موقوفات مرحوم حاج ملاعلی کنی

چکیده

جامعه مسلمان ایران در راستای دست یابی به شیوه های عملی الگوی اسلامی ایرانی، شایسته است به الگوهای عملی کار آمد اهتمام شایسته ای داشته باشد که در این راستا شناخت مشرب رفتاری ملاعلی کنی قابل توجه است.
ایشان پس از تحمل سختی ها و مرارت های فراوان، به مکنت و ثروت فراوانی دست یافت و به تأسی از سیره معصومین (ع) با رسیدن به چنین ثروتی، مردمان جامعه را از یاد نبرده و با وقف بسیاری از اموال خود هم نیاز نوع دوستی خود را ارضا نمود و هم به اقتصاد جامعه ایران آن زمان کمک شایان توجهی کرد؛ که اثرات و برکات آن تا به امروز پایدار است. این ویژگی ممتاز وی، که با وقف اموال خود موجب پیشرفت اقتصادی جامعه ایران گردید ما را بر آن داشت که در طی مقاله ای موقوفات این عالم بزرگوار را تبیین نموده تا شناخت ما را نسبت به این شخصیت بزرگ شفاف تر سازد، و در صورت وجود شواهد و مستندات قابل ملاحظه ای روحیه وقف این بزرگ مرد تاریخ تبیین گردد که آیا به جهت تأثیر پذیری از بزرگ یا مقتضای زمان بوده و اینکه آیا این روحیه موجب تأثیر بر اساتید، شاگردان و مردمان آن زمان شده است؟
روش ما در تدوین این مقاله کتابخانه ای است که به صورت توصیفی - تبیینی می باشد؛ ضمن آنکه تلاش خواهیم کرد در صورت وجود داده های میدانی از آنها نیز بهره برداری نماییم.
در اصل هدف ما پرده برداری از موقوفات ناشناخته این بزرگ مرد دوره ناصری می باشد هر چند به طور ضمنی بر آنیم که تأثیر پذیری ایشان دراین روحیه از افراد و زمانه و تأثیر گذاری بر افراد را در صورت دست یابی به مطالب بررسی نموده و ایشان را به عنوان الگویی پیشگام در سال جهاد اقتصادی معرفی نماییم.

کلید واژه ها:

وقف، موقوفات، موقوف علیهم، ملاعلی کنی.

مقدمه

نظام اقتصادی اسلام برای رسیدن به استقلال اقتصادی نیازمند منابع مالی است که وقف و موقوفات به عنوان یک سرمایه عظیم مالی می تواند راهبر این نظام در رسیدن به این هدف والا باشد. برای رسیدن به چنین هدفی، نظام نیازمند آن است که آحاد ملت در پیشبرد این هدف والا پیشگام باشند.
همان طور که شهید صدر می نویسد:
مسئولیت دولت و نظام اسلامی به جز تأمین نیازهای حیاتی و ضروری افراد این است که یک سطح زندگی متناسب با شرایط و متقضیات روز را برای افراد تضمین کند و آنها را به یک حد از رفاه عمومی برساند. وی یکی از ابزارهای مهم دولت اسلامی برای تحقق این هدف را کفالت همگانی مسلمانان در برابر یکدیگر ذکر می کند. (اقتصاد ما: ج 2، ص 322- 319)
برای مثال می توان از آیت الله ملاعلی کنی به عنوان یکی از این پیشگامان یاد کرد که با وقف بسیاری از اموال خود سعی در ایجاد رفاه عمومی و کمک شایان توجهی به پیشبرد این هدف والا داشته است. اما متأسفانه به دلیل جهل جهولان این شخصیت وارسته و پیشگام نظام اقتصادی مورد اتهاماتی قرار گرفته از جمله نوشته اند:
زمانی فرزند ناصرالدین قاجار در سفری به عتبات عالیات درنجف اشرف اقامت کرد او به منظور دیدار و زیارت شیخ مرتضی انصاری به منزل ایشان رفت آثار زهد و ورع از در و دیوار و اثاث ناچیز خانه شیخ هویدا بود سفره حصیری به دیوار آویزان بود و یک پیه سوز سفالی در کنار منقل گلی اتاق را روشن کرده بود و کمی سرگین به جای ذغال در منقل مشتعل بود اینها اثاث خانه آن مجتهد و مرجع بزرگوار و استاد یگانه حوزه علمیه نجف اشرف به شمار می رفت شاهزاده چون وضع اتاق را برانداز کرد بسیار متعجب گردید و سپس لب به سخن گشود و گفت: اگر ملا و مجتهد این است، پس حاجی ملاعلی کنی چه می گوید؟...(پور امینی: ص 68 و 67نقل از زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص 489).
با توجه به مورد اتهام قرار گرفتن شخصیت ایشان از سوی جاهلان کوته اندیش سعی داریم با تبیین موقوفات ایشان از شخصیت والای وی اتهام زدایی نموده و الگویی مناسب و عملی در مسیر استقلال اقتصادی به جامعه اسلامی معرفی نماییم.

