20 نکته در یادگیری زیست شناسی

1- برای یادگیری زیست شناسی، ابتدا زبان این علم را بفهمید و با آن آشنا شوید. این زبان شامل اصطلاحات متعدد و فراوانی است که باید بخوبی با آن انس بگیرید و فضای مفهومی هر اصطلاح را کاملاً درک کنید و نیز مجموعه ای از اشکال، تصاویر و علائم اختصاری که درک کامل آنها موجب برقراری ارتباط هر چه بهتر با این علم می گردد.
2- علائم اختصاری مثل F.S.H (که معرف هورمون محرک فولیکولی است) یا D.N.A یا سایر اختصارات را کاملاً بفهمید زیرا به واسطه این علائم اختصاری برقراری ارتباط مفهومی با مطالب کاملاً ممکن و ساده و سریع خواهد بود. برای حفظ کردن هر چه بهتر مطالب از تدابیر یادیار یا کلید کلمه ها استفاده کنید. مثلاً از کلمه «پمات» می توانید برای بخاطر سپردن و به یادآوردن مراحل تقسیم میتوز استفاده کنید که از حروف اول آنها تشکیل شده
پ=پروفاز
م = متافاز
آ = آنافاز
ت= تلوفاز
3- بخش های مختلف کتاب را بشناسید و آنها را با دقت بخوانید به خاطر داشته باشید که در همه بخش ها اعم از متن، تصاویر، بیش تر بدانید خودآزمایی، تفکر نقادانه، فعالیت ها، زیرنویسی ها و... فضا یا فضاهایی برای یادگیری بهتر و عمیق تر شما فراهم آمده است.
4- به جداول موجود در کتاب و متن آنها با دقت توجه کنید و آنها را بفهمید در هر جدول به دنبال ساخت های تشکیل دهنده جدول بگردید به ساخت های این جدول که برگرفته از کتاب سال دوم است توجه کنید.

دستگاههای سازنده بدن

5- در هر جدول به دنبال موارد مغایر و مشابه بگردید. مثلاً در جدولی از سال دوم مربوط به خون با ساخت زیر
6- به مقادیر موجود در جداول توجه کنید. همین مقادیر ممکن است در برخی موارد مبدل به تست هایی شوند که ما را دچار مشکل می سا زند مثلاً به این تست توجه کنید.
کدامیک از موارد زیر بوسیله میکروسکوپ نوری قابل رویت است.
الف) ویروسها
ب) باکتری ها
ج) لیپیدها
د) اتم ها
جواب که مورد «ب» می باشد را می توانید با توجه به جدول ص 31 زیست سال دوم یا ص 26 پیدا کنید.

