20 نکته در یادگیری جغرافی

(دی رفت و باز نیامد، فردا را اعتماد نشاید، امروز را غنیمت دان که دیر نپاید. «خواجه عبدالله انصاری»)
1- جغرافی علم مطالعه محیطی است که در آن به سر می بریم. بنابراین از اهمیت زیادی برخوردار است. این محیط ممکن است محیط طبیعی باشد، ممکن است محیط اقتصادی باشد. ممکن است محیطی باشد که در آن زندگی می کنیم یا ممکن است... که به ترتیب شاخه های مختلفی جغرافی مثل جغرافیای طبیعی، جغرافیای اقتصادی جغرافیای انسانی، جغرافیای شهری، جغرافیای روستایی و... را بوجود می آورد.
2- جغرافیا را سعی کنید بفهمید. آموخته هایتان را با محیط تان پیوند بزنید. از این پیوند به درک عمیق تری از محیط تان برسید تا حلاوت و شیرینی یادگیری جغرافیا را بچشید و برای یادگیری آن انگیزه و شوق بیشتری داشته باشید. در یادداشت برداریهای جغرافیایی خود کلیه موارد همگن و مشابه را در یکجا ثبت کنید، مثلاً یک صفحه را به رودخانه ها اختصاص دهید. یک صفحه را به رشته کوه ها، یک صفحه را به صحراها و... 3- تعدادی از دانش آموزان فقط می کوشند که جغرافیا را حفظ کنند و با تکیه بر یک سری محفوظات خشک با آن برخورد کنند این کار نه تنها جذابیتی ندارد، بلکه یادیگری درس جغرافی را سخت تر هم خواهد کرد.
4- سعی کنید در یادگیری مطالب جغرافی به رابطه های موجود میان عوامل و پدیده های طبیعی، اقتصادی، انسانی یا فرهنگی پی ببرید. به این ترتیب متوجه می شوید که اساس کار را باید بر درک رابطه علت و معلولی میان این پدیده نهاد. درک رابطه علت و معلولی میان عوامل وپدیده های مورد بررسی در جغرافی، این درس را جذاب و دلنشین می کند.
5- زبان اعداد، زبان بیان کمیت هاست. زبان مقایسه هاست زبان اندازه هاست. زبان درک تفاوت هاست. زبان یافتن تشابهات است. زبان مختصات جغرافیایی هم هست. به همین دلیل یا دلایل در جغرافیا با اعداد و ارقام فراوانی روبرو می شوید که نخست باید به درک صحیحی از این اعداد و ارقام برسید و سپس میان این اعداد نوعی رابطه معنادار ایجاد کنید تا بخوبی این اعداد در ذهنتان باقی بماند. پس از حفظ کردن طوطی وار اعداد و ارقام اجتناب کنید که کار یادگیری مطالب جغرافیایی را بر شما سخت خواهد کرد.
6- در یادداشت برداریهای جغرافیایی خود کلیه موارد همگن و مشابه را در یکجا ثبت کنید، مثلاً یک صفحه را به رودخانه ها اختصاص دهید. یک صفحه را به رشته کوه ها، یک صفحه را به صحراها و...
7- سعی کنید آنچه را که می خوانید جدول بندی کنید. جدول بندی اطلاعات جغرافیایی با توجه به سازماندهی ذهنی ای که ایجاد می کند اولاً در حفظ مطالب به شما بسیار کمک می کند ثانیاً در درک مطالب جغرافیایی تسهیلاتی ایجاد می کند و از همه مهمتر امکان قیاس یعنی امکان درک تشابه و تفاوت هر یک را به راحتی برایتان فراهم می نماید. به نمونه هایی از این جداول توجه کنید. مشابه این جداول را می توانید در مورد فلاتها، صحراها، کشورها، دریاها، اقیانوسها و... نیز تهیه کنید.
