ارسباران؛ تبلور زيبايي طبيعت و شكوه تاريخ
گزارش: محمدحسن علملو
ارسباران با وسعت 80654 هكتار در شمال شرق استان آذربايجان شرقي، جنوب رودخانه مرزي ارس و در 60 كيلومتري شمال شهرستان اهر و غرب شهرستان كليبر در مرز جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان واقع است.
ارسباران منطقه‌اي است كوهستاني و مرتفع كه ارتفاع آن از 256 متر تا 2896 متر از سطح دريا متغير است و از نظر جغرافيايي بخشي از كوه‌هاي قفقاز را شامل مي‌شود. ارتفاعات اين منطقه ادامه رشته كوه‌هاي قفقاز است كه توسط رودخانه ارس از يكديگر جدا شده‌اند. سايگرام داغي مهمترين رشته كوه‌هاي منطقه به شمار مي‌رود كه در سرتاسر ضلع جنوبي منطقه كشيده شده است. از ديگر قلل مهم موجود در منطقه مي‌توان توپخانه، قندرانباشي، آغداش، جنگ‌داغي و قارنلار را نام برد.
همچنين دره‌هاي مهم و بزرگي در منطقه وجود دارد كه دره كلن، دره بزرگ آنزا، دره تاتار، قرانليق‌دره و بنفشه دره‌سي از آن جمله‌اند.
بلندترين نقطه در منطقه «كشيش قلبيسي» ناميده مي‌شود كه در ارتفاعات سايگرام داغ قرار داشته و پست‌ترين نقطه با ارتفاع 256 متر در قسمت شمالي و حاشيه رودخانه ارس واقع شده است.
ارسباران از نقطه نظر اكولوژيكي، ساختارهاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و تاريخي، منطقه‌اي منحصربفرد در كشور به شمار مي‌آيد و از نظر ويژگي‌هاي طبيعي، اقليمي، اقتصادي و انساني، ايلات و عشاير، فرهنگ و سنن قومي و ملي و مذهبي از ديگر مناطق آذربايجان شرقي متمايز است. ارسباران به دليل سوابق تاريخي كهن و شيوه‌هاي زيستي ايلاتي ارزش بسياري دارد.
آثار قديمي مانند سنگ نبشته‌هايي با خط ميخي، قلاع نظامي استراتژيك و مهمي چون آقچه قلعه‌سي و قلعه جمهور (بابك) و پل‌هاي باستاني متعدد برروي ارس مويد جاذبه‌هاي تاريخي منطقه ارسباران است.
ارسباران كانون تجمع زيبايي، شكوه و عظمت طبيعت، قدمت تاريخي، تنوع فرم‌هاي بيولوژيك نباتي و جانوري و ديگر مؤلفه‌هايي است كه هركدام به تنهايي مي‌تواند هر منطقه را ممتاز و نامي سازد.
منطقه ارسباران به دليل برخورداري از چشم‌اندازهاي بكر و منحصربفرد طبيعي و وجود زيستگاه يكي از نادرترين پرندگان دنيا به نام سياه خروس و غناي سرشار گياهي و جانوري در سال 1355 از سوي يونسكو به عنوان ذخيره‌گاه زيستكره در فهرست مناطق با ارزش طبيعي جهان به ثبت رسيد و در رديف يكي از 9 ذخيره‌گاه زيستكره در فهرست مناطق با ارزش طبيعي جهان جاي گرفت.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه 1/79 درصد از سطح اين ناحيه را تيپ كوه‌ها تشكيل مي‌دهند و وسعت اراضي تپه ماهور نيز به 14 درصد مي‌رسد. بقيه وسعت منطقه را فلات‌ها و تراس‌هاي فوقاني (8/3 درصد) و دشت‌هاي واريزه‌اي، آبرفتي و سيلابي تشكيل مي‌دهند.
مهمترين ارتفاعات منطقه ارسباران شامل قيزقلعه‌سي، هشت‌سر، دوزكند، سرپه‌دره، قازان داغي، بيگز، قره‌داغ، ذينگالو، قره‌موت، شيور داغي، قاباخ تپه، صيدلر، كسبه، زكي‌داغ، چول داغ، دربند داغي، سربرادران، مشك عنبر، گاميش‌آباد، قزل داغ، بوغدا داغي، گوره درق، زيدر و كيامكي داغ است كه منشاء شكل‌گيري رودخانه‌هاي دائمي و فصلي متعددي مانند اهر چاي، الهرد چاي، گشايش‌چاي، جاجان‌چاي، گويجه پل چاي، حاجيلر چاي، مردانقم چاي، ايلگنه چاي، كليبر چاي، خمارلو چاي، سلين چاي، اشتبين چاي و لكان چاي هستند.