شرح حال مختصری از زندگی آیت الله ملاعلی کنی

آیت الله ملاعلی کنی در سال 1220 هجری قمری در بخش کن تهران متولد شد و از کودکی علاقه به دانش دینی نشان داد. او برخلاف خواست والدین با عزمی راسخ، به طور مخفی، مقدمات علوم عربی را فرا گرفت و سرانجام پس از گذشت بیست سال توانست رضایت والدین خود را کسب کند و راهی حوزه تهران و پس از آن حوزه اصفهان گردید و از محضر اساتیدی چون سید اسدالله اصفهانی بهره برد؛ با همه بهره وری که از چنین اساتیدی داشت باز احساس می کرد عطش علم در او فرو نمی نشیند؛ بدین ترتیب آماده سفر به نجف اشرف شد و در آنجا از محضر اساتیدی چون صاحب جواهر، شیخ حسن کاشف الغطاء و شیخ مشکور حولاوی نجفی بهره جست در همین حال از حوزه علمیه کربلا نیز غافل نماند و از محضر اساتیدی چون شریف العلماء مازندرانی و سید ابراهیم قزوینی استفاده کرد. (محمد باقر پورامینی: 1379، صص 40- 27)
او درعین حال که تحصیل را ادامه می داد زندگی همراه با فقر و فاقه را پشت سر می نهاد آن چنان که سید زین العابدین طباطبایی از دوران سخت تحصیل شیخ علی کنی چنین یاد می کند:
در ایام طلبگی که به نجف اشرف آمده بودم من و آقای شیخ عبدالحسین شیخ العراقین و آخوند ملاعلی کنی در یک حجره از مدارس حوزه علمیه در نهایت فقر و فاقه به سر می بردیم و فقیرتر از همه حاجی کنی بود که هر هفته به مسجد سهله می رفت و از گوشه و کنار مسجد، بدون اینکه کسی بفهمد نان خشک جمع می کرد و به مدرسه می آورد و گذران هفته را از آنها می کرد. (همانجا، نقل از مجله مشکوه، ش 40، ص 81)
با این حال، او توانست شاگردانی را تربیت کند که از جمله این شاگردان می توان: شیخ موسی شراره عاملی؛ شیخ محمد باقر نجم آبادی، شیخ اسدالله تهرانی، سید محمود حیاط شاهی، سید محمد لواسانی، سیدمحمد مرعشی، مولا محمد علی خوانساری، ملا محمد تقی سنجابی، میرزا حسین نایب الصدر، شیخ محمد حسین گرگانی و شیخ حسین بافقی را نام برد. (محمد علی مدرس: ج5، ص 98)
او همچنین آثار متعددی از خود به جای گذاشت که از جمله این آثار می توان ارشادالامه، ایضاح المشتبهات، تحقیق الدلائل فی شرح تلخیص المسائل (شامل مباحث مستقلی چون کتاب البیع، کتاب الخیارات، کتاب القضاء و کتاب الشهادات، کتاب الطهاره و کتاب الصلاه)، تلخیص المسائل، توضیح المثال فی علم الدرایه ی والرجال، حاشیه بر قواعد، رساله ای در استصحاب، رساله ای در اوامر و نواهی، رساله ای در مفاهیم و مواعظ حسنه را نام برد. (همانجا؛ محمد شریف رازی: 1353، ص 635)
ایشان پس از سالها تلاش و کوشش در راه فراگیری فقه و اصول که سختیهای فراوانی نیز به همراه داشت به درجه اجتهاد نایل گردید. سپس به تهران بازگشت و به تدریس و زعامت امور دینی پرداخت.
مرحوم کنی در آغاز ورود به تهران در آنجا نیز روزهای سختی را گذراند و تنگدستی و فقر او را در فشار قرار داده بود. با آن وجود انتشار کتابی به قلم خود، ذهن او را مشغول ساخته بود و در پی انجام آن بود. سرانجام با یاری حق و مشقت فراوان، کتاب را منتشر کرد و سود فراوانی عاید او گردید. پس از آن زمین متروکه ای را با قیمت ارزان خریداری و در آن قناتی را احداث کرد که با احیای زمین، در آمد سرشار و با برکتی نصیب وی گردید.(1)
اگرچه ملاعلی کنی پس از رهایی از فقر، زندگی با عظمت و شکوهمندی را دارا شد، اما ثروت و مال خود را جز در خدمت اعتلای مذهب و کمک به مستمندان و محرومان صرف نکرد. (آقا بزرگ تهرانی: ج 4، ص 1505) چنان که با بیان موقوفات ایشان متذکر این روحیه والای ایشان خواهیم شد.
سرانجام این مرجع وارسته، بامداد روز پنجشنبه 27 محرم 1306 هـ. ق به دیدار باقی شتافت؛ و در مسجد عتیق، بین الحرمین و در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به خاک سپرده شد.

