هنوز چند مدتی از ایام سلطنت وی نگذشته بود که بنای مخالفت با مشروطه و مجلس را گذاشت و تعدادی از مبارزان و مجاهدان آزادی خواه را به شهادت رساند و در سال 1326 هـ. مجلس شورا را به توپ بست. در این دوره نیز که به استبداد صغیر معروف شد، سید عبدالحسین بیش از پیش جدیت نمود و کمر همت بسته و علم مخالفت با استبداد را در جنوب ایران برافراشت، این بار ایستادگی سید به قدری برای حکومت وقت کمرشکن و نگران کننده بود که از فرط وحشت و ناراحتی دستور کشتن سید و جنگ مستقیم با وی را صادر کرد.
مؤلف کتاب شجره طیبه در این باره چنین نگاشته است:
«خوانین گراش و بستک و اشرار اوز از نظر عناد و عداوت دیرینه که با مرحوم سید و لاری ها داشتند، لوای هرج و مرج در اطراف لارستان برافراشتند و برای چپاول لار و قتل سید بزرگوار کمر بستند، تا آنکه به دستیاری مستبدین و به فرمان دولت استبداد، خانه آن مرحوم را غارت و ویران نمودند و حتی کتاب های او را به یغما بردند و اهل بیتش را آواره کردند و اصحابش را به جرم مشروطه خواهی و مبارزه با ظلم و ستم کشتند، به تفصیلی که در اصل کتاب [گلشن حسینی] نوشته شده است.(1)»
سید عبدالحسین در پاسخ به این اقدام و برای سرکوبی متجاوزان دستور تقاص داد. قشونی از اطراف لارستان از جمله سورغال از توابع بخش لامرد فراهم شدند و رو به بستک، مرکز عملیات مستبدین، رفته و آنجا را فتح کردند، مرحوم سید علی لامردی که از مجاهدان بود، در این نبرد از خود رشادت ها و شجاعت های زیادی نشان داد. معروف است سید به منظور تشویق و تشکر، نامه ای برای او فرستاد و در آن این جمله را نوشت: «ضربة علی یوم البستک أفضل من عبادة الثقلین.»
دیری نگذشت که اخبار مقاومت سید عبدالحسین لاری در مقابل مستبدان و فئودال ها و شاهزادگان چپاولگر به همه شهرهای ایران رسید و آوازه اش کران تا کران کشور را گرفت، طوری که ملک الشعرای بهار در ترجیح بند خود که آن را در سال 1327هـ . در وصف رهبران مشروطه سروده، از سید چنین نام برد:
ای سید لاری ای ز پیکار
کرمان بگرفته تا به نیریز
همدست شوید جمله احرار
تا پای کشد عدوی خونریز
بر رأیت خود کنید ستوار
زین معنی دلکش دلاویز
کانصاف بساط ظلم برچید
از رحمت حق مباش نومید(2)
و بالاخره بعد از رشادت ها و شهامت های ملت مبارز و دلیر ایران، سرانجام نیروی عظیمی از جنوب غربی که بختیاری ها آن را هدایت می کردند، تهران را تصرف کرده و به کمک و یاری مردم روز جمعه جمادی الآخر سال 1327 هـ.جنگ به پایان رسید و محمد علی شاه از سلطنت کناره گیری کرد. در این پیروزی تفنگچیان فارس که تحت فرمان سید عبدالحسین بودند نقش برجسته ای را ایفا کردند. محمد تقی بهار در ترجیع بند دیگرش به نقش سید در این مورد اشاره کرده و چنین سروده است:
یک چند شد از جفای اشرار
بنیاد بقای ما نگونسار
یک چند به هر دیار و هر شهر
گشتیم قتیل تیغ اشرار
با اینکه به حق حق، نبودیم
در هیچ طریقه ای گنه کار
تا آنکه مجاهدان دانا
ما را گشتند ناصر و یار
صمصام برآمد از صفاهان
عبدالحسین، سید از لار
از شاه حقوق خویشتن را
کردند طلب به جهد بسیار
امروز که رنج برطرف گشت
ای ملت رنجدیده زنهار
غافل منشین که بخت یار است
هشیار نشین که وقت کار است(3)
