نویسنده: مهدی نیلی پور
قال رسول الله (ص): (ماءُ زَمزَمَ شِفاءٌ لِما شُرِبَ لَهُ.) (1) «آب زمزم برای دردی که به خاطرش نوشیده می شود شفاست.»
آب نماد نشاط و زندگی و منشأ حیات و حیات آفرینی است، همچنان که عبادت امری روح افزا، نشاط انگیز و حیات بخش است.
در عبادات دینی غالباً به تماس با آب به صورت واجب یا مستحب (غسل و وضو) دستور داده شده است و در آداب زیارت بر استفاده از آب های مقدّس در کنار برخی از مزارات و مکانهای مقدس جاری می باشد تأکید شده است، تا عابدان و زائران بتوانند با بهره گیری از این دو عامل حیات بخش و روح افزا یعنی عبادت و آب، به ارتباط موفق تری با خدا و روح مقدّس پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت (ع) دست یابند؛ به طور نمونه می توان به چشمه ی زمزم و آب فرات اشاره نمود که هر دو مبشّر پاکی جسم و روح و مغفرت اند.
یکی از آداب مناسک حجّ و زیارت معصومین (ع) تماس با آب در قالب غسل، وضو و ریختن بر سر و بدن است. در خصوص اهل بیت آب زمزم در روایات آمده است:
قال رسول الله (ص):
(خَیرُ ماءٍ عَلی وَجهِ الأرضِ ماءُ زَمزَمَ.) (2)
«بهترین آب روی زمین، آب زمزم است.»
قال علی (ع):
(الإطّلاعُ فی بِئرِ زمزَمَ یُذهِبُ الدّاءَ فَاشرَبوا مِن ماءِها مِمّا یَلی الرُّکنَ الَّذی فیه الحَجَرالأسوَدُ فَإنَّ تَحتَ الحَجَرِ أربَعَهَ أنهارٍ مِنَ الجَنَّهِ.)(3)
«به آب چاه زمزم سر کشیدن، دردها را می زداید پس آب زمزم را از قسمت مقابل رکن حجرالاسود بنوشید چرا که زیر رکن حجر 4 نهر از بهشت جاری است.»
قال الصادق (ع): (ماءُ زَمزَم شفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ)(4)«آب زمزم شفای هر دردی است.»
همچنین امام صادق (ع) می فرمایند: «خوردن از آب ناودان خانه ی خدا موجب شفا و درمان خواهد بود.» (5)
در اینجا لازم است به ذکر آداب استفاده از آب زمزم بپردازیم:
قال الصادق (ع): (إذا فَرَغَ الرَّجل مِن طوافِهِ و صَلّی رکعَتَین فلیَأت زمزَمَ و لَیستَقِ مِنهُ ذَنُوباً أو ذَنوبَین و لَیشرِب مِنهُ وَ لیَصُبَّ علی رَأسِهِ وَ ظهرِهُ وَ بَطنِهِ وَ یَقولُ:
«اللّهمَّ اجعَلهُ عِلماً نافِعاً و رِزقاً واسعاً و شِفاءً مِن کُلِّ داءِ و سُقم.»
(الحج و العمره فی الکتاب و السنه، ص 118)
چون مرد از طوافش فارغ شد و دو رکعت نماز را به جای آورد، باید به سراغ زمزم برود و یکی دو دَلو از آن بردارد، از آن بنوشد و روی سر و سینه و کمرش بریزد و این دعا را بخواند:
[خداوندا! آن را برای من علم سودمندی قرار ده و رزقی واسع و شفا از همه ی دردها و بیماری ها.»]
4- خوردن از آب زمزم در آخرین وداع
(عَن أبی اسماعیل قال: قُلتُ لأبی عبدالله (ع)... فَمِن أینَ اُوَدِّعُ البَیتَ قال: تَأنی المُستَجارَ بَینَ الحَجَرِ و البابِ فَتُوَدّعُهُ مِن ثَمَّ، ثُمَّ تَخرُجُ فَتَشرَبَ مِن زَمزَمَ...)
«أبی اسماعیل گوید، به امام صادق (ع) عرضه داشتم: از کجا به خانه ی کعبه وداع کنم؟ فرمود: نزد مستجار می آیی ما بین حجرالأسود و درب کعبه و از آنجا وداع می کنی، سپس خارج می شوی و از آب زمزم می نوشی...» (کافی، ج 4، ص 532)
5- هدیه بردن آب زمزم
قال الباقر (ع): (کان النَّبیٍ (ص) یَستَهدی مِن ماء زمزم وَ هُوَ بالمدینَهِ.)