موقوفات مرحوم ملاعلی کنی

با توجه به بررسی های انجام شده در ابعاد شخصیتی مرحوم ملاعلی کنی، به نظر می رسد که ایشان موقوفات فراوانی داشته اند اما متأسفانه برخی از این موقوفات در جایی به ثبت نرسیده است؛ بدین ترتیب ما به بیان آن دسته از موقوفاتی می پردازیم که سندی از آنها بر جا مانده است:
دراین بخش علاوه بر موقوفات مرحوم ملاعلی کنی، به بیان موقوفات همسر ایشان نیز می پردازیم.
این موقوفات را می توان به چند دسته تقسیم کرد.

الف. آبادی ها و روستاها:

شش دانگ قریه زمان آباد همراه با قلعه و بیوت رعیتی و غیررعیتی و طویله و بهاربند و انبار و باغ و سایر ملحقات و منضمات آن که در منطقه بلوک غار ری می باشد.(سعید حاجی عباسی و امید رضایی، 1387: ص 175- 170)
شش دانگ قریه اشرف آباد واقع در بلوک غار ری. (همان: ص 267).
قریه کریم آباد که به دست خود ایشان احداث گردیده است و آب مورد نیاز آن از رودخانه قوری چاهی تأمین می گردد.(همان: ص 264)
قریه کمال آباد واقع در بلوک غار ری.(همان: ص 267).

ب. خانه ها، مغازه ها و کاروانسرها.

خانه جدید البناء که درب آن، در شارع خاصی که انتهای آن خانه نواب، شاهزاده حاجی فرهاد میرزا معتمدالدوله است، قرار دارد. همراه با دکانهایی که در جنب شرقی آن با دکان های روبه روی اینها در طرف شرق بازارچه به جمیع ابنیه و آلات آنها از در و تخته و غیرها به انضمام شانزده باب دکان که پشت آنها به چهار بازار و روی آنها به قبله، محاذی دو کاروانسرای وقفی کاروانسرای شاه و کاروانسرای حاجی ابوطالب که در این اواخر ضرابی هم گفته می شود.(همان: ص 268)
کاروانسرای واقع در زیر جاده قزوین و بالای آن. (همانجا)
حیاط وقفی بزرگ با امکان و صلاح و جمیع ابنیه این حیاط حتی حمام کوچک که واقع در سمت غربی حیاط است.(همانجا)
نصف از عرصه و اعیان دو باب کاروانسرای واقع در زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم (ع) با بازارچه که در وسط این کاروانسرا است همراه با دکانهای واقع در راسته بازار بزرگ زاویه مقدسه با جمیع متعلقات آنها با یک قطعه بهاربند و بارانداز، خارج از آنها که درب غربی آنها است.(همان: ص 269)
کاروانسرای خاتون آباد در غرب بخش «خاتون آباد» در فاصله یکصد متری جنوب جاده اصلی تهران - خراسان واقع شده است. بنابر گفته اهالی، وی که قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع) را داشت چون به منطقه خاتون آباد رسید در آن محل مکانی جهت استراحت و اطراق کاروانیان نیافت و به همین دلیل با دارایی خود در این محل کاروانسرایی ساخت و وقف کاروانیان و زائران مشهد الرضا (ع) نمود. طرح این بنای تاریخی ارزشمند از نوع چهار دیواری ایوانی بوده و دارای ایوان ورودی، صحن وسیع، حجرات، اصطبل های ستوندار (در نوع خود بی نظیر) و... می باشد.
(http://pakdasht.ir)
یکی از سراهای بازار تهران. (http://linkadah.blogsky.com)