جدول مقایسه ای رودخانه ها جدول مقایسه ای رشته کوهها
8- برای یادگیری هر چه بهتر درس جغرافی به هنگام مطالعه متن کتاب به نقشه ها، عکس ها و تصاویر موجود در کتاب کاملاً دقت کنید. زیرا این عکس ها، نقشه ها یا تصاویر به شما کمک می کند تا تصویر ذهنی بهتر واقعی تر و دقیق تری از مفاهیم کتاب در ذهنتان ایجاد کنید و در نتیجه مطالب را بهتر درک می کنید.

بیشتر بخوانید: نقش آموزش جغرافیا در توسعه مهارت های زندگی

9- تجسم ذهنی یا تصویر سازی ذهنی یکی دیگر از تکنیک هایی است که به شما در درک بهتر مطالب جغرافیایی کمک می کند. این تصویرسازی ها می تواند انتزاعی باشد. یعنی بدون هیچگونه نشانه خارجی شکل گرفته باشد. تصویرسازی های ذهنی می تواند بسط یافته باشد. یعنی با تکیه بر یک عکس یا تصویر یا نقشه و با مدد گرفتن از خلاقیت های ذهنی شکل گرفته باشد. یا اینکه تصویر سازی های عینی باشد مثل تصویرسازی از ناحیه خزری برای کسی که بارها به خطه شمال کشور سفر کرده باشد. مهم آن است که این تصویرسازی ها را فراموش نکنیم.
10- یکی دیگر از روشهای یادگیری درس جغرافیا توجه کردن به رابطه کل و جزء می باشد، هرگاه مطالبی را می خواهید در مورد مثلاً یک محدوده جغرافیایی مثل ناحیه خزری یا سلسله جبال زاگرس یا کویر مرکزی ایران بیاموزید ابتدا سعی کنید کلیات آن را بخاطر بسپارید و سپس به جزئیات آن بپردازید. مثلاً اگر قرار است در مورد شبه جزیره هندوستان مطالعه کنید. اول دریابید که این شبه جزیره چرا به نام شبه جزیره نامیده می شود؟ توسط چه دریاها و یا اقیانوسهایی احاطه شده؟ همسایگان آن چه کشورهایی هستند؟ چقدر جمعیت دارد؟ و... آنگاه بتدریج وارد آموختن جزئیات مربوط به این شبه جزیره شوید و این شیوه مطالعه به لحاظ نظامدار بودن و سازماندهی اطلاعات باعث تسهیل یادگیری شما خواهد شد.
11- به علت گستردگی پهنه مطالعاتی جغرافیا و اینکه امکان تجربه شخصی همه اطلاعات جغرافیایی تحقیقاً غیرممکن است. لذا سعی کنید به هنگام دیدن فیلم های مستند، تصاویر مرتبط یا فیلم های غیر مستند اما در محیط جغرافیایی مورد نظر به دقت به آنها توجه کرده و در نتیجه تجربه ذهنی آن را وسیله ای برای تقریب مطالب به ذهن نمایید. مثلاً ممکن است شما دیوار چین را ندیده باشید اما فیلم مستند یا فیلم سینمایی ای که در بخشی از آن دیوار چین مورد تصویر برداری واقع شده باشد را ببینید و یا عکسی از دیوار چین را روی یک تقویم ملاحظه کنید. در اینگونه مواقع سعی کنید به سرعت بخاطر بیاورید که چه چیزهایی راجع به دیوار چین خوانده اید؟
12- برای یادگیری هر چه بهتر درس جغرافی، سعی کنید به هنگام تدریس این درس مثل سایر درسها، سر تا پا گوش باشید. در کلاس مشارکت فعالانه داشته باشید و یادداشت برداری کنید.
