نظام نوين پايش خدمات برنامه اي سلامت مادران
نويسندگان: ناديا رحيمي، نفيسه آهني، کارشناسان مامايي
نسبت مرگ و مير مادران ناشي از عوارض بارداري و زايمان از مهمترين شاخص هايي است که نشان دهنده ي توسعه ي کشورهاست علت انتخاب اين شاخص به عنوان نمايه ي توسعه، تأثير عوامل مختلف اجتماعي و اقتصادي در کاهش يا افزايش آن مي باشد.
مرگ مادران جزو مرگ هايي غير قابل قبول محسوب مي شود، چرا که بسياري از علل مرگ و مير قابل پيشگيري است و در جهان امروز امکانات لازم براي جلوگيري از آنها و داشتن يک حاملگي و زايمان بي خطر وجود دارد. مراقبت با کفايت از مادران در دوران بارداري، زايمان و پس از زايمان يکي از راهکارهاي کاهش مرگ و مير مادران محسوب مي شود، اين راهکار به منظور به ثمر رساندن يک بارداري و تأمين سلامت مادر و نوزاد طي ساليان متمادي در بسياري از کشورها به کار گرفته شده است و هم اکنون هيچ ترديدي در اثر بخشي آن وجود ندارد نظارت و کنترل دقيق بر کيفيت و کميت مراقبتهاي ارائه ي شده از جمله راهکارهاي اساسي کاهش مرگ و مير مادران مي باشد، بررسي تاريخچه ارائه ي خدمات به مادران باردار نشان مي دهد که اين خدمات از سال 1318 در ايران آغاز شده است، پس از انقلاب اسلامي با گسترش شبکه هاي بهداشت و درمان کشور، دسترسي زنان باردار به اين خدمات ادغام يافته، تسهيل و افزايش يافت.
افزايش آگاهي و ايجاد تقاضا در زنان باردار و فراهم کردن امکان دسترسي آنان به اين خدمات از اولين اهداف اين برنامه بود و همين امر به تدريج منجر به افزايش پوشش خدمت به مادران گرديد.
با بهبود شاخص دسترسي به خدمات؛ ارتقاي کيفي خدمات از طريق تعيين رويکردي مناسب به منظور شناسايي زودرس مادران در معرض خطر و ارجاع به موقع آنان ضرورت يافت به همين منظور اداره ي سلامت مادران دفتر سلامت خانواده و جمعيت از سال 1378 تا 1381 استاندارد سازي خدمات مراقبتي مادران را به اتمام رساند و از سال 1382 اجراي آزمايشي آن در کشور آغاز گرديد. در استان اصفهان اجراي رسمي برنامه ي مراقبتهاي ادغام يافته سلامت مادران (IMPAC) از سال 1386 در کليه ي شهرستانها آغاز گرديد و به دنبال طراحي ابزارهاي پايش برنامه IMPAC، پايش برنامه براي بررسي کيفيت ارائه خدمات و شناخت مشکلات انجام گرديد.
با توجه به اجراي اين برنامه، مهمترين وظيفه ي مجريان صيانت از استانداردهاي برنامه است که در قالب پايش انجام پذير است. پايش به مجموعه ي فعاليتهايي اطلاق مي شود که با هدف صيانت از استانداردهاي منابع و روش انجام فعاليت هاي برنامه انجامي مي پذيرد. پايش به منزله نگاه دقيقي است که بدون وقفه در حال مرور تمامي فعاليت ها در سازمان است اگر برنامه از يک طراحي مناسب برخوردار باشد رعايت استانداردها منجر به تحقق پيامد مورد نظر از اجراي برنامه مي شود، لذا با پايش فعاليت ها مي توان دستيابي به اهداف برنامه را تضمين کرد.
