نویسنده: عبدالرحیم اباذری
آثار و تألیفات
آیت الله بروجردی همان طور که توانست قدرت تدریس، تحقیق، نبوغ و نوآوری خود را به کار گیرد، در عین حال توانست ابتکارات ارزنده ی خویش را با قلم و تألیف به ثبت برساند و ارمغان گرانسنگی را برای نسل های بعد از خود و یادگار گذارد. او نگارش را قبل از سی سالگی با حاشیه بر کفایه الاصول استادش آخوند خراسانی شروع نمود و بعد از آن هرگز قلم بر زمین ننهاد و همچنان به ثبت آثار ماندگار خویش همت گمارد. وی خود گفت « زیاد چیز نوشته ام؛ بعضی تمام شده، قسمتی ناتمام مانده و بعضی هم بر اثر نقل و انتقال از بروجرد به قم مفقود شده است.»(1)آیت الله بروجردی علاوه بر این که خود اهل قلم و نگارش بود، شاگردان و دوستانش را هم به تألیف و نگارش تشویق می کرد و می فرمود«... بسیار خوشوقتم که فضلای حوزه زحمت می کشند در علوم دین بحث و بررسی می کنند و آثار خوبی از خود به یادگار می گذارند... چیزی بنویسید که همه ی طبقات استفاده کنند و اهل فن نیز خورده نگیرند.»(2)
در این بخش به معرفی آثار ارزشمند این فقیه بزرگ به صورت موضوعی بسنده می شود:
الف: آثار حدیثی
1.الاحادیث المقلوبه و جواباتها2.جامع الاحادیث شیعه
این مجموعه ی گرانسنگ حدیثی در جهت تکمیل کتاب « وسائل الشیعه» و رفع نواقص آن از قبیل: تقطیع احادیث، تکرار اسناد، تکثیر ابواب و عناوین، زیادی حجم و غیره به ابتکار آیت الله بروجردی نوشته شده است و فوائد بسیار ارزشمندی از نظر سهولت دسترسی به احادیث و استنباط از آن دارا می باشد. کار تحقیقاتی این کتاب به کمک جمعی از شاگردان و با اشراف و نظارت کامل معظم له در سال 1370 ه.ق. آغاز شد و به مدت ده سال به طول انجامید. تا کنون شانزده جلد از آن به چاپ رسیده است. در این مجموعه نفیس همه نظرات و ابتکارات آیت الله بروجردی آورده شده است؛ به جز روایات اهل تسنن که در ذیل هر باب و موضوع بایستی گنجانده می شد. در عین حال، معظم له این مجموعه را از ثمرات زندگی خویش قلمداد می کرد.
3.حاشیه علی وسائل الشیعه
ب: آثار فقهی
1.حاشیه علی نهایه الشیخ الطوسی2.حاشیه علی مبسوط الشیخ الطوسی
3.حاشیه علی خلاف الشیخ الطوسی
4.حاشیه علی عروه الوثقی
5.الفقه الاستدلالی
6.رساله فی المواسعه و المضایقه
7.رساله فی منجزات المریض
8.تقریرات بحث صلاه الجمعه و صلاه المسافر (البدر الظاهر) حسینعلی منتظری
9.تقریرات بحث الخمس (زبده المقال) سید عباس ابوترابی
10.تقریرات بحث الصلاه (نهایه التقریر) فاضل لنکرانی
ج: آثار اصولی
1.حاشیه علی کفایه الاصول2.الحاشیه علی کفایه الاصول (تقریرات درس) شیخ بهاءالدین حجتی بروجردی
3.حاشیه علی فرائد الاصول
4.تقریرات مباحث اصول فقه (زبده الاصول) حسینعلی منتظری
5.تقریر الاصول، امام خمینی
6.الحجه فی اصول الفقه، حائری یزدی
7.تقلید الاعلم، احمد علی احمدی شاهرودی
د: آثار رجالی و تراجم
1.ترتیب اسانید کافی2.ترتیب رجال اسانید الکافی
3.ترتیب اسانید الفقیه
4.ترتیب رجال اسانید الفقیه
5.ترتیب اسانید رجال اسانید الفقیه
6.ترتیب اسانید الامالی
7.ترتیب اسانید الخصال
8.ترتیب اسانید علل الشرایع
9.ترتیب اسانید التهذیب
10.ترتیب رجال اسانید التهذیب
11.ترتیب اسانید الاستبصار
12.ترتیب اسانید کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
13.ترتیب اسانید الفهرست
14.ترتیب اسانید رجال الکشی
15.تجرید اسانید رجال النجاشی
مجموعه ی «ترتیب الاسانید» یا «تجرید الاسانید» و یا «طبقات الرجال» همان طور که قبلاً اشاره شد، یکی از نوآوری ها و آثار ارزشمند آیت الله بروجردی در علم رجال به شمار می آید. معظم له در این مجموعه با ذوق و ظرافت ویژه، سندهای احادیث کتب: کافی، استبصار، تهذیب، امالی، خصال، علل الشرایع، ثواب الاعمال شیخ صدوق و غیره را از متون اصلی جدا کرده و همه را مورد تحقیق و بررسی مجدد قرار داده است.
وی با ملاحظه ی این اسناد، شاگردان و اساتید هر یک از راویان را مشخص نموده و به عبارت دیگر، روایان احادیث را بدین ترتیب طبقه بندی کرده است. به عنوان نمونه، اصحاب پیامبر را در طبقه اول و شاگردان آن ها را در طبقه دوم و همین طور تا زمان معاصر، طبقات همه ی راویان و محدثان را آشکار ساخته است؛ چنانکه خود معظم له در طبقه ی سی و ششم قرار دارد. برای این طبقه بندی فوائد زیادی مترتب است که توضیح آن در بخش « ابتکار در علم رجال» گذشت.16.حاشیه علی رجال النجاشی
17.حاشیه علی عمده الطالب
18.حاشیه علی منهج المقال
19.مستدرک فهرست منتخب الدین
20.الفهرستین (طوسی و نجاشی)
21.رساله فهرست منتخب الدین
22.حاشیه علی رجال الشیخ الطوسی
23.رساله فی ترجمه بعض اعاظم اسرته و اجداده
24.بیوت الشیعه
هـ. آثار متفرقه
1. رساله های علمیه2. توضیح المسائل
3. حاشیه علی مجمع المسائل
4. الحاشیه علی وسیله النجاه
5. انیس المقلدین
6. حاشیه علی منتخب الرسائل
7. صراط النجاه
8. مناسک حج
9. توضیح المناسک
10. مجمع الفروع
11.حاشیه علی تبصره المتعلمین
12.الآثار المنظومه
13. رساله فی المنطق
14. تعلیقه علی الاسفار لملا صدرا الشیرازی
15. حاشیه علی منهج الرشاد
16. المهدی فی کتب اهل السنه(3)
پی نوشت ها :
1. همان، ص 188.
2. چشم و چراغ مرجعیت، ص 287.
3. این فهرست از مقاله تحقیقی آیت الله رضا استادی استفاده شده است. برای شرح و تفصیل بیشتر، ر.ک: چشم و چراغ مرجعیت، صص 286- 311.
