نام هاي اجرام غير ستاره اي

با جست و جو كردن در هر مجله ي اخترشناسي با اسامي مختلف و عجيب و غريبي رو به رو مي شويد. نام هايي مانند Arp220 ،MWC560،3C273، QSO0957+561 1E1740/7-2942 و PSR 1257+12 . برخي اختصاص به كهكشان ها دارند، گروهي شامل سحابي ها و خوشه هاي ستاره اي هستند و بعضي هم تپ اخترها، اختروش ها، اجرام راديويي، منابع پرتوايكس و كلاً هر چيزي كه در باغ وحش كيهاني وجود دارد. خوشبختانه رصد گرهاي آسمان احتياجي به حفظ كردن نام صدها نويسنده، حروف اختصاري يا كدهاي مختلف منابع نوري آسمان ندارند.

M حرف اول مسيه
 

اجرام اعماق آسمان مانند خوشه هاي ستاره اي و سحابي ها، از همان روزهاي اول كه تلكسوپ ها آسمان شب را مي كاويدند مورد توجه بودند. اما شال مسيه منجم فرانسوي بود، كه در اواخر قرن 18 ميلادي توجه جدّي به اين اجرام كرد و آن ها را در فهرستي مرتب كرد كه امروزه با نام فهرست مسيه شناخته مي شود. مسيه رصد گر و كاشف دنباله دارها بود كه هدف اصلي او از تهيه ي اين فهرست، گردآوري اجرام شبه دنباله دار براي جلوگيري از خطاي احتمالي خود او و همكارانش بود. بيشتر اين اجرام را خود مسيه كشف كرد، اما تعدادي را هم منجمان ديگر از جمله پي يِر مِشَن نخستين بار ديدند.
فهرست مسيه شامل پرنورترين اجرام توده اي و غيرستاره اي دو سوم شمالي آسمان است و به همين دليل با وجود گذشت 200 سال هنوز هم پركاربردترين فهرست اجرام اعماق آسمان است. عرف بر اين است كه هر منجم آماتوري كه به رصد كهكشان ها و خوشه هاي ستاره اي علاقه مند مي شود، كار خود را با اين فهرست شروع مي كند. همه ي 103 جرم اين فهرست در ويرايش هاي بعدي به ترتيب به 109، 107 و 110 جرم رسيد) در حومه ي شهر با تلسكوپ هاي 6 اينچ ديده مي شوند. برخي از رصدگران با تلسكوپ 2/4 اينچ شكستي هم تمام اجرام اين فهرست را مي بينند و در مناطق بسيار تاريك با دوربين دوچشمي 50×8 نيز همه ي آن ها ديده مي شوند.

NGC و فهرست هاي ديگر
 

فهرست بزرگ بعدي كه منتشر شد با نام NGC هنوز هم به طور گسترده استفاده مي شود. فهرست NGC يا «كاتالوگ عمومي جديد سحابي ها و خوشه هاي ستاره اي» را جان دراير در سال 1888 ميلادي ارائه داد. اين فهرست خلاصه اي از تمام فهرست هاي غيرستاره اي است كه منجمان قرن نوزدهم تهيه كرده بودند. سرآمد آن ها «كاتالوگ عمومي سحابي ها» بود كه جان هرشل آن را در سال 1864 منتشر كرده بود. فهرست NGC شامل 7840 جرم غيرستاره اي مختلف است كه به ترتيب بُعد بر اساس موقعيت نقطه ي اعتدال بهاري در سال 1860 ميلادي تنظيم شده است.
با كشف اجرام بيشتر، در اير در سال هاي 1895 و 1908 دو فهرست مكمل را به فهرست NGC با نام فهرست ضميمه يا IC منتشر كرد و در نتيجه تعدادكل اجرام به 13226 جرم غيرستاره اي رسيد. همه ي اين فهرست ها را مي توان حاصل يك كار دانست. اين فهرست تقريباً تمام اجرام پخش (غيرنقطه اي) آسمان را كه با تلسكوپ هاي 8 تا 12 اينچ در مناطق با آلودگي نوري كم و متوسط مي توان ديد، شامل مي شود. در رصدگاهي ايده آل و با يك تلسكوپ 12 اينچ در مناطق با آلودگي نوري كم تا متوسط مي توان ديد، شامل مي شود. در رصد گاهي ايده آل و با يك تسلكوپ 12 اينچ با كيفيت همه ي اجرام NGC ديده مي شوند. اما قضيه IC فرق مي كند! نيمي از اجرام IC با رصد مستقيم كشف شده اند، اما بيشتر اجرام IC دوم (يعني اجرام شماره IC1530 به بالا) به روش هاي عكس برداري ديده شده اند كه اين امر رصد مستقيم آن ها را غيرممكن يا بسيار مشكل مي كند.
شمار زيادي از اجرام غير ستاره اي به خصوص كهكشان ها، در پروژه هاي مختلف از جمله عكس برداري جنوب آسمان در ردصدخانه هاي هاروارد کشف و دسته بندي مي شدند. براي رصدگراني كه پا را از NGC و IC فراتر مي گذارند، فهرست بعدي، فهرست UGC مخفف كاتالوگ عمومي كهكشان ها اپسالا است. اين مجموعه شامل 12940 كهكشان درخشان با ميل بالاتر از 2/5- درجه است. كامل تر از اين فهرست، فهرست بزرگ اجرام نجومي غيرستاره اي مرئي (MOL) است كه حاصل كار رابرت ديكسون و جرج سانبرن است (انتشارات دانشگاه ايالتي اوهايو، سال 1980). 185000 جرم كه خلاصه اي از 270 فهرست ديگر است، اين مجموعه را تشكيل داده است.

