سهم ما از سفره زمين روزي دو قرباني
امروزه در جنگ‌هاي برون مرزي و داخلي، كشورها از «مين» به منظور حفاظت از نقاط استراتژيك جنگي، قطع ارتباط جاده‌هاي لجستيكي، جلوگيري يا كند كردن حركت دشمن و از بين بردن يا صدمه زدن به نفرات و تجهيزات دشمن بهره مي‌گيرند. اين سلاح قابليت‌هاي خود را به اثبات رسانده است. كشورهاي درگير جنگ پنجاه‌وپنج در سال اخير مين‌ها را مورد استفاده قرار داده‌اند. مين‌ها براي نخستين بار در جنگ دوم جهاني، مورد استفاده قرار گرفتند. شايد بتوان به جرأت گفت، جمع كشته‌شدگان و مجروحان از مين در پنجاه سال اخير، از اثرات انفجار بمب‌ها و سلاح‌هاي هسته‌اي يا شيميايي به مراتب بيش‌تر بوده است.
طبق اعلام «مركز اطلاعات ملل متحد در ايران» تخمين زده شده كه سالانه بيش از 15 تا 20هزار نفر به‌واسطة بقاياي اين‌گونه مواد منفجره در دنيا كشته و مجروح مي‌شوند كه بيش از 80درصد از اين قربانيان را غيرنظاميان تشكيل مي‌دهند. در اين ميان سهم كودكان بي‌گناه نيز 3 تا 4هزار نفر در سال است كه آمار كشته‌شدگان اين بي‌دفاعان در آنگولا، كامبوج، افغانستان، بوسني و هرزگوين بيش از ديگر كشورها است.
هم‌چنين بر اساس آمارهاي اعلام شده از سوي مجامع بين‌المللي، در كشور آلباني سالانه ۱۳۶ نفر، در بوسني و هرزگوين ۹۴ نفر، كرواسي ۵۱ نفر، اريتره ۵۴ نفر و اتيوپي 100 نفر در اثر اين سلاح، جان خود را از دست مي‌دهند.
عراق، افغانستان، كامبوج، ويتنام، كلمبيا، مصر و ايران از جمله آلوده‌ترين كشورها به مين هستند. وجود مين‌ها علاوه‌بر اين‌كه سالانه جان هزاران نفر را مي‌گيرد، مانع پيشرفت و توسعة بسياري از كشورها نيز مي شود. اما از سوي ديگر، تجارت همين سلاح در دنيا، سالانه سه ميليارد دلار عايد كشورهاي توليدكننده مي‌كند كه از جملة اين سازندگان، مي‌توان به كشورهايي چون ايالات متحده آمريكا، چين، روسيه و هندوستان اشاره كرد.
مين‌هاي ضد نفر علاوه‌بر اين‌كه عمر بسيار طولاني دارند، قابل حركت نيز هستند. اين مين‌ها به علت وزن سبكي كه دارند، روان و گردان هستند و بر اثر باران و نزولات جوي از جايي به جاي ديگر حركت كرده و اثرات مخرب خود را هميشه حفظ مي‌كنند.
انواع مين‌ها شامل: بشقابي، ضد نفر، ضد خودرو، ضد نفربر، ضد تانك و مين والمرا هستند. والمر با كوچك‌ترين برخورد، منفجر شده و حدود هزار ساچمه به اطراف پرتاب مي‌كند كه به شكار قربانيان خود مي‌روند.
گفتني است قدرت انفجار مين‌ها بنا به نوع آن‌ها متغير است؛ به‌طور مثال، قدرت انفجار مين‌هاي ضد تانك بين 100 تا 300 كيلوگرم و وزن آن‌ها بين 2 تا 9 كيلوگرم است. هم‌چنين مين‌هاي ضد نفر، كوچك‌تر از مين‌هاي ضد تانك بوده و به‌طور معمول قدرت انفجاري آن بين 10 تا ۲۵۰ كيلوگرم است و در حدود 5 تا 50 كيلوگرم موج انفجار توليد مي‌كند.
