نویسنده: بهروز نصیری
دکتر محمد امین ریاحی خویی در سال 1302 ش در شهرستان خوی، در خانواده ای متدین و فرهنگی به دنیا آمد. پدرش میرزا بزرگ، از افراد سرشناس شهر خوی بود و دکتر ریاحی، تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در خوی انجام داد و برای طی کردن تحصیلات عالی، به تهران رفت و سپس وارد دانشکده ادبیات شد. در سال 1327 به تحصیل در دوره دکتری ادبیات فارسی مشغول شد و در شمار شاگردان برجسته استاد بدیع الزمان فروزانفر درآمد.
گذشته از تدریس در دبیرستانها و دانشگاه، وی در طول خدمت خود مشاغل زیر را عهده دار شد: عضویت در هیات مولفان لغتنامه دهخدا و تنظیم و تدوین حرف «س»؛ مدیریت کل وزارت فرهنگ؛ معاونت فرهنگ استان آذربایجان شرقی؛ ریاست دانشسرای گرگان؛ سردبیری مجلات کیهان فرهنگی؛ هفته نامه مهرگان؛ آموزش و پرورش سیمرغ؛ مدیریت کل اداره کل نگارش و آمار وزارت فرهنگ؛ مسئولیت کتابهای درسی مدارس (که به بهینه سازی مطالب کتب درسی، یکدست شدن آنها در کل کشور و پایین آمدن قیمت شان انجامید)؛ مسئولیت امور فرهنگی ایران در ترکیه؛ استادی دانشگاه آنکارا؛ دبیر کلی هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور؛ استادی دانشگاه تهران؛ نیابت ریاست فرهنگستان ادب و هنر ایران؛ ریاست دانشکده هنرهای دراماتیک؛ ریاست بنیاد شاهنامه فردوسی و...
سوای مشاغل رسمی، استاد ریاحی، مدت نیم قرن به فعالیت علمی و فرهنگی پرداخت؛ چه به صورت سخنرانی در برنامه مرزهای دانش در رادیو، و چه به صورت نگارش مقالات متعددی که در جراید مختلف همچون یغما، هنر مردم، برسیهای تاریخی، مجله دانشکده ادبیات تهران، کلک، بخارا، روزنامه اطلاعات و... به چاپ رسانید. در این مدت کتابهایی نیز قلمی یا تصحیح کرد که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- داستانی به نام کتاب درسی (تاریخچه کتابهای درسی در ایران و گزارش اصلاح آن) از انتشارات وزارت فرهنگ، اردیبهشت 1342.
2- نفوذ زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی، انتشارات امیرکبیر، 1350.
3- برگزیده مرصاد العباد، 1361 شمسی
4- گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، انتشارات علمی، 1368 شمسی
5- سفارت نامه های ایران، تاریخ روابط پانصد ساله ایران و عثمانی، توس، 1368.
6- زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی، انتشارات پاژنگ، 1369، چاپ دوم، انتشارات اطلاعات، 1380.
7- تاریخ خوی (سرگذشت سه هزار ساله منطقه شمال غرب ایران و روابط سیاسی و تاریخی با اقوام همسایه)، توس 1372.
8- سرچشمه های فردوسی شناسی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
9- کسایی مروزی (زندگی، اندیشه و شعر او)، توس، 1367.
10- چهل گفتار (مجموعه مقالات)، انتشارات سخن، 1379.
11- فردوسی، انتشارات طرح نو، 1375.
12- تصحیح جهان نامه، متن کهن جغرافیایی، تالیف محمد بن نجیب بکران توس در 605 ق، چاپ انتشارات ابن سینا، 1362.
13- تصحیح مفتاح المعاملات، از محمد بن ایوب طبری (قرن پنجم)، انتشارات فرهنگ ایران، 1349.
14- تصحیح مرصاد العباد، تالیف نجم دایه رازی، چاپ اول، 1352، چاپ دوم تا پنجم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
15- تصحیح رتبه الحیات، تنها اثر بازمانده از خواجه یوسف همدانی عارف بزرگ ایرانی و بنیانگذار طریقت نقشبندیه، به ضمیمه رساله الطیور از نجم دایه رازی، توس 1363.
16- تصحیح عالم آرای نادری (مفصل ترین زندگی نامه نادرشاه افشار و تاریخ عصر او از محمد کاظم وزر مروی)، 3 جلد، چاپ اول 1364 ش، زوار، چاپ دوم، انتشارات علمی، 1369.
17- تصحیح نزهه المجالس (مجموعه چهار هزار رباعی برگزیده از سیصد شاعر پیش از مغول)، تالیف جمال خلیل شیروانی در نیمه قرن هفتم، زوار، 1366.
18- تصحیح شش فصل (کهن ترین متن علمی فارسی در فن نجوم، از محمد بن ایوب طبری)، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.
شیوه دکتر ریاحی در نقد و تصحیح دقیق متون فارسی کهن فارسی سرمشق تحقیقات اصیل ایرانی شناخته شده و شروع و مقدمه های مبسوطی که بر هر متن نوشته، از ارزنده ترین آثار علمی عصر حاضر است و برخی از آنها بارها تجدید چاپ شده است. وی در سخن سنجی و انتقاد نظم و نثر، بصیر و صاحب نظر، و در شعر معتقد است که باید با حفظ مبانی و سنن باستانی ادبیات ملی تحولی به وجود آورد که قادر به تبیین زندگی جدید و همتراز ادبیات جهانی باشد. استاد در کنار کارهای علمی و تحقیقی شان، شعر هم سروده اند و از شاعران خوش قریحه به شمار می روند و برخی دفترهای شعرشان به چاپ نیز رسیده است.
منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.