13- در جغرافی به دلیل طبیعت مورد مطالعه اش همواره بحث مقایسه ها بسیار گرم است. به همین دلیل سعی کنید با رتبه بندی موارد و مطالب موجود آنها را به ترتیب دسته بندی کنید تا یادگیری تفاوتها و تمایز آنها از یکدیگر هم آسان باشد. مثلاً در مورد دریاچه های ایران به ترتیب اهمیت ابتدا مشخصات دریای خزر، سپس دریاچه ارومیه، آنگاه، دریاچه... و به همین ترتیب دریاچه ها را برای خودتان ردیف کنید. یا مثلاً در مورد پر جمعیت ترین شهرها یا استانها به ترتیب از تهران آغاز کنید تا به کم جمعیت ترین شهر یا استان مورد نظر برسید. این کار را می توانید در مورد عمده ترین استانهای تولید کننده خرما، گندم، پنبه، برنج یا نفت و... نیز اقدام کنید.
14- طراحی سؤالات مختلف در مورد جزئیات مختلف توسط خودتان و پاسخ دهی به آنها می تواند بر میزان تسلط شما بر جزئیات بیافزاید و در نتیجه موقعیت بهتری را در این درس برای شما فراهم نمایبد.
15- جغرافیا از معدود درسهایی است که قابلیت طراحی همه گونه سؤال اعم از تشریحی، تستی، کوتاه جواب، جور کردنی، تکمیل کردنی و... را دارد. بنابراین به هنگام مطالعه کردن به قابلیتهای مطلب مورد مطالعه در زمینه های مختلف طرح سؤال توجه کنید تا از میزان بالاتری برخوردار باشید.
16- از رسم اشکال و تصاویر ساده برای درک هر چه بهتر مسائل استفاده کنید. مثلاً اگر می خواهید که فلاتها سرزمین های مرتفع جلگه مانند هستند که از اطراف به سرزمینهای پست و کم ارتفاع منتهی می شوند. می توانید با یک تجسم ساده این موضوع را کاملاً به حافظه بسپارید. برای این منظور ممکن است شما به این تجسم خطی بسیار ساده بسنده کنید.
با این کار هم مفهوم فلات را مجسم کرده اید و هم می دانید که در شرق و غرب این فلات کدام جلگه ها واقع شده اند.
17-بهتر است برخی از مطالب جغرافیایی را با توجه به اشکال یا احجام فرا گرفت. به عنوان مثال برای یادگیری طول و عرض جغرافیایی بهترین راه استفاده از یک کره یا نقشه کره مسطح می باشد. آنگاه با استناد به آن می توان موقعیت های جغرافیایی را بهتر یاد گرفت.
18- فراموش نکنید که کار گروهی در یادگیری جغرافیا بسیار مؤثر است اینکه به اتفاق تعدادی از دوستانمان یک گروه 3 یا 4 نفره تشکیل دهیم موارد درسی را برای یکدیگر تشریح نموده و مورد سؤال و جواب قرار دهیم می تواند به عمق آموخته های ما در این درس بیافزاید.
19- داشتن دفتر مخصوص پرسش ها و پاسخ های این درس، بویژه اگر توام با نقشه، ترسیم و تصویر و رنگ آمیزی و اعمال سلیقه های خاصی باشد می تواند در یادگیری های ما، در انگیزه های ما و در علاقه و اشتیاقمان به این درس بسیار مؤثر باشد.
20- خوشبختانه در سالهای اخیر بحث استفاده از کتب کمک آموزشی به صورت تخصصی تری پیگیری شده و نظارت و کنترل بر چگونگی و کیفیت تولید آنها به شکل قابل قبولی افزایش یافته است. توصیه می کنم از کتابهای کار جغرافی که حاوی طراحی سؤالات فنی، متفاوت و متنوع با درجه دشواریهای مختلف است استفاده کنید. اینگونه کتب که توسط مؤلفان متخصص تالیف می شود می کوشد به همه اهداف آموزشی کتاب پوشش دهد. استفاده فعالانه از اینگونه کتب به گسترش دانش جغرافیایی شما و بهبود عملکرد تحصیلی تان منجر خواهد شد.