نویسنده: نعیم قاسم
مترجم: محمد مهدی شریعتمدار
مترجم: محمد مهدی شریعتمدار
پیمودن راه و شیوه ای که اسلام مقرر داشته است، نیازمند درک همه جانبه و اتکا به دیدگاهی خاص در تفسیر و تأویل است. با وجود مذاهب متعدد اسلامی، به عنوان شیوه هایی برای بیان باورهای پیروان آنها درباره راهی که به پایبندی به شریعت مقدس می انجامد؛ انتخاب یکی از این شیوه ها ضروری می نماید. حزب الله در فهم خود از اسلام، مذهب اهل بیت (ع) یا تشیع را به عنوان پایبندی و تعهدی که مجموعه ای از قواعد در اصول و فروع بر آن مترتب می شود و در کل زمینه فکری و فقهی ویژه ای تشکیل می دهد، انتخاب کرده است.
چه بسا سؤال شود که چرا در این انتخاب، گزینشی از مجموعه مذاهب صورت نگرفت تا یک مجموعه فقهی متنوع و ائتلافی به وجود آید و بدین ترتیب، شیوه ای عملی در وحدت مسلمین به مورد اجرا گذارده شود؟ خواهیم گفت که آرزوی بزرگ ما آن است که در موقعیتی قرار بگیریم که مایه وحدت مذاهب اسلامی باشد، اما وحدت مقوله پیچیده ای است که فقها در طول صدها سال، از عهده حل آن بر نیامدند و نیازمند تشکیل کمیته های تخصصی از عالمان دینی است که وارد بحث ها و پژوهش های اصولی و جسورانه برای بررسی همه مسائل شود. وانگهی، روشن نیست که آیا این تلاش به نتیجه خواهد انجامید یا خود پایه گذار مذهب نوینی خواهد شد، به ویژه آن که مسأله منحصر به مذاهب اسلامی نیست، چراکه در درون مذهب واحد نیز با اختلاف فقیهان در تفسیر و تأویل روبرو هستیم. این یک مقوله علمی است که ناشی از طبیعت تحصیل و اجتهاد است و نمی توان آن را در میان افراد بشر از بین برد. لذا به جای آن که در آرزوها و رؤیاها سیر کنیم و اختلاف مذاهب یا درون مذهب واحد را مانع و مایه بحران تلقی کنیم، شایسته است که برای تحکیم مشترکات آنها در سطح علمی بکوشیم که این می تواند تحقق بخش وحدت در اشکال فرهنگی، سیاسی، مبارزاتی و مانند آن باشد، بدون آن که در آرزوی وحدت همه جانبه در جازنیم یا مسائل مختلف را به هم ارتباط داده، بر پیچیدگی آنها بیفزاییم. زمینه های بسیاری وجود دارد که باور علما یا سازمان ها و تشکل های مسلمین در آنها یکسان است و می تواند مقدمه کار سازی برای افزایش وحدت آنان شود. شایسته است که در رویارویی با چالش ها، در کنار یکدیگر باشیم، نه آن که خود را به مباحثی همچون جنس فرشتگان سرگرم کنیم، در حالی که سرزمین ما غصب شده است و آینده ما در معرض تهدید استکبار ستمگر جهانی است؛ و گرنه خواب غفلت ما را خواهد گرفت، همان گونه که در بسیاری از مقاطع تاریخ منطقه ما، به دلیل پرداختن به درگیری های غیر اصولی در روند چالش های فرارو شاهد آن بوده ایم. از آنجا که هر انتخابگری در برابر خدای متعال مسئول است، هر کس باید بر اساس باورهای خود، به آنچه مایه رضای پروردگار است، عمل کند و خدای متعال، اعمال هر کس را مورد محاسبه قرار خواهد داد.