اولين دستاورد پايش توسط ناظر خارجي شناخت نقاط ضعف عملکرد ارايه کننده ي خدمت است که بايد از طريق آموزش اصلاح شود. همزمان با پايش که ارايه کننده ي خدمت نيز به خوبي بر نقاط ضعف خود واقف مي شود کاربردي ترين و اثر بخش ترين آموزش ها را مي توان ارايه کرد منوط بر آنکه آموزش گيرنده آمادگي دريافت پيام هاي آموزشي را داشته باشد.
مهمترين عاملي که منجر به نامناسب شدن شرايط پايش براي آموزش مي شود حاکم شدن جو بازرسي و مچ گيري بر اين فرآيند است عملکرد نامناسب غالب افرادي که براي پايش به واحدهاي ارائه کننده ي خدمت مراجعه مي کنند به مرور زمان اين عنصر بسيار مهم براي حفظ و ارتقاي مهارت کارکنان را با اضطراب قرين کرده است، صرفاً با بيان اينکه هدف ما از پايش مچ گيري نيست اضطراب زدوده نمي شود بلکه تداوم مشاهده ي يک عملکرد مناسب از تمام آنهايي که به منظور پايش به واحدهاي ارائه کننده خدمت مراجعه مي کنند به مرور زمان تصوير مناسب تري از اين فعاليت در ذهن ارايه کنندگان خدمت ايجاد خواهد کرد.
به ياد داشته باشيم هدف از پايش شناسايي مشکلات ارايه خدمت و برطرف کردن آنهاست لذا بايستي در هنگام پايش خدمات موارد زير را مد نظر قرار داد:
1. ايجاد آرامش در کارکنان و تأکيد بر اينکه براي شناسايي مشکلات آمده ايد و نه براي شناسايي مقصر.
2. پرهيز از قضاوت کردن در حضور کارکنان و سعي در درک مشکلات در جريان جمع آوري اطلاعات.
3. اطلاع رساني قبلي به پايش شوندگان در خصوص زمان انجام پايش.
بديهي است با انجام صحيح و منطقي پايش مي توان ضمن جلب همکاري و همراهي ارائه کنندگان خدمت اهداف مورد نظر را تجزيه و تحليل نموده و نوع مداخلاتي را که بايستي انجام شود پيش بيني نمود و تمامي اين عوامل مي تواند در ارايه ي هرچه بهتر خدمات به گروه هدف نقش مؤثري را ايفا نمايد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 58.
مرگ مادران جزو مرگ هايي غير قابل قبول محسوب مي شود، چرا که بسياري از علل مرگ و مير قابل پيشگيري است و در جهان امروز امکانات لازم براي جلوگيري از آنها و داشتن يک حاملگي و زايمان بي خطر وجود دارد. مراقبت با کفايت از مادران در دوران بارداري، زايمان و پس از زايمان يکي از راهکارهاي کاهش مرگ و مير مادران محسوب مي شود، اين راهکار به منظور به ثمر رساندن يک بارداري و تأمين سلامت مادر و نوزاد طي ساليان متمادي در بسياري از کشورها به کار گرفته شده است و هم اکنون هيچ ترديدي در اثر بخشي آن وجود ندارد نظارت و کنترل دقيق بر کيفيت و کميت مراقبتهاي ارائه ي شده از جمله راهکارهاي اساسي کاهش مرگ و مير مادران مي باشد، بررسي تاريخچه ارائه ي خدمات به مادران باردار نشان مي دهد که اين خدمات از سال 1318 در ايران آغاز شده است، پس از انقلاب اسلامي با گسترش شبکه هاي بهداشت و درمان کشور، دسترسي زنان باردار به اين خدمات ادغام يافته، تسهيل و افزايش يافت.
افزايش آگاهي و ايجاد تقاضا در زنان باردار و فراهم کردن امکان دسترسي آنان به اين خدمات از اولين اهداف اين برنامه بود و همين امر به تدريج منجر به افزايش پوشش خدمت به مادران گرديد.