ناحيه ارسباران را دو آبراهه‌اي اصلي زهكشي مي‌كنند كه يكي ارس در شمال منطقه و ديگري دره رود در مرز شرقي ناحيه است. دره رود نيز خود پس از دريافت اهر چاي و طي مسيري طولاني از جنوب به شمال در نزديكي اصلاندوز به ارس پيوند مي‌خورد.
حداقل ارتفاع حوزه ارسباران شمالي از سطح دريا 130 متر و حداكثر آن 3414 متر است.
ماه‌هاي تير و دي به ترتيب گرمترين و سردترين ماه‌هاي سال بوده و در حالي كه در نواحي كوهستاني يخبندان و سرما حتي تا ماه‌هاي مرداد و شهريور نيز ادامه مي‌يابد.
در كناره رود ارس ماه‌هاي فروردين تا شهريور غالباً بدون خطر يخبندان است. بدين ترتيب اين منطقه تحت تأثير دو نوع اقليم خزري از جانب شمال شرق و اقليم مديترانه‌اي از جانب جنوب موقعيت اقليمي ويژه و منحصربفردي دارد. بيشترين ميزان بارندگي تا حدود 630 ميلي‌متر در سال مربوط به حاشيه رود ارس است. در همين مناطق ميانگين سالانه تغييرات دما به ترتيب حدود 17ـ2 درجه سانتيگراد است. در مجموع در يك زمان از سال مي‌توان حداقل پنج ناحيه متمايز اقليمي را در سطح منطقه تشخيص داد.
با حركت از سمت شمال به جنوب به ازاي افزايش ارتفاع به ميزان 100 متر، 6/0 درجه سانتيگراد از دماي هوا كاسته مي‌شود.
ارسباران را با توجه به رطوبت مطبوع، ابرهاي سرگردان، هواي مه‌آلود و تغييرات دائمي شرايط جوي حقيقتاً مي‌توان يكي از زيباترين و معتدلترين نقاط ايران دانست.
برفراز قلعه سنگي جمهور در 7 كيلومتري جنوب غرب كليبر قلعه باشكوهي چونان عقابي كهنسال مسلط برمنطقه آرميده است.
با حركت از حاشيه رود ارس به طرف ارتفاعات جنوبي منطقه تنوع بزرگ و شگفت‌آور گونه‌هاي گياهي سرتاسر منطقه را زير پوشش قرار مي‌دهد.
گونه‌هاي علفي و درختچه‌اي، جنگل‌هاي خزان‌كننده مناطق مرتفع، بيشه‌زارهاي خزان‌كننده هيركاني به همراه گونه‌هاي مختلف خزان‌دار و سوزني برگ، علفزارهاي استپي و مراتع ييلاقي گونه‌هاي گياهي غالب منطقه به شمار مي‌روند كه همراه با گونه‌هاي اشكوب‌هاي زيرين و درختان مثمري وحشي در تمام نقاط سرزمين گسترش يافته‌اند در اين ميان جنگل‌هاي بلوط و ممرز به همراه گونه‌هايي چون كيكم، سماق، زرشك، گيلاس وحشي، تمشك، سيب و گلابي وحشي و نسترن، معرف مناطق جنگلي متراكم با اقليم مرغوب و باراني و تيپ‌هاي مختلفي از گياهان بوته‌اي و گونه‌هاي متنوع گراس‌ها و نباتات علوفه‌اي معرف مناطق نيمه خشك ـ استپي و كمربندهاي ييلاقي است.
بلوط، ممرز، سرخدار و ارس گونه‌هاي با ارزش و منحصر بفرد منطقه محسوب مي‌شود و درخت زغال اخته به عنوان گياه شاخص منطقه به همراه گيلاس وحشي و سرخدار از گياهان مهم مناطق مرطوب مديترانه‌اي هستند كه نفوذ گسترده آنها در اين منطقه قرابت اين ناحيه را با جنگل‌هاي اروپاي شرقي بيشتر نشان مي‌دهد. وجود و گسترش بيش از 1000 گونه گياهي از جمله چمنزارهاي آلپي، علفزارهاي استپي پوشش‌هاي خشك و بالشتكي، درختان و درختچه‌هاي پراكنده تا جنگل‌هاي انبوه نشانگر تنوع و ارزش‌هاي سرشار اين منطقه است.