مين‌هاي زميني به نحوي ساخته مي‌شوند كه قرباني خود را از پاي درآورند يا دست كم او را ناكار كنند. لازم به ذكر است، توليد يك مين ضد نفر هزينه‌اي معادل 4 دلار دارد، اما هزينة يافتن و انهدام آن، بين 300 تا 1.000 دلار مي‌باشد؛ به‌عبارتي هزينة پاك‌سازي، 30 برابر توليد است.
به گفتة «سونيل نارولا» رئيس نمايندگي ملل متحد در ايران، از بين بردن مين و از بين‌بردن عواقب آن، هزينة بسيار زيادي را در بر داشته است؛ به‌طوري كه در سال ۲۰۰۴، ۳۹۹ميليون دلار در اين زمينه سرمايه‌گذاري و هزينه شده است.
بر اساس گزارش «صندوق حمايت از كودكان سازمان ملل» (يونيسف) هنوز 800هزار تن مواد منفجره و ۳/۵ميليون مين زميني از جنگ ويتنام وجود دارد كه اين مين‌ها از سال ۱۹۷۵ تاكنون، باعث مرگ و مجروح شدن 100هزار نفر در اين كشور شده است.
آلودگي به مين و مواد منفجره در مرزهاي غربي و جنوب‌غربي كشور ايران بر اثر جنگ تحميلي رژيم بعثي عراق در مقطع زماني ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ صورت گرفت و اين امر باعث شد كه ايران در طول هشت سال جنگ با عراق، به يكي از قربانيان بزرگ مين در جهان بدل شود.
به گفتة «كنوت اوستبي» هماهنگ‌كنندة مقيم سازمان ملل متحد در تهران، تقريباً روزي 2نفر و سالانه حدود 800نفر در مناطق آلوده به مين، در 5 استان مرزي جمهوري اسلامي ايران زخمي شده و يا جان خود را از دست مي‌دهند.
استان ايلام با مساحت يك‌ميليون و 700هزار هكتار، خوزستان با مساحت يك‌ميليون و ۳۸۰هزار هكتار، استان كرمانشاه با مساحت ۶۹۱هزار هكتار، آذربايجان‌غربي با مساحت ۵۹هزار هكتار و كردستان با مساحتي به وسعت يك‌هزار و ۴۸۰هكتار، بنا به تحقيق «انجمن حمايت از مصدومين مين ايران» به ترتيب، آلوده‌ترين نقاط ايران از اين منظر به حساب مي‌آيند.
بنا به گزارش همين انجمن، تعداد شهدا در استان ايلام ۲۵/۷درصد و مجروحين ۲۰/۶درصد، در استان خوزستان ۲۱/۱درصد شهيد و ۱۸/۸درصد مجروح، استان كرمانشاه ۳۰/۸درصد شهيد و ۳۱/۹درصد مجروح، استان آذربايجان ۷درصد شهيد و ۱۴/۲درصد مجروح و استان كردستان ۱۵/۴درصد شهيد و ۱۴/۵درصد مجروح مي‌رسد.
گذشته از هزينه‌هاي گزافي كه پاك‌سازي ميدان‌هاي مين در بر دارد، خسارت‌هاي جاني ناشي از نقص عضو نيز از ديگر ارمغان‌هاي شوم اين سلاح مرگبار است. به گفتة «علي‌رضا قدياني»، مدير عمليات اجرايي امداد و نجات، هزينه‌هاي ناشي از زخمي‌شدن قربانيان اين سلاح نيز بسيار گران است؛ به‌طوري كه اگر محاسبه كنيم كه 800 تا يك‌هزار دلار هزينة يك پاي مصنوعي باشد و هر بار در فاصلة هر شش ماه تعويض شود، مي‌توان گفت 20 الي 100هزار دلار هزينة پاي هر كودك در طول عمر اوست و صرف نظر از تأثيرات روحي، رواني، اجتماعي و اقتصادي اين حوادث براي هر فرد، اگر نان‌آور و والدين دچار ضايعه شوند، خانواده با مشكل فراواني روبه‌رو خواهد بود.
در طول 17سال پس از جنگ تحميلي، تلاش‌هايي براي پاك‌سازي مناطق جنگي از مين صورت گرفته و افرادي نيز در اين راه به شهادت رسيده‌اند، اما ايران هم‌چنان در ميان بيش از 80 كشور جهان، بعد از مصر، مقام دوم را دارد.