ج. باغ ها و زمین ها:

شش دانگ باغ واقع در صحرای دزج کن که از راه مصالحه و ارث از مرحوم پدر به ایشان منتقل شده است؛ همراه با کافه ملحقات از اراضی و اشجار مثمره و احجار منصوبه و حیطان و سایر امکانات. (سعید حاجی عباسی و امید رضایی، 1387: صص 175- 170 و 268)
شش دانگ باغ که متصل به باغ فوق الذکر و واقع در خواجه همراه با کافه ملحقات از اراضی و اشجار مثمره و احجار منصوبه و حیطان و سایر امکانات می باشد. (سعید حاجی عباسی و امید رضایی، 1387: صص 175- 170 و 268)
شش دانگ مزرعه قلعه شیر علی واقع در بلوک غار ری. (همان: ص 174)
یک دانگ و نیم از مزرعه لتمال کن، همراه با همه متعلقات آن از قنات و نهر رود آبی که از رودخانه کن آب بر می دارد. (همان: ص 263)
سه قطعه باغ در کن، باغ حیاط، باغ پروک و باغ تخت این هر سه را هم با اشجار مثمره همراه با مجاری آب همه باغ ها وقف کرده است. (همان: ص 272).
بنابراین وصیت ایشان از ثلث مالش ملکی خریداری و منافع آن همه ساله حبس شود. (همان: ص 270).
زمین شهرک صنفی تولیدی خدماتی ولیعصر (عج) نیز از موقوفات مرحوم حاج ملاعلی کنی می باشد. این زمین به متراژ حدود 550000 متر مربع می باشد، که در حال حاضر 17500 متر آن مجوز ساخت شهرداری را اخذ نموده است و مجوز ساخت مابقی شهرک منوط به هزینه ابتدایی مجوز ساخت خواهد بود.
(http://www.sh-stk.com)

د. قنات ها و رودخانه ها:

شش دانگ قنات بزرگ، معروف به قنات حاجی آباد و شش دانگ قنات کوچک، معروف به قنات زمان آباد که در منطقه بلوک غار ری می باشد.(سعید حاجی عباسی و امیدرضایی، 1387: ص 175- 170)
شش دانگ قنات که احیای آن توسط خود ایشان انجام گرفته است و در اراضی لتمان کن و میان کوهک قرار دارد. البته در زیر مظهر قنات، آبادانی قلعه، بیوت رعیتی، اربابی، باغ، سبزی کاری، بناء حمام و احیاء اراضی زراعت شده است؛ که اینها نیز جزء موقوفات می باشد. (همان، 1387: صص 175 - 170 و 268)
حق مجری دو باغ واقع در صحرای دزج کن و خواجه از نهر بزرگ کن. (همانجا).
سه رشته قنات دائره و بائره در مزرعه قلعه شیر علی واقع در بلوک غار ری. (همان: ص 174).
طاحونه واقع در اراضی موات شهر ری که محاذی طاحونه ظهیرآباد می باشد که زیر آب آن نیز تنقیه شده است.(همان: ص 174).
نهری که از رودخانه قوری چاهی از قدیم آب بر می داشته است با تمام قلعه موجود در آنجا و تمام دو قطعه باغ مشجر و اشجار مغروسه در خارح از باغ. (همان: ص 263).
دو طاحونه بالا و پایین که به وسیله آبهای قنات اشرف آباد دایره و قنات بزرگ و قنات کوچک می چرخند.(همان: ص 267).

و. کتاب ها:

پنج جلد قرآن خوش خط که دو جلد آن بزرگ رحلی است؛ یکی مذهب تمام حتی بین السطور؛ دیگری محشی و مترجم است؛ یکی دیگر وزیری به خط آقا هادی؛ یکی نصف رحلی به خط ملا عبدالله رئنانی است و یکی دیگر هم بین وزیری و خشتی است و به خط آقا محسن است.(همان: ص 266).
سه مجلد قرآن دیگر که یکی خشتی و ظاهراً به خط مرحوم میرزای تبریزی باشد و یکی کوچک بغلی تمام تذهیب حتی حواشی و یکی هم وزیری.(همان: ص 271)

ی. وجوه نقدی:

تحت تکفل قراردادن بسیاری از یتیمان درمانده و بی سر پناه و در نظر گرفتن مقرری مناسبی برای آنها. (آقا بزرگ تهرانی: 1404، ص 1505).
برای حل مشکل درمان بیمارانی که بنیه مالی ضعیفی داشتند، مکان هایی را برای پرداخت پول داروها در نظر گرفته بودند تا آنان با دریافت مبلغ آن، به درمان خود اقدام کنند.(محمد حرزالدین: 1384، ج 2، ص 112).