از نظر جغرافياي گياهي، ارسباران در عمده‌ترين تقسيم‌بندي مناطق رويشي ايران، به اتفاق جنگل‌هاي خزري جزو مناطق هيركاني قرار مي‌گيرد. ولي برخي به علت ويژگي‌هاي فلورستيك ارسباران، آن را منطقه رويشي مستقلي به شمار مي‌آورند و يكي از نواحي پنجگانه رويشي ايران به نام منطقه ارسباران مي‌دانند.
پوشش گياهي ارسباران نسبت به كمربندهاي ارتفاعي و ميزان بارندگي، سيماي متفاوتي دارد. در ارتفاعات بالاتر از سرحد رويش جوامع جنگلي، نوع مرغزارهاي آلپي گسترده است كه با درختچه‌هاي پراكنده توام بوده و به تدريج به استپ‌هاي نيمه خشك تغيير سيما مي‌دهد. از نظر پوشش گياهي منطقه از يك سو تحت تأثير عناصر مديترانه‌اي غربي و از سوي ديگر تحت اثر عناصر گياهي قفقاز است. از جانب شرق نيز وابستگي محدودي با جنگل‌هاي هيركاني دارد و در بخش‌هايي نيز شباهت منطقه خشك مركزي پيدا مي‌كند. جنگل‌هاي ارسباران انبوه‌ترين پوشش جنگلي در استان آذربايجان شرقي است.
هرچند كه مناطق زيادي از ارسباران امروزي جنگل‌هاي خود را از دست داده‌اند، ليكن اين ناحيه يادآور پوشش‌هاي انبوه و بي‌مانندي از درختان متنوع است.
به طور كلي پوشش گياهي در منطقه بسيار متنوع است و بيش از 1000 گونه فقط در منطقه حفاظت شده شناسايي شده‌اند كه 55 گونه آن براي نخستين بار از ايران گزارش شده است.
براساس بررسي‌هاي به عمل آمده جنگل‌هاي ارسباران در قالب 144 تيپ جنگلي در نواحي ارسباران شمالي و اهر چاي عليا طبقه‌بندي شده‌اند.
منبع:http://www.ettelaat.com
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb
ارسباران منطقه‌اي است كوهستاني و مرتفع كه ارتفاع آن از 256 متر تا 2896 متر از سطح دريا متغير است و از نظر جغرافيايي بخشي از كوه‌هاي قفقاز را شامل مي‌شود. ارتفاعات اين منطقه ادامه رشته كوه‌هاي قفقاز است كه توسط رودخانه ارس از يكديگر جدا شده‌اند. سايگرام داغي مهمترين رشته كوه‌هاي منطقه به شمار مي‌رود كه در سرتاسر ضلع جنوبي منطقه كشيده شده است. از ديگر قلل مهم موجود در منطقه مي‌توان توپخانه، قندرانباشي، آغداش، جنگ‌داغي و قارنلار را نام برد.
همچنين دره‌هاي مهم و بزرگي در منطقه وجود دارد كه دره كلن، دره بزرگ آنزا، دره تاتار، قرانليق‌دره و بنفشه دره‌سي از آن جمله‌اند.
بلندترين نقطه در منطقه «كشيش قلبيسي» ناميده مي‌شود كه در ارتفاعات سايگرام داغ قرار داشته و پست‌ترين نقطه با ارتفاع 256 متر در قسمت شمالي و حاشيه رودخانه ارس واقع شده است.
ارسباران از نقطه نظر اكولوژيكي، ساختارهاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و تاريخي، منطقه‌اي منحصربفرد در كشور به شمار مي‌آيد و از نظر ويژگي‌هاي طبيعي، اقليمي، اقتصادي و انساني، ايلات و عشاير، فرهنگ و سنن قومي و ملي و مذهبي از ديگر مناطق آذربايجان شرقي متمايز است. ارسباران به دليل سوابق تاريخي كهن و شيوه‌هاي زيستي ايلاتي ارزش بسياري دارد.
آثار قديمي مانند سنگ نبشته‌هايي با خط ميخي، قلاع نظامي استراتژيك و مهمي چون آقچه قلعه‌سي و قلعه جمهور (بابك) و پل‌هاي باستاني متعدد برروي ارس مويد جاذبه‌هاي تاريخي منطقه ارسباران است.