۱. برداشت و انهدام مين، نشانه‌گذاري و حصاركشي مناطق آلوده؛
۲. آموزش مردم براي شناخت مين و خطرات آن و آشنايي با راه‌هاي دوري از خطر؛
۳. ارائة خدمات درماني و توان‌بخشي به آسيب‌ديدگان؛
۴. منع به‌كارگيري مين با هدف «جهاني عاري از خطر مين» و ترغيب كشورها براي مشاركت در پذيرش كنوانسيون‌ها و معاهدات بين‌المللي مربوطه، به‌منظور توقف توليد، تجارت، صادرات و واردات از مين؛
۵. كمك به كشورها براي انهدام مين‌هاي ذخيره، بر اساس در توافقات بين‌المللي.
مين‌زدايي بشردوستانه شامل تلاش براي حمايت از ساكنان مناطق خطرخيز، آموزش آگاهي از خطرات مين، كمك به قربانيان و آسيب‌ديدگان به‌منظور رسيدن به خودكفايي، قانونمندي در بهره‌برداري از مين و انهدام مهمات جمع‌آوري شده مي‌باشد.
اشاره به ركن چهارم يعني منع به‌كارگيري مين، با هدف جهاني عاري از خطر مين، شايد مهم‌ترين و با اهميت‌ترين ركن در اين راستا در سطح بين‌المللي است كه به لحاظ اهميت خاص آن در سال ۱۹۹۷ تبديل به يك معاهدة بين‌المللي گرديد. معاهدة منع كامل مين‌هاي ضد نفر (كنوانسيون «آتاوا») در كانادا تهيه و تصويب شد و تاكنون ۱۴۸ كشور به اين معاهده پيوسته‌اند، اما نام كشورهاي سازندة چنين سلاح‌هايي؛ از جمله آمريكا، روسيه، چين و هندوستان هنوز در ليست هم‌پيمان‌ها، هم‌چنان خالي است.
منبع:ماهنامه امتداد شماره 53
نود ميليون مين، نود كشور درگير
طبق اعلام «مركز اطلاعات ملل متحد در ايران» تخمين زده شده كه سالانه بيش از 15 تا 20هزار نفر به‌واسطة بقاياي اين‌گونه مواد منفجره در دنيا كشته و مجروح مي‌شوند كه بيش از 80درصد از اين قربانيان را غيرنظاميان تشكيل مي‌دهند. در اين ميان سهم كودكان بي‌گناه نيز 3 تا 4هزار نفر در سال است كه آمار كشته‌شدگان اين بي‌دفاعان در آنگولا، كامبوج، افغانستان، بوسني و هرزگوين بيش از ديگر كشورها است.
هم‌چنين بر اساس آمارهاي اعلام شده از سوي مجامع بين‌المللي، در كشور آلباني سالانه ۱۳۶ نفر، در بوسني و هرزگوين ۹۴ نفر، كرواسي ۵۱ نفر، اريتره ۵۴ نفر و اتيوپي 100 نفر در اثر اين سلاح، جان خود را از دست مي‌دهند.
عراق، افغانستان، كامبوج، ويتنام، كلمبيا، مصر و ايران از جمله آلوده‌ترين كشورها به مين هستند. وجود مين‌ها علاوه‌بر اين‌كه سالانه جان هزاران نفر را مي‌گيرد، مانع پيشرفت و توسعة بسياري از كشورها نيز مي شود. اما از سوي ديگر، تجارت همين سلاح در دنيا، سالانه سه ميليارد دلار عايد كشورهاي توليدكننده مي‌كند كه از جملة اين سازندگان، مي‌توان به كشورهايي چون ايالات متحده آمريكا، چين، روسيه و هندوستان اشاره كرد.
تاريخ مين در جهان
مين‌هاي ضد نفر علاوه‌بر اين‌كه عمر بسيار طولاني دارند، قابل حركت نيز هستند. اين مين‌ها به علت وزن سبكي كه دارند، روان و گردان هستند و بر اثر باران و نزولات جوي از جايي به جاي ديگر حركت كرده و اثرات مخرب خود را هميشه حفظ مي‌كنند.