«زمانی که پیامبر (ص) در مدینه بودند همیشه می خواستند که برایشان آب زمزم (از مکّه) هدیه آورده شود.) (الحجّ و العمره فی الکتاب و السنه، ص 118)
6. دعا کردن در کنار چاه زمزم
کفعمی در کتاب شریف مصباح پانزده موضع دعا در مکه را این گونه برشمرده است: (و امّا المکان فخمسه عشر موضعاً مِنه بمکه:
عِندَ المیزاب و عند المقام و عند الحجَر الأسودِ ... و عِندَ بئر زَمزَم...) (مستدرک، ج 5، ص 276)
«اما مکان های دعا» در مکّه پانزده موضع است: نزد ناودان (طلا)، نزد مقام ابراهیم، نزد حجرالأسود... و نزد چاه زمزم و ...»
7. نوشیدن آب زمزم به نیت ترک گناهان بصری و انجام عبادات
قال السّجاد (ع) - للشَّبلی- (أشرَفت علی بِئر زمزَمَ و شَربتَ مِن ماءِها؟ قال: نعم. قال علی (ع) نَوَیتَ أنَّکَ أشرَفتَ علی الطّاعَهِ و غَضَضتَ طَرفکَ عَن المَعصِیه؟...)
(مستدرک، ج 10، ص 166)
«آیا کنار چاه زمزم رفتی و از آب آن نوشیدی؟ گفت: بله، فرمود: آیا نیّت کردی که به طاعت حق در آیی و چشمت را از گناه بپوشانی؟...»
8. شفاطلبی و امان طلبی از آب زمزم
قال رسول الله (ص): (ماءُ زمزَمَ شفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ و سُقم وَ أمانٌ مِن کُل خوفِ و حُزن.»
(مستدرک، ج 17، ص 17)
«آب زمزم هر دردی را شفا می دهد و از هر بیم و اندوهی ایمنی می آورد.»
«آب زمزم آنقدر مؤثر است که حتّی از نام آن نیز می توان برای جلوگیری از ضررها و امراض جلوگیری نمود، امام صادق (ع) فرمودند:
(إذا أرَدتَ أن تشرَبَ الماءَ بِالَّیلِ فَحَرِّک الماء و قل: «یا ماء! ماءُ زمزمَ و ماءُ فُراتٍ یُقرءَانک السَّلام.»
(کافی، ج 6، ص 384)
«چون خواستی شب هنگام آب بنوشی، (ظرف) آب را حرکت بده و بگو: ای آب! آب زمزم و آب فرات به تو سلام می رسانند.»
و در برخی روایات دیگر در بیان حکمت این کار آمده است:
(... لم یضُرُّهُ شُربُ الماءِ بِاللَّیلِ.) (وسائل، ج 25، ص 240)
(اگر چنین کند) نوشیدن شب هنگام آب به او ضرری نمی رساند.
آب نماد نشاط و زندگی و منشأ حیات و حیات آفرینی است، همچنان که عبادت امری روح افزا، نشاط انگیز و حیات بخش است.
در عبادات دینی غالباً به تماس با آب به صورت واجب یا مستحب (غسل و وضو) دستور داده شده است و در آداب زیارت بر استفاده از آب های مقدّس در کنار برخی از مزارات و مکانهای مقدس جاری می باشد تأکید شده است، تا عابدان و زائران بتوانند با بهره گیری از این دو عامل حیات بخش و روح افزا یعنی عبادت و آب، به ارتباط موفق تری با خدا و روح مقدّس پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت (ع) دست یابند؛ به طور نمونه می توان به چشمه ی زمزم و آب فرات اشاره نمود که هر دو مبشّر پاکی جسم و روح و مغفرت اند.
یکی از آداب مناسک حجّ و زیارت معصومین (ع) تماس با آب در قالب غسل، وضو و ریختن بر سر و بدن است. در خصوص اهل بیت آب زمزم در روایات آمده است:
قال رسول الله (ص):
(خَیرُ ماءٍ عَلی وَجهِ الأرضِ ماءُ زَمزَمَ.) (2)
«بهترین آب روی زمین، آب زمزم است.»
قال علی (ع):
(الإطّلاعُ فی بِئرِ زمزَمَ یُذهِبُ الدّاءَ فَاشرَبوا مِن ماءِها مِمّا یَلی الرُّکنَ الَّذی فیه الحَجَرالأسوَدُ فَإنَّ تَحتَ الحَجَرِ أربَعَهَ أنهارٍ مِنَ الجَنَّهِ.)(3)
«به آب چاه زمزم سر کشیدن، دردها را می زداید پس آب زمزم را از قسمت مقابل رکن حجرالاسود بنوشید چرا که زیر رکن حجر 4 نهر از بهشت جاری است.»
قال الصادق (ع): (ماءُ زَمزَم شفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ)(4)«آب زمزم شفای هر دردی است.»
همچنین امام صادق (ع) می فرمایند: «خوردن از آب ناودان خانه ی خدا موجب شفا و درمان خواهد بود.» (5)
در اینجا لازم است به ذکر آداب استفاده از آب زمزم بپردازیم:
آداب
1- خوردن 2- ریختن آب زمزم بر سر و بدن 3- خواندن دعای مخصوصقال الصادق (ع): (إذا فَرَغَ الرَّجل مِن طوافِهِ و صَلّی رکعَتَین فلیَأت زمزَمَ و لَیستَقِ مِنهُ ذَنُوباً أو ذَنوبَین و لَیشرِب مِنهُ وَ لیَصُبَّ علی رَأسِهِ وَ ظهرِهُ وَ بَطنِهِ وَ یَقولُ:
«اللّهمَّ اجعَلهُ عِلماً نافِعاً و رِزقاً واسعاً و شِفاءً مِن کُلِّ داءِ و سُقم.»