موقوفات همسر ملاعلی کنی

موقوفات ایشان را نیز می توان به چند دسته تقسیم کرد:

الف. باغ ها:

پنج قطعه باغ همراه با همه متعلقات، که هر یک از آنها شش دانگ می باشد و در زاویه حضرت عبدالعظم (ع)، قرار دارد. (سعید حاجی عباسی و امید رضایی، 1387: ص 230 و 229).

ب. کاروانسراها:

1. دو دانگ از شش دانگ یک باب کاروانسرای یزدی ها در راسته بازار دروازه شاهزاده عبدالعظیم (ع) نزدیک به سرای دالان دراز: (امید رضایی: 1386، ص 351).

ج. خانه ها و مغازه ها:

یک باب دکان واقع در راسته بازار مقابل درب امامزاده زید، مشهور به دکان محمد کاظم عطار به انضمام دکه واقع در جنب دکان مرقوم به همراه همه متعلقات هر یک از آنها. (همان: 231).
شش دانگ یک باب دکان واقع در راستای بازار که به سمت دروازه قدیم شاهزاده عبدالعظیم (ع) می رود نزدیک به سرای حاجی کمال که چای پزی است.(همانجا)
شش دانگ یک باب سرای جدید البناء در خیابان جدید الاحداث زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم (ع) را به انضمام چهارده باب دکان رو به خیابان مرقوم با همه توابع و لواحق شرعیه و منضمات عرفیه آنها از ممر و مدخل و مشرب و صدران و حیطان و ابواب و اخشاب و احجار و سایر ملحقات آن. (همان: ص 329).
شش دانگ حیاط و یک سمت از بازارچه متصله از جهت غرب به این حیاط، محاذی درب بزرگ کاروان سرای شاه. (امید رضایی: 1386، ص 352)
سه حیاط که یکی بیرونی مطلق است و درب آن رو به قبله، در شارع خاص غربی بازارچه باز می شود و یکی هم در وسط قرار دارد؛ این سه حیاط با دکان های متصل به حیاط بیرونی که هشت باب می شوند با نصف از طاق های بازار موقوفه همسر مرحوم ملاعلی کنی می باشد اما آنچه از آلات حجری هوخشبی هواب واب بزرگ و کوچک از مال مرحوم صرف در اینها شده نیز از طرف خود مرحوم داخل در وقف می باشد.(همان: ص 269 و 268)
38 تعداد رقبه مغازه واقع در کاروان سرای یزدی ها (میر دامادی، مصطفی: 1382، ص 334).
119 تعداد رقبه مغازه واقع در بازار مسگرها (همان: ص 335)

موارد مصرف موقوفات:

