتی، علاوه بر زمان‌بندی اجرا، ابزارها و تکنیک‌های مربوط نیز مشخص شده است.
اجرای برنامه‌های عملیاتی در چارچوب برنامه‌ی زمان‌بندی شده و با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های موجود به‌طور قطع و یقین، «حرکت طبیعی» محسوب می‌شود. بنابراین مفهوم حرکت جهادگونه و جهشی، وقتی قابل تحقق می‌باشد که برنامه‌ی زمان‌بندی عادی موجود در برنامه‌های عملیاتی (بودجه‌ی سال 1390) مورد توجه جدی مسؤولان و متولیان هر بخش از بودجه قرار گرفته و تلاش و مساعی مدیران به کاهش زمان معطوف گردد.
با عنایت به این‌که معمولاً زمان‌بندی‌های موجود در برنامه‌ها متناسب با حرکت و فعالیت‌های عادی طراحی می‌شوند، لذا کاهش زمان در یک برنامه‌ی سالیانه، صرفاً در قالب حرکت جهاد گونه امکان‌پذیر است. در برخی موارد کاهش زمان از راه نوآوری و به‌کارگیری تکنیک‌ها و ابزارهای نوین امکان‌پذیر است.
بخش علمی و نخبگان کشور نیز باید در این جهاد اقتصادی ایفای نقش نموده و دولت را در طراحی و به‌کارگیری ابزارهای جدید یاری نمایند. نقش مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه بسیار حیاتی است. در چارچوب «حرکت طبیعی» دولت صرفاً باید در محدوده‌ی مشخص شده در برنامه و بودجه‌ی سال 1390 حرکت کند.
بنابراین امکان بروز نوآوری در بودجه‌های سالیانه به دلیل خاصیت انعطاف‌پذیر نبودن بودجه معمولاً بسیار کم است. از این رو مجلس شورای اسلامی نیز باید با یک حرکت جهادی، (خارج از روال طبیعی و متداول)، زمینه‌ی تحقق این امر را فراهم آورد. مفهوم «BeyondBudgeting» یا اصطلاحاً فراسوی بودجه‌بندی در ادبیات علمی مدیریت بیش از 15 سال است که رایج شده است.
بر اساس این مفهوم، در صورت وجود 12 اصل در بودجه، می‌توان آن را از حالت ایستایی و غیر قابل انعطاف خارج نموده و به‌صورت یک برنامه‌ی عملیاتی پویا، منعطف و به عبارتی فراسوی بودجه‌بندی سوق داد. به نظر نگارنده، توجه به این اصل در بودجه‌ی سال 1390 شرط بسیار ضروری و به عبارتی پیش نیازی اساسی برای تحقق «جهاد اقتصادی» محسوب می‌شود.*
پي‌نوشت‌ها:
* استاد دانشگاه
منبع : روزنامه کیهان
/ج
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