انواع مين‌ها شامل: بشقابي، ضد نفر، ضد خودرو، ضد نفربر، ضد تانك و مين والمرا هستند. والمر با كوچك‌ترين برخورد، منفجر شده و حدود هزار ساچمه به اطراف پرتاب مي‌كند كه به شكار قربانيان خود مي‌روند.
گفتني است قدرت انفجار مين‌ها بنا به نوع آن‌ها متغير است؛ به‌طور مثال، قدرت انفجار مين‌هاي ضد تانك بين 100 تا 300 كيلوگرم و وزن آن‌ها بين 2 تا 9 كيلوگرم است. هم‌چنين مين‌هاي ضد نفر، كوچك‌تر از مين‌هاي ضد تانك بوده و به‌طور معمول قدرت انفجاري آن بين 10 تا ۲۵۰ كيلوگرم است و در حدود 5 تا 50 كيلوگرم موج انفجار توليد مي‌كند.
مين‌هاي زميني به نحوي ساخته مي‌شوند كه قرباني خود را از پاي درآورند يا دست كم او را ناكار كنند. لازم به ذكر است، توليد يك مين ضد نفر هزينه‌اي معادل 4 دلار دارد، اما هزينة يافتن و انهدام آن، بين 300 تا 1.000 دلار مي‌باشد؛ به‌عبارتي هزينة پاك‌سازي، 30 برابر توليد است.
به گفتة «سونيل نارولا» رئيس نمايندگي ملل متحد در ايران، از بين بردن مين و از بين‌بردن عواقب آن، هزينة بسيار زيادي را در بر داشته است؛ به‌طوري كه در سال ۲۰۰۴، ۳۹۹ميليون دلار در اين زمينه سرمايه‌گذاري و هزينه شده است.
بر اساس گزارش «صندوق حمايت از كودكان سازمان ملل» (يونيسف) هنوز 800هزار تن مواد منفجره و ۳/۵ميليون مين زميني از جنگ ويتنام وجود دارد كه اين مين‌ها از سال ۱۹۷۵ تاكنون، باعث مرگ و مجروح شدن 100هزار نفر در اين كشور شده است.
مين، سوغات جنگ عراق؛ در يك نگاه
آلودگي به مين و مواد منفجره در مرزهاي غربي و جنوب‌غربي كشور ايران بر اثر جنگ تحميلي رژيم بعثي عراق در مقطع زماني ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ صورت گرفت و اين امر باعث شد كه ايران در طول هشت سال جنگ با عراق، به يكي از قربانيان بزرگ مين در جهان بدل شود.
به گفتة «كنوت اوستبي» هماهنگ‌كنندة مقيم سازمان ملل متحد در تهران، تقريباً روزي 2نفر و سالانه حدود 800نفر در مناطق آلوده به مين، در 5 استان مرزي جمهوري اسلامي ايران زخمي شده و يا جان خود را از دست مي‌دهند.
استان ايلام با مساحت يك‌ميليون و 700هزار هكتار، خوزستان با مساحت يك‌ميليون و ۳۸۰هزار هكتار، استان كرمانشاه با مساحت ۶۹۱هزار هكتار، آذربايجان‌غربي با مساحت ۵۹هزار هكتار و كردستان با مساحتي به وسعت يك‌هزار و ۴۸۰هكتار، بنا به تحقيق «انجمن حمايت از مصدومين مين ايران» به ترتيب، آلوده‌ترين نقاط ايران از اين منظر به حساب مي‌آيند.
بنا به گزارش همين انجمن، تعداد شهدا در استان ايلام ۲۵/۷درصد و مجروحين ۲۰/۶درصد، در استان خوزستان ۲۱/۱درصد شهيد و ۱۸/۸درصد مجروح، استان كرمانشاه ۳۰/۸درصد شهيد و ۳۱/۹درصد مجروح، استان آذربايجان ۷درصد شهيد و ۱۴/۲درصد مجروح و استان كردستان ۱۵/۴درصد شهيد و ۱۴/۵درصد مجروح مي‌رسد.
