مرض قند تقصیر قند نیست

دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی، فوق تخصص غدد و متابولیسم
برخی بیماران گاهی در مراجعه به مطب می‌گویند دلیل ابتلایشان به دیابت مصرف زیاد قند، همراه چای داغ بوده است و انتظار دارند با قطع مصرف قند بیماری‌شان بهبود یابد. این تصور چندان صحیح نیست و در واقع مجموع کالری مصرفی در ایجاد چاقی اهمیت دارد.
خیلی از بیماران یا افرادی که می‌خواهند از دیابت پیشگیری کنند، تصور می‌کنند که اگر قند نخورند، مبتلا به دیابت نمی‌شوند در حالی که مصرف هرگونه مواد غذایی که حاوی نشاسته، برنج، نان و حتی مواد چربی باشد در ایجاد چاقی موثر است زیرا چاقی، باعث افزایش مقاومت بدن به انسولین می‌شود و به مرور زمان، احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را که شایع‌ترین نوع دیابت است بالا می‌برد.
این موضوع را در نظر داشته باشید که حذف قند به تنهایی نمی‌تواند از ابتلا به بیماری‌ دیابت پیشگیری کند. افرادی که زمینه ابتلا به دیابت دارند، باید در مصرف برخی مواد غذایی مانند ماکارونی، برنج، مواد چربی و... حد تعادل را رعایت کنند و عمدتا از موادی مانند کاهو، سبزیجات، کلم، هویج و... که کالری کمتری دارند و به عنوان فیبر غذایی محسوب می‌شوند، استفاده کنند. توصیه می‌کنم تمامی مبتلایان به دیابت به متخصص تغذیه مراجعه کنند و برنامه غذایی خاص خود را دریافت کنند.
نکته مهم بعدی مساله افزایش وزن به دنبال تزریق انسولین است. اصولا تزریق انسولین در بیماران دیابتی می‌تواند باعث افزایش وزن ‌شود. در واقع در تمامی بیماران دیابتی که انسولین تزریق می‌کنند به دلیل کنترل قندخون، دفع قند از طریق ادرار کاهش می‌یابد و همین مساله باعث افزایش وزن بیمار می‌شود.
از سوی دیگر بیمارانی که انسولین استفاده می‌کنند، رژیم غذایی‌شان را رعایت نمی‌کنند و به راحتی غذای بیشتری می‌خورند بنابراین به بیماران دیابتی که انسولین استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود حتما رژیم غذایی‌شان را رعایت کنند. به علاوه استفاده از متفورمین همراه انسولین می‏تواند از ایجاد اضافه وزن در بیماران دیابت نوع 2 تا حدودی جلوگیری کند. گاهی اوقات نیز افراد مبتلا به دیابت به دلیل گاستروپارزی یا اختلال در تخلیه معده احساس سیری زودرس و پری سر دل می‌کنند و این مساله باعث می‌شود که مواد غذایی کمتری مصرف کنند. به همین دلیل بهتر است بیماران مبتلا به دیابت به جای داشتن وعده‌های حجیم، وعده‌های غذایی خود را به 6 وعده اصلی و میان‌وعده تقسیم کنند. فراموش نکنید که استفاده از میان‌وعده در افرادی که انسولین تزریق می‌کنند در تعادل نوسانات تنظیم قندخون از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل توصیه می‌شود که ناهار کمتری مصرف کنند و بین صبحانه و ناهار و قبل از خواب میان‌وعده‌ای که می‌تواند شامل یک میوه یا یک لیوان شیر با بیسکویت سبوس‌دار یا یک لقمه نان و پنیر باشد، مصرف کنند.
از مسائل شایع که برخی بیماران به آن باور دارند، این است که بارداری علت ایجاد دیابت در آنان بوده است. این باور به این دلیل که در بسیاری از زنان در ابتدای دوران بارداری آزمون?های قند خون طبیعی هستند، نشات می?گیرد. ولی باید بدانیم که مهم‌ترین علامت ابتلا به دیابت بارداری، داشتن نوزاد ماکروزوم یا به عبارت دیگر نوزادی با وزن بالای حد طبیعی است. گاهی به رغم اینکه آزمایش‌های قندخون ناشتا در دوران بارداری طبیعی است ممکن است فرد مبتلا به دیابت بارداری باشد. به طور کلی در کشور ما، 5 تا 6 درصد خانم‌ها حین بارداری مبتلا به دیابت بارداری هستند که معمولا بدون‌علامت است. اگر دیابت به موقع تشخیص داده نشود برای مادر و جنین مشکلاتی ایجاد می‌کند. به خصوص اگر قندخون در زمان بارداری کنترل نشود، می‌تواند باعث تولد نوزاد درشت، ایجاد مشکلاتی در زایمان و حتی مرگ نوزاد یا حوادث زایمانی برای مادر و جنین شود. به همین دلیل مساله تشخیص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان با دادن رژیم غذایی مناسب و تزریق انسولین مشکل را برطرف کرد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که تشخیص دیابت بارداری فقط بر اساس یک آزمایش ساده قندخون نیست. گاهی اوقات ممکن است که قند خون مادر طبیعی باشد اما نیاز است که تست تحمل گلوکز انجام شود. به این معنا که مقدار مشخصی از گلوکز - که یک نوع قند ساده است - به بیمار داده می‌‌شود و بعد از گذشت یک تا دو ساعت، قندخون‌ وی بررسی می‌‌شود. اگر میزان قندخون بالاتر از حد طبیعی باشد نشان‌دهنده این است که فرد مبتلا به دیابت بارداری است. بنابراین به خانم‌های باردار توصیه می‌شود طی اولین مراجعه یک بار آزمایش قندخون ناشتا انجام دهند و اگر قندخون طبیعی بود سپس در هفته 24 تا 28 بارداری تست تحمل گلوکز انجام شود.
همچنین خانم‌هایی که از قبل دیابت دارند، نباید به صورت ناخواسته باردار شوند زیرا امکان دارد دیابت بارداری باعث اختلال در تشکیل اندام‌های جنین شود. کنترل قند خون به خصوص در 8 هفته اول بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عبارت دیگر در مادران دیابتی که قندخون غیرطبیعی دارند و اطلاعی از بارداری خود ندارند احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی، کلیوی و عصبی بالاست.
منبع مقاله: هفته نامه سلامت