تأسیس حکومت اسلامی در لارستان
سید عبدالحسین لاری عقیده داشت که پیامبران توحیدی برای آزادی و رهایی انسان ها از چنگال خود کامگان آمدند و آزادی تنها با ایجاد یک نظام مبتنی بر شرح اسلام و مردم سالاری دینی به وجود می آید. وی با شهامتی شگفت، فتوای وجوب انحلال سلسله ی قاجار را صادر کرد و در یک اعلان رسمی فرمود: «واجب است تبدیل سلطنت امویه قاجاریه به دولت حقه ی اسلامیه.»سید در منطقه ی خود حکومت اسلامی بنیانگذاری کرد و نیروی رزمی آموزش داد و کارخانه اسحله سازی احداث نمود و برای پست این حکومت تمبر اسلامی چاپ کرد و بر روی آن جمله «پست ملت اسلام» حک کرد. برای شهرها و قصبات مجاور ائمه ی جمعه تعیین و نصب نمود و حدود شرعی را جاری و اموال مفسدان را مصادره می کرد و از دادن مالیات به دولت مستبد مرکزی جلوگیری و آن را تحریم کرد.(4) البته چنانچه از قرائن و شواهد و گزارش های کنسول انگلیس به دست می آید، حکومت اسلامی سید عبدالحسین محدود به لارستان نبود، بلکه شعاع آن بندرعباس، بندر لنگه، بوشهر، استان کرمان و فارس را نیز کم کم در بر می گرفت و آرزو و آرمان سید این بود که روزی حکومت اسلامی در سراسر ایران حاکم گردد و مردم مسلمان با نظام مقدس اسلام اداره شوند.
مخبرالسلطنه هدایت(5) که در سال 1330 هـ.ق به استانداری فارس منصوب شد در کتاب خاطرات و خطرات می نویسد:
«یکی از اشکالات فارس دعوی سید عبدالحسین لاری است که در لار عَلَم استقلال برقرار کرده، تمبر پست وضع کرده است... جماعتی از تجار و اعیان، پول و قورخانه به سید عبدالحسین می رسانند.(6)
مخبرالسلطنه هدایت در جای دیگری از خاطرات خود می نویسد:
«در نتیجه ی اقدامات سید عبدالحسین لاری، آن ولایت از اطاعت مرکز سرپیچی می کند. در بهار سال 1333هـ.ق، قوام الملک را به لار فرستادم با اردوی کافی. نظمی در آن حدود پیدا شد و مالیات ها وصول گردید.»
مخبرالسلطنه در بخش دیگری از کتاب خود می نویسد:
«چه فرق است بین سید عبدالحسین لاری با خیابانی با میرزا کوچک [جنگلی] که خودسر مملکت را از مرکز مجزی (7) می خواهند.(8)»
ادوارد براون، خاورشناس نام آور انگلیسی در کتاب انقلاب ایران می نویسد:
«در شیراز حاج سید عبدالحسین مجتهد لاری قیام کرد، پیروان بی شمار به دورش گرد آمدند. گویی سید هوای حکومت نیز داشته است.داستان او خود در خور دیوانی است. دستگاهش منظم و با انظباط بوده و بر پایه ی شریعت صدر اسلام کار می کرده، تمبر دفتر پست لار تمام شده بود. یک سری تمبر چاپ کرده و به جریان گذاشت.(9)»
امروزه همه ی پژوهشگرانی که درباره ی زندگانی مرحوم آیت الله سید عبدالحسین لاری تحقیق کرده اند ادعای مخبرالسلطنه هدایت را در مورد استقلال طلبی و خودمختاری در مقابل حکومت مرکزی ایران درست نمی دانند. محمدباقر وثوقی در کتاب لارستان و جنبش مشروطیت در این باره می نویسد:
«ادعای او (مخبرالسلطنه)بر استقلال طلبی سید بنا به شواهد تاریخی که در بخشی از این مقال مورد بررسی قرار گرفت، نمی تواند منطبق بر واقع باشد چه هیچ نشانه ای دال بر قصد "سید" به نوعی خودمختاری سیاسی دیده نشده است و اقدام او به چاپ تمبر صرفاً به خاطر عدم دسترسی به پست دولتی در جهت رفع نیازهای آنی جمعیت او بوده است. علاوه بر آن در هیچ یک از رسایل و نوشته های سیاسی او تمایل به "خودمختاری" دیده نشده است.(10)»
