نویسنده:مرتضی حاج بابایی

1- شیمی درسی انتزاعی و ذهنی است بنابراین بسیاری از مفاهیم آن را باید فهمید، تجسم کرد یا آزمایش کرد و حفظ کرد.
2- شیمی را باید کاملاً فهمید و سپس برخی از تعاریف یا مفاهیم یا شرایط آن را حفظ کرد. در حالی که برخی از دانش آموزان متاسفانه فقط به حفظ کردن این درس اکتفاء می کنند و شیمی را درسی حفظی تلقی می کنند.
3- نقش تمرین و حل مسئله در یادگیری هر چه بیشتر و تثبیت آموخته های ما در درس شیمی بسیار مؤثر و تعیین کننده است. تمرین های درسی شیمی را با دقت انجام دهید.
4- هرگاه در انجام دادن تمرین های شیمی دچار مشکلی شدید بلافاصله تعیین کنید که این اشکال مربوط به کدام بخش از درس می باشد و سپس برای رفع اشکالتان به بازآموزی مفهومی یا انجام تمرینهای بیشتر بپردازید. درس شیمی درسی است که به صورت پلکانی تالیف شده است. بنابراین یادگیری مباحث پایه ای را برای یادگیری مباحث پیشرفته تر به شما توصیه می کنیم. مثلاً آموختن مفاهیم پایه، تعاریف اولیه و فرمولها پایه شما را در یادگیری دروس پایه های بالاتر بسیار کمک می کند، پس بر این مفاهیم، تعاریف یا فرمولها کاملاً مسلط شوید.
5- نحوه بکار بستن هر چه در مورد علم شیمی می آموزید را از دبیرتان بپرسید. کاربردهای این علم در موقعیتهای مختلف زندگی می تواند علاقه و انگیزه شما را به علم شیمی بیشتر و بیشتر کند.
6- درس شیمی درسی است که به صورت پلکانی تالیف شده است. بنابراین یادگیری مباحث پایه ای را برای یادگیری مباحث پیشرفته تر به شما توصیه می کنیم. مثلاً آموختن مفاهیم پایه، تعاریف اولیه و فرمولها پایه شما را در یادگیری دروس پایه های بالاتر بسیار کمک می کند، پس بر این مفاهیم، تعاریف یا فرمولها کاملاً مسلط شوید.
7- چنانچه درس شیمی برای شما خشک و کسالت آور شده به این دلیل است که یادگیری خودتان را در حد یک سری تئوریها و محفوظات صرف خلاصه کرده اید و از کاربردهای آن در صنایع غذایی، دارویی آرایشی و بهداشتی، خودروسازی و... بی خبرید. لطفاً علایق و انگیزه هایتان را در این درس احیاء کنید.
8- اکثر تئوریها و مفاهیم علم شیمی بر پایه مفاهیم پایه ای مثل اتم، مولکول، جرم، وزن، وزن اتمی، وزن مولکولی، عدد اتمی، عدد جرمی، طول پیوند، شعاع اتم، انرژی پیوند، گرمای واکنش و... بنا شده است. اطمینان حاصل کنید که این مفاهیم را کاملاً درک کرده اید و بر آن تسلط حاصل نموده اید.
9- تعاریف و مفاهیم اولیه را کاملاً حفظ کنید و بارها و بارها آن را مرور کنید این کار به درک بهتر شما از مباحث این درس کمک می کند.
10- شیمی نیز مانند هر علم دیگری زبان خاص خودش را دارد این زبان را فرا گیرید تا ارتباط بهتری با آن برقرار کنید. مثلاً علائم اختصاری عناصر شیمیایی را حفظ کنید و ظرفیتهای آن را بخاطر بسپارید.
11- برای حفظ کردن علائم اختصاری عناصر و ظرفیتهای آنها لازم نیست که همه آنها را فرا گیرید یا همه آنها را یکجا یاد بگیرید. بهتر آن است که علائم و ظرفیتهای عناصر پر کاربرد و مهم تر را ابتدا وعناصر کم اهمیت تر را بعداً حفظ کنید و برای این کار شما می توانید هر روز 4 یا 5 عنصر را حفظ کنید.
12- درک و فهم و حفظ برخی از فرمولهای پایه می تواند ما را در فرمول نویسی برخی از فرمولهای مشتق شده از فرمول اصلی و مادر یاری کند. در این موارد کافی است دقت کنید تا جنبه های مشابه و متفاوت هر فرمول را با فرمولهای مرتبط قبلی پیدا کنید و با تکیه بر این تفاوت و تشابه فرمول جدید را بهتر، سریعتر و عمقی تر یاد بگیرید.
13- حفظ برخی از نکات موجود در کتابهای شیمی کاری عبث و بیهوده است مثلاً حفظ کردن هیبریداسیون همه مولکولهای مطرح در کتاب ضرورتی ندارد بلکه کافی است قواعد تشخیص نوع هیبرید مولکولها را بیاموزید و هیبرید چند مولکول اساسی مثل آب، متان، اتیلن و استیلن را حفظ کنید.
14- از کلید واژعه ها برای یادآوری برخی دسته بندیها استفاده کنید مثلاً یادیار «سارق» می تواند شما را به یاد سرب، آلومینیوم، روی و قلع بیاندازد که جزء فلزات آمفوترند یعنی خودشان و اکسید و هیدروکسیدشان هم با اسیدها و هم با بازها ترکیب می شوند.
15- علاوه بر جدول تناوبی، سایر جداول و نمودارهای موجود در کتاب شیمی می تواند اطلاعات بسیار خوبی در اختیار شما قرار دهد. پس این جدول و نمودارها را به دقت مطالعه کنید، بفهمید و بخاطر بسپارید.
16- پاره ای از مباحث شیمی را باید به صورت مقایسه ای آموخت.
برای این کار می توانید مباحث مورد مقایسه را از ابعاد مختلف در یک جدول خلاصه نمایید و با مرور محتویات جدول در سازماندهی اطلاعاتتان و در نتیجه، در بخاطر آوری جزئیات آن موفق تر عمل کنید. برای این منظور به 2 نمونه زیر توجه کنید.