بنابر آنچه گذشت، میان تجمع فرقه گرا و مذهب گرا با تجمع عقیدتی و روشمند تفاوت بسیاری وجود دارد. تجمع نخست، بر محور عصبیت فرد در ارتباط با مذهب و فرقه ای استوار است که در میان پیروان آن زاده شده است، بی آنکه به مضمون و محتوا توجه داشته باشد؛ در حالی که در نوع دوم، اجتماع افراد بر اساس باورها و پایبندی به آنهاست و دارای ضوابط، ادبیات و تلاش عملی ویژه خود است. باید میان ارتباط قهری فردی که درون فرقه معین به دنیا آمده است، با هویت فرقه ای خود و ارتباط قهری فردی که درون فرقه معین به دنیا آمده است، با هویت فرقه ای خود و ارتباط اختیاری افراد با پروژه ای که دارای نگرشی کامل نسبت به هستی، انسان و زندگی است، تفاوت قایل شد. گفتنی است، هر که این دو را در هم بیامیزد یا نسبت به حقیقت مسائل نادان است و نیازمند دانش و اطلاعات و آموزش برای تفکیک میان آنهاست یا قصد تدلیس و فریب دارد تا دیگران را به چیزهایی متهم کند که در نتیجه، خود را از ورود به یک مناظره اصولی معاف بداند، یا آن که امور بر وی مشتبه شده است و لذا با بحثی آرام و اصولی، می تواند به انتخاب راه خود - مثبت یا منفی اقدام کند.
از آنجا که انتخاب اسلام بر شیوه مذهب اهل بیت (ع)، ناشی از باور و ایمان حزب الله بدین شیوه است، بدیهی است که آن گروه از مؤمنان به این مکتب در حزب الله گرد هم آیند تا در راه تحقق اهداف منتخب بکوشند و پشتوانه تشکیلات، هواداران، دوستداران و مؤیدان باشند. همچنین بدیهی است که شیعیان (از لحاظ مذهب) بیش از دیگران، بدین انتخاب لبیک بگویند، چرا که پیچیدگی ها و موانع کمتری در برابر آنان قرار دارد، اما این به معنای بازداشتن دیگران از پایبندی به اهداف و سازوکارهای تشکیلاتی وضع شده نیست و همگان می توانند، بخشی از این حرکت باشند. روی آوردن گروهی از شیعیان به حزب الله، به مثابه استقبال از ارتباط عقیدتی- و نه فرقه گرایانه - است چرا که گروهی دیگر از شیعیان را می توان یافت که با حزب الله ارتباطی ندارند و لذا آنچه همه را گرد هم آورده است، مبانی عقیدتی و فکری و نه ارتباط فرقه است.
پیامدهای این روش نیز آموزنده است. هنگامی که حزب الله، بنابر موقعیت اسلامی خود کار کردی ملی بروز می دهد و بر وحدت داخلی تأکید می ورزد و تعامل با همه طرف ها را برای تکامل نقش ها و کارکردها به منظور خدمت به همگان می پذیرد. و برای آزاد سازی زمین از اشغال صهیونیستی جهاد می کند و جایگاه ویژه عربی و اسلامی برای خود فراهم می کند و باورهای خود را همچون دیگران، با ابزارهای سیاسی ممکن مطرح می کند، راه بر طرح ملاحظاتی که در مورد همه نیروها و احزاب - با تفاوتی اندک که در بعضی از مسائل مطرح است بسته می شود. اصلاً نمی توان مردم را به هر شیوه و عنوانی گرد هم آورد و باید نگرش معینی مطرح شود که بعضی آن را بپذیرند و گروهی مردود بشمارند و این سنت زندگی دنیاست./
هیچ کس هم نمی تواند خود را در طرح بایدها و نبایدها، داور و معیار قرار دهد. همان گونه که هر طرف یا حزب و سازمانی باورهای خود را دارد که آنها را ترویج می کند و می کوشد تا برای خود به یارگیری بپردازد، حزب الله نیز باورهای خود را دارد و بر اساس آنها عمل می کند. در این مسیر، هیچ چیزی، جز ظلم و تجاوز و تحمیل به زور، نمی تواند ممنوع تلقی شود. واقعیت های اجتماعی و سیاسی نیز، هر روش فرد گرایانه را که در تلاش نفی دیگران، به زور و تحمیل است، خود به خود با شکست روبه رو خواهد ساخت.