كمي پيچيده تر
 

هرچيزي با گذشت زمان پيچيده تر مي شود. با گسترش نجوم، گروه هاي اجرام بيشتري شناسايي مي شدند و براي اين كه جرمي در يكي از اين گروه ها قرار گيرد، بايد نام جديدي را به خود مي گرفت. چنان چه كهكشان ارپ 220، كه در اول مطلب ديديد، همان IC4553 و IC4554 است كه به خاطر شكل خاص اين كهكشان (كه احتمالاً نتيجه ي برخورد و ادغام دو كهكشان مارپيچي است). هالتون آرپ آن را در اطلس كهكشان هاي عجيب كه در سال 1966 منتشر كرد، گنجاند.
با كشف جرمي در وراي باند مرئي امواج الكترومغناطيسي، نام جديدي براي آن انتخاب مي شود. يكي از پرنورترين آن كهكشان ها در خوشه ي كهكشاني سنبله، , M87 (NGC 4486) است كه به نام هاي ديگري از جمله BG78 920421+0.918221,621+8221SE1, 472 C3,A و 28221f SARI+0421+
شناخته مي شود. اين اسامي در بين 20 نامي كه در پايگاه داده هاي فراكهكشاني ناسا براي اين جرم ثبت شده قرار دارند. در نخستين روزهاي نجوم راديويي «سنبله A» شناسايي شد. كه در آن زمان به علت كم بودن قدرت تفكيك تلسكوپ هاي راديويي، منبع راديويي كل صورت فلكي در نظر گرفته مي شد. 3C 274 از اعضاي كاتالوگ سوم كمبريج براي منابع راديويي است كه مانند فهرست مسيه براي اجرام مرئي حاصل كارهاي اوليه است و تعدادي از بهترين ها را در خود دارد. چنانچه وجود فهرست هاي خيلي بهتر از اجرام راديويي كه منتشر شده اند، پرنورترين اختروش آسمان (ستاره اي كه از قد ظاهري 13 در سنبله) براي هميشه با نام 3C 273 شناخته خواهد شد.
سه نام آخر M87 به صورت مختصاب ميل و بعد از اين جرم بر اساس موقعيت نقطه اي اعتدال بهاري در سال 1950 تدوين شده است. دوباره به 1ES 1228+126 دقت كنيد. دو گروه عددي وجود دارد كه يكي بعد را نشان مي دهد كه در اين مورد 12 ساعت و 28 دقيقه است و ديگري كه 12/6+ است، نشان دهنده ي ميل جرم آسماني است. اين نوع نام گذاري تقريباً نامتناهي و كاربردي است. ولي كمي پيچيدگي هم دارد. اما معني پيشوند چيست؟ «1ES» نام فهرستي از منابع كيهاني در طول موج اشعه ايكس است كه ماهواره ي اينشتين آن را شناسايي كرده است. نام «87GB» نيز اشاره به فهرستي از اجرام راديويي شمال دارد كه در رصدخانه ي راديويي گرين بنك در ويرجينياي غربي تهيه شده است. و سرانجام IRAS يك ماهواره ي نجومي فروسرخ بود كه با پرتاب در سال 1983 ميلادي، نخستين پويش آسمان در طول موج فروسرخ دور را انجام داد. M87، به شكل منبعي «كم نور» در فهرست داده هاي IRAS كه در سال 1990 منتشر شد ديده مي شود.

منبع: نجوم شماره 210.