نویسنده: سعید میر محمد صادق
محمد جواد مشکور در سال 1297 ش در سنگلج تهران تولد یافت. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه تمدن و دبیرستان را در دارالفنون گذرانید. سپس وارد دانشسرای عالی و دانشکده معقول و منقول شد و در سال 1318 به اخذ درجه لیسانس در ادبیات فارسی و ادبیات عرب نایل گشت. وی چون علاقه زیادی به تحقیقات ادبی و معارف اسلامی داشت، از نوجوانی در نزد داییهای خود شریعت، محمد و محمد مهدی سنگلجی که هر سه از علمای بزرگ زمان خود بودند، به تحصیل ادبیات عرب، فقه و اصول، و فلسفه و حکمت پرداخت و در ضمن از محضر استادانی چون علامه طباطبایی، علامه قزوینی، میرزا مهدی آشتیانی، حکیم الهی قمشه ای، فروزانفر، ملاطاهر تنکابنی، بهمنیار، کسروی، عبدالعظیم قریب، ملک الشعرای بهار، سید کاظم عصار، دهخدا، تقی زاده، نصر الله فلسفی، استاد شهابی، سعید نفیسی، ابوالحسن فروغی، پور داوود، رضا زاده شفق، عباس شوشتری، شیخ الاسلام زنجانی و عباس اقبال آشتیانی استفاده کرد. وی همچنین از محضر ایوانف - اسماعیلیه شناس معروف روسیه- استفاده کرد و با هم بسیاری از قلاع و کتب اسماعیلیه را بررسی و بازدید کردند.
وی عبری را از «ربّی نعیم» و سُریانی را نزد «قَس اِصلیوا» و «ربّی زَیّا» آموخت.
سپس به تدریس مقدمات زبان سریانی پرداخت. در سال 1324 به همکاری با دهخدا در لغت نامه دعوت شد و در زمره همکاران دانشمند او در آمد. از سال 1327 ش برای تدریس تاریه ایران باستان و زبان پهلوی به دانشگاه تبریز رفت و تا سال 1338 عضو هیات علمی آن دانشگاه بود. وی در دوره اقامت در تبریز از محضر دانشمند بزرگوار میرزا عبد الله مجتهدی و ادبایی مانند محمد و حسین نخجوانی، واعظ چرندابی، میرزا علی اکبر نحوی مرندی و دیگر بزرگان آن سامان استفاده کرد و ازمحضر مرحوم شیخ الاسلام زنجانی در علم کلام و فرق اسلام برخوردار شد.
مشکور در سال 1332 با استفاده از مرخصی مطالعاتی، برای گذراندن دوره دکتری دانشگاه سوربن، به پاریس رفت و درباره فرهنگ خاورمیانه به تحقیق و مطالعه پرداخت و از محضر استاتیدی چون پروفسور بن ونیست(استاد پارسی باستان، اوستا و زبان سغدی)، پیردومناش (استادزبان پهلوی)، دوپن سومر (استاد عربی و آرامی)، گیومن (استاد زبان سریانی )، بلاشر (استاد زبان شناسی عربی)، ماسینیون (استاد عرفان اسلامی)، برانشویک (استاد فرق و مذاهب اسلامی)، هانری کربن(استاد شیعه شناسی) استفاده فراوان برد و در سال 1336 ش به اخذ دکتری در تایخ اسلام و فرق آن نایل گشت و به ایران مراجعت کردو به تدریس خود در دانشگاه ادامه داد.
در سال 1339 از طرف اداره کل تبلیغات (شامل رادیو و تلویزیون) به عنوان مشاور مطبوعات کشور دعوت شد و بعد از یک سال در کنار خدمت دانشگاهی، در سردبیری روزنامه اطلاعات نیز به کار پرداخت و سپس مجله ای را به نام «الاخاء» در آن موسسه تاسیس کرد. این مجله مربوط به روابط فرهنگی و دینی بین ایران و کشورهای عربی بود و اوشش سال مدیریت آن را به عهده داشت. وی از سال 1344 به خدمت تمام وقت دانشسرای عالی در آمد و از مدیریت مجله استعفا کرد و در سال 1353 با سمت رایزن فرهنگی عازم دمشق شد و در ضمن به استادی تاریخ فرق اسلامی و همچنین تاریخ زبانهای سامی در دوره فوق لیسانس دانشگاه دمشق نایل گشت. او در سوریه موفق شد که دو کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه دمشق و دانشگاه حلب را فعال نماید. دو کتابخانه نیز ایجاد کرد. دکتر مشکور در سال 1355 به مناسبت کتابی مفصلی که درباره مقایسه زبانهای سامی به نام «فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی » در دو جلد و 1100 صفحه تالیف کرده بود، به عضویت فرهنگستان دمشق برگزیده شد. این فرهنگستان قریب صد سال است که تاسیس شده و مادر فرهنگستان های کشورهای عربی است. از کامیابیهای وی در سوریه، کشف قبر فیلسوف ایرانی ابونصر فارابی و قبر شیخ اشراق (شهاب الدین سهروردی) بود.