چه كسي مسئول پاك‌سازي است؟
به گفتة كارشناسان، سرعت كاشت مين ۲۵برابر از سرعت خنثي‌سازي آن بيش‌تر است. ارزيابي‌هاي به عمل آمده نشان مي‌دهد براي خنثي‌سازي ۱۶ميليون مين و مواد منفجرة باقي‌مانده از جنگ، 30ميليارد دلار بودجه لازم است؛ اين در حالي است كه بودجه‌اي معادل يك‌ميليارد دلار در سال براي پاك‌سازي مناطق آلوده در نظر گرفته شده است كه اين ميزان بودجه، زمان زيادي بيش از 20سال را مي‌طلبد تا پاك‌سازي كامل انجام پذيرد.
با توجه به گستردگي مناطق آلوده و پراكندگي جمعيت در اين محدوده كشاورزان ساكن، عشاير كوچ‌نشين و كودكان، بيش‌تر در معرض خطر هستند. (ديوان‌دره از مناطقي است كه نياز به توجه خاص دارد.)گذشته از هزينه‌هاي گزافي كه پاك‌سازي ميدان‌هاي مين در بر دارد، خسارت‌هاي جاني ناشي از نقص عضو نيز از ديگر ارمغان‌هاي شوم اين سلاح مرگبار است. به گفتة «علي‌رضا قدياني»، مدير عمليات اجرايي امداد و نجات، هزينه‌هاي ناشي از زخمي‌شدن قربانيان اين سلاح نيز بسيار گران است؛ به‌طوري كه اگر محاسبه كنيم كه 800 تا يك‌هزار دلار هزينة يك پاي مصنوعي باشد و هر بار در فاصلة هر شش ماه تعويض شود، مي‌توان گفت 20 الي 100هزار دلار هزينة پاي هر كودك در طول عمر اوست و صرف نظر از تأثيرات روحي، رواني، اجتماعي و اقتصادي اين حوادث براي هر فرد، اگر نان‌آور و والدين دچار ضايعه شوند، خانواده با مشكل فراواني روبه‌رو خواهد بود.
در طول 17سال پس از جنگ تحميلي، تلاش‌هايي براي پاك‌سازي مناطق جنگي از مين صورت گرفته و افرادي نيز در اين راه به شهادت رسيده‌اند، اما ايران هم‌چنان در ميان بيش از 80 كشور جهان، بعد از مصر، مقام دوم را دارد.
چه بايد كرد؟
۱. برداشت و انهدام مين، نشانه‌گذاري و حصاركشي مناطق آلوده؛
۲. آموزش مردم براي شناخت مين و خطرات آن و آشنايي با راه‌هاي دوري از خطر؛
۳. ارائة خدمات درماني و توان‌بخشي به آسيب‌ديدگان؛
۴. منع به‌كارگيري مين با هدف «جهاني عاري از خطر مين» و ترغيب كشورها براي مشاركت در پذيرش كنوانسيون‌ها و معاهدات بين‌المللي مربوطه، به‌منظور توقف توليد، تجارت، صادرات و واردات از مين؛
۵. كمك به كشورها براي انهدام مين‌هاي ذخيره، بر اساس در توافقات بين‌المللي.
مين‌زدايي بشردوستانه شامل تلاش براي حمايت از ساكنان مناطق خطرخيز، آموزش آگاهي از خطرات مين، كمك به قربانيان و آسيب‌ديدگان به‌منظور رسيدن به خودكفايي، قانونمندي در بهره‌برداري از مين و انهدام مهمات جمع‌آوري شده مي‌باشد.
اشاره به ركن چهارم يعني منع به‌كارگيري مين، با هدف جهاني عاري از خطر مين، شايد مهم‌ترين و با اهميت‌ترين ركن در اين راستا در سطح بين‌المللي است كه به لحاظ اهميت خاص آن در سال ۱۹۹۷ تبديل به يك معاهدة بين‌المللي گرديد. معاهدة منع كامل مين‌هاي ضد نفر (كنوانسيون «آتاوا») در كانادا تهيه و تصويب شد و تاكنون ۱۴۸ كشور به اين معاهده پيوسته‌اند، اما نام كشورهاي سازندة چنين سلاح‌هايي؛ از جمله آمريكا، روسيه، چين و هندوستان هنوز در ليست هم‌پيمان‌ها، هم‌چنان خالي است.
منبع:ماهنامه امتداد شماره 53
/ج