با بهبود شاخص دسترسي به خدمات؛ ارتقاي کيفي خدمات از طريق تعيين رويکردي مناسب به منظور شناسايي زودرس مادران در معرض خطر و ارجاع به موقع آنان ضرورت يافت به همين منظور اداره ي سلامت مادران دفتر سلامت خانواده و جمعيت از سال 1378 تا 1381 استاندارد سازي خدمات مراقبتي مادران را به اتمام رساند و از سال 1382 اجراي آزمايشي آن در کشور آغاز گرديد. در استان اصفهان اجراي رسمي برنامه ي مراقبتهاي ادغام يافته سلامت مادران (IMPAC) از سال 1386 در کليه ي شهرستانها آغاز گرديد و به دنبال طراحي ابزارهاي پايش برنامه IMPAC، پايش برنامه براي بررسي کيفيت ارائه خدمات و شناخت مشکلات انجام گرديد.
با توجه به اجراي اين برنامه، مهمترين وظيفه ي مجريان صيانت از استانداردهاي برنامه است که در قالب پايش انجام پذير است. پايش به مجموعه ي فعاليتهايي اطلاق مي شود که با هدف صيانت از استانداردهاي منابع و روش انجام فعاليت هاي برنامه انجامي مي پذيرد. پايش به منزله نگاه دقيقي است که بدون وقفه در حال مرور تمامي فعاليت ها در سازمان است اگر برنامه از يک طراحي مناسب برخوردار باشد رعايت استانداردها منجر به تحقق پيامد مورد نظر از اجراي برنامه مي شود، لذا با پايش فعاليت ها مي توان دستيابي به اهداف برنامه را تضمين کرد.
اولين دستاورد پايش توسط ناظر خارجي شناخت نقاط ضعف عملکرد ارايه کننده ي خدمت است که بايد از طريق آموزش اصلاح شود. همزمان با پايش که ارايه کننده ي خدمت نيز به خوبي بر نقاط ضعف خود واقف مي شود کاربردي ترين و اثر بخش ترين آموزش ها را مي توان ارايه کرد منوط بر آنکه آموزش گيرنده آمادگي دريافت پيام هاي آموزشي را داشته باشد.
مهمترين عاملي که منجر به نامناسب شدن شرايط پايش براي آموزش مي شود حاکم شدن جو بازرسي و مچ گيري بر اين فرآيند است عملکرد نامناسب غالب افرادي که براي پايش به واحدهاي ارائه کننده ي خدمت مراجعه مي کنند به مرور زمان اين عنصر بسيار مهم براي حفظ و ارتقاي مهارت کارکنان را با اضطراب قرين کرده است، صرفاً با بيان اينکه هدف ما از پايش مچ گيري نيست اضطراب زدوده نمي شود بلکه تداوم مشاهده ي يک عملکرد مناسب از تمام آنهايي که به منظور پايش به واحدهاي ارائه کننده خدمت مراجعه مي کنند به مرور زمان تصوير مناسب تري از اين فعاليت در ذهن ارايه کنندگان خدمت ايجاد خواهد کرد.
به ياد داشته باشيم هدف از پايش شناسايي مشکلات ارايه خدمت و برطرف کردن آنهاست لذا بايستي در هنگام پايش خدمات موارد زير را مد نظر قرار داد:
1. ايجاد آرامش در کارکنان و تأکيد بر اينکه براي شناسايي مشکلات آمده ايد و نه براي شناسايي مقصر.
2. پرهيز از قضاوت کردن در حضور کارکنان و سعي در درک مشکلات در جريان جمع آوري اطلاعات.
3. اطلاع رساني قبلي به پايش شوندگان در خصوص زمان انجام پايش.
بديهي است با انجام صحيح و منطقي پايش مي توان ضمن جلب همکاري و همراهي ارائه کنندگان خدمت اهداف مورد نظر را تجزيه و تحليل نموده و نوع مداخلاتي را که بايستي انجام شود پيش بيني نمود و تمامي اين عوامل مي تواند در ارايه ي هرچه بهتر خدمات به گروه هدف نقش مؤثري را ايفا نمايد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 58.