ارسباران كانون تجمع زيبايي، شكوه و عظمت طبيعت، قدمت تاريخي، تنوع فرم‌هاي بيولوژيك نباتي و جانوري و ديگر مؤلفه‌هايي است كه هركدام به تنهايي مي‌تواند هر منطقه را ممتاز و نامي سازد.
منطقه ارسباران به دليل برخورداري از چشم‌اندازهاي بكر و منحصربفرد طبيعي و وجود زيستگاه يكي از نادرترين پرندگان دنيا به نام سياه خروس و غناي سرشار گياهي و جانوري در سال 1355 از سوي يونسكو به عنوان ذخيره‌گاه زيستكره در فهرست مناطق با ارزش طبيعي جهان به ثبت رسيد و در رديف يكي از 9 ذخيره‌گاه زيستكره در فهرست مناطق با ارزش طبيعي جهان جاي گرفت.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه 1/79 درصد از سطح اين ناحيه را تيپ كوه‌ها تشكيل مي‌دهند و وسعت اراضي تپه ماهور نيز به 14 درصد مي‌رسد. بقيه وسعت منطقه را فلات‌ها و تراس‌هاي فوقاني (8/3 درصد) و دشت‌هاي واريزه‌اي، آبرفتي و سيلابي تشكيل مي‌دهند.
مهمترين ارتفاعات منطقه ارسباران شامل قيزقلعه‌سي، هشت‌سر، دوزكند، سرپه‌دره، قازان داغي، بيگز، قره‌داغ، ذينگالو، قره‌موت، شيور داغي، قاباخ تپه، صيدلر، كسبه، زكي‌داغ، چول داغ، دربند داغي، سربرادران، مشك عنبر، گاميش‌آباد، قزل داغ، بوغدا داغي، گوره درق، زيدر و كيامكي داغ است كه منشاء شكل‌گيري رودخانه‌هاي دائمي و فصلي متعددي مانند اهر چاي، الهرد چاي، گشايش‌چاي، جاجان‌چاي، گويجه پل چاي، حاجيلر چاي، مردانقم چاي، ايلگنه چاي، كليبر چاي، خمارلو چاي، سلين چاي، اشتبين چاي و لكان چاي هستند.
ناحيه ارسباران را دو آبراهه‌اي اصلي زهكشي مي‌كنند كه يكي ارس در شمال منطقه و ديگري دره رود در مرز شرقي ناحيه است. دره رود نيز خود پس از دريافت اهر چاي و طي مسيري طولاني از جنوب به شمال در نزديكي اصلاندوز به ارس پيوند مي‌خورد.
حداقل ارتفاع حوزه ارسباران شمالي از سطح دريا 130 متر و حداكثر آن 3414 متر است.
* اقليم آب و هوا
ماه‌هاي تير و دي به ترتيب گرمترين و سردترين ماه‌هاي سال بوده و در حالي كه در نواحي كوهستاني يخبندان و سرما حتي تا ماه‌هاي مرداد و شهريور نيز ادامه مي‌يابد.
در كناره رود ارس ماه‌هاي فروردين تا شهريور غالباً بدون خطر يخبندان است. بدين ترتيب اين منطقه تحت تأثير دو نوع اقليم خزري از جانب شمال شرق و اقليم مديترانه‌اي از جانب جنوب موقعيت اقليمي ويژه و منحصربفردي دارد. بيشترين ميزان بارندگي تا حدود 630 ميلي‌متر در سال مربوط به حاشيه رود ارس است. در همين مناطق ميانگين سالانه تغييرات دما به ترتيب حدود 17ـ2 درجه سانتيگراد است. در مجموع در يك زمان از سال مي‌توان حداقل پنج ناحيه متمايز اقليمي را در سطح منطقه تشخيص داد.
با حركت از سمت شمال به جنوب به ازاي افزايش ارتفاع به ميزان 100 متر، 6/0 درجه سانتيگراد از دماي هوا كاسته مي‌شود.
ارسباران را با توجه به رطوبت مطبوع، ابرهاي سرگردان، هواي مه‌آلود و تغييرات دائمي شرايط جوي حقيقتاً مي‌توان يكي از زيباترين و معتدلترين نقاط ايران دانست.
* ارزش‌هاي تاريخي و فرهنگي
برفراز قلعه سنگي جمهور در 7 كيلومتري جنوب غرب كليبر قلعه باشكوهي چونان عقابي كهنسال مسلط برمنطقه آرميده است.