بیشتر بخوانید: روش های علمی یادگیری

7- برای یادگیری اصطلاحات زیست شناسی به این موارد توجه کنید:
الف) حدود و ثغور مفهومی اصطلاحات را شناسایی کنید. مثلاً تراژنی یعنی چه و در چه مواردی بکار می رود.
ب) اصطلاحات موجود را حفظ کنید.
ج) اصطلاحات را درست و صحیح تلفظ کنید.
د) اصطلاحات را با اشکال مربوط به آنها پیوند ذهنی بزنید به گونه ای که با شنیدن اصطلاح بتوانید تصویر یا شکل مربوطه را در ذهنتان تداعی کنید.
ه) برای یادگیری اصطلاحات تداعی سازی کنید. این تداعی ها مهم نیست که حتماً جدی و مربوط باشند.
8- به قاعده و اصول موجود در نامگذاریها توجه کنید. مثلاً پسوند «آز» در کربوهیدراز یا لیپاز یا پروتئاز گویای رابطه ای میان آنزیم ها و مواد هدف هستند.
9- قواعد و اصول مستتر در نامگذاریها را کشف کنید. مثلاً ارتباط آمیلاز و آمیلوز گویای آن است که آمیلاز نوعی کربوهیدراز است که واکنش تجزیه نشاسته یا آمیلوز را انجام می دهد. در این راه می توانید از استدلال استقراری استفاده کنید.
10- برای حفظ کردن هر چه بهتر مطالب از تدابیر یادیار یا کلید کلمه ها استفاده کنید. مثلاً از کلمه «پمات» می توانید برای بخاطر سپردن و به یادآوردن مراحل تقسیم میتوز استفاده کنید که از حروف اول آنها تشکیل شده
پ=پروفاز
م = متافاز
آ = آنافاز
ت= تلوفاز
11- توجه داشته باشید که گاهی متن درس به کمک ترسیم، عینی تر و ملموس تر می شود. گاهی توضیحات ترسیم عین درس است مثل چرخه زندگی آسکومیست ها در ص 298 کتاب پیش 2.
12- برای اینکه اصل و اساس زیست شناسی را بفهمید باید بر موارد زیر تسلط حاصل کنید.
الف) ساختارهای حاکم بر زیست شناسی را بفهمید. فراموش نکنید که بزرگترین ساختار، ساختار حیات است. یادتان باشد که هر ساختار از تعدادی ساخت و هر ساخت از تعدادی زیر ساخت تشکیل شده است.
ب) ساخت های تشکیل دهنده ساختارها را شناسایی کنید. توجه کنید که ساختار به منزله یک مجموعه بزرگ و ساخت ها به منزله زیر مجموعه های تشکیل دهنده آن هستند. به عنوان مثال اکولوژی نوعی ساختار برای ساختار حیات است.
ج) زیر ساخت های موجود در زیست را شناسایی کنید. زیر ساخت ها را می توان به عنوان نوعی زیر مجموعه توصیف کرد. زیر مجموعه هایی که به نحوی با هم در ارتباط قرار گرفته اند که یک ساخت را شکل داده اند. 13- چرخه های حیاتی موجود در زیست شناسی را کاملاً فهمیده و سپس آنها را به صورت جداگانه یادداشت برداری کنید و در فواصل زمانی مختلف آنها را مرور کرده و ارتباطات موجود بین اجزاء این چرخه را به صحنه آگاه ذهنتان منتقل کنید. چرخه هایی مثل چرخه سلولی، چرخه تولید مثل، چرخه غذایی، چرخه گرمادهی و...
14- بهترین راه برای حفظ کردن و تسلط یافتن بر چرخه های حیاتی ترسیم آنها به شکل نموداری است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد به 20 نکته در مورد یادداشت برداری مراجعه کنید.
15- یکی از بخشهای اساسی در یادگیری زیست شناسی، فرآیندهای زیست شناختی است. این فرایندها به چگونگی ها، بویژه چگونگی تعامل اجزاء مختلف زیستی با یکدیگر دلالت می کند. فرایندهایی مثل فرایند تنفس سلولی یا فرایند تقسیم سلولی یا هر نوع فرایند دیگر را باید به شکل تحلیلی آموخت و تعامل مراحل با یکدیگر و تأثیرگذاریها و تأثیر پذیریها را مورد توجه قرار داد.
16- فرایندهای زیست شناختی غالباً قابل تقسیم به مراحل یا فازهای جداگانه ای هستند که می توان آنها را در قالب دسته بندیهای خاصی فرا گرفت و با استفاده از کلید واژه های یادیار آنها را بخاطر سپرد مثل فرایند تقسیم میتوز که در بند دهم همین مجموعه به آن اشاره شد. 17- یکی دیگر از قالب های اساسی در زیست شناسی چرخه های تحولی هستند. درک این چرخه ها و آموختن شیوه های یادگیری آن می تواند بار سنگینی را از روی دوش شما بردارد. یادگیری چرخه های تحولی ای چون چرخه تولید مثل یا همانند سازی، چرخه رشدی، چرخه زندگی فرایند یادگیری شما را تسهیل کنند. پس روش یادگیری چرخه های تحولی را فرا بگیرید.

18- بخشی از یادگیری زیست شناسی متمرکز بر برآیندها یا نتایج تعامل های متفاوت زیست شناختی است. اینکه چه فرایندی چگونه منتهی به شکل گیری چرخه کالوین و تثبیت دی اکسید کربن می شود؟ از جمله مواردی است که در این قالب باید آموخته شوند. به خاطر داشته باشید که شما می توانید با تشکیل جداول یا دسته بندیهای خاص به عوامل یا عناصری که به گونه ای با یکدیگر تعامل پیدا می کنند و منتهی به بروز پدیده ای ویژه می گردند یادگیریتان را طبقه بندی و تسهیل کنید. برای این کار می توانید از جداولی مشابه جداول زیر کمک بگیرید.
19- دانش زیست شناسی، اصولاً بر اساس استدلال استقرایی شکل گرفته است. یعنی با مشاهده موارد مشابه متعدد در شرایط مختلف به شکل استقرایی به نوعی قانونمندی خاص رسیده اند. فرضاً قوانین ژنتیک مندلی بر اساس همین قاعده کشف شده است یا مراحل تقسیم و تکثیر سلولی بر اساس منطق استقرایی بدست آمده است. بنابراین در یادگیری بخشهای مختلف زیست شناختی متوجه تبلور این استدلال در متن کتابهای درسی تان باشید که کار یادگیریتان ساده تر و علمی تر و عمقی تر صورت پذیرد.
20- فرایند استدلال استقرایی یعنی از جزء به کل رسیدن، یعنی از در کنار هم قرار دادن موارد جزیی به یک قانون کلی دست یافتن و این درست مخالف فرایند استدلال قیاسی است که به معنی از کل به جزء رسیدن است. وقتی یک قانون یا قاعده ای در زیست شناختی بدست آمده یا کشف شد به خاطر داشته باشید که این قانون یا قاعده از این پس می تواند حاکم بر موارد مشابه باشد. از استدلال قیاسی در کاربرد آموخته هایتان در موقعیتهای فرضی یا مشابه باید بیشترین استفاده را ببرید و این یکی از مواردی است که طراحان سؤالاتی مثل کنکور سراسری به آن متوسل می شوند و از شما انتظار دارند که توانایی بکار بستن استدلال قیاسی را (یعنی تعمیم دادن یا بکاربستن اطلاعاتتان) داشته باشید.
 

منبع: حاجی بابایی، مرتضی، اصول و نکات کلیدی مطالعه و یادگیری، تهران، نشر ما و شما، چاپ هشتم، زمستان 1389