بیشتر بخوانید: اصطلاحات علم شیمی

جدول نمونه شماره 1: برای مقایسه ویژگیهای گوگرد و اکسیژن

ویژگی ها	اکسیژن	گوگرد
الف- یک نافلز است	×	×
ب- به حالت گازی و به صورت مولکول دو اتمی در طبیعت یافت می شود	×	×
ج- جامدی زرد رنگ است	×	×
د- از سوختن آن، گازی سمی و خفه کننده تولید می شود	×	×
ه- با هیدروژن ترکیب می شود و گازی بدبو و سمی پدید می آید	×	×
و- مایع حیات محصول واکنش این عنصر با هیدروژن است	×	×

جدول نمونه شماره 2: مقایسه برخی ویژگیهای عنصرهای گروه اول و دوم جدول تناوبی

ویژگیها	گروه IA	گروه IIA
الف- به عنصرهای این گروه، فلزهای قلیایی خاکی می گویند		*
ب- آرایش الکترونی لایه ظرفیت اتم عنصرهای این گروه ns1 است	*
ج- واکنش پذیری عنصرهای این گروه از بالا به پایین افزایش می یابد	*
د- اتم عنصرهای این گروه با از دست دادن یک الکترون به آرایش الکترونی گاز نجیب می رسد	*
ه- محصول واکنش عنصرهای این گروه با آب خاصیت قلیایی دارد	*
و- فرمول کلی اکسید عنصرهای این گروه MO است		*
ز- اغلب عنصرهای این گروه را درون نفت نگهداری می کنند	*
ح- از واکنش اکسید عنصرهای این گروه با آب، محلول قلیایی به فرمول کلی MOH تولید می شود	*
ط- ترکیبهای مختلف دو عنصر فراوان این گروه در پوسته ی زمین به وفور یافت می شوند		*

17- از تقسیم بندی های کلی برای سازمان دهی اطلاعات به بهترین وجهی استفاده کنید. مثلاً برای یادگیری پیوندهای شیمیایی می توان انواع آن را به شکل کلی زیر تقسیم بندی کرد.