منبع: قاسم، نعیم؛ (1383)، حزب الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن؛ ترجمه محمد مهدی شریعتمدار؛ تهران: اطلاعات، چاپ سوم
چه بسا سؤال شود که چرا در این انتخاب، گزینشی از مجموعه مذاهب صورت نگرفت تا یک مجموعه فقهی متنوع و ائتلافی به وجود آید و بدین ترتیب، شیوه ای عملی در وحدت مسلمین به مورد اجرا گذارده شود؟ خواهیم گفت که آرزوی بزرگ ما آن است که در موقعیتی قرار بگیریم که مایه وحدت مذاهب اسلامی باشد، اما وحدت مقوله پیچیده ای است که فقها در طول صدها سال، از عهده حل آن بر نیامدند و نیازمند تشکیل کمیته های تخصصی از عالمان دینی است که وارد بحث ها و پژوهش های اصولی و جسورانه برای بررسی همه مسائل شود. وانگهی، روشن نیست که آیا این تلاش به نتیجه خواهد انجامید یا خود پایه گذار مذهب نوینی خواهد شد، به ویژه آن که مسأله منحصر به مذاهب اسلامی نیست، چراکه در درون مذهب واحد نیز با اختلاف فقیهان در تفسیر و تأویل روبرو هستیم. این یک مقوله علمی است که ناشی از طبیعت تحصیل و اجتهاد است و نمی توان آن را در میان افراد بشر از بین برد. لذا به جای آن که در آرزوها و رؤیاها سیر کنیم و اختلاف مذاهب یا درون مذهب واحد را مانع و مایه بحران تلقی کنیم، شایسته است که برای تحکیم مشترکات آنها در سطح علمی بکوشیم که این می تواند تحقق بخش وحدت در اشکال فرهنگی، سیاسی، مبارزاتی و مانند آن باشد، بدون آن که در آرزوی وحدت همه جانبه در جازنیم یا مسائل مختلف را به هم ارتباط داده، بر پیچیدگی آنها بیفزاییم. زمینه های بسیاری وجود دارد که باور علما یا سازمان ها و تشکل های مسلمین در آنها یکسان است و می تواند مقدمه کار سازی برای افزایش وحدت آنان شود. شایسته است که در رویارویی با چالش ها، در کنار یکدیگر باشیم، نه آن که خود را به مباحثی همچون جنس فرشتگان سرگرم کنیم، در حالی که سرزمین ما غصب شده است و آینده ما در معرض تهدید استکبار ستمگر جهانی است؛ و گرنه خواب غفلت ما را خواهد گرفت، همان گونه که در بسیاری از مقاطع تاریخ منطقه ما، به دلیل پرداختن به درگیری های غیر اصولی در روند چالش های فرارو شاهد آن بوده ایم. از آنجا که هر انتخابگری در برابر خدای متعال مسئول است، هر کس باید بر اساس باورهای خود، به آنچه مایه رضای پروردگار است، عمل کند و خدای متعال، اعمال هر کس را مورد محاسبه قرار خواهد داد.