جنبش دلیران تنگستان
قیام ضد استبدادی و ضد استعماری سید عبدالحسین لاری، محدود به لارستان و شیراز نبود، بلکه او آزادی خواهان بندرعباس، بندر لنگه، بوشهر و... را رهبری می کرد، یکی از کارهای بزرگ سید تأسیس جنبش دلیران تنگستان و دشستان و برازجان است، سید در سال 1326ه.،یعنی در دوران استبداد صغیر، به یاور خود عالم مجاهد مرحوم سید مرتضی مجتهد اهرمی(11) رحمةالله علیه دستور داد تا با یارانش بر ضد استبداد و دولت محمدعلی شاه قیام کند و بوشهر را از لوث وجود مستبدان و وطن فروشان پاک سازد، فقیه مجاهد سید مرتضی اهرمی به ندای رهبر لبیک گفته و در بوشهر قیام کرد و به مدد رئیس علی دلواری و تفنگچیان او بوشهر را از چنگ مستبدین خارج ساخت و ادارات دولتی آن بندر از جمله گمرک را تصرف کرد و اعلان مشروطه نمود و چند روزی حکومت در دست او بود، تا اینکه به امر محمدعلی شاه قاجار، احمدخان دریابیگی با عده ای سرباز بدان جا رفت و با سید مرتضی و تفنگچیان او جنگید و خانه سید را به توپ بست و از طرفین جمعی کشته شدند. عاقبت دولتیان فاتح گشتند و سید اهرمی را با بی احترامی و توهین زیاد دستگیر کرده و پس از چند روز حبس به عراق تبعید کردند.(12) ناگفته نماند که طراح تمامی این اعمال کنسول انگلیس بوده و دولت ایران در حقیقت از خود اختیاری نداشت. انگلیسی ها از سید مرتضی وحشت داشتند و از نفوذ وی نگران بودند. در پایان نیز در جنگ بین الملل اول برای انتقام از سید مرتضی و رهبرش سید عبدالحسین به جنگ با آنان پرداختند.پی نوشت ها :
1.شجره طیبه، ص 14.
2.دیوان ملک الشعرای بهار، جلد 1، ص 159.
3.همان، جلد 1، ص162.
4.کتاب آبی، گزارش های محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان درباره ی انقلاب مشروطه ی ایران، به کوشش احمد بشیری، جلد 2 (تهران: نشر نو، 1363 هـ.ش)، ص 353.
5.برای شناخت شخصیت مخبرالسلطنه هدایت رجوع کنید به: ایران در عصر ناصرالدین شاه، تألیف محمود حکیمی، (تهران: انتشارات قلم، 1379).
6.خاطرات و خطرات، ص 255.
7.همان، ص261.
8.همان، ص 317.
9.ادوارد براون، انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، جلد 2،(تهران: کانون معرفت،1329ه.ش)، ص323. این کتاب در سال 1376 ه ش توسط انتشارات کویر نیز به چاپ رسید.
10.لارستان و جنبش مشروطیت، ص 192.
11.گرچه متأسفانه شرح حال جامعی از سید مرتضی مجتهد اهرمی-جز آن مقدار که در کتاب دانشمندان و سخن سرایان فارس، جلد3، ص 1652 آمده- در دست نیست لیکن از گزارشات محرمانه ی وزارت خارجه ی بریتانیا به خوبی استفاده می شود که وی مرجعی با سیاست و مردی شجاع بوده، به ویژه با در نظر گرفتن این مطلب که محمدعلی شاه به دستور انگلستان او را به کشور عراق تبعید کرد و و چند سال بعد هنگام بازگشتش انگلیس ها سخت نگران شدند. مرحوم رکن زاده آدمیت، داستان برخورد وی را با رضاخان غدار که خود آدمیت نیز در آنجا حضور داشته نقل می کند که حاکی از شجاعت و شهامت اوست، سید مرتضی در سال 1355ه درگذشت.
12.دانشمندان و سخن سرایان فارس، جلد3، ص580.