(الحج و العمره فی الکتاب و السنه، ص 118)
چون مرد از طوافش فارغ شد و دو رکعت نماز را به جای آورد، باید به سراغ زمزم برود و یکی دو دَلو از آن بردارد، از آن بنوشد و روی سر و سینه و کمرش بریزد و این دعا را بخواند:
[خداوندا! آن را برای من علم سودمندی قرار ده و رزقی واسع و شفا از همه ی دردها و بیماری ها.»]
4- خوردن از آب زمزم در آخرین وداع
(عَن أبی اسماعیل قال: قُلتُ لأبی عبدالله (ع)... فَمِن أینَ اُوَدِّعُ البَیتَ قال: تَأنی المُستَجارَ بَینَ الحَجَرِ و البابِ فَتُوَدّعُهُ مِن ثَمَّ، ثُمَّ تَخرُجُ فَتَشرَبَ مِن زَمزَمَ...)
«أبی اسماعیل گوید، به امام صادق (ع) عرضه داشتم: از کجا به خانه ی کعبه وداع کنم؟ فرمود: نزد مستجار می آیی ما بین حجرالأسود و درب کعبه و از آنجا وداع می کنی، سپس خارج می شوی و از آب زمزم می نوشی...» (کافی، ج 4، ص 532)
5- هدیه بردن آب زمزم
قال الباقر (ع): (کان النَّبیٍ (ص) یَستَهدی مِن ماء زمزم وَ هُوَ بالمدینَهِ.)
«زمانی که پیامبر (ص) در مدینه بودند همیشه می خواستند که برایشان آب زمزم (از مکّه) هدیه آورده شود.) (الحجّ و العمره فی الکتاب و السنه، ص 118)
6. دعا کردن در کنار چاه زمزم
کفعمی در کتاب شریف مصباح پانزده موضع دعا در مکه را این گونه برشمرده است: (و امّا المکان فخمسه عشر موضعاً مِنه بمکه:
عِندَ المیزاب و عند المقام و عند الحجَر الأسودِ ... و عِندَ بئر زَمزَم...) (مستدرک، ج 5، ص 276)
«اما مکان های دعا» در مکّه پانزده موضع است: نزد ناودان (طلا)، نزد مقام ابراهیم، نزد حجرالأسود... و نزد چاه زمزم و ...»
7. نوشیدن آب زمزم به نیت ترک گناهان بصری و انجام عبادات
قال السّجاد (ع) - للشَّبلی- (أشرَفت علی بِئر زمزَمَ و شَربتَ مِن ماءِها؟ قال: نعم. قال علی (ع) نَوَیتَ أنَّکَ أشرَفتَ علی الطّاعَهِ و غَضَضتَ طَرفکَ عَن المَعصِیه؟...)
(مستدرک، ج 10، ص 166)
«آیا کنار چاه زمزم رفتی و از آب آن نوشیدی؟ گفت: بله، فرمود: آیا نیّت کردی که به طاعت حق در آیی و چشمت را از گناه بپوشانی؟...»
8. شفاطلبی و امان طلبی از آب زمزم
قال رسول الله (ص): (ماءُ زمزَمَ شفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ و سُقم وَ أمانٌ مِن کُل خوفِ و حُزن.»
(مستدرک، ج 17، ص 17)
«آب زمزم هر دردی را شفا می دهد و از هر بیم و اندوهی ایمنی می آورد.»
«آب زمزم آنقدر مؤثر است که حتّی از نام آن نیز می توان برای جلوگیری از ضررها و امراض جلوگیری نمود، امام صادق (ع) فرمودند:
(إذا أرَدتَ أن تشرَبَ الماءَ بِالَّیلِ فَحَرِّک الماء و قل: «یا ماء! ماءُ زمزمَ و ماءُ فُراتٍ یُقرءَانک السَّلام.»
(کافی، ج 6، ص 384)
«چون خواستی شب هنگام آب بنوشی، (ظرف) آب را حرکت بده و بگو: ای آب! آب زمزم و آب فرات به تو سلام می رسانند.»
و در برخی روایات دیگر در بیان حکمت این کار آمده است:
(... لم یضُرُّهُ شُربُ الماءِ بِاللَّیلِ.) (وسائل، ج 25، ص 240)
(اگر چنین کند) نوشیدن شب هنگام آب به او ضرری نمی رساند.
پی نوشت ها :
1. فقیه، ج 2، ص 135.
2. کافی، ج 3، ص 246.
3. وسائل، ج 13، ص 246.
4. کافی، ج 6، ص 386.
5. همان، ج 6، ص 388.
