رابطه بارداری، سردرد و کمردرد

باوجود شیوع دردهای مختلف در طول بارداری و شیردهی، در کتاب‌های مرجع، فصلی جداگانه برای این موضوع وجود ندارد. شایع‌ترین دردها در دوران بارداری کمردرد و میگرن هستند که در این مطلب به آنها اشاره می کنم.
کمردرد در 50 درصد خانم‌های باردار وجود دارد که می‌تواند به علت افزایش گودی‌کمر، تغییرات هورمونی یا ترشح ریلاکسین باشد. هورمون ریلاکسین با شل کردن لیگامان‌ها و افزایش حرکت مفاصل باعث درد می‌شود. افراد باردار از نظر مشکلات دیسک، تفاوتی با افراد عادی ندارند. فشار مستقیم جنین به «ساکروم» (استخوان خاجی) می‌تواند علت دردهایی باشد که از ستون‌فقرات منشأ می‌گیرند و گاهی به مفصل ران یا زانو انتشار می‌یابد. عواملی مانند سابقه کمردرد، سن کم، وزن بالای مادر و جنین می‌تواند شیوع کمردرد را در بارداری افزایش دهد.

ارزیابی کمردرد در بارداری

در مطالعه‌های انجام شده، محل درد در بارداری را به 3 قسمت تقسیم کرده‌اند. 50 درصد بیماران در ناحیه ساکروایلیاک (اتصال مفصل لگن به انتهای تحتانی ستون‌مهره‌ها) درد دارند که با پیشرفت بارداری بدتر می‌شود. در گروه‌های دیگر، درد در پشت در قسمت تحتانی و فوقانی وجود دارد که در طول بارداری ثابت است. درد سیاتیک در یک درصد افراد وجود دارد. در ارزیابی کمردرد ابتدا مسایل مربوط به بارداری مانند زایمان زودرس و پارگی لیگامان‌ها را رد می‌کنیم. مشکلات اورولوژیک مثل هیدرونفروز (تورم و برآمدگی یکی از قسمت‌های کلیه به علت برگشت ادرار) و وجود سنگ‌های کلیه هم باید رد شود. معاینه فیزیکی دقیق با توجه خاص به مفصل ساکروایلیاک باید انجام شود. درواقع باید بررسی شود این مشکل به علت نیمه‌دررفتگی مفصل ساکروایلیاک یا بیرون‌زدگی دیسک است یا نه؟ حتی بررسی‌های رادیولوژیکی در بارداری برای تشخیص این مشکل انجام می‌شود.
بارداری نمی‌تواند منع مطلقی برای بررسی‌های رادیولوژیک باشد و مقادیر کم اشعه بر جنین آثار بدی ندارد و در موارد ضروری باید انجام شود. MRI روش خوبی در تشخیص بسیاری از علل کمردرد است و اگرچه به نظر می‌رسد در بارداری روش بی‌خطری باشد ولی مطالعه‌های کافی روی آن انجام نشده و بهتر است در موارد ضروری انجام شود.

درمان کمردرد

گاهی درمان فقط اصلاح وضعیت فیزیکی قرارگیری بدن با تمرین و ورزش است که می‌تواند در بهبود و جلوگیری از درد کمک‌کننده باشد. اطمینان‌بخشی به بیماران و کمی تغییر در نحوه فعالیت آنها می‌تواند باعث بهبود یا قابل‌تحمل شدن بسیاری از دردها در بارداری شود.
قدم بعدی، انجام فیزیوتراپی مناسب در بارداری برای تقویت عضلات مقابله‌کننده با جاذبه است. چون تقویت این عضلات به جلوگیری از درد کمک می‌کند. گرم کردن، سرد کردن و ماساژ هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. از آنجا که بیرون‌زدگی دیسک در نواحی مختلف ستون‌فقرات در بارداری نادر است، درد مشابه مشکلات دیسک را که به پا منتشر می‌شود در ابتدا باید به نیمه‌در‌رفتگی ساکروایلیاک نسبت داد. البته درمان با استفاده از کورتون و تزریق در ناحیه اپیدورال در بارداری انجام می‌شود. این روش که برای درمان دردهای مربوط به دیسک به کار می‌رود، باید برای زمانی استفاده شود که علایم جدیدی مثل اختلال حسی در اندام‌ها به ویژه پا یا عدم پاسخ‌ به تحریکات درد اضافه شود. به نظر نمی‌رسد یک دوز کورتون تاثیر بدی بر جنین داشته باشد. این کار قبل از انجام اقدام‌های تصویربرداری انجام می‌شود تا خانم‌ باردار از دردی که دارد آزار نبیند. «استامینوفن» در درمان دردهای خفیف خط اول درمان است. استفاده کوتاه مدت از ایبوپروفن یا ناپروکسن هم مفید است. تسکین دردهای شدید به استفاده از مخدرهای وریدی و بستری در بیمارستان نیاز دارد. مصرف کوتاه‌مدت مخدرهای خوراکی یا وریدی هم خطری برای جنین ندارد.

سردردهای میگرنی

تقریبا 25 درصد خانم‌ها به میگرن مبتلا هستند. طی بارداری با افزایش 50 تا 100 درصدی استروژن (یکی از هورمون‌های جنسی اصلی در زنان) در 70 درصد میگرن‌ها علایم بهبود می‌یابد. ابتلا به میگرن برای اولین بار در بارداری نادر است و باید علل جدی بررسی شوند (عللی مثل مسمومیت بارداری، تومور، آنوریسم و ترومبوز عروق مغزی). در درمان خانم‌های باسابقه میگرن که معاینه نورولوژیک آنها مشکلی ندارد، روش‌های غیردارویی در خط اول درمان قرار دارد. اجتناب از مصرف غذاهای تحریک‌کننده، تکنیک‌های ریلکسیشن و بیوفیدبک می‌تواند موثر باشد. بیوفیدبک روشی برای اتصال ذهن و بدن است. در این علم، کارکردهای کالبد ناخودآگاه از قبیل تنفس، ضربان قلب و... را اندازه می‌گیرند و آن را از طریق مختلف صدا و نور و... به خودآگاهی فرد منتقل می‌کنند. مهار افسردگی و اضطراب و استفاده از روش‌های بیوفیدبک می‌تواند موثر باشد. اگرچه ضددردها باعث کاهش درد می‌شوند اما در اغلب موارد به مخدرهای خوراکی یا تزریقی نیاز است اما استامینوفن در بارداری درمان اول است و بی خطرترین داروی مسکنی است که می توان در دوران بارداری توصیه و تجویز کرد.

پی‌نوشت‌ها:

* فوق‌تخصص درد

منبع:هفته نامه سلامت