بنابر آنچه گذشت، میان تجمع فرقه گرا و مذهب گرا با تجمع عقیدتی و روشمند تفاوت بسیاری وجود دارد. تجمع نخست، بر محور عصبیت فرد در ارتباط با مذهب و فرقه ای استوار است که در میان پیروان آن زاده شده است، بی آنکه به مضمون و محتوا توجه داشته باشد؛ در حالی که در نوع دوم، اجتماع افراد بر اساس باورها و پایبندی به آنهاست و دارای ضوابط، ادبیات و تلاش عملی ویژه خود است. باید میان ارتباط قهری فردی که درون فرقه معین به دنیا آمده است، با هویت فرقه ای خود و ارتباط قهری فردی که درون فرقه معین به دنیا آمده است، با هویت فرقه ای خود و ارتباط اختیاری افراد با پروژه ای که دارای نگرشی کامل نسبت به هستی، انسان و زندگی است، تفاوت قایل شد. گفتنی است، هر که این دو را در هم بیامیزد یا نسبت به حقیقت مسائل نادان است و نیازمند دانش و اطلاعات و آموزش برای تفکیک میان آنهاست یا قصد تدلیس و فریب دارد تا دیگران را به چیزهایی متهم کند که در نتیجه، خود را از ورود به یک مناظره اصولی معاف بداند، یا آن که امور بر وی مشتبه شده است و لذا با بحثی آرام و اصولی، می تواند به انتخاب راه خود - مثبت یا منفی اقدام کند.
از آنجا که انتخاب اسلام بر شیوه مذهب اهل بیت (ع)، ناشی از باور و ایمان حزب الله بدین شیوه است، بدیهی است که آن گروه از مؤمنان به این مکتب در حزب الله گرد هم آیند تا در راه تحقق اهداف منتخب بکوشند و پشتوانه تشکیلات، هواداران، دوستداران و مؤیدان باشند. همچنین بدیهی است که شیعیان (از لحاظ مذهب) بیش از دیگران، بدین انتخاب لبیک بگویند، چرا که پیچیدگی ها و موانع کمتری در برابر آنان قرار دارد، اما این به معنای بازداشتن دیگران از پایبندی به اهداف و سازوکارهای تشکیلاتی وضع شده نیست و همگان می توانند، بخشی از این حرکت باشند. روی آوردن گروهی از شیعیان به حزب الله، به مثابه استقبال از ارتباط عقیدتی- و نه فرقه گرایانه - است چرا که گروهی دیگر از شیعیان را می توان یافت که با حزب الله ارتباطی ندارند و لذا آنچه همه را گرد هم آورده است، مبانی عقیدتی و فکری و نه ارتباط فرقه است.
پیامدهای این روش نیز آموزنده است. هنگامی که حزب الله، بنابر موقعیت اسلامی خود کار کردی ملی بروز می دهد و بر وحدت داخلی تأکید می ورزد و تعامل با همه طرف ها را برای تکامل نقش ها و کارکردها به منظور خدمت به همگان می پذیرد. و برای آزاد سازی زمین از اشغال صهیونیستی جهاد می کند و جایگاه ویژه عربی و اسلامی برای خود فراهم می کند و باورهای خود را همچون دیگران، با ابزارهای سیاسی ممکن مطرح می کند، راه بر طرح ملاحظاتی که در مورد همه نیروها و احزاب - با تفاوتی اندک که در بعضی از مسائل مطرح است بسته می شود. اصلاً نمی توان مردم را به هر شیوه و عنوانی گرد هم آورد و باید نگرش معینی مطرح شود که بعضی آن را بپذیرند و گروهی مردود بشمارند و این سنت زندگی دنیاست./
هیچ کس هم نمی تواند خود را در طرح بایدها و نبایدها، داور و معیار قرار دهد. همان گونه که هر طرف یا حزب و سازمانی باورهای خود را دارد که آنها را ترویج می کند و می کوشد تا برای خود به یارگیری بپردازد، حزب الله نیز باورهای خود را دارد و بر اساس آنها عمل می کند. در این مسیر، هیچ چیزی، جز ظلم و تجاوز و تحمیل به زور، نمی تواند ممنوع تلقی شود. واقعیت های اجتماعی و سیاسی نیز، هر روش فرد گرایانه را که در تلاش نفی دیگران، به زور و تحمیل است، خود به خود با شکست روبه رو خواهد ساخت.
منبع: قاسم، نعیم؛ (1383)، حزب الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن؛ ترجمه محمد مهدی شریعتمدار؛ تهران: اطلاعات، چاپ سوم