انواع پیوندهای شیمیایی :

انواع پیوندهای شیمیایی	پیوند یونی
	پیوند کووالانسی
	پیوند کوئور دینانسی (پیوند داتیو)
	پیوند فلزی

18- برای یادگیری هر چه بهتر پاره ای از مفاهیم شیمی استفاده از خلاقیت های تجسمی و ترسیمی بهترین راه حل بخاطر سپاری آنها است به عنوان مثال در بحث واکنشهای شیمیایی با دو عنصر بی نظمی و محتوای انرژی و ترکیبات مختلف این دو عنصر روبروئیم. این ترکیبات حالت مختلف را بوجود می آورند که نمی توانیم این حالت را به شکل زیر خلاصه کنیم:

	افزایش بی نظمی	کاهش بی نظمی
کاهش محتوای انرژی	حالت اول مثل واکنش سوختن گاز اتان	حالت سوم مثل انجماد آب
افزایش محتوای انرژی	حالت دوم مثل واکنش تجزیه کربنات کلسیم در کوره	حالت چهارم مثل انحلال گازهای نجیب

یا به حالت گسترده تر چنین ترسیم کنیم:

و یا به شکل جدول زیر می توان آن را ارائه کرد:

حالتهای مختلف	محتوای انرژی		سطح بی نظمی
حالتهای مختلف	کاهش	افزایش	کاهش	افزایش
حالت اول	ü			ü
حالت دوم		ü		ü
حالت سوم	ü		ü
حالت چهارم		ü	ü

همانگونه که ملاحظه می شود می توان با تکیه بر خلاقیت های تجسمی و ترسیمی هم یادگیری درس شیمی را شیرین تر ساخت و هم می توان عمق یادگیری و عمر بخاطر سپاری را افزایش داد. آیا شما هم می توانید الگوهای ترسیمی دیگری را پیدا کنید؟
19- فهرستی از اصطلاحات مخفف شده را که دارای کاربرد زیاد هستند فراهم کنید و آنها را کاملاً درک کرده و حفظ کنید مخفف هایی مثل
Aq = به معنای محلول در آب
G = به معنای حالت گازی است
R = به معنای سرعت است
MIN = به معنای دقیقه است
L = به معنای مایع است
Sol = به معنای محلول است
s = به معنای جامد است
این اصطلاحات مخفف شده اساس انتقال اطلاعات را در علم شیمی بر عهده دارند و یادگیری آنها حائز اهمیت فراوانی است فهرست کاملی از همه این مخفف ها را برای خودتان تدارک ببینید.
20- موازنه کردن معادله یک واکنش از جمله موارد مهمی است که پاره ای از دانش آموزان در اجرای آن دچار مشکل اساسی هستند. برای این کار بهتر است به ترتیب زیر عمل کنیم. این ترتیب، روش موازنه وارسی نام دارد.
گام اول: تعداد اتم های هر عنصر را در دو طرف معادله بشمارید.
گام دوم: ترکیبی را انتخاب کنید که بیشترین تعداد اتم را دارد. این ترکیب می تواند یک واکنش دهنده یا یک فرآورده باشد. موازنه کردن را از عنصری در این ترکیب شروع کنید که بیشترین تعداد اتم را دارد. این عنصر نباید H یا O باشد.

بیشتر بخوانید: اصطلاحات پرکاربرد در شیمی

گام سوم: با به کار بردن ضرایب مناسب، تعداد اتم عنصر مورد نظر و به دنبال آن ، اتم های دیگر را نیز موازنه کنید. در پایان، در صورت وجود، اتم های H و O را موازنه کنید.
گام چهارم: در صورتی که ضرایب کسری در معادله واکنش ظاهر شده باشد یا امکان ساده کردن ضرایب به عددهای صحیح کوچکتر وجود داشته باشد، همه ی ضرایب را به ترتیب در یک عدد مناسب ضرب یا بر آن تقسیم می کنیم تا کوچکترین عدد صحیح ممکن بدست آید.