* رويشگاه‌هاي ارسباران
با حركت از حاشيه رود ارس به طرف ارتفاعات جنوبي منطقه تنوع بزرگ و شگفت‌آور گونه‌هاي گياهي سرتاسر منطقه را زير پوشش قرار مي‌دهد.
گونه‌هاي علفي و درختچه‌اي، جنگل‌هاي خزان‌كننده مناطق مرتفع، بيشه‌زارهاي خزان‌كننده هيركاني به همراه گونه‌هاي مختلف خزان‌دار و سوزني برگ، علفزارهاي استپي و مراتع ييلاقي گونه‌هاي گياهي غالب منطقه به شمار مي‌روند كه همراه با گونه‌هاي اشكوب‌هاي زيرين و درختان مثمري وحشي در تمام نقاط سرزمين گسترش يافته‌اند در اين ميان جنگل‌هاي بلوط و ممرز به همراه گونه‌هايي چون كيكم، سماق، زرشك، گيلاس وحشي، تمشك، سيب و گلابي وحشي و نسترن، معرف مناطق جنگلي متراكم با اقليم مرغوب و باراني و تيپ‌هاي مختلفي از گياهان بوته‌اي و گونه‌هاي متنوع گراس‌ها و نباتات علوفه‌اي معرف مناطق نيمه خشك ـ استپي و كمربندهاي ييلاقي است.
بلوط، ممرز، سرخدار و ارس گونه‌هاي با ارزش و منحصر بفرد منطقه محسوب مي‌شود و درخت زغال اخته به عنوان گياه شاخص منطقه به همراه گيلاس وحشي و سرخدار از گياهان مهم مناطق مرطوب مديترانه‌اي هستند كه نفوذ گسترده آنها در اين منطقه قرابت اين ناحيه را با جنگل‌هاي اروپاي شرقي بيشتر نشان مي‌دهد. وجود و گسترش بيش از 1000 گونه گياهي از جمله چمنزارهاي آلپي، علفزارهاي استپي پوشش‌هاي خشك و بالشتكي، درختان و درختچه‌هاي پراكنده تا جنگل‌هاي انبوه نشانگر تنوع و ارزش‌هاي سرشار اين منطقه است.
از نظر جغرافياي گياهي، ارسباران در عمده‌ترين تقسيم‌بندي مناطق رويشي ايران، به اتفاق جنگل‌هاي خزري جزو مناطق هيركاني قرار مي‌گيرد. ولي برخي به علت ويژگي‌هاي فلورستيك ارسباران، آن را منطقه رويشي مستقلي به شمار مي‌آورند و يكي از نواحي پنجگانه رويشي ايران به نام منطقه ارسباران مي‌دانند.
پوشش گياهي ارسباران نسبت به كمربندهاي ارتفاعي و ميزان بارندگي، سيماي متفاوتي دارد. در ارتفاعات بالاتر از سرحد رويش جوامع جنگلي، نوع مرغزارهاي آلپي گسترده است كه با درختچه‌هاي پراكنده توام بوده و به تدريج به استپ‌هاي نيمه خشك تغيير سيما مي‌دهد. از نظر پوشش گياهي منطقه از يك سو تحت تأثير عناصر مديترانه‌اي غربي و از سوي ديگر تحت اثر عناصر گياهي قفقاز است. از جانب شرق نيز وابستگي محدودي با جنگل‌هاي هيركاني دارد و در بخش‌هايي نيز شباهت منطقه خشك مركزي پيدا مي‌كند. جنگل‌هاي ارسباران انبوه‌ترين پوشش جنگلي در استان آذربايجان شرقي است.
هرچند كه مناطق زيادي از ارسباران امروزي جنگل‌هاي خود را از دست داده‌اند، ليكن اين ناحيه يادآور پوشش‌هاي انبوه و بي‌مانندي از درختان متنوع است.
به طور كلي پوشش گياهي در منطقه بسيار متنوع است و بيش از 1000 گونه فقط در منطقه حفاظت شده شناسايي شده‌اند كه 55 گونه آن براي نخستين بار از ايران گزارش شده است.
براساس بررسي‌هاي به عمل آمده جنگل‌هاي ارسباران در قالب 144 تيپ جنگلي در نواحي ارسباران شمالي و اهر چاي عليا طبقه‌بندي شده‌اند.
منبع:http://www.ettelaat.com
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb
/ج