با توجه به این که مورد مصرف بسیاری از این موقوفات مشترک می باشد و ذکر تفصیلی هر یک از آنها بعد از هر کدام از موقوفات موجب تکرار و اطاله کلام می گردد به بیان مختصر از آنها می پردازیم.
وقف بر مطلق خیرات و مبرات از قبیل تعزیه داری حضرت رسول (ص) و انبیاء و اوصیای ایشان و زائرین قبور و مشاهده شریفه پیامبر (ص) و اصحاب و زوجات و انبیاء و اوصیای ایشان به خصوص پیادگان و افتادگان و به خصوص سادات و طلاب یا مجاورین از زوار و خرید و وقف نمودن قرآن و کتب علمیه و احادیث و مواعظ و مراثی و صرف ایتام و بیوه زنان و مرضی از شیعیان به خصوص سادات و طلاب و مطلق اولاد و اولاد اولاد هکذا ذکوراً و اناثاً من الذکور أو من الإناث.(سعید حاجی عباسی و امید رضایی، 1387: ص 171)
وقف بر اولاد و الاد اولاد. (همانجا)
ذکر مصائب حضرت رسول (ص) و سایر منتسبین به ایشان از اولاد و زوجات طاهرات و اصحاب کرام (ع) که با امکان از منافع آن در همان قریه کن در محله دار قاضی آن قریه تعزیه داری نمایند و مخارج آن را بدهند چه از وجه روضه خوان و قهوه و قلیان و آب یخ و نان و غیر آن و خریداری اسباب متعلقه به این کار از فرش و ظرف و پوش و تنجیر (پاتیله، دیگی که در آن حلوا و طعام می پزند). (همان: ص 263)
رعایت از بیوه زنان و عجزه و ایتام و فقرا از اهل محله دار قاضی و رعایت زوار و سادات چه از اهالی قریه کن باشند یا از خارج کن و در صورت اضافه آمدن از موارد مصرف 3 و 4، در ایام و لیالی و محترمه ایام شهادت یا رحلت حضرت حتمی مآب و یکی از اولاد ایشان (ع) تعزیه داری نمایند و بر فرض اضافه در بعضی از لیالی جمعات روضه خوانی بکنند. (همانجا).
وقف قرآن ها بر ممیزین (دانایان) از اولاد از ذکور و اناث با صلاحیت و نیاز نسل بعد از نسل به طریق تشریک و بر عامه اهل ایمان و ایقان. (همان: ص 266)
رعایت زوار عتبات عالیات و مشهد مقدس. (همانجا)
یک دهم منافع و اجاره کاروانسرا و دکان ها را پس از تعمیر عین موقوفه به متولی و یک دهم دیگر را به ناظر موقوفه و مابقی را صرف مظالم و خیرات نمایند. (همان:ص 269)
صرف ایاب و ذهاب همه زائرین عرب به ویژه نخاوله شیعه شهر مدینه طیبه به مشهد مقدس. (همان: ص 329).
مطلق خیرات از رعایت ارحام و اقارب و مطلق زوار قبول ائمه انام و مترددین و مطلق فقرا و ضعفا و تعزیه داری ائمه طاهرین سیما سید الشهدا و قاریان قرآن اولاً فقرا و محتاجین از اقارب نسبی و سببی واقفه معظمه و اقارب اقارب ایشان را مقدم بدارند بر دیگران. (همان: ص 230)
وقف بر طلاب ساکن مسجد حکیم و روشنایی مسجد. (میردامادی، مصطفی: 1382، ص 334).
خیرات و مبرات و روضه خوانی. (همان: ص 335).

نتیجه گیری

با توجه به آنچه بیان گردید، باید گفت که آیت الله حاج ملاعلی کنی از شخصیت های پیشگام جهاد اقتصادی در دوره ناصری می باشد؛ که بعد اقتصادی شخصیت ایشان از وفور موقوفات وی در آن عصر روشناست.
همچنین پوشیده نیست که ایشان برخلاف عقیده مغرضان و کوته فکران، گرچه از طریق تحمل رنج فراوان ثروت زیادی به دست آورد ولی مال و منال برای ایشان مهم نبوده است تا آنجا که از جامعه مسلمانان به ویژه شیعیان غافل نشده و اموال خویش را در جهت رفاه عمومی و خدمات عام المنفعه و اعتلای جامعه اسلامی به مقتضای عصر خویش که وضعیت اقتصادی مطلوبی نداشته است، وقف نموده تا حدی که این روحیه وقف ایشان بر اطرافیان از جمله همسرشان اثر بسزایی داشته است.
منابع تحقیق :
1. آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، 1404، مشهد، دارالمرتضی.
2. پور امینی، محمد باقر، ملاعلی کنی مرزبان دین، 1379، قم، دارالحدیث، چاپ اول.
3. حاجی عباسی، سعید و رضایی، امید، اسناد موقوفات بلوک غار و فشاپویه از آغاز تا پایان دوره ناصری، 1387، اسوه، چاپ اول.
4. رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان، 1353، تهران.
5. رضایی، امید، فهرست اسناد موقوفات ایران دفتر چهارم (تهران و توابع) ج اول (از آغاز تا 22 بهمن 57)، 1386، تهران، نشر کومه به سفارش بنیاد پژوهش و توسعه فرهنگ وقف، چاپ اول.
6. محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الأدباء، 1384، النجف الأشرف.
7. مدرس، محمد علی، ریحانه ی الأدب فی تراجم المعر وفینب الکنیه ی واللقب، تبریز، شفق، چاپ دوم.
8. میردامادی، مصطفی، مروری بر نمونه ای از موقوفات واقفان مؤمنه از تهران، 1382، تهران، اداره کل اوقاف و امور خیریه، چاپ اول.
9. http: www.sh-stk.com
10. http:linkadeh.blogsky.com
11. http://pakdasht.ir
منبع مقاله: مجموعه مقالات همایش نکوداشت حاج ملا علی کنی (ره)