وی در سال 1357 پس از چهار سال خدمت در دمشق، به دانشگاه تربیت معلم تهران بازگشت و به تدریس مشغول شد و در سال 1358 پس از قریب به 40 سال خدمت دانشگاهی بازنشسته شد و سرانجام در 25 فروردین 1374 به دیدار معبود شتافت.
آثار علمی
1- کلمات محمد (ص)2-گفتاری درباره دینکرد(مشتمل بر شرح بخشهای دینکرد، تاریخ اوستا و ادبیان دینی در زبن پهلوی)
3- ایران در عهد باستان
4- تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان
5- تاریخ اورارتو (سنگنبشته های اورارتویی در آذربایجان)
6- منطق الطیر عطار (تحقیق و تصحیح)
7- خلاصه الادیان (در تاریخ دینهای بزرگ)
8- گلستان سعدی (تصحیح و تحقیق)
9- تاریخ ایران (به روایت ابن عبری)
10- نصاب الصبیان (تصحیح و تحقیق)
11- ترجمه تاریخ طبری (بخش مربوط به ایران)
12- اخبار سلاجقه روم
13- امور عامه یا مقدمات فلسفه و کلام در اسلام
14- سیر اندیشه های دینی در ایران
15- کارنامه اردشیر بابکان (متن پهلوی و ترجمه فارسی)
16- هفتاد و سه ملت(یا اعتقادات مذاهب به انضمام رساله تذکره العقاید)
17- فرهنگ هزوارشهای پهلوی
18- ترجمه فرق الشیعه نوبختی
19- «کتاب المنیه و الامل» فی شرح الملل و النحل
20- کتاب المقالات و الفرق (نوشته سعد بن عبد الله اشعری قمی)
21- التواریخ و الفرق (منسوب به غزالی)
22- الرساله الفارقه فی الملحه فائقه (نوشته العتائقی)
23- ترجمه الفرق بین الفرق (در تاریخ مذاهب اسلام)
24- تاریخ شیعه و فرقه های اسلام تا قرن چهارم هجری
25- فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی
26- نسب نامه خلفا و شهریان و سیر تاریخی حوادث اسلام (تالیف زامباور)
27- روح القران (در توحید و مکارم اخلاق انسان)
28- هفتاد و دو ملت میرزا آقاخان کرمانی (با مقدمه و تعلیقات)
29- نظری به تاریخ آذربایجان
30- تاریخ تبریز تا پایان قرن 9 هجری
31- الملل و النحل من اجزاء کتاب بحر الزخار (تالیف ابن مرتضی الیمانی)
32- اللغه الفارسیه
33- زبان آموز عربی به فارسی
34- تاریخ ایران زمین از آغاز تا عصر حاضر
35- تاریخ نظامی جنگهای ایران در دوره اشکانی
36- تاریخ نظامی جنگهای ایران در دوره ساسانی
37- نام خلیج فارس در طول تاریخ
38- تاریخ سیاسی ساسانیان
39- فرهنگ فرق اسلامی
40- سیر کلام در فرق اسلام
41- تهیه و تدوین جلد 11 روضه الصفا
42- جغرافیای تاریخی ایران قدیم
43- تاریخ مختصر زبانهای سامی
44- ترجمه النکه الاعتقادیه (تالیف شیخ مفید)
45- AN - NAWBAKHTI , LES SECTES SHIITES , TRADUCTION A VER
وی همچنین بیش از 100 مقاله در زمینه های مختلف ادبی، تاریخ ادیان و مذاهب، زبان شناسی در مجلات مختلف به زبانهای فارسی، عربی، و فرانسه نوشته است.